Neil Turok: 2008 TED Prize wish: An African Einstein

Tłumaczenie: Michał Kasprzyk Korekta: Bartek Oliwa

It was an incredible surprise to me

Było dla mnie olbrzymią niespodzianką

to find out that there was actually an organization that cared about both parts of my life.

dowiedzieć się, że jest właściwie organizacja, która zajmuje się oboma sferami mojego życia.

Because, basically,

Bo, właściwie,

I work as a theoretical physicist.

jestem fizykiem teoretykiem.

I develop and test models of the Big Bang,

Rozwijam i testuję modele Wielkiego Wybuchu,

using observational data.

używając danych z obserwacji.

And I've been moonlighting for the last five years

I dorabiałem przez ostatnie pięć lat

helping with a project in Africa.

pomagając przy projekcie w Afryce.

And, I get a lot of flak for this at Cambridge.

I zgarniam przez to masę krytyki w Cambridge.

People wonder, you know, "How do you have time to do this?" And so on.

Ludzie się dziwią, wiecie, "Jak ty na to znajdujesz czas?" I tak dalej.

And so it was simply astonishing to me

I byłem wręcz zaskoczony

to find an organization that actually appreciated both those sides.

znajdując organizację, która doceniała obie te sfery.

So I thought I'd start off by just telling you a little bit about myself

Stwierdziłem, że zacznę od opowiedzenia wam co nieco o mnie

and why I lead this schizophrenic life.

i o tym, dlaczego prowadzę takie życie schizofrenika.

Well, I was born in South Africa and my parents were imprisoned

Więc, urodziłem się w Południowej Afryce i moi rodzice zostali aresztowani

for resisting the racist regime.

za stawianie oporu rasistowskiemu reżimowi.

When they were released, we left and we went as refugees to Kenya and Tanzania.

Kiedy ich wypuszczono, uciekliśmy i udaliśmy się do Kenii i Tanzanii jako uchodźcy.

Both were very young countries then,

Oba były bardzo młodymi państwami

and full of hope for the future.

pełnymi nadziei na przyszłość.

We had an amazing childhood. We didn't have any money,

Mieliśmy niesamowite dzieciństwo. Nie mieliśmy żadnych pieniędzy,

but we were outdoors most of the time.

ale większość czasu spędzaliśmy na dworze.

We had fantastic friends and we saw the wonders of the world,

Mieliśmy wspaniałych przyjaciół i widzieliśmy takie cuda świata,

like Kilimanjaro, Serengeti and the Olduvai Gorge.

jak Kilimandżaro, Serengeti i Wąwóz Olduvai.

Well, then we moved to London for high school.

No i wtedy przeprowadziliśmy się do Londynu, żeby pójść do liceum.

And after that -- there's nothing much to say about that.

A potem -- nie ma właściwie nic do powiedzenia o tym.

It was rather dull. But I came back to Africa

Było raczej nudno. Ale wróciłem do Afryki

at the age of 17, as a volunteer teacher

w wieku 17 lat, jako nauczyciel wolontariusz

to Lesotho, which is a tiny country,

do Lesotho, które jest maleńkim państwem,

surrounded at that time by apartheid South Africa.

otoczonym w tamtych czasach przez apartheid Południowej Afryki.

Well, 80 percent of the men in Lesotho

No i 80 procent mężczyzn w Lesotho

worked in the mines over the border,

pracowało w kopalniach za granicą,

in brutal conditions.

w brutalnych warunkach.

Nevertheless, I -- as I'm sure -- as a rather irritating young, white man

Nie mniej jednak, ja, jako, jestem pewien, raczej irytujący młody biały człowiek,

coming into their village, I was welcomed with incredible hospitality and warmth.

który przybył do ich wioski, zostałem powitany z niesamowitą gościnnością i ciepłem.

But the kids were the best part.

Ale to dzieci były najlepsze.

The kids were amazing: extremely eager and often very bright.

Dzieci były niesamowite: niezwykle ochocze i często bardzo bystre.

And I'm just going to tell you one story,

I zamierzam wam opowiedzieć jedną historię,

which got through to me.

która do mnie trafiła.

I used to try to take the kids outside as often as possible,

Starałem się zabierać dzieci na dwór tak często jak to możliwe,

to try to connect the academic stuff with the real world.

żeby próbować połączyć rzeczy, których ich uczyłem z prawdziwym światem.

And they weren't used to that.

A nie byli do tego przyzwyczajeni.

But I took them outside one day and I said,

Ale pewnego dnia zabrałem ich na dwór i powiedziałem:

"I want you to estimate the height of the building."

"Chcę, żebyście oszacowali wysokość tego budynku".

And I expected them to put a ruler next to the wall,

I spodziewałem się, że przyłożą linijkę do ściany,

size it up with a finger, and make an estimate of the height.

oszacują wielkość palcem i podadzą przybliżoną wysokość.

But there was one little boy, very small for his age.

Ale był tam jeden drobny chłopiec, bardzo mały jak na swój wiek.

He was the son of one of the poorest families in the village.

Był synem jednej z najbiedniejszych rodzin w wiosce.

