Emily Oster: What do we really know about the spread of AIDS?

Tłumaczenie: Bartłomiej Szóstak Korekta: Weronika Łabaj

So I want to talk to you today about AIDS in sub-Saharan Africa.

Opowiem o AIDS w Afryce Subsaharyjskiej.

And this is a pretty well-educated audience,

Jesteście dobrze wykształceni

so I imagine you all know something about AIDS.

każdy z was wie coś na temat AIDS.

You probably know that roughly 25 million people in Africa

Wiecie, że ok. 25 milionów ludzi w Afryce

are infected with the virus, that AIDS is a disease of poverty,

ma HIV, że AIDS to choroba biedoty

and that if we can bring Africa out of poverty, we would decrease AIDS as well.

że liczba zachorowań spadnie jeśli zlikwidujemy nędzę.

If you know something more, you probably know that Uganda, to date,

Może nawet wiecie, że dotąd tylko Uganda

is the only country in sub-Saharan Africa

jedyny kraj w Afryce Subsaharyjskiej

that has had success in combating the epidemic.

odniosła sukces w walce z epidemią

Using a campaign that encouraged people to abstain, be faithful, and use condoms --

dzięki kampanii ABC -- zachęcając do wstrzemięźliwości

the ABC campaign -- they decreased their prevalence in the 1990s

wierności i stosowania prezerwatyw.

from about 15 percent to 6 percent over just a few years.

Zachorowania spadły z 15% do 6% w ciągu kilku lat.

If you follow policy, you probably know that a few years ago

Być może wiecie też, że kilka lat temu

the president pledged 15 billion dollars to fight the epidemic over five years,

prezydent obiecał $15 miliardów na walkę z epidemią

and a lot of that money is going to go to programs that try to replicate Uganda

większość przeznaczy na programy jak kampania ABC

and use behavior change to encourage people and decrease the epidemic.

zachęcające do zmiany zachowań.

So today I'm going to talk about some things

Dziś poruszę kilka spraw

that you might not know about the epidemic,

o których możecie nie wiedzieć.

and I'm actually also going to challenge

Zakwestionuję też kilka poglądów

some of these things that you think that you do know.

które są wam znane.

To do that I'm going to talk about my research

Posłużę się swoimi badaniami nad epidemią

as an economist on the epidemic.

jako ekonomista.

And I'm not really going to talk much about the economy.

Ale nie będę mówić o ekonomii

I'm not going to tell you about exports and prices.

ani o eksporcie ani o cenach.

But I'm going to use tools and ideas that are familiar to economists

Użyję narzędzi i pomysłów znanych ekonomistom

to think about a problem that's more traditionally

by rozważyć problem zwykle zaliczany

part of public health and epidemiology.

do zdrowia publicznego i epidemiologii.

And I think in that sense, this fits really nicely with this lateral thinking idea.

To niekonwencjonalny sposób myślenia.

Here I'm really using the tools of one academic discipline

Używam narzędzi jednej dziedziny nauki

to think about problems of another.

by rozważyć problemy innej.

So we think, first and foremost, AIDS is a policy issue.

Myślimy, że AIDS jest kwestią zasad

And probably for most people in this room, that's how you think about it.

Pewnie tak jest dla większości z nas.

But this talk is going to be about understanding facts about the epidemic.

Ale mnie chodzi o zrozumienie faktów.

It's going to be about thinking about how it evolves, and how people respond to it.

Powiem o rozwoju epidemii, o reakcjach.

I think it may seem like I'm ignoring the policy stuff,

Może się wydawać, że ignoruję zasady

which is really the most important,

które są naprawdę najważniejsze

but I'm hoping that at the end of this talk you will conclude

ale mam nadzieję, że zrozumiecie

that we actually cannot develop effective policy

że nie można stworzyć efektywnych zasad

unless we really understand how the epidemic works.

bez zrozumienia jak działa choroba.

And the first thing that I want to talk about,

Myślę, że najważniejszą rzeczą

the first thing I think we need to understand is:

którą powinniśmy zrozumieć jest:

how do people respond to the epidemic?

Jak ludzie reagują na epidemię?

So AIDS is a sexually transmitted infection, and it kills you.

AIDS jest śmiertelną chorobą weneryczną.

