Emily Oster: What do we really know about the spread of AIDS?

Emily Oster Afrika'daki AIDS sorunu hakkındaki fikirlerimizi tepetaklak ediyor

Çeviri: Ayşe Müge Yüksel Gözden geçirme: Sancak Gülgen

So I want to talk to you today about AIDS in sub-Saharan Africa.

Bugün size Sahraaltı Afrika'da AIDS'ten bahsetmek istiyorum.

And this is a pretty well-educated audience,

Oldukça iyi eğitimli bir dinleyici var burda,

so I imagine you all know something about AIDS.

tahminimce hepiniz AIDS hakkında birşeyler biliyorsunuz.

You probably know that roughly 25 million people in Africa

Afrika'da kabaca 25 milyon kişinin bu virüsle enfekte olduğunu

are infected with the virus, that AIDS is a disease of poverty,

ve AIDS'in bir fakirlik hastalığı olduğunu muhtemelen biliyorsunuz.

and that if we can bring Africa out of poverty, we would decrease AIDS as well.

Afrika'yı fakirlikten kurtarabilirsek, AIDS'i de azaltmış olacağız.

If you know something more, you probably know that Uganda, to date,

Biraz daha bilginiz varsa, Uganda'nın ABC yani kaçın, sadık kal,

is the only country in sub-Saharan Africa

kondom kullan kampanyası ile

that has had success in combating the epidemic.

bugüne kadar bu salgınla mücadelede başarılı olmuş

Using a campaign that encouraged people to abstain, be faithful, and use condoms --

tek Sahraaltı Afrika ülkesi olduğunu biliyor olabilirsiniz.

the ABC campaign -- they decreased their prevalence in the 1990s

1990'larda AIDS görülme sıklığını yüzde 15'ten yüzde 6'ya

from about 15 percent to 6 percent over just a few years.

birkaç yıl içerisinde indirdiler.

If you follow policy, you probably know that a few years ago

Politikayı takip ediyorsanız biliyorsunuzdur birkaç yıl önce

the president pledged 15 billion dollars to fight the epidemic over five years,

ABD başkanı, beş yıl salgınla mücadele etmek için 15 milyar dolar

and a lot of that money is going to go to programs that try to replicate Uganda

taahhüt etti. Bu paranın çoğu Ugandayı örnek alan, davranış değişikliği yoluyla

and use behavior change to encourage people and decrease the epidemic.

salgını azaltmayı deneyen programlara gidiyor.

So today I'm going to talk about some things

Bugün ben salgın hakkında

that you might not know about the epidemic,

bilmiyor olabileceğiniz şeyleri anlatacağım.

and I'm actually also going to challenge

Ardından, bildiğinizi sandığınız şeylerden bazılarının

some of these things that you think that you do know.

doğruluğunu sorgulayacağım.

To do that I'm going to talk about my research

Bunun için size bir ekonomist olarak bu salgın üzerindeki

as an economist on the epidemic.

araştırmalarımdan bahsedeceğim.

And I'm not really going to talk much about the economy.

Pek fazla ekonomiden bahsetmeyeceğim.

I'm not going to tell you about exports and prices.

İhracat ve fiyatları falan anlatmayacağım.

But I'm going to use tools and ideas that are familiar to economists

Kamu sağlığı ya da epidemiyolojinin alanı içinde sayılan

to think about a problem that's more traditionally

bir problemi, bir ekonomistin kullandığı yöntemler

part of public health and epidemiology.

ve aşina olduğu fikirlerle ele alacağım.

And I think in that sense, this fits really nicely with this lateral thinking idea.

Bu açıdan bence iyi bir zihin jimnastiği.

Here I'm really using the tools of one academic discipline

Burada bir akademik disipline ait yöntemlerle başka bir

to think about problems of another.

disipline ait sorunları çözmeye çalışıyoruz

So we think, first and foremost, AIDS is a policy issue.

AIDS'in öncelikle bir politika meselesi olduğunu düşünüyoruz.

And probably for most people in this room, that's how you think about it.

Bu odadaki çoğu kimse de muhtemelen bu şekilde düşünüyor.

But this talk is going to be about understanding facts about the epidemic.

Fakat bu konuşma salgına dair gerçekleri anlamak üzerine.

It's going to be about thinking about how it evolves, and how people respond to it.

Nasıl geliştiği ve insanların ona nasıl tepki verdiği üzerine.

I think it may seem like I'm ignoring the policy stuff,

Politika kısmını göz ardı ediyor gibi görünebilirim,

which is really the most important,

oysa bu en önemli kısım,

but I'm hoping that at the end of this talk you will conclude

ama umuyorum ki bu konuşmanın sonunda şu sonuca varırsınız:

that we actually cannot develop effective policy

salgının nasıl işlediğini anlamadan ona karşı

unless we really understand how the epidemic works.

etkili bir çözüm üretemeyiz.

And the first thing that I want to talk about,

İlk olarak bahsedeceğim şey,

the first thing I think we need to understand is:

öncelikli olarak anlamamız gereken şey şu:

how do people respond to the epidemic?

İnsanlar bu salgına nasıl tepki veriyorlar?

So AIDS is a sexually transmitted infection, and it kills you.

AIDS cinsel yolla bulaşan ve öldüren bir enfeksiyon.

So this means that in a place with a lot of AIDS,

Bu demek oluyor ki çok AIDS olan bir yerde

there's a really significant cost of sex.

cinsel ilişki pahalıya maloluyor.

If you're an uninfected man living in Botswana, where the HIV rate is 30 percent,

HIV oranı yüzde 30 olan Botsvana'da yaşayan enfekte olmamış bir erkekseniz

if you have one more partner this year -- a long-term partner, girlfriend, mistress --

bu yıl bir fazla partnere sahip olmanız --uzun süreli bir ilişki veya bir kaçamak--

your chance of dying in 10 years increases by three percentage points.

gelecek 10 yıl içinde ölme ihtimalinizin yüzde üç artması demek.

That is a huge effect.

Bu muazzam bir etki.

And so I think that we really feel like then people should have less sex.

O zaman insanlar daha az seks yapmalı diye düşünüyoruz.

And in fact among gay men in the US

Gerçekten de ABD'de eşcinsel erkekler arasında

we did see that kind of change in the 1980s.

1980'lerde böyle bir değişim yaşandı.

So if we look in this particularly high-risk sample, they're being asked,

Bu yüksek risk grubuna şu soru sorulmuş "Son iki ay içerisinde,

"Did you have more than one unprotected sexual partner in the last two months?"

birden fazla partnerle, korunmadan ilişkiye girdiniz mi?".

Over a period from '84 to '88, that share drops from about 85 percent to 55 percent.

84'ten 88'e kadar olan dönemde 'evet' diyenlerin oranı yüzde 85'ten 55'e düşmüş.

It's a huge change in a very short period of time.

Bu kadar kısa sürede çok büyük bir değişim.

We didn't see anything like that in Africa.

Afrika'da böyle birşey görmedik.

So we don't have quite as good data, but you can see here

Diğer örnekteki kadar iyi istatistiğe sahip değiliz, ama burada

the share of single men having pre-marital sex,

gördüğünüz evlilik öncesi ilişki yaşayan bekar veya

or married men having extra-marital sex,

evlilik-dışı ilişki yaşayan erkeklerin oranı,

and how that changes from the early '90s to late '90s,

90'ların başından sonlarına doğru ve 90'ların sonundan

and late '90s to early 2000s. The epidemic is getting worse.

2000'li yılların başına doğru nasıl değiştiği. Salgın gittikçe büyüyor.

People are learning more things about it.

İnsanlar bu konuda daha çok şey öğreniyorlar..

We see almost no change in sexual behavior.

Sex davranışlarında hiçbir değişiklik görmüyoruz.

These are just tiny decreases -- two percentage points -- not significant.

Bunlar sadece ufacık dğşğşler --yüzde iki-- kayda değer değil.

This seems puzzling. But I'm going to argue that you shouldn't be surprised by this,

Şaşırtıcı görünüyor, ama bence buna şaşırmamalısınız.

and that to understand this you need to think about health

bunu anlamak için, sağlık kavramını bir ekonomisitin

the way than an economist does -- as an investment.

gördüğü gibi görmelisiniz-- bir yatırım olarak.

So if you're a software engineer and you're trying to think about

Eğer bir yazılım mühendisiyseniz ve programınıza yeni bir

whether to add some new functionality to your program,

özellik ekleyip eklememeye karar veriyorsanız

it's important to think about how much it costs.

ne kadara malolacağını hesaba katmanız gerekir.

It's also important to think about what the benefit is.

Getirisinin ne olacağını da hesaplamalısınız.

And one part of that benefit is how much longer

Bu getiri biraz da sizin programınızın

you think this program is going to be active.

ne kadar süre daha aktif olacağıyla ilgilidir.

If version 10 is coming out next week,

Eğer haftaya versiyon 10 çıkacaksa,

there's no point in adding more functionality into version nine.

versiyon 9' a yeni bir özellik eklemek çok da mantıklı değil.

But your health decisions are the same.

Sağlıkla ilgili kararlar da böyledir.

Every time you have a carrot instead of a cookie,

Kurabiye yerine havuç yediğiniz her sefer,

every time you go to the gym instead of going to the movies,

sinema yerine spor salonuna her gidişiniz kendi sağlığınıza

that's a costly investment in your health.

yaptığınız maliyetli bir yatırımdır.

But how much you want to invest is going to depend

Ne kadar yatırım yapacağınız, bu yatırımları yapmadan

on how much longer you expect to live in the future,

kaç yıl daha yaşayacağınızı

even if you don't make those investments.

tahmin ettiğinizle ilgilidir.

AIDS is the same kind of thing. It's costly to avoid AIDS.

AIDS de böyle bir şey. AIDS' ten korunmak maliyetli.

People really like to have sex.

İnsanlar sex yapmayı seviyorlar.

But, you know, it has a benefit in terms of future longevity.

Ama kaçınmanın faydası ömür uzunluğu cinsinden.

But life expectancy in Africa, even without AIDS, is really, really low:

Ama Afrika'da, AIDS dışında bile ortalama yaşam süresi çok, çok düşük:

40 or 50 years in a lot of places.

pek çok yerde kırk elli yıl.

I think it's possible, if we think about that intuition, and think about that fact,

Soruna bu şekilde bakarak, neden pek fazla davranış değişikliği görülmediğini

that maybe that explains some of this low behavior change.

belki de açıklayabiliriz.

But we really need to test that.

Ama tabii ki bunu test etmeliyiz.

And a great way to test that is to look across areas in Africa and see:

Bunu test etmenin harika bir yolu Afrika'da değişik bölgelere bakmak,

do people with more life expectancy change their sexual behavior more?

acaba daha uzun yaşam beklentisi olanlar seks davranışlarını değiştiriyorlar mı?

And the way that I'm going to do that is,

Bunu da şöyle yapacağım,

I'm going to look across areas with different levels of malaria.

değişik sıtma seviyeleri olan bölgeleri karşılaştıracağım.

So malaria is a disease that kills you.

Sıtma öldürücü bir hastalık.

It's a disease that kills a lot of adults in Africa, in addition to a lot of children.

Afrika'da pek çok çocuğun yanı sıra, pek çok yetişkinin de ölümüne sebep oluyor.

And so people who live in areas with a lot of malaria

Bu yüzden sıtmanın yaygın olduğu kesimlerde ortalama

are going to have lower life expectancy than people who live in areas with limited malaria.

yaşam beklentisi, sıtmanın az görüldüğü bölgelere göre çok daha az.

So one way to test to see whether we can explain

Davranış değişikliğini yaşam beklentisi ile açıklamayı

some of this behavior change by differences in life expectancy

test edebilmek için, sıtmanın az görüldüğü bölgelerde

is to look and see is there more behavior change

daha fazla davranış değişikliği

in areas where there's less malaria.

olup olmadığına bakalım.

So that's what this figure shows you.

Bu figür bize bunu gösteriyor.

This shows you -- in areas with low malaria, medium malaria, high malaria --

Burada -- sıtmanın az yoğun olduğu, orta ve çok yoğun olduğu bölgelerde--

what happens to the number of sexual partners as you increase HIV prevalence.

AIDS'in yaygınlığı ile cinsel partner sayısının nasıl değiştiği görülüyor.

If you look at the blue line,

Mavi çizgiye bakarsanız,

the areas with low levels of malaria, you can see in those areas,

bunlar sıtmanın az görüldüğü yerler, bu bölgelerde,

actually, the number of sexual partners is decreasing a lot

HIV görülme sıklığı arttıkça cinsel partner sayısı

as HIV prevalence goes up.

hayli azalıyor.

Areas with medium levels of malaria it decreases some --

Sıtmanın orta seviyede olduğu yerlerde bira azalıyor --

it doesn't decrease as much. And areas with high levels of malaria --

diğeri kadar azalmıyor. Yüksek seviyede sıtma olan bölgelerde --

actually, it's increasing a little bit, although that's not significant.

hatta birazcık artıyor bile ama kayda değer bir oranda değil.

This is not just through malaria.

Bu sadece sıtma için geçerli değil.

Young women who live in areas with high maternal mortality

Doğum sırasında ölüm oranları yüksek yerlerde yaşayan

change their behavior less in response to HIV

genç kadınlar düşük oranlı yerlerde yaşayan kadınlara göre

than young women who live in areas with low maternal mortality.

HIV karşısında daha az davranış değişikliği gösteriyorlar.

There's another risk, and they respond less to this existing risk.

Başka bir risk var ve bu varolan riske daha az tepki veriyorlar.

So by itself, I think this tells a lot about how people behave.

Bu bize insanların nasıl davrandığı konusunda çok şey söylüyor.

It tells us something about why we see limited behavior change in Africa.

Afrikada niçin çok kısıtlı davranış değişikliği görüldüğünü açıklıyor.

But it also tells us something about policy.

Ayrıca politikayla ilgili birşey de söylüyor.

Even if you only cared about AIDS in Africa,

Umrunuzda olan tek şey Arika'daki AIDS olsa bile,

it might still be a good idea to invest in malaria,

yine de sıtmaya, iyi havalandırmaya ve

in combating poor indoor air quality,

doğum sonrası ölümlerin önüne geçilmesi için

in improving maternal mortality rates.

mücadeleye yatırım yapmak iyi bir fikir olabilir.

Because if you improve those things,

çünkü bunları iyleştirirseniz,

then people are going to have an incentive to avoid AIDS on their own.

insanlar kendi kendilerine AIDS'ten sakınmaya başlarlar.

But it also tells us something about one of these facts that we talked about before.

Bu bize daha önce konuştuğumuz gerçeklerle ilgili birşeyi gösteriyor.

Education campaigns, like the one that the president is focusing on in his funding,

Eğitim kampanyaları, mesela başkanın fonunun aktarılacağı kampanyalar,

may not be enough, at least not alone.

yeterli olmayabilir. en azından tek başına.

If people have no incentive to avoid AIDS on their own,

Eğer insanların AIDS'ten sakınmaları için onları teşvik eden

even if they know everything about the disease,

yeterince sebep yoksa --hastalık hakkındaki herşeyi

they still may not change their behavior.

bilseler bile-- davranışlarını değiştirmeyebilirler.

So the other thing that I think we learn here is that AIDS is not going to fix itself.

Burada öğrendiğimiz bir başka şey, AIDS sorunu kendi kendine çözülmeyecek.

People aren't changing their behavior enough

İnsanlar salgının artışını azaltmak için

to decrease the growth in the epidemic.

davranışlarını değiştirmiyorlar.

So we're going to need to think about policy

Ne tür politikaların etkili olabileceği

and what kind of policies might be effective.

hakkında düşünmemiz gerekiyor.

And a great way to learn about policy is to look at what worked in the past.

Politikalar hakkında birşey öğrenmenin çok iyi bir yolu geçmişe bakmaktır.

The reason that we know that the ABC campaign

ABC kampanyasının Uganda'da etkili olduğunu bilmemizin

was effective in Uganda is we have good data on prevalence over time.

sebebi, zaman içinde yayılmanın iyi bir istatistiğine sahip olmamızdır.

In Uganda we see the prevalence went down.

Uganda'da yayılma azaldı.

We know they had this campaign. That's how we learn about what works.

Orada bu kampanya vardı. Neyin işe yaradığını böyle öğreniyoruz.

It's not the only place we had any interventions.

Müdahale ettiğimiz tek yer orası değil.

Other places have tried things, so why don't we look at those places

Diğer yerler pek çok şey denedi, neden bunlara bakmıyoruz,

and see what happened to their prevalence?

oralarda yayılma nasıl bir seyir izledi?

Unfortunately, there's almost no good data

2003'e kadar, Afrikadaki genel nüfusta

on HIV prevalence in the general population in Africa until about 2003.

HIV yayılımı ile ilgili maalesef elimizde neredeyse hiç iyi istatistik yok.

So if I asked you, "Why don't you go and find me

Eğer size "1991'de Burkina Fas'da görülme sıklığı nedir?"

the prevalence in Burkina Faso in 1991?"

diye sorarsam Google'da aratırsınız--

You get on Google, you Google, and you find,

ve şunu görürsünüz: 1991'de Burkina Faso'da

actually the only people tested in Burkina Faso in 1991

yalnızca STD (cinsel yolla bulaşan hastalıklar) hastaları

are STD patients and pregnant women,

ve hamile kadınlara test yapılmıştırr.

which is not a terribly representative group of people.

Toplum genelini temsil ettiği biraz da olsa söylenebilir.

Then if you poked a little more, you looked a little more at what was going on,

Biraz daha eşerseniz, neler olduğunu görür ve bunun aslında

you'd find that actually that was a pretty good year,

bayağı iyi bir yıl olduğunu fark edersiniz. Çünkü bazı

because in some years the only people tested are IV drug users.

yıllarda sadece damardan uyuşturucu kullananlar test edilmiştir.

But even worse -- some years it's only IV drug users,

Hatta daha kötüsü-- bazı yıllarda sadece bağımlılar,

some years it's only pregnant women.

bazı yıllar sadece hamileler.

We have no way to figure out what happened over time.

Zamanla nasıl değiştiğini görebilmemiz mümkün değil.

We have no consistent testing.

Testler tutarlı şekilde yapılmamış.

Now in the last few years, we actually have done some good testing.

Son yıllarda, iyi testler yapmaya başladık.

In Kenya, in Zambia, and a bunch of countries,

Kenya'da, Zambiya'da ve birkaç ülkede,

there's been testing in random samples of the population.

seçkisiz testler yapılarak genel istatistik tutuluyor.

But this leaves us with a big gap in our knowledge.

Bilgimizdeki kocaman boşluk kaybolmuyor bununla.

So I can tell you what the prevalence was in Kenya in 2003,

Size Kenya'da 2003 yılındaki görülme sıklığını söyleyebilirim,

but I can't tell you anything about 1993 or 1983.

1993 veya 1983 hakkında birşey söyleyemem.

So this is a problem for policy. It was a problem for my research.

Bu politika oluştururken bir problem, benim araştırmalarım için de öyleydi.

And I started thinking about how else might we figure out

Geçmişte Afrika'da görülme sıklığını başka türlü nasıl

what the prevalence of HIV was in Africa in the past.

belirleyebiliriz diye düşünmeye başladım

And I think that the answer is, we can look at mortality data,

Bence cevap şu: ölüm oranlarına bakabiliriz,

and we can use mortality data to figure out what the prevalence was in the past.

ölüm oranlarını kullanarak geçmişteki görülme sıklığını hesaplaybiliriz.

To do this, we're going to have to rely on the fact

Bunu yaparken AIDS'in kendine özgü yanları

that AIDS is a very specific kind of disease.

olmasından yararlanıyoruz.

It kills people in the prime of their lives.

İnsanları en güzel zamanlarında öldürüyor.

Not a lot of other diseases have that profile. And you can see here --

Pek çok diğer hastalık bu özelliği taşımıyor. Burada görüyorsunuz:

this is a graph of death rates by age in Botswana and Egypt.

Botsvana ve Mısır'da yaşa göre ölüm oranları grafiği.

Botswana is a place with a lot of AIDS,

Botsvana AIDS'in çok olduğu bir yer,

Egypt is a place without a lot of AIDS.

Mısır pek fazla AIDS olmayan bir yer.

And you see they have pretty similar death rates among young kids and old people.

Görüyorsunuz çocukların ve yaşlıların ölüm oranları iki ülkede hemen hemen aynı

That suggests it's pretty similar levels of development.

Bu, aynı derecede gelişmişliği gösteriyor.

But in this middle region, between 20 and 45,

Fakat bu orta kısımda, 20 ila 45 yaş arası,

the death rates in Botswana are much, much, much higher than in Egypt.

Botsvana' da ölüm oranları Mısır'dan çok çok çok çok yüksek.

But since there are very few other diseases that kill people,

Çok az sayıda başka hastalık insanları öldürdüğü için,

we can really attribute that mortality to HIV.

bunların HIV sebepli ölümler olduğunu düşünebiliriz.

But because people who died this year of AIDS got it a few years ago,

Ama AIDS'ten bu yıl ölenler, mikrobu birkaç yıl önce kapmış olduğundan

we can use this data on mortality to figure out what HIV prevalence was in the past.

bu verileri geçmişte HIV yayılımını hesaplamak için kullanabiliriz.

So it turns out, if you use this technique,

Bu tekniği kullandığımızda bulduğumuz

actually your estimates of prevalence are very close

görülme sıklıkları, seçkisiz örneklere yapılan testlerle

to what we get from testing random samples in the population,

testlerle aynı sonucu veriyor-- ama bunlar UNIAIDS'in açıkladığı

but they're very, very different than what UNAIDS tells us the prevalences are.

oranlardan çok başka.

So this is a graph of prevalence estimated by UNAIDS,

Bu grafik 9 Afrika ülkesinde 1990ların sonları için

and prevalence based on the mortality data

UNIAIDS'in hesapladığı görülme sıklığı,

for the years in the late 1990s in nine countries in Africa.

ve ölüm oranları kullanılarak hesaplanmış olan.

You can see, almost without exception,

Neredeyse hiç istisnasız, UNIAIDS'in tahminleri

the UNAIDS estimates are much higher than the mortality-based estimates.

ölüm oranlarıyla hesaplanandan çok daha yüksek.

UNAIDS tell us that the HIV rate in Zambia is 20 percent,

UNIAIDS bize Zambiya'da HIV oranının yüzde 20 olduğunu

and mortality estimates suggest it's only about 5 percent.

söylüyor, ölümlere göre hesaplarsak HIV oranı yüzde 5.

And these are not trivial differences in mortality rates.

Bunlar öyle ufak farklılıklar değiller.

So this is another way to see this.

Bu başka bir bakış açısı.

You can see that for the prevalence to be as high as UNAIDS says,

görülme sıklığı UNIAIDS'in dediği kadar yüksek olsaydı, bu yaş grubunda

we have to really see 60 deaths per 10,000

her 10000 kişiden 60'ının ölmesini beklerdik

rather than 20 deaths per 10,000 in this age group.

her 10000 kişiden 20'sinin değil.

I'm going to talk a little bit in a minute

Birazdan size bu tip bir bilgiyi

about how we can use this kind of information to learn something

dünya hakkında düşünmemizi sağlayan birşeyler öğrenmede

that's going to help us think about the world.

nasıl kullanabileceğimizi anlatacağım.

But this also tells us that one of these facts

Ayrıca bu bize başlangıçta sözettiğim

that I mentioned in the beginning may not be quite right.

gerçeklerin doğru olmayabileceğini de gösteriyor.

If you think that 25 million people are infected,

Eğer 25 milyon insanın enfekte olduğunu düşünüyorsanız,

if you think that the UNAIDS numbers are much too high,

eğer UNIAIDS rakamlarını abartılı buluyorsanız,

maybe that's more like 10 or 15 million.

muhtemelen bu sayı 10-15 milyon.

It doesn't mean that AIDS isn't a problem. It's a gigantic problem.

AIDS bir problem değil anlamına gelmez. Devasa bir problem.

But it does suggest that that number might be a little big.

Sadece rakamlar bira fazla yüksek anlamına gelir.

What I really want to do, is I want to use this new data

Esas yapmak istediğim, bu yeni verileri kullanarak neyin

to try to figure out what makes the HIV epidemic grow faster or slower.

HIV salgınını hızlandırıp yavaşlattığını bulmaya çalışmak.

And I said in the beginning, I wasn't going to tell you about exports.

En başta dediğim gibi, size ihracattan sözetmeyecektim.

When I started working on these projects,

Bu projelerde çalışmaya başladığımda,

I was not thinking at all about economics,

ekonomi hakkında düşünmeyi bırakmıştım,

but eventually it kind of sucks you back in.

ama zamanla sizi kendine geri çekiyor.

So I am going to talk about exports and prices.

Size ihracattan ve fiyatlardan sözedeceğim.

And I want to talk about the relationship between economic activity,

Ekonomik faliyet, özellikle ihracat hacmi ve

in particular export volume, and HIV infections.

HIV enfeksiyonlarından bahsedeceğim.

So obviously, as an economist, I'm deeply familiar

Bir ekonomist olarak tabii ki gelişmenin,

with the fact that development, that openness to trade,

ticarete açılmanın gelişmekte olan ülkeler için

is really good for developing countries.

çok iyi olduğunun farkındayım.

It's good for improving people's lives.

Insanların yaşamlarını iyileştiren birşey.

But openness and inter-connectedness, it comes with a cost

Ama ticari açılma ve yurtdışı bağlantıları, hastalık açısından

when we think about disease. I don't think this should be a surprise.

maliyetli de. Bence bu bizi şaşırtmamalı.

On Wednesday, I learned from Laurie Garrett

Çarşamba günü Layrie Garett'ten

that I'm definitely going to get the bird flu,

kesinlikle kuş gribi olacağımı öğrendim,

and I wouldn't be at all worried about that

ve eğer Asyayla kontağım olmasaydı

if we never had any contact with Asia.

bunu hiç umursamazdım.

And HIV is actually particularly closely linked to transit.

HIV özellikle ulaşımla yakından ilgili.

The epidemic was introduced to the US

ABD bu salgınla, erkek bir uçuş görevlisinin

by actually one male steward on an airline flight,

Afrika'da hastalığı kapıp beraberinde

who got the disease in Africa and brought it back.

getirmesi sonucu tanıştı.

And that was the genesis of the entire epidemic in the US.

Bu ABD'deki tüm salgının doğuşuydu.

In Africa, epidemiologists have noted for a long time

Epidemiyologlar, Afrika'da kamyon sürücülerinin

that truck drivers and migrants are more likely to be infected than other people.

ve göçmenlerin diğer insanlardan daha fazla enfekte olduğuna dikkat çekiyorlar.

Areas with a lot of economic activity --

Ekonomik aktivitenin çok olduğu bölgelerde--

with a lot of roads, with a lot of urbanization --

birsürü otoyolu olan kentleşmiş yerlerde--

those areas have higher prevalence than others.

görülme sıklığı diğer yerlerden daha fazla.

But that actually doesn't mean at all

Bu aslında eğer insanlara daha çok ihracat,

that if we gave people more exports, more trade, that that would increase prevalence.

daha çok ticaret verirsek hastalığın görülme sıklığı artar demek değil.

By using this new data, using this information about prevalence over time,

Bu yeni verileri, zaman içinde görülme sıklığı bilgisini kullanarak doğru mu

we can actually test that. And so it seems to be --

diye bakabiliriz. Görünüyor ki-- bence iyi ki de böyle--

fortunately, I think -- it seems to be the case

görünüyor ki

that these things are positively related.

bunlar doğru orantılı.

More exports means more AIDS. And that effect is really big.

Daha çok ihracat, daha çok AIDS demek. Ve bu etki gerçekten büyük.

So the data that I have suggests that if you double export volume,

Bendeki verilere göre ihracat hacmi iki katına çıktığında,

it will lead to a quadrupling of new HIV infections.

HIV enfeksiyonları dört kat artıyor.

So this has important implications both for forecasting and for policy.

Hem tahminlemede hem de politika belirlemede önemli bir şey bu.

From a forecasting perspective, if we know where trade is likely to change,

Tahminleme perspektifinden, eğer ticarette değişiklik bekliyorsak,

for example, because of the African Growth and Opportunities Act

mesela Afrika Büyüme ve Fırsatlar kanunu nedeniyle,

or other policies that encourage trade,

veya ticareti teşvik eden diğer politikalar nedeniyle,

we can actually think about which areas are likely to be heavily infected with HIV.

hangi bölgelerde yoğun olarak HIV enfeksiyonu görülebileceğini biliriz.

And we can go and we can try to have pre-emptive preventive measures there.

Buralara gidenilir ve önleyici çalışmalar yapabiliriz.

Likewise, as we're developing policies to try to encourage exports,

Benzer şekilde, ticareti teşvik eden politikalar üretiyoruz,

if we know there's this externality --

eğer bu market dışı etkisini bilirsek--

this extra thing that's going to happen as we increase exports --

ihracatı arttırdığımızda ortaya çıkan bu extra şey--

we can think about what the right kinds of policies are.

hangi politikaların doğru olacağına karar verebiliriz.

But it also tells us something about one of these things that we think that we know.

Bu da bize bildiğimizi sandığımız şeylerden biri hakkında birşeyler söylüyor.

Even though it is the case that poverty is linked to AIDS,

Yoksulluk ve AIDS ilişkili olsa bile,

in the sense that Africa is poor and they have a lot of AIDS,

yani evet afrika fakir ve orada birsürü AIDS var ama

it's not necessarily the case that improving poverty -- at least in the short run,

yoksulluğu azaltmak-- en azından kısa dönemde--

that improving exports and improving development --

ihracatı arttırmak ve gelişmeyi hızlandırmak,

it's not necessarily the case that that's going to lead

HIV görülme sıklığının azalacağı

to a decline in HIV prevalence.

anlamına gelmez.

So throughout this talk I've mentioned a few times

Bu konuşma boyunca birkaç kez

the special case of Uganda, and the fact that

Uganda'nın özel durumundan ve Sahraaltı

it's the only country in sub-Saharan Africa with successful prevention.

Afrikasında önlemleri başarıyla alan tek ülke olduğunu belirttim.

It's been widely heralded.

Bu haber çok yayıldı.

It's been replicated in Kenya, and Tanzania, and South Africa and many other places.

Kenya'da, Tanzanya'da, Güney Afrika'da taklit edilmeye çalışıldı.

But now I want to actually also question that.

Ben şimdi bunu da sorgulamak istiyorum.

Because it is true that there was a decline in prevalence

Çünkü Uganda'da 1990'larda AIDS görülme sıklığında

in Uganda in the 1990s. It's true that they had an education campaign.

bir düşüş olduğu doğru. Eğitim kampanyaları olduğu da doğru.

But there was actually something else that happened in Uganda in this period.

Ama aslında Uganda'da o dönemde başka birşey daha oldu.

There was a big decline in coffee prices.

Kahve fiyatlarında büyük bir düşüş yaşandı.

Coffee is Uganda's major export.

Kahve Uganda'nın en büyük ihracat ürünü.

Their exports went down a lot in the early 1990s -- and actually that decline lines up

1990'ların başında ihracat çok azaldı-- aslında bu düşüş HIV enfeksiyonlarıyla

really, really closely with this decline in new HIV infections.

çok ama çok benzer bir seyir izliyor.

So you can see that both of these series --

Bu grafikte ikisini birlikte görüyoruz--

the black line is export value, the red line is new HIV infections --

siyah çizgi ihracat değeri, kırmızı çizgi yeni HIV enfeksiyonları--

you can see they're both increasing.

görüyorsunuz ikii de azalıyor.

Starting about 1987 they're both going down a lot.

1987 civarından başlayarak ikisi de çok azalıyor.

And then actually they track each other

Daha sonraları, artmaya başlıyor ve

a little bit on the increase later in the decade.

birbirlerini izliyorlar.

So if you combine the intuition in this figure

Bu fikri ve bu figürü daha önce

with some of the data that I talked about before,

bahsettiğim verilerle birleştirdiğimizde

it suggests that somewhere between 25 percent and 50 percent

Uganda'da AIDS görülme sıklığındaki düşüşün

of the decline in prevalence in Uganda

yüzde 25 ila 50'sinin hiç eğitim kampanyası

actually would have happened even without any education campaign.

olmamış olsaydı da zaten yaşanacağını tespit ediyoruz.

But that's enormously important for policy.

Bu politika için inanılmaz önemli.

We're spending so much money to try to replicate this campaign.

Bu kampanyayı tekrarlamak için çok fazla para harcıyoruz,

And if it was only 50 percent as effective as we think that it was,

Eğer düşündüğümüzün yarısı kadar etkiliyse, belki de,

then there are all sorts of other things

paramızı harcamamız gereken

maybe we should be spending our money on instead.

bunun yerine başka birsürü şey vardır.

Trying to change transmission rates by treating other sexually transmitted diseases.

Cinsel yollarla bulaşan hastalıkları iyileştirmek,

Trying to change them by engaging in male circumcision.

erkek sünnetini yaygınlaştırmak.

There are tons of other things that we should think about doing.

Yapmayı düşünmemiz gereken tonlarca şey var.

And maybe this tells us that we should be thinking more about those things.

Belki de bu bize bunlar hakkında düşünmemiz gerektiğini söylüyor.

I hope that in the last 16 minutes I've told you something that you didn't know about AIDS,

Umarım son 16 dakikada size AIDS hakkında bilmediğiniz birşey söylemişimdir,

and I hope that I've gotten you questioning a little bit

umarım bildiklerinizin bazılarını biraz

some of the things that you did know.

sorgulamanızı sağlamışımdır.

And I hope that I've convinced you maybe

Ve umarım politikaları ele alırken salgın

that it's important to understand things about the epidemic

hakkındaki gerçekleri anlamanın önemli olabileceğine

in order to think about policy.

sizi inandırabilmişimdir.

But more than anything, you know, I'm an academic.

Ama herşeyden önce, ben bir akademisyenim.

And when I leave here, I'm going to go back

Buradan çıkınca minik ofisime, bilgisayarıma

and sit in my tiny office, and my computer, and my data.

ve verilerime geri döneceğim -- araştırmayı

And the thing that's most exciting about that

düşündüğümde en heyecan verici şey

is every time I think about research, there are more questions.

hep daha fazla soru olması.

There are more things that I think that I want to do.

Yapmayı istediğim daha çok şey var.

And what's really, really great about being here

Burada olmanın en ama en muhteşem yanı

is I'm sure that the questions that you guys have

sizlerin soracağı soruların benim kendi kendime

are very, very different than the questions that I think up myself.

soracaklarımdan çok daha farklı olacaklarını bilmem.

And I can't wait to hear about what they are.

Onları duymak için sabırsızlanıyorum.

So thank you very much.

Çok teşekkür ederim.