And he wasn't doing that. He was scribbling with chalk on the pavement.

I on tego nie robił. Za to bazgrał coś kredą na chodniku.

And so, I said -- I was annoyed -- I said, "What are you doing?

Więc powiedziałem -- byłem zirytowany -- powiedziałem "Co ty robisz?

I want you to estimate the height of the building."

Chcę byś oszacował wysokość budynku".

He said, "OK. I measured the height of a brick.

A on odpowiedział, "OK. Zmierzyłem wysokość cegły.

I counted the number of bricks and now I'm multiplying."

Policzyłem ile jest cegieł i teraz mnożę".

Well -- (Laughter) -- I hadn't thought of that one.

No -- (Śmiech) -- o tym nie pomyślałem.

And many experiences like this happened to me.

I doświadczyłem wielu takich przeżyć.

Another one is that I met a miner. He was home on his three-month leave from the mines.

Kolejnym było poznanie górnika. Był w domu na swoim trzy-miesięcznym urlopie z kopalni.

Sitting next to him one day, he said, "There's only one thing that I really loved at school.

Siedząc obok niego, pewnego dnia, powiedział, "Jest tylko jedna rzecz, którą naprawdę kochałem w szkole.

And you know what it was? Shakespeare." And he recited some to me.

I wiesz co to było? Szekspir". I zarecytował go mi.

And these and many similar experiences convinced me

I to i wiele podobnych doświadczeń przekonało mnie,

that there are just tons of bright kids in Africa

że w Afryce jest masa bystrych dzieci

-- inventive kids, intellectual kids --

-- pomysłowych dzieci, inteligentnych dzieci --

and starved of opportunity.

i pozbawionych okazji

And if Africa is going to get fixed, it's by them, not by us.

I jeśli Afryka zostanie naprawiona, to przez nich, a nie przez nas.

Well, after -- (Applause) -- that's the truth.

Cóż, po -- (Aplauz) -- to prawda.

Well, after Lesotho, I traveled across Africa

Cóż, po Lesotho, podróżowałem przez Afrykę

before returning to England

przed powrotem do Anglii

-- so gray and depressing, in comparison.

-- tak szarej i ponurej w porównianiu.

And I went to Cambridge. And there, I fell for theoretical physics.

I udałem się do Cambridge. I tam zakochałem się w fizyce teoretycznej.

Well, I'm not going to explain this equation,

Nie zamierzam tłumaczyć tego równania,

but theoretical physics is really an amazing subject.

ale fizyka teoretyczna jest po prostu niesamowitym przedmiotem.

We can write down all the laws of physics we know in one line.

Możemy zapisać wszystkie prawa fizyki, które znamy, w jednej linii.

And, admittedly, it's in a very shorthand notation.

I, trzeba przyznać, jest to bardzo krótki zapis.

And it contains 18 free parameters,

I to zawiera 18 wolnych parametrów,

OK, which we have to fit to the data.

OK, które musimy dopasować do danych.

So it's not the final story,

Więc to nie koniec wszystkiego,

but it's an incredibly powerful summary of everything we know

ale niesamowicie potężne podsumowanie wszystkiego co wiemy

about nature at the most basic level.

o naturze na najbardziej podstawowym poziomie.

And apart from a few very important loose ends, which you've heard about here --

I oprócz kilku bardzo ważnych nierozwiązanych spraw, o których na pewno słyszeliście --

like dark energy and dark matter --

jak ciemna energia i ciemna materia --

this equation describes,

to równanie opisuje --

seems to describe everything about the universe and what's in it.

wydaje się opisywać wszystko o wszechświecie i co w nim jest.

But there's one big puzzle remaining,

Ale pozostaje jedna wielka zagadka,

and this was most succinctly put to me by my primary school math teacher in

która została mi bardzo treściwie przedstawiona przez moją nauczycielkę matematyki z podstawówki

Tanzania, who's a wonderful Scottish lady

w Tanzanii, która jest wspaniałą szkocką kobietą,

who I still stay in touch with.

z którą wciąż pozostaję w kontakcie.

And she's now in her 80s.

A ona jest już po osiemdziesiątce.

And when I try to explain my work to her, she waved away all the details, and she said,

I kiedy próbuję wytłumaczyć jej moją pracę, ona tylko macha ręką na wszystkie szczegóły i mówi:

"Neil, there's only one question that really matters.

"Neil, jest tylko jedno pytanie, które się naprawdę liczy.

What banged?" (Laughter)

Co wybuchło?" (Śmiech)

"Everyone talks about the Big Bang. What banged?"

"Wszyscy mówią o Wielkim Wybuchu. Co wybuchło?"

And she's right. It's a question we've all been avoiding.

I ona ma rację. To pytanie, którego wszyscy unikaliśmy.

The standard explanation is that the universe somehow sprang into existence,

Standardowe wytłumaczenie mówi, że wszechświat jakoś pojawił się,

full of a strange kind of energy

pełen dziwnego rodzaju energii

-- inflationary energy -- which blew it up.

-- rosnącej energii -- która go wysadziła.

But the puzzle of why the universe emerged in that peculiar state

Ale zagadka pojawienia się wszechświata w tym specyficznym stanie

is completely unsolved.

jest kompletnie nierozwiązana.

Now, I worked on that theory for a while, with Stephen Hawking and others.

Teraz, pracowałem nad tą teorią przez pewien czas, ze Stephenem Hawkingiem i innymi.

But then I began to explore another alternative.

Ale wtedy zacząłem badać inną alternatywę.

The alternative is that the Big Bang wasn't the beginning.

Alternatywa jest taka, że Wielki Wybuch nie był początkiem.

Perhaps the universe existed before the bang,

Może wszechświat istniał przez wybuchem,

and the bang was just a violent event in a pre-existing universe.

i wybuch był tylko brutalnym wydarzeniem we wcześniejszym świecie.

Well, this possibility is actually suggested

Właściwie, ta możliwość jest sugerowana

by the latest theories, the unified theories,

przez najnowsze teorie, teorie unifikacji,

which try to explain all those 18 free parameters

które starają się wytłumaczyć te wszystkie 18 wolnych parametrów

in a single framework, which will hopefully predict all of them.

w pojedynczej strukturze, która, miejmy nadzieję, przewidzi je wszystkie.

And I'll just share a cartoon of this idea here.

I tylko podzielę się z wami szkicem tego pomysłu.

It's all I can convey. According to these theories,

To wszystko co mogę przekazać. Według tych teorii

there are extra dimensions of space, not just the three we're familiar with,

w kosmosie istnieje więcej wymiarów, nie tylko te trzy, które są dla nas oczywiste,

but at every point in the room there are more dimensions.

ale w każdym punkcie pomieszczenia jest więcej wymiarów.

And in particular, there's one rather strange one,

I jest jeden szczególnie dziwny

in the most elegant unified theories we have.

w jednej z najbardziej przejrzystych teorii unifikacji, którą posiadamy.

The strange one looks likes this:

Dziwny wygląda tak:

that we live in a three-dimensional world.

żyjemy w 3-wymiarowym świecie.

We live in one of these worlds, and I can only show it as a sheet,

Żyjemy w jednym z tych światów, i mogę go tylko pokazać jako płaszczyznę,

but it's really three-dimensional.

ale jest naprawdę 3-wymiarowy.

And a tiny distance away, there's another sheet,

I w maleńkiej odległości od niego, jest następna płaszczyzna,

also three-dimensional, and they're separated by a gap.

również 3-wymiarowa i są od siebie oddzielone przerwą.

The gap is very tiny, and I've blown it up so you can see it.

Przerwa jest maleńka, ale powiększyłem ją, żebyście mogli ją zobaczyć.

But it's really a tiny fraction of the size of an atomic nucleus.

Ale jest naprawdę niewielkim ułamkiem rozmiaru jądra atomu.

I won't go into the details of why we think the universe is like this,

Nie będę wchodził w szczegóły, dlaczego uważamy, że wszechświat tak wygląda,

but it comes out of the math and trying to explain the physics that we know.

ale wynika to z matematyki i mniej więcej tłumaczy fizykę, którą znamy.

Well, I got interested in this because it seemed to me that it was an obvious question.

Więc, zainteresowałem się tym, ponieważ wydało mi się, że z tego rodzi się oczywiste pytanie.

Which is, what happens if these two, three-dimensional worlds

Czyli, co się stanie, jeśli te dwa 3-wymiarowe światy

should actually collide?

się właściwie ze sobą zderzą?

And if they collide, it would look a lot like the Big Bang.

I jeśli się zderzą, to czy będzie to wyglądać jak Wielki Wybuch.

But it's slightly different than in the conventional picture.

Ale wygląda to trochę inaczej, niż w klasycznym obrazie.

The conventional picture of the Big Bang is a point.

Klasyczny obraz Wielkiego Wybuchu to punkt.

Everything comes out of a point;

Wszystko wychodzi z punktu;

you have infinite density. And all the equations break down.

macie nieskończoną gęstość. I wszystkie równania padają.

No hope of describing that.

Żadnych szans na opisanie tego.

In this picture, you'll notice,

Na tym obrazku zauważycie,

the bang is extended. It's not a point.

że wybuch jest powiększony. To nie jest punkt.

The density of matter is finite, and we have a chance

Gęstość materii jest skończona i mamy szansę

of a consistent set of equations that can describe the whole process.

na logiczny zestaw równań, który może opisać cały proces.

So, to cut a long story short, we've explored this alternative.

Więc, przechodząc do sedna, zbadaliśmy tą alternatywę.

We've shown that it can fit

Pokazaliśmy, że może to pasować

all of the data that we have about the formation of galaxies,

do wszystkich danych, które mamy na temat układu galaktyk,

the fluctuations in the microwave background.

wahań na tle mikrofalowym.

Furthermore, there's an experimental way

Co więcej, jest doświadczalna metoda

to tell this theory, apart from the inflationary explanation that I told you before.

przedstawienia tej teorii, poza wyjaśnieniem inflacyjnym, które wam wcześniej wyjaśniłem.

It involves gravitational waves.

Dotyczy fal grawitacyjnych.

And in this scenario, not only was the Big Bang not the beginning,

I w tym scenariuszu, Wielki Wybuch nie tylko nie był początkiem,

as you can see from the picture,

jak możecie zaobserwować na obrazku,

it can happen over and over again.

ale może się zdarzać ponownie.

It may be that we live in an endless universe,

Może być tak, że żyjemy w nieskończonym wszechświecie,

both in space and in time.

zarówno ze względu na przestrzeń jak i czas.

And there've been bangs in the past, and there will be bangs in the future.

I były wybuchy w przeszłości i będą wybuchy w przyszłości.

And maybe we live in an endless universe.

I może żyjemy w nieskończonym wszechświecie.

Well, making and testing models of the universe

W sumie, robienie i testowanie modeli wszechświata

is, for me, the best way I have of enjoying and appreciating the universe.

jest dla mnie najlepszym sposobem na rozkoszowanie się i docenianie wszechświata.

We need to make the best mathematical models we can,

Musimy robić najlepsze modele matematyczne jakie możemy,

the most consistent ones.

najbardziej spójne.

And then we scrutinize them, logically and with data.

Musimy je zbadać dokładnie, logicznie i bazując na danych.

And we try to convince ourselves --

I próbujemy przekonać samych siebie --

we really try to convince ourselves they're wrong.

naprawdę próbujemy przekonać samych siebie, że są niepoprawne.

That's progress: when we prove things wrong.

To jest postęp: kiedy udawadniamy, że coś jest niepoprawne.

And gradually, we hopefully move closer and closer to understanding the world.

I stopniowo, miejmy nadzieję, zbliżamy się coraz bardziej i bardziej do zrozumienia świata.

As I pursued my career, something was always gnawing away inside me.

Gdy goniłem za swoją karierą, coś zawsze mnie w środku dręczyło.

What about Africa?

A co z Afryką?

What about those kids I'd left behind?

Co z tymi dziećmi, które tam zostawiłem?

Instead of developing, as we'd all hoped in the '60s,

Zamiast rozwijać się, na co wszyscy mieli nadzieję w latach 60.,

things had gotten worse.

wszystko zaczęło się pogarszać.

Africa was gripped by poverty, disease and war.

Afrykę dotknęła bieda, choroby i wojna.

This is very graphically shown by the Worldmapper website and project.

Jest to w wyjątkowy sposób graficznie pokazane na stronie projektu Worldmapper.

And so the idea is to represent each country

Więc pomysłem jest, żeby każdy kraj przedstawić

on a map, but scale the area according to some quantity.

na mapie, ale zeskalować obszar biorąc pod uwagę jakąś wielkość.

So here's just the standard area map of the world.

Więc tutaj jest standardowa mapa świata.

By the way, Africa is very large.

Tak w ogóle, Afryka jest bardzo duża.

And the next map now shows Africa's GDP in 1960,

A następna mapa pokazuje PKB Afryki w 1960,

around the time of independence for many African states.

w czasie niepodległości wielu afrykańskich stanów.

Now, this is 1990, and then 2002. And here's a projection for 2015.

Teraz, to jest 1990 i dalej 2002. A tutaj prognoza na rok 2015.

Big changes are happening in the world,

Wielkie zmiany zachodzą na świecie,

but they're not helping Africa.

ale nie pomagają one Afryce.

What about Africa's population? The population isn't out of proportion to its area,

A co z afrykańską ludnością? Populacja nie jest odwrotnie proporcjonalna do jej powierzchni,

but Africa leads the world in deaths from often preventable causes:

ale Afryka prowadzi, jeśli chodzi o liczbę zgonów z powodów, którym można zapobiec:

malnutrition, simple infections and birth complications.

niedożywienie, drobne infekcje i problemy przy porodzie.

Then there's HIV/AIDS. And then there are deaths from war.

A jest jeszcze HIV/AIDS. I są jeszcze ofiary wojny.

OK, currently there are 45,000 people a month dying in the Congo,

OK, obecnie 45,000 osób miesięcznie umiera w Kongo,

as a consequence of the war

z powodu wojny

there over coltan and diamonds and other things.

o koltan i diamenty oraz inne rzeczy.

It's still going on.

Ona wciąż trwa.

What about Africa's capacity to do something about these problems?

A co z potencjałem Afryki, żeby coś zrobić z tymi problemami?

Well, here's the number of physicians in Africa.

No więc, tutaj jest liczba lekarzy w Afryce.

Here's the number of people in higher education.

Tutaj jest liczba ludzi z wyższym wykształceniem.

And here -- most shocking to me --

A tutaj -- co jest najbardziej szokujące dla mnie --

the number of scientific research papers coming out of Africa.

liczba prac naukowych pochodzących z Afryki.

It just doesn't exist scientifically.

Naukowo rzecz ujmując - nie istnieje.

And this was very eloquently argued at TED Africa:

I to wszystko było bardzo elokwentnie zakomunikowane na TED Africa:

that all of the aid that's been given

że cała pomoc, którą otrzymała Afryka,

has completely failed to put Africa onto its own two feet.

żeby stanąć na własne nogi - kompletnie zawiodła .

Well, the transition to democracy in South Africa in 1994

Zmiana ustroju na demokrację w Południowej Afryce w 1994

was literally a dream come true for many of us.

była dosłownie spełnieniem marzeń dla wielu z nas.

My parents were both elected to the first parliament,

Moi oboje rodzice zostali wybrani do pierwszego parlamentu,

alongside Nelson and Winnie Mandela. They were the only other couple.

razem z Nelsonem i Winnie Mandelami. To były jedyne pary.

And in 2001, I took a research leave to visit them.

W 2001 wziąłem urlop, żeby ich odwiedzić.

And while I was busy working -- I was working on these colliding worlds, in the day.

Zrobiłem to podczas gdy byłem zajęty pracą -- pracowałem wtedy nad tymi zderzającymi się światami.

But I learned that there was a desperate shortage of skills,

I dowiedziałem się, że strasznie tam brakuje umiejętności,

especially mathematical skills, in industry, in government, in education.

szczególnie matematycznych, w przemyśle, w rządzie, w sektorze edukacyjnym.

The ability to make and test models has become essential,

Umiejętność wykonywania i testowania modeli stała się kluczowa,

not only to every single area of science today,

nie tylko w każdej sferze nauki w dzisiejszych czasach,

but also to modern society itself.

ale również w nowoczesnym społeczeństwie.

And if you don't have math, you're not going to enter the modern age.

I jeśli nie znasz matematyki, to nie wejdziesz do nowoczesnego świata.

So I had an idea. And the idea was very simple.

Więc wpadłem na pomysł. I ten pomysł był bardzo prosty.

The idea was to set up an African Institute for Mathematical Sciences, or AIMS.

Pomysłem było, żeby założyć Afrykański Instytut Nauk Matematycznych (African Institute of Mathematical Sciences, AIMS - aims z ang: cele).

And let's recruit students from the whole of Africa,

I zrekrutujmy studentów w całej Afryce,

bring them together with lecturers from all over the world,

zjednoczmy ich razem z wykładowcami z całego świata

and we'll try to give them a fantastic education.

i postarajmy się dać im fantastyczne wykształcenie.

Well, as a Cambridge professor, I had many contacts.

W sumie, jako profesor z Cambridge, miałem bardzo wiele kontaktów.

And to my astonishment, they backed me 100 percent.

I ku memu zdumieniu, poparli mnie w 100 procentach.

They said, "Go and do it,

Powiedzieli, "Idź i zrób to,

and we'll come and lecture."

a my się pojawimy i będziemy wykładać."

And I knew it would be amazing fun to bring brilliant students

I wiedziałem, że będzie niesamowitą frajdą zebrać genialnych studentów

from these countries -- where they don't have any opportunities -- together

z krajów, w których nie mają żadnych możliwości -- razem

with the best lecturers in the world --

z najlepszymi na świecie wykładowcami --

who I knew would come, because of the interest in Africa --

o których wiedziałem, że się pojawią ze względu na ich zainteresowanie Afryką --

and put them together and just let the sparks fly.

i zebrać ich razem i niech się dzieją cuda.

So we bought a derelict hotel near Cape Town.

Więc kupiliśmy opuszczony hotel niedaleko Cape Town.

It's an 80-room Art Deco hotel from the 1920s.

Jest to hotel w stylu Art Deco z 80 pokojami z roku 1920.

The area was kind of seedy, so we got an 80-room hotel for 100,000 dollars.

Teren był dość obskurny, więc dostaliśmy hotel z 80 pokojami za 100 000 dolarów.

It's a beautiful building. We decided we would refurbish it

To piękny budynek. Zdecydowaliśmy się go odnowić

and then put out the word:

i wtedy roznieść wieść:

we're going to start the best math institute in Africa

zamierzamy otworzyć najlepszy instytut matematyki w Afryce

in this hotel.

w tym hotelu.

Well, the new South Africa is a very exciting country.

Nowa Południowa Afryka jest bardzo ekscytującym krajem.

And those of you who haven't been there, you should go.

I ci z was, którzy tam nie byli, powinni się tam udać.

It's very, very interesting what's happening.

To bardzo, bardzo interesujące co się dzieje.

And we recruited wonderful staff,

I zrekrutowaliśmy wspaniałą ekipę,

highly motivated staff.

bardzo zmotywowaną ekipę.

The other thing that's happened, which was good for us, is the Internet.

Inna rzecz, która się pojawiła, która była dla nas dobra, to Internet.

Even though the Internet is very expensive all over Africa,

Nawet mimo tego, że Internet jest bardzo drogi w całej Afryce,

there are Internet cafes everywhere.

wszędzie są kafejki Internetowe.

And bright young Africans are desperate to join the global community,

I bystrzy młodzi Afrykańczycy desperacko próbują dołączyć do globalnego społeczeństwa,

to be successful -- and they're very ambitious.

żeby odnieść sukces -- i są bardzo ambitni.

They want to be the next Einstein.

Chcą być kolejnym Einsteinem.

And so when word came out that AIMS was opening,

I tak, gdy nadeszła wieść, że AIMS się otwiera,

it spread very quickly via e-mail and our website.

bardzo szybko rozbiegła się poprzez e-maile i naszą stronę.

And we got lots of applicants.

I mieliśmy wielu aplikujących.

Well, we designed AIMS as a 24-hour learning environment,

W sumie, zaprojektowaliśmy AIMS jako 24-godzinne środowisko naukowe

and it was fantastic to start a university from the beginning.

i fantastycznie było założyć uniwersytet od zera.

You have to rethink, what is the university for?

Musicie przemyśleć, po co jest uniwersytet?

And that's really exciting.

I jest to bardzo ekscytujące.

So we designed it to have interactive teaching.

Więc zaprojektowaliśmy to tak, żeby zawierało interaktywną naukę.

No droning on at the chalkboard.

Żadnych bzdur na tablicy.

We emphasize problem-solving, working in groups,

Kładziemy nacisk na rozwiązywanie problemów, pracę w grupach,

every student discovering and maximizing their own potential

na to, by każdy student odkrył i zmaksymalizował swój potencjał,

and not chasing grades.

a nie gonił za ocenami.

Everyone lives together in this hotel -- lecturers and students --

Wszyscy żyją razem w tym hotelu, wykładowcy i studenci

and it's not surprising at all to find an impromptu tutorial at 1 a.m.

i nie jest niespodzianką, by znaleźć kogoś udzielającego korepetycji o 1 w nocy.

The students don't usually leave the computer lab till 2 or 3 a.m.

Studenci zwykle nie opuszczają laboratorium komputerowego przed 2 lub 3 w nocy.

And then they're up again at eight in the morning.

I potem wstają na 8 rano.

Lectures, problem-solving and so on. It's an extraordinary place.

Wykłady, rozwiązywanie problemów i tak dalej. To niesamowite miejsce.

We especially emphasize areas of great relevance to Africa's development,

Szczególnie kładziemy nacisk na dziedziny mające olbrzymi związek z rozwojem Afryki,

because, in those areas, scientists working in Africa will have a competitive advantage.

ponieważ w tych dziedzinach naukowcy pracujący w Afryce będą mieli konkurencyjną przewagę.

They'll publish, be invited to conferences.

Będą publikować, będą zapraszani na konferencje.

They'll do well. They'll have successful careers.

Będą sobie radzić dobrze. Ich kariery będą pełne sukcesów.

And AIMS has done extremely well.

I AIMS dał sobie radę nadzwyczajnie dobrze.

Here is a list of last year's graduates, graduated in June,

Tutaj jest lista zeszłorocznych absolwentów z czerwca

and what they're currently doing -- 48 of them.

i co obecnie robią -- 48 z nich.

And where they are is indicated over here.

A gdzie są jest pokazane tutaj.

And where they've gone. So these are all postgraduate students.

I dokąd się udali. Więc tutaj są wszyscy studenci podyplomowi.

And they've all gone on to master's and Ph.D. degrees in excellent places.

I oni wszyscy udali się we wspaniałe miejsca na studia magisterskie i doktoranckie.

Five students can be educated at AIMS

Pięciu studentów może zostać wykształconych w AIMS

for the cost of educating one in the U.S. or Europe.

za taki sam koszt, jak jednego w Stanach Zjednoczonych lub Europie.

But more important, the pan-African student body

Ale co ważniejsze, panafrykańska społeczność studentów

is a continual source of strength, pride and commitment to Africa.

jest ciągłym źródłem siły, dumy i oddania Afryce.

We illustrate AIMS' progress by coloring in the countries of Africa.

Ilustrujemy postęp AIMS poprzez kolorowanie krajów Afryki.

So here you can see behind this list.

Więc możecie to zobaczyć tutaj za listą.

When a county is colored yellow, we've received an application;

Jeśli okręg jest żółty: otrzymaliśmy aplikację;

orange, we've accepted an application; and green,

pomarańczowy: zaakceptowaliśmy aplikację; i zielony:

a student has graduated.

student ukończył naukę.

So here is where we were after the first graduation in 2004.

Więc tak prezentowała się sytuacja po pierwszym rozdaniu dyplomów w 2004.

And we set ourselves a goal of turning the continent green.

I postawiliśmy sobie cel, żeby cały kontynent zmienić w zielony.

So there's 2005, -6, -7, -8.

Więc mamy tutaj 2005, -6, -7, -8.

(Applause)

(Brawa)

We're well on the way to achieving our initial goal.

Jesteśmy na dobrej drodze do osiągnięcia naszego podstawowego celu.

We had some of the students filmed at home before they came to AIMS.

Nakręciliśmy kilku studentów w domu, przed ich przyjściem do AIMS.

And I'll just show you one.

I pokażę wam jednego z nich.

Tendai Mugwagwa: My name is Tendai Mugwagwa.

Tendai Mugwagwa: Nazywam się Tendai Mugwagwa.

I have a Bachelor of Science with an education degree.

Mam tytuł inżyniera z dyplomem w edukacji.

I will be attending AIMS.

Będę brała udział w AIMS.

My understanding of the course is that it covers quite a lot.

Z tego, co zrozumiałam, to kurs pokrywa dość duży materiał.

You know, from physics to medicine,

Wiecie, od fizyki po medycynę,

in particular, epidemiology and also mathematical modeling.

a w szczególności epidemiologię, a także modelowanie matematyczne.

Neil Turok: So Tendai came to AIMS and did very well.

Neil Turok: Więc Tendai przybyła do AIMS i poszło jej bardzo dobrze.

And I'll let her take it from there.

I pozwolę jej przejąć głos teraz.

TM: My name is Tendai Mugwagwa

TM: Nazywam się Tendai Mugwagwa

and I was a student at AIMS in 2003 and 2004.

i byłam studentką w AIMS w 2003 i 2004.

After leaving AIMS, I went on to do a master's in applied mathematics

Po skończeniu AIMS, poszłam na Uniwersytet Cape Town w Południowej Afryce,

at the University of Cape Town in South Africa.

żeby uzyskać tytuł magistra matematyki stosowanej.

After that, I came to the Netherlands

Potem, udałam się do Holandii,

where I'm now doing a Ph.D. in theoretical immunology.

gdzie teraz robię doktorat z teoretycznej immunologii.

Professor: Tendai is working very independently.

Professor: Tendai pracuje bardzo niezależnie.

She communicates well with the immunologists at the hospital.

Komunikuje się dobrze z immunologami w szpitalu,

So all in all I have a very good Ph.D. student from South Africa.

więc w sumie, mam bardzo dobrą doktorantkę z Południowej Afryki.

So I'm happy she's here.

Więc jestem szczęśliwy, że jest tutaj .

NT: Another student in the first year of AIMS was Shehu.

NT: Kolejnym studentem w pierwszym roku AIMS był Shehu.

And he's shown here with his favorite high school teacher.

I tutaj jest pokazany ze swoim ulubionym nauczycielem z liceum.

And then entering university in northern Nigeria.

A tu, wchodzący do uniwersytetu w północnej Nigerii.

And after AIMS, Shehu wanted to do high-energy physics,

I po AIMS, Shehu chciał zająć się fizyką cząstek elementarnych

and he came to Cambridge.

i udał się do Cambridge.

He's about to finish his Ph.D.,

Niedługo ukończy swój doktorat

and he was filmed recently with someone you all know.

i niedawno został sfilmowany z kimś, kogo wszyscy znacie.

Shehu: And from there we will be able to,

Shehu: I stąd będziemy mogli,

hopefully, make better predictions and then we compare it

miejmy nadzieję, robić lepsze prognozy i później porównywać je

to the graph and also make some predictions.

do grafu i znowu zrobić pewne prognozy.

Stephen Hawking: That is nice.

Stephen Hawking: To ciekawe.

NT: Here are the current students at AIMS. There are 53 of them

NT: Tutaj mamy obecnych studentów AIMS. Jest ich 53

from 20 different countries, including 20 women.

z 20 różnych krajów, wliczając 20 kobiet.

So now I'm going to get to my TED business.

Więc, teraz przejdę do mojej sprawy z TED.♫

Well, we had a party. This is Africa --

Więc, mieliśmy imprezę. To jest Afryka --

we have good parties in Africa. And last month, they threw a surprise party for me.

mamy dobre imprezy w Afryce. I w ostatnim miesiącu, zrobili imprezę-niespodziankę dla mnie.

Here's somebody you've seen already.

Tutaj jest ktoś, kogo już widzieliście.

(Applause)

(Brawa)

I want to point out a few other exceptional people in this picture.

Chciałbym wam pokazać kilku innych wyjątkowych ludzi na tym zdjęciu.

So, we were having a party,

Więc, mieliśmy imprezę

as you can see they're completely eclipsing me at this point.

i jak widzicie oni mnie kompletnie przyćmiewają w tym momencie.

This is Ezra. She's from Darfur.

To jest Ezra. Jest z Darfuru.

She's a physicist, and somehow stays smiling,

Jest fizykiem i w jakiś sposób ciągle się uśmiecha,

in spite of everything going on back home.

pomimo wszystkiego, co dzieje się w domu.

But she wants to continue in physics, and she's doing extremely well.

Ale chce się wciąż zajmować fizyką i idzie jej niezmiernie dobrze.

This is Lydia. Lydia is the first ever woman

To jest Lydia. Lydia jest pierwszą kobietą,

to graduate in mathematics in the Central African Republic.

która ukończyła matematykę w Republice Środkowoafrykańskiej.

And she's now at AIMS. (Applause)

I jest teraz w AIMS. (Brawa)

So now let me get to our TED wish.

Więc pozwólcie mi teraz przejść do naszego TED wish.

Well, it's not my TED wish; it's our wish, as you've already gathered.

Cóż, nie jest to moje TED wish; to nasze życzenie, jak już zdążyliście wywnioskować.

And our wish has two parts:

I nasze życzenie ma dwie części:

one is a dream and the other's a plan. OK.

pierwsze jest marzeniem, a drugie planem. OK.

Our TED dream is that the next Einstein will be African. (Applause)

Naszym marzeniem TED jest by następny Einstein był Afrykańczykiem. (Brawa)

In striving for the heights of creative genius,

W dążeniu na wyżyny kreatywnego geniuszu,

we want to give thousands of people the motivation,

chcemy dać tysiącom ludzi motywację,

the encouragement and the courage

zachętę i odwagę

to obtain the high-level skills they need to help Africa.

do uzyskiwania wysoko cenionych umiejętności, których potrzebują, by pomóc Afryce.

Among them will be not only brilliant scientists --

Pośród nich będą nie tylko genialni naukowcy --

I'm sure of that from what we've seen at AIMS --

jestem tego pewien po tym co widziałem w AIMS --

they'll also be the African Gates, Brins and Pages of the future.

że staną się również afrykańskimi Gatesem, Brinsem i Pagesem przyszłości.

Well, I said we also have a plan. And our plan is quite simple.

Cóż, powiedziałem, że mamy również plan. I nasz plan jest dość prosty.

AIMS is now a proven model.

AIMS jest sprawdzonym modelem.

And what we need to do is to replicate it.

I to, co musimy zrobić, to go powielać.

We want to roll out 15 AIMS centers in the next five years, all over Africa.

Chcemy rozwinąć 15 ośrodków AIMS w ciągu następnych pięciu lat, w całej Afryce.

Each will have a pan-African student body,

Każdy będzie miał panafrykańskie społeczeństwo studentów,

but specialize in a different area of science.

ale będzie się specjalizować w innej dziedzinie nauki.

We want to use science to overcome the national and cultural barriers,

Chcemy użyć nauki, by przeskoczyć narodowe i kulturalne bariery,

as it does at AIMS.

tak jak robi to AIMS.

And we want to add elements to the curriculum.

I chcemy dodać inne dziedziny życia.

We want to add entrepreneurship and policy skills.

Chcemy dodać przedsiębiorczość i umiejętności dyplomatyczne.

The expanded AIMS will be a coherent pan-African institution,

Rozszerzony AIMS będzie spójną panafrykańską instytucją,

and its graduates will form a powerful network,

a jego absolwenci uformują potężną sieć,

working together for peace and progress across the continent.

pracując razem dla pokoju i rozwoju na całym kontynencie.

Over the last year,

Przez ostatni rok,

we've been visiting sites in Africa,

odwiedzaliśmy różne miejsca w Afryce,

looking at potential sites for new AIMS centers.

szukając potencjalnych miejsc do otwarcia nowych ośrodków AIMS.

And here are the ones we've selected.

I tutaj są te, które wybraliśmy.

And each of these centers has a strong local team,

I każdy z tych ośrodków ma silny lokalny zespół,

each is in a beautiful place, an interesting place,

każdy jest w pięknym miejscu, interesującym miejscu,

which international lecturers will be happy to visit.

które z chęcią odwiedzą wykładowcy z całego świata.

And our partners across Africa are extremely enthusiastic about this.

I nasi partnerzy z całej Afryki są niezmiernie entuzjastycznie nastawieni do tego.

Everyone wants an AIMS center in their country.

Każdy chce ośrodek AIMS w ich kraju.

And last November,

I ostatniego listopada,

the conference of all the African ministers of science and technology,

konferencja wszystkich afrykańskich ministrów nauki i technologii,

held in Mombasa, called for a comprehensive plan to roll out AIMS.

która odbyła się w Mombasie, wzywała do stworzenia kompletnego planu rozwoju AIMS.

So we have political support right across the continent.

Więc mamy polityczne wsparcie na całym kontynencie.

It won't be easy.

To nie będzie łatwe.

At every site there will be huge challenges.

W każdym miejscu będą olbrzymie wyzwania.

Local scientists must play leading roles

Lokalni naukowcy muszą zagrać pierwsze skrzypce,

and governments must be persuaded to buy in.

a rządy muszą zostać przekonane, by w to wejść.

Conditions are very difficult,

Warunki są bardzo trudne,

but we cannot afford to compromise on those principles which made AIMS work.

ale nie możemy sobie pozwolić, by iść na kompromis z zasadami, które sprawiły, że AIMS działa.

And we summarize them this way:

I podsumowujemy je w taki sposób:

the institutes have got to be relevant, innovative,

instytuty muszą być odpowiednie, nowatorskie,

cost-effective and high quality. Why?

opłacalne i wysokiej jakości. Dlaczego?

Because we want Africa to be rich.

Dlatego, że chcemy, by Afryka była bogata.

Easy to remember the basic rules we need.

Łatwo zapamiętać podstawowe zasady, których potrzebujemy.

So, just in ending, let me say the only people who can fix Africa

Więc, już na zakończenie, pozwólcie mi powiedzieć, że jedynymi ludźmi,

are talented young Africans.

którzy mogą naprawić Afrykę są młodzi utalentowani Afrykańczycy.

By unlocking and nurturing their creative potential,

Odblokowując i rozwijając ich kreatywny potencjał,

we can create a step change in Africa's future.

możemy stworzyć znaczącą zmianę w przyszłości Afryki.

Over time, they will contribute to African development

Po pewnym czasie przyczynią się do rozwoju Afryki

and to science in ways we can only imagine.

i nauki w taki sposób, który możemy sobie tylko wyobrazić.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)