So this means that in a place with a lot of AIDS,

Czyli w miejscu z dużą liczbą zachorowań

there's a really significant cost of sex.

cena seksu jest znaczna.

If you're an uninfected man living in Botswana, where the HIV rate is 30 percent,

Niezakażony mieszkaniec Botswany (wskaźnik HIV tam to 30%)

if you have one more partner this year -- a long-term partner, girlfriend, mistress --

mający więcej niż 1 partnera -- stałą partnerkę, dziewczynę, kochankę --

your chance of dying in 10 years increases by three percentage points.

zwiększy ryzyko śmierci w ciągu 10 lat o 3 %.

That is a huge effect.

To poważna sprawa.

And so I think that we really feel like then people should have less sex.

Możne ludzie powinni uprawiać mniej seksu.

And in fact among gay men in the US

Zauważyliśmy wśród gejów w USA

we did see that kind of change in the 1980s.

taką zmianę w latach 80.

So if we look in this particularly high-risk sample, they're being asked,

To grupa wysokiego ryzyka. Spytaliśmy:

"Did you have more than one unprotected sexual partner in the last two months?"

"Czy miałeś więcej niż 1 stosunek bez zabezpieczenia w ciągu 2 miesięcy?"

Over a period from '84 to '88, that share drops from about 85 percent to 55 percent.

Od 1984 do 1988 roku, liczba 'tak' spada z 85% na 55%.

It's a huge change in a very short period of time.

To ogromna zmiana w krótkim czasie.

We didn't see anything like that in Africa.

Nie widzieliśmy czegoś takiego w Afryce.

So we don't have quite as good data, but you can see here

Nie mamy równie dobrych danych

the share of single men having pre-marital sex,

ale tu widzimy odsetek mężczyzn uprawiających

or married men having extra-marital sex,

seks przedmałżeński lub pozamałżeński

and how that changes from the early '90s to late '90s,

i jego zmiany na przestrzeni lat 90.

and late '90s to early 2000s. The epidemic is getting worse.

i od końca lat 90. do 2000 roku. Jest coraz gorzej.

People are learning more things about it.

Ludzie więcej wiedzą o chorobie...

We see almost no change in sexual behavior.

ale nie zmieniają zachowania.

These are just tiny decreases -- two percentage points -- not significant.

Małe spadki -- 2% -- są bez znaczenia.

This seems puzzling. But I'm going to argue that you shouldn't be surprised by this,

Właściwie nie powinniście być tym zaskoczeni.

and that to understand this you need to think about health

Pomyślcie o zdrowiu

the way than an economist does -- as an investment.

z punktu widzenia ekonomisty -- jako inwestycji.

So if you're a software engineer and you're trying to think about

Programista myślący

whether to add some new functionality to your program,

o rozszerzeniu funkcjonalności programu

it's important to think about how much it costs.

musi rozważyć koszty.

It's also important to think about what the benefit is.

Musi przemyśleć potencjalne korzyści.

And one part of that benefit is how much longer

Jedną z kwestii jest to, jak długo jeszcze

you think this program is going to be active.

program będzie funkcjonował.

If version 10 is coming out next week,

Jeśli za tydzień wychodzi 10 wersja

there's no point in adding more functionality into version nine.

nie ma sensu, by ulepszać 9-tą.

But your health decisions are the same.

Analogicznie ze zdrowiem.

Every time you have a carrot instead of a cookie,

Jecie marchewkę zamiast ciastka

every time you go to the gym instead of going to the movies,

idziecie na siłownię zamiast do kina --

that's a costly investment in your health.

tak inwestujecie w zdrowie.

But how much you want to invest is going to depend

Ile zainwestujecie zależy od tego

on how much longer you expect to live in the future,

ile spodziewacie się jeszcze pożyć --

even if you don't make those investments.

nawet jeśli nie robicie tych inwestycji.

AIDS is the same kind of thing. It's costly to avoid AIDS.

Tak samo z AIDS. Ciężko się ustrzec.

People really like to have sex.

Ludzie naprawdę lubią seks

But, you know, it has a benefit in terms of future longevity.

i to korzystne w kwestii długości życia.

But life expectancy in Africa, even without AIDS, is really, really low:

Długość życia w Afryce, nawet bez AIDS

40 or 50 years in a lot of places.

jest bardzo niska - 40, 50 lat.

I think it's possible, if we think about that intuition, and think about that fact,

biorąc to pod uwagę

that maybe that explains some of this low behavior change.

możemy częściowo wyjaśnić brak zmiany zachowań.

But we really need to test that.

Ale to trzeba zbadać.

And a great way to test that is to look across areas in Africa and see:

Możemy zobaczyć czy ludzie żyjący dłużej

do people with more life expectancy change their sexual behavior more?

częściej zmieniają zachowania seksualne.

And the way that I'm going to do that is,

Przeanalizujemy teraz obszary

I'm going to look across areas with different levels of malaria.

o różnych poziomach zachorowań na malarię.

So malaria is a disease that kills you.

Malaria jest śmiertelną chorobą.

It's a disease that kills a lot of adults in Africa, in addition to a lot of children.

Zabija wielu dorosłych i dzieci.

And so people who live in areas with a lot of malaria

Na obszarach opanowanych przez malarię

are going to have lower life expectancy than people who live in areas with limited malaria.

średnia długość życia jest znacznie niższa.

So one way to test to see whether we can explain

Jednym z testów naszego wyjaśnienia

some of this behavior change by differences in life expectancy

zmiany zachowań w powiązaniu z długością życia

is to look and see is there more behavior change

jest sprawdzenie czy na obszarach z niską zachorowalnością na malarię

in areas where there's less malaria.

występuje większa zmiana zachowań.

So that's what this figure shows you.

Przedstawia to ten wykres.

This shows you -- in areas with low malaria, medium malaria, high malaria --

Na obszarach z niskim, średnim i wysokim poziomem malarii

what happens to the number of sexual partners as you increase HIV prevalence.

śledzimy zmiany liczby partnerów seksualnych po nasileniu HIV.

If you look at the blue line,

Niebieska linia

the areas with low levels of malaria, you can see in those areas,

to obszary z niskim poziomem malarii

actually, the number of sexual partners is decreasing a lot

liczba partnerów seksualnych spada

as HIV prevalence goes up.

w miarę wzrostu zakażeń HIV.

Areas with medium levels of malaria it decreases some --

Obszary ze średnim poziomem malarii --

it doesn't decrease as much. And areas with high levels of malaria --

spada mniej. Z wysokim poziomem malarii --

actually, it's increasing a little bit, although that's not significant.

niewielki wzrost.

This is not just through malaria.

Nie tylko przez malarię.

Young women who live in areas with high maternal mortality

Młode kobiety na obszarach z wysoką śmiertelnością matek

change their behavior less in response to HIV

mniej zmieniają zachowanie w reakcji na HIV

than young women who live in areas with low maternal mortality.

niż kobiety w innych miejscach.

There's another risk, and they respond less to this existing risk.

Słabiej reagują również na inne zagrożenie.

So by itself, I think this tells a lot about how people behave.

To wiele mówi o zachowaniach ludzi

It tells us something about why we see limited behavior change in Africa.

dlaczego widzimy małą zmianę zachowań w Afryce.

But it also tells us something about policy.

Ale mówi też o naszym podejściu.

Even if you only cared about AIDS in Africa,

Nawet jeśli chodzi tylko o AIDS

it might still be a good idea to invest in malaria,

nadal dobrze zainwestować w malarię

in combating poor indoor air quality,

walczyć z kiepskim powietrzem

in improving maternal mortality rates.

poprawiać wskaźniki śmiertelności matek.

Because if you improve those things,

Jeśli poprawimy te rzeczy

then people are going to have an incentive to avoid AIDS on their own.

ludzie będą zmotywowani by unikać AIDS.

But it also tells us something about one of these facts that we talked about before.

Ale to dotyczy czegoś więcej.

Education campaigns, like the one that the president is focusing on in his funding,

Kampanie edukacyjne -- na których się skupiamy

may not be enough, at least not alone.

to może być za mało.

If people have no incentive to avoid AIDS on their own,

Jeśli ludziom brak motywacji by unikać AIDS

even if they know everything about the disease,

mogą wiedzieć wszystko o chorobie

they still may not change their behavior.

ale nie zmienią swoich zachowań.

So the other thing that I think we learn here is that AIDS is not going to fix itself.

Kolejna rzecz - AIDