Robert Wright: The evolution of compassion

Translator: Nhi Hải Reviewer: Lan Nguyen Phuong

Tôi sẽ nói về lòng trắc ẩn và qui luật vàng

I'm going to talk about compassion and the golden rule

từ một góc nhìn công minh và có lẽ mang tính khoa học.

from a secular perspective and even from a kind of scientific perspective.

Tôi sẽ cố gắng kể cho bạn một chút về lịch sử tự nhiên

I'm going to try to give you a little bit of a natural history

của lòng trắc ẩn và qui tắc vàng.

of compassion and the golden rule.

Nên, có lúc tôi sử dụng những từ chuyên ngành,

So, I'm going to be sometimes using kind of clinical language,

đương nhiên sẽ không mập mờ và ấm áp

and so it's not going to sound as warm and fuzzy

như bạn thấy thông thường đâu.

as your average compassion talk.

Tôi muốn cảnh báo bạn về nó.

I want to warn you about that.

Tôi muốn nói rằng, từ lúc bắt đầu, tôi nghĩ lòng trắc ẩn là tuyệt vời.

So, I do want to say, at the outset, that I think compassion's great.

Qui tắc vàng cũng tuyệt vời. Tôi đều ủng hộ cả hai.

The golden rule is great. I'm a big supporter of both.

Tôi nghĩ nó tuyệt bởi

And I think it's great that

những nhà lãnh đạo của các tôn giáo trên thế giới

the leaders of the religions of the world

đang đề cao lòng trắc ẩn và qui tắc vàng như một nguyên lý căn bản

are affirming compassion and the golden rule as fundamental principles

mà ăn sâu vào trong niềm tin của họ.

that are integral to their faiths.

Nhưng tôi nghĩ tôn giáo không đáng nhận mọi công trạng.

At the same time, I think religions don't deserve all the credit.

Tôi nghĩ thiên nhiên đã giúp họ rất nhiều.

I think nature gave them a helping hand here.

Tối nay tôi sẽ phản biện lại rằng lòng trắc ẩn và qui tắc vàng

I'm going to argue tonight that compassion and the golden rule

với ý nghĩa nhất định, có trong bản tính con người.

are, in a certain sense, built into human nature.

Nhưng tôi cũng sẽ giải thích

But I'm also going to argue

là một khi bạn hiểu khía cạnh mà nó tồn tại trong bản chất con người,

that once you understand the sense in which they are built into human nature,

bạn sẽ thấy rằng việc chỉ tôn vinh lòng trắc ẩn,

you realize that just affirming compassion,

kể cả qui tắc vàng, thật sự không đủ.

and affirming the golden rule, is really not enough.

còn rất nhiều việc cần thực hiện

There's a lot of work to be done after that.

Thế nên, ngắn gọn về lịch sử tự nhiên, bắt đầu với lòng trắc ẩn.

OK so, a quick natural history, first of compassion.

Từ thuở sơ khai đã có lòng trắc ẩn,

In the beginning, there was compassion,

không chỉ lúc con người đầu tiên xuất hiện,

and I mean not just when human beings first showed up,

but actually even before that.

thậm chí trước đó nữa,

Tôi nghĩ có lẽ vấn đề nằm ở quá trình tiến hóa của con người,

I think it's probably the case that, in the human evolutionary lineage,

trước thời kì chủng người tinh khôn

even before there were homo sapiens,

những cảm xúc như trắc ẩn tình yêu và tội nghiệp

feelings like compassion and love and sympathy

đã len lỏi được vào bộ gen,

had earned their way into the gene pool,

các nhà sinh học biết khá rõ về khởi nguồn việc này.

and biologists have a pretty clear idea of how this first happened.

Nó xảy ra theo một quy luật gọi là chọn lọc họ hàng.

It happened through a principle known as kin selection.

Và ý tưởng cơ bản của chọn lọc họ hàng là,

And the basic idea of kin selection is that,

nếu một con vật động lòng trắc ẩn cho một họ thân thuộc,

if an animal feels compassion for a close relative,

and this compassion leads the animal to help the relative,

và nó tự nguyện giúp đỡ họ hàng,

cuối cùng, lòng trắc ẩn lại giúp bộ gen

then, in the end, the compassion actually winds up helping the genes

ấn định lòng trắc ẩn của nó.

underlying the compassion itself.

Từ góc nhìn của nhà sinh học, lòng trắc ẩn

So, from a biologist's point of view, compassion is actually

lại là một cách của bộ gen giúp đỡ chính nó. Được thôi.

a gene's way of helping itself. OK.

Tôi đã cảnh báo trước là sẽ không mập mờ gì rồi mà.

I warned you this was not going to be very warm and fuzzy.

Tôi sẽ nói nhanh thôi - hi vọng nó sẽ gây khó hiểu hơn.

I'll get there -- I hope to get a little fuzzier.

Điều này không làm phiền tôi nhiều,

This doesn't bother me so much,

that the underlying Darwinian rationale of compassion

khi mà tỉ lệ lòng trắc ẩn của Darwin

là loại tự phục vụ ở cấp độ di truyền.

is kind of self-serving at the genetic level.

Thật ra, tôi nghĩ tin xấu về cấu tạo da

Actually, I think the bad news about kin selection

chỉ là có nghĩa là loại lòng trắc ẩn này

is just that it means that this kind of compassion

thường được triển khai chỉ trong gia đình.

is naturally deployed only within the family.

Đó là tin xấu. Tin tốt là sự trắc ẩn là tự nhiên.

That's the bad news. The good news is compassion is natural.

Tin xấu là lòng bi mẫn được lựa chọn này

The bad news is that this kin selected compassion

bị hạn chế trong gia đình.

is naturally confined to the family.

Now, there's more good news that came along later in evolution,

Một tin tốt nữa liên quan đến sự tiến hóa,

loại lập luận tiến hóa thứ hai.

a second kind of evolutionary logic.

Nhà sinh học gọi là lòng vị tha lẫn nhau

Biologists call that "reciprocal altruism." OK.

Và ý tưởng cơ bản là

And there, the basic idea is that

sự trắc ẩn hướng bạn đến làm việc tốt cho người mà sẽ làm điều tương tự với bạn.

compassion leads you to do good things for people who then will return the favor.

Một lần nữa, tôi biết đây không phải là khái niệm của lòng trắc ẩn

Again, I know this is not as inspiring a notion of compassion

như bạn đã từng nghe trước đây.

as you may have heard in the past,

but from a biologist's point of view, this reciprocal altruism kind of compassion

nhưng từ quan điểm của nhà sinh học, lòng trắc ẩn và vị tha có liên quan

cuối cùng cũng là tự phục vụ.

is ultimately self-serving too.

Không phải như mọi người nghĩ, khi họ cảm nhận lòng trắc ẩn.

It's not that people think that, when they feel the compassion.

It's not consciously self-serving, but to a biologist, that's the logic.

Không hẳn là tự phục vụ, nhưng đối với nhà sinh học thì đó là logic.

Bạn dễ dàng mở lòng trắc ẩn với bạn bè và đồng minh.

And so, you wind up most easily extending compassion to friends and allies.

Tôi chắc nhiều bạn, nếu có chuyện thật kinh khủng xảy đến với bạn thân

I'm sure a lot of you, if a close friend has something really terrible happen to them,

bạn sẽ cảm thấy rất buồn.

you feel really bad.

Nhưng nếu bạn đọc tin tức trên báo

But if you read in the newspaper

that something really horrible happened to somebody you've never heard of,

có gì đó thật sự kinh khủng xảy đến với ai đó bạn không quen,

bạn có thể sống chung với chuyện đó.

you can probably live with that.

Đó chỉ là bản tính trời sinh.

That's just human nature.

Có chuyện tốt thì cũng có chuyện xấu.

So, it's another good news/bad news story.

Thật may khi lòng trắc ẩn lan rộng trong gia đình

It's good that compassion was extended beyond the family

bởi logic tiến bộ này.

by this kind of evolutionary logic.

The bad news is this doesn't bring us universal compassion by itself.

Tin xấu là nó không đem lại lòng trắc ẩn khắp nơi.

Cho nên vẫn còn việc cần phải làm.

So, there's still work to be done.

Now, there's one other result of this dynamic called reciprocal altruism,

Có kết quả khác của động lực này là lòng vị tha được thực thi,

tôi nghĩ đây là một tin tốt,

which I think is kind of good news,

đó là cách nó tác động ngược lại với loài người,

which is that the way that this is played out in the human species,

cho chúng ta sự trân trọng trực giác về qui tắc vàng.

it has given people an intuitive appreciation of the golden rule.

I don't quite mean that the golden rule itself is written in our genes,

Tôi không có ý nói qui tắc vàng được viết trong di truyền,

but you can go to a hunter gatherer society

nhưng bạn có thể đi tới xã hội săn bắt và hái lượm

that has had no exposure to any of the great religious traditions,

không hướng vào bất kì truyền thống tôn giáo nào,

no exposure to ethical philosophy,

không hướng vào triết lí đạo đức nào,

and you'll find, if you spend time with these people,

và bạn sẽ thấy, nếu bạn dành thời gian với những người này,

that, basically, they believe that one good turn deserves another,

cơ bản thì, họ tin rằng ở hiền gặp lành,

and that bad deeds should be punished.

và ở ác gặp quả báo.

And evolutionary psychologists think that these intuitions have a basis in the genes.

Những nhà tâm lí học tiến bộ nghĩ rằng những trực giác cơ bản nằm trong gen.

Họ hiểu nếu bạn muốn được đối xử tốt,

So, they do understand that if you want to be treated well,

you treat other people well.

bạn phải đối xử tốt với người khác.

And it's good to treat other people well.

Đối xử tốt với người khác là một việc nên làm,

That's close to being a kind of built-in intuition.

Nó gần như là một loại trực giác sẵn có.

So, that's good news. Now, if you've been paying attention,

Đó là một tin tốt. Giờ nếu bạn đang chú ý,

có lẽ bạn đang mong có tin xấu xảy ra,

you're probably anticipating that there's bad news here;

chúng ta vẫn chưa hướng tới tình yêu toàn cầu,

we still aren't to universal love,

và thật ra là vì, dù cho trân trọng qui tắc vàng là lẽ tự nhiên,

and it's true because, although an appreciation of the golden rule is natural,

it's also natural to carve out exceptions to the golden rule.

việc có ngoại lệ trong qui tắc vàng cũng là điều tự nhiên.

Ý tôi là, ví dụ, chắc chắn không có ai muốn ngồi tù,

I mean, for example, none of us, probably, want to go to prison,

but we all think that there are some people who should go to prison. Right?

nhưng chúng ta đều nghĩ có nhiều người nên đi tù. Đúng chứ?

So, we think we should treat them differently than we would want to be treated.

Chúng ta nghĩ mình nên đối xử với họ khác đi.

Giờ chúng ta có một lí do cho chuyện này.

Now, we have a rationale for that.

We say they did these bad things that make it just that they should go to prison.

Chúng ta nói họ làm những chuyện xấu thì họ nên đi tù.

Không ai thật sự áp dụng qui tắc vàng một cách rộng rãi.

None of us really extends the golden rule in truly diffuse and universal fashion.

We have the capacity to carve out exceptions,

Chúng ta có thể tạo ra sự ngoại lệ,

put people in a special category.

đưa những người này vào loại đặc biệt.

And the problem is that -- although in the case of sending people to prison,

Và vấn đề chính là -- dù trong trường hợp đưa họ đi tù,

you have this impartial judiciary

bạn có bộ máy tư pháp công bằng

determining who gets excluded from the golden rule --

quyết định ai sẽ bị tống khỏi qui tắc vàng --

trong cuộc sống hàng ngày, chúng ta đều đưa ra những quyết định

that in everyday life, the way we all make these decisions

về người mà chúng ta truyền đạt lòng trắc ẩn,

about who we're not going to extend the golden rule to,

is we use a much rougher and readier formula.

là chúng ta dùng công thức cứng nhắc có sẵn.

Basically it's just like, if you're my enemy, if you're my rival --

Cơ bản giống như vầy, nếu bạn là kẻ thù,

nếu bạn không phải bạn, không phải thành viên gia đình tôi --

if you're not my friend, if you're not in my family --

Tôi cũng định áp dụng qui tắc vàng cho bạn.

I'm much less inclined to apply the golden rule to you.

Chúng ta đều làm như vậy,

We all do that,

và bạn thấy chuyện này diễn ra trên thế giới.

and you see it all over the world.

Bạn thấy chuyện này diễn ra ở Trung Đông:

You see it in the Middle East:

những người, đến từ Gaza, đang phóng tên lửa vào Israel.

people who, from Gaza, are firing missiles at Israel.

Họ không muốn bị tên lửa bắn, nhưng họ nói,

They wouldn't want to have missiles fired at them, but they say,

"À, những người Do Thái, hay một vài trong số đó làm vài chuyện

"Well, but the Israelis, or some of them have done things

that put them in a special category."

khiến họ nằm trong loại đặc biệt."

The Israelis would not want to have an economic blockade imposed on them,

Người Do Thái không muốn nền kinh tế bao vây áp đặt lên họ,

but they impose one on Gaza, and they say,

nhưng họ lại áp đặt lên Gaza, và họ nói,

"Well, the Palestinians, or some of them, have brought this on themselves."

"À, những người Palestine, tự mình áp đặt mình."

So, it's these exclusions to the golden rule that amount to a lot of the world's trouble.

Cho nên, những ngoại lệ của qui tắc vàng gây nhiều rắc rối cho thế giới.

Và như vậy cũng là lẽ đương nhiên.

And it's natural to do that.

So, the fact that the golden rule is in some sense built in to us

Thật ra qui tắc vàng tự hình thành trong chúng ta

is not, by itself, going to bring us universal love.

không phải chính nó, sẽ mang đến tình yêu toàn cầu cho chúng ta.

Làm vậy cũng không giải cứu được thế giới.

It's not going to save the world.

Có tin tốt là tôi có thể cứu thế giới. Được thôi.

Now, there's one piece of good news I have that may save the world. Okay.

Mọi người định vị chỗ của mình chưa?

Are you on the edges of your seats here?

Tốt, vì trước khi tôi nói với bạn về tin tốt này,

Good, because before I tell you about that good news,

I'm going to have to take a little excursion through some academic terrain.

tôi sẽ phải quan sát địa hình học thuật một chút.

Tôi mong tôi thu hút được các bạn về lời hứa tin tốt lành này

So, I hope I've got your attention with this promise of good news

that may save the world.

có thể giải cứu thế giới.

It's this non-zero-sumness stuff you just heard a little bit about.

Đây là trò chơi tổng khác 0 mà bạn mới nghe.

Chỉ là lời giới thiệu ngắn về thuyết trò chơi.

It's just a quick introduction to game theory.

Chuyện này không gây tổn thương. Được thôi.

This won't hurt. Okay.

Đó là trò chơi có tổng bằng 0 và tổng khác 0.

It's about zero-sum and non-zero-sum games.

Nếu bạn hỏi tình huống nào

If you ask what kind of a situation

khiến nhiều người trở thành bạn và đồng minh của nhau,

is conducive to people becoming friends and allies,

the technical answer is a non-zero-sum situation.

câu trả lời máy móc là trò chơi có tổng khác 0.

Và nếu bạn hỏi tình huống nào

And if you ask what kind of situation

khiến nhiều người xác định là kẻ thù của nhau,

is conducive to people defining people as enemies,

it's a zero-sum situation.

đó là trò chơi có tổng bằng 0.

Vậy những cụm từ đó có nghĩa là gì?

So, what do those terms mean?

Basically, a zero-sum game is the kind you're used to in sports,

Cơ bản, trò chơi có tổng bằng 0 là trò được áp dụng trong thể thao,

where there's a winner and a loser.

có người thắng và kẻ thua.

So, their fortunes add up to zero.

Cho nên, vận may của họ tăng đến 0.

Trong môn tennis, mỗi điểm có thể tốt cho bạn mà xấu cho người khác,

So, in tennis, every point is either good for you and bad for the other person,

or good for them, bad for you.

hoặc tốt cho họ, xấu cho bạn,

Either way, your fortunes add up to zero. That's a zero-sum game.

Dù sao vận may cũng tăng đến 0 - trò chơi có tổng bằng 0.

Now, if you're playing doubles,

Giờ, nếu bạn định chơi gấp đôi,

then the person on your side of the net

thì đồng đội của bạn

is in a non-zero-sum relationship with you,

sẽ có mối quan hệ có tổng khác 0 với bạn,

mỗi điểm hoặc tốt cho cả 2 -- tích cực, cả 2 thắng.

because every point is either good for both of you -- positive, win-win --

or bad for both of you, it's lose-lose.

hoặc xấu cho cả hai, đó là cùng thua.

That's a non-zero-sum game.

Đó là trò chơi có tổng khác 0.

Và trong thực tế, có nhiều trò chơi có tổng khác 0.

And in real life, there are lots of non-zero-sum games.

In the realm of economics, say, if you buy something:

Trong lĩnh vực kinh tế, nếu bạn mua một món gì đó:

that means you'd rather have the merchandise than the money,

nghĩa là bạn có hàng hóa nhiều hơn tiền,

nhưng thương lái muốn có nhiều tiền hơn hàng hóa.

but the merchant would rather have the money than the merchandise.

You both feel you've won.

Cả 2 đều cảm thấy mình thắng cuộc.

In a war, two allies are playing a non-zero-sum game.

Trong chiến tranh, 2 đồng minh đang chơi trò có tổng khác 0.

It's going to either be win-win or lose-lose for them.

Kết quả có thể cả 2 đều thắng hoặc thua.

So, there are lots of non-zero-sum games in real life.

Cho nên, có nhiều trò chơi có tổng khác 0 trong đời sống.

Và bạn cơ bản có thể lặp lại những gì đã nói trước đó,

And you could basically reformulate what I said earlier,

về cách lòng trắc ẩn được triển khai và qui tắc vàng cũng vậy,

about how compassion is deployed and the golden rule is deployed,

by just saying, well, compassion most naturally flows along non-zero-sum channels

nói như vậy, lòng trắc ẩn tự nhiên theo trò chơi có tổng khác 0

nơi mà nhiều người tự nhận có khả năng thắng

where people perceive themselves as being in a potentially win-win situation

with some of their friends or allies.

với bạn bè và đồng minh của họ.

The deployment of the golden rule

Sự triển khai qui tắc vàng

most naturally happens along these non-zero-sum channels.

hầu như diễn ra tự nhiên theo kênh có tổng khác 0.

So, kind of webs of non-zero-sumness

Cho nên, mạng lưới có tổng khác 0

are where you would expect compassion and the golden rule

là nơi bạn chờ lòng trắc ẩn và qui tắc vàng

to kind of work their magic.

diễn ra như ma thuật.

With zero-sum channels you would expect something else.

Với kênh có tổng bằng 0 bạn lại mong chuyện khác.

Okay. So, now you're ready for the good news that I said might save the world.

Được rồi, giờ bạn sẵn sàng đón tin tốt mà tôi đã nói là có thể cứu thế giới.

And now I can admit that it might not too,

Và giờ tôi có thể chấp nhận cũng có thể không xảy ra,

now that I've held your attention for three minutes of technical stuff.

giờ tôi đã thu hút được chú ý của bạn trong 3 phút với những thứ kĩ thuật này.

But it may. And the good news is that history

Nhưng cũng có thể. Và tin tốt là lịch sử đó

tự nhiên mở rộng thành mạng lưới có tổng khác 0,

has naturally expanded these webs of non-zero-sumness,

có nhiều mạng lưới có thể là những kênh dành cho lòng trắc ẩn.

these webs that can be these channels for compassion.

You can go back all the way to the stone age:

Bạn có thể quay trở về thời kì đồ đá:

technological evolution -- roads, the wheel, writing,

cuộc cách mạng công nghệ -- đường sá, bánh xe, sách vở,

a lot of transportation and communication technologies --

nhiều phương tiện đi lại và công nghệ thông tin liên lạc --

vừa mới khẳng định càng nhiều người

has just inexorably made it so that more people

can be in more non-zero-sum relationships

có thể nằm trong mối quan hệ có tổng khác 0

với nhiều người ở xa thật là xa.

with more and more people at greater and greater distances.

Đó là câu chuyện của dân tộc văn minh.

That's the story of civilization.

It's why social organization has grown from the hunter-gatherer village

Đó là lí do tổ chức xã hội phát triển từ thời săn bắt hái lượm

tới xã hội cổ đại, đế quốc, và giờ là thế giới toàn cầu hóa.

to the ancient state, the empire, and now here we are in a globalized world.

Và câu chuyện về toàn cầu hóa là câu chuyện lớn về tổng khác 0.

And the story of globalization is largely a story of non-zero-sumness.

Chắc có lẽ bạn đã nghe cụm từ "phụ thuộc lẫn nhau"

You've probably heard the term "interdependence"

dùng ở thế giới hiện đại. Là cụm từ khác dành cho tổng khác 0.

applied to the modern world. Well, that's just another term for non-zero-sum.

If your fortunes are interdependent with somebody,

Nếu vận may của bạn phụ thuộc người khác,

bạn sống trong mối quan hệ có tổng khác 0.

then you live in a non-zero-sum relationship with them.

Và bạn thấy chuyện này khắp mọi lúc trên thế giới.

And you see this all the time in the modern world.

You saw it with the recent economic crash,

Bạn thấy chuyện này xảy ra trong cuộc khủng hoảng kinh tế gần đây,

where bad things happen in the economy --

những chuyện xấu xảy ra trong nền kinh tế --

bad for everybody, for much of the world.

chuyện xấu xảy ra cho mọi người, cho cả thế giới.

Những chuyện tốt diễn ra và tốt cho cả thế giới.

Good things happen, and it's good for much of the world.

Và tôi rất vui khi nói rằng, tôi nghĩ thật sự có bằng chứng

And, you know, I'm happy to say, I think there's really evidence

that this non-zero-sum kind of connection

sự kết nối của loại tổng khác 0 này

can expand the moral compass.

có thể mở rộng tư tưởng đạo đức.

I mean, if you look at the American attitudes

Nếu bạn nhìn vào thái độ của người Mĩ

toward Japanese during World War II --

đối với người Nhật trong thế chiến thứ hai --

nhìn vào sự miêu tả của người Nhật

look at the depictions of Japanese

in the American media as just about subhuman,

trong truyền thông Mĩ không hề có tính người,

and look at the fact that we dropped atomic bombs,

sự thật là chúng ta đã bỏ bom nguyên tử,

really without giving it much of a thought --

mà không hề đắn đo suy nghĩ --

and you compare that to the attitude now,

và bạn so sánh với thái độ hiện tại,

tôi nghĩ một phần là vì sự phụ thuộc kinh tế lẫn nhau,

I think part of that is due to a kind of economic interdependence.

Bất cứ hình thứ phụ thuộc, hay quan hệ có tổng khác 0

Any form of interdependence, or non-zero-sum relationship

buộc bạn phải công nhận tính nhân đạo của con người.

forces you to acknowledge the humanity of people.

Cho nên tôi nghĩ đó là chuyện tốt.

So, I think that's good.

Và thế giới toàn là động lực học có tổng khác 0.

And the world is full of non-zero-sum dynamics.

Environmental problems, in many ways, put us all in the same boat.

Những vấn đề môi trường, nhiều cách khác nhau, đều chung cảnh ngộ.

Và có những mối quan hệ có tổng khác 0 có thể nhiều người không để ý.

And there are non-zero-sum relationships that maybe people aren't aware of.

For example, probably a lot of American Christians

Ví dụ, nhiều người Mĩ theo đạo Thiên Chúa

don't think of themselves as being in a non-zero-sum relationship

không nghĩ chính bản thân họ đang trong mối quan hệ có tổng khác 0

with Muslims halfway around the world,

với những người đạo Hồi ở nửa vòng Trái Đất,

but they really are, because if these Muslims become happier and happier

nhưng chúng có thật, vì nếu người đạo Hồi ngày càng hạnh phúc

with their place in the world and feel that they have a place in it,

với vị trí của họ trên thế giới và cảm thấy có chỗ đứng,

that's good for Americans, because there will be fewer terrorists

đó là chuyện tốt với người Mĩ, vì sẽ có ít kẻ khủng bố

to threaten American security.

đe dọa an ninh của nước Mĩ.

If they get less and less happy, that will be bad for Americans.

Nếu họ ngày càng ít cảm thấy hạnh phúc, đó sẽ là chuyện xấu đối với nước Mĩ.

So, there's plenty of non-zero-sumness.

Cho nên, có nhiều tổng khác 0.

And so, the question is: If there's so much non-zero-sumness,

Và vì vậy, câu hỏi là: Nếu có quá nhiều tổng khác 0,

tại sao thế giới vẫn chưa trải qua tình yêu, hòa bình và thấu hiểu?

why has the world not yet been suffused in love, peace, and understanding?

The answer's complicated. It's the occasion for a whole other talk.

Câu trả lời rất phức tạp. Đây là dịp để chúng ta ngồi lại cùng nhau.

Certainly, a couple of things are that,

Chắc chắn là có vài chuyện tương tự,

first of all, there are a lot of zero-sum situations in the world.

trước tiên, có nhiều tình huống có tổng khác 0 trên thế giới.

Đôi lúc cũng có nhiều người không nhận ra

And also, sometimes people don't recognize

động lực học có tổng khác 0 trên thế giới.

the non-zero-sum dynamics in the world.

Trong những lĩnh vực đó,

In both of these areas,

tôi nghĩ các nhà chính trị có thể đóng một vai trò.

I think politicians can play a role.

This isn't only about religion.

Đây không chỉ là về tôn giáo.

I think politicians can help foster non-zero-sum relationships,

Tôi nghĩ nhà chính trị có thể thúc đẩy mối quan hệ có tổng khác 0.

Việc hòa nhập kinh tế nói chung tốt hơn bị phong tỏa,

Economic engagement is generally better than blockades and so on,

in this regard.

trong lĩnh vực này.

And politicians can be aware, and should be aware that,

Và các chính trị gia có thể ý thức được, và nên ý thức rằng,

khi nhiều người trên khắp thế giới đang nhìn họ,

when people around the world are looking at them,

are looking at their nation

đang nhìn vào quốc gia của họ

and picking up their cues

và đón nhận ám hiệu của họ

for whether they are in a zero-sum or a non-zero-sum relationship with a nation --

để xem họ trong mối quan hệ có tổng bằng hay khác 0 với một nước

giống như, Mĩ hay bất cứ quốc gia nào chẳng hạn.

like, say, America, or any other nation --

tâm lí con người là loại mà họ ám chỉ như:

human psychology is such that they use cues like:

Chúng ta có cảm thấy mình được tôn trọng không?

Do we feel we're being respected?

Vì, bạn biết đó, theo lịch sử, nếu bạn không được tôn trọng.

Because, you know, historically, if you're not being respected,

bạn sẽ không thắng được trong tổng khác 0,

you're probably not going to wind up in a non-zero-sum,

mutually profitable relationship with people.

quan hệ có lợi với mọi người.

So, we need to be aware of what kind of signals we're sending out.

Cho nên chúng ta cần phải ý thức dấu hiệu truyền tải là gì.

And some of this, again, is in the realm of political work.

Một lần nữa, một trong số đó là các việc liên quan chính trị.

Nếu có một chuyện tôi có thể khuyến khích mọi người đều làm,

If there's one thing I can encourage everyone to do,

politicians, religious leaders, and us,

các chính trị gia, nhà lãnh đạo tôn giáo, và chúng ta,

it would be what I call "expanding the moral imagination" --

là cái tôi gọi là "mở rộng tư tưởng đạo đức"

that is to say, your ability to put yourself in the shoes

nói là vậy, khả năng của bạn đặt mình vào tình huống

of people in very different circumstances.

của người khác trong những trường hợp khác nhau.

Điều này không giống lòng trắc ẩn,

This is not the same as compassion,

but it's conducive to compassion. It opens the channels for compassion.

nhưng nó có ích cho lòng trắc ẩn, mở ra nhiều kênh cho lòng trắc ẩn.

And I'm afraid we have another good news/bad news story,

Tôi e là chúng ta có câu chuyện về tin tốt/ xấu khác,

which is that the moral imagination is part of human nature.

mà tư tưởng đạo đức là bản chất con người.

That's good, but again we tend to deploy it selectively.

Đó là một điều tốt, nhưng một lần nữa chúng ta hay triển khai có chọn lọc.

Once we define somebody as an enemy,

Khi chúng ta cho rằng ai đó là kẻ thù,

we have trouble putting ourselves in their shoes, just naturally.

chúng ta tự nhiên tạo rắc rối cho mình.

Cho nên, nếu bạn muốn tạo một vụ khó khăn cho người Mĩ:

So, if you want to take a particularly hard case for an American:

có người ở Iran đốt cờ Mĩ, và bạn thấy họ trên tivi.

somebody in Iran who is burning an American flag, and you see them on TV.

Well, the average American is going to resist

À, một người Mĩ sẽ phản đối

the moral exercise of putting themselves in that person's head

loại đạo đức áp đặt họ vào đầu người khác,

and is going to resist the idea that they have much in common with that person.

sẽ phản đối ý tưởng là họ có nhiều điểm chung với người khác.

And if you tell them, "Well, they think America disrespects them

Nếu bạn nói, "Họ nghĩ người Mĩ không tôn trọng họ

and even wants to dominate them, and they hate America.

thậm chí muốn thống trị họ, họ ghét người Mĩ.

Has there ever been somebody who disrespected you so much

Có ai từng coi thường bạn nhiều tới nỗi

that you kind of hated them briefly"?

bạn ghét họ luôn không?"

Bạn biết đó, họ sẽ phản đối rằng lòng trắc ẩn là bản chất của mỗi người.

You know, they'll resist that comparison and that's natural, that's human.

Và, tương tự, người ở Iran:

And, similarly, the person in Iran:

khi bạn cố gắng nhân tín hóa ai đó ở Mĩ mà từng nói đạo Hồi là kẻ xấu,

when you try to humanize somebody in America who said that Islam is evil,

họ sẽ gặp rắc rối vì điều đó.

they'll have trouble with that.

So, it's a very difficult thing to get people to expand the moral imagination

Cho nên, thật khó để mọi người mở rộng tư tưởng đạo đức

to a place it doesn't naturally go.

thường xuyên ở một nơi nào đó.

Tôi nghĩ đây sẽ là rắc rối vì,

I think it's worth the trouble because,

một lần nữa, nó giúp chúng ta hiểu được.

again, it just helps us to understand.

Nếu bạn muốn giảm số lượng người đang đốt cờ ,

If you want to reduce the number of people who are burning flags,

it helps to understand what makes them do it.

làm vậy giúp họ biết điều gì khiến họ làm vậy.

And I think it's good moral exercise.

Tôi nghĩ đây là một bài tập tư tưởng khá hay.

I would say here is where religious leaders come in,

Tôi định nói là nơi có mặt những lãnh đạo tôn giáo

because religious leaders are good at reframing issues for people,

vì các nhà lãnh đạo rất giỏi tạo vấn đề cho mọi người,

at harnessing the emotional centers of the brain

tập trung cảm xúc cho trung tâm não bộ

to get people to alter their awareness and reframe the way they think.

để mọi người thay đổi ý thức và thay đổi suy nghĩ

I mean, religious leaders are kind of in the inspiration business.

Ý tôi là, các nhà lãnh đạo tôn giáo là doanh nhân tạo cảm hứng.

It's their great calling right now,

Đã đến lúc kêu gọi,

to get people all around the world better at expanding their moral imaginations,

để mọi người trên khắp thế giới mở rộng tư tưởng đạo đức,

appreciating that in so many ways they're in the same boat.

họ đồng cảnh ngộ theo nhiều cách khác nhau.

I would just sum up the way things look, at least from this secular perspective,

Tôi sẽ tóm tắt trình tự mọi việc, ít ra từ viễn cảnh thế tục này

as far as compassion and the golden rule go,

cũng như lòng trắc ẩn và qui tắc vàng,

by saying that it's good news that compassion and the golden rule

bằng cách nói rằng thật tốt khi lòng trắc ẩn và qui tắc vàng

cùng được xây dựng trong bản chất của con người.

are in some sense built into human nature.

It's unfortunate that they tend to be selectively deployed.

Thật không may chúng có xu hướng được triển khai có chọn lọc.

And it's going to take real work to change that.

Và sẽ cần hành động thực tiễn để thay đổi.

But, nobody ever said that doing God's work was going to be easy. Thanks.

Nhưng, không ai từng nói làm việc vì Chúa là chuyện dễ dàng. Cảm ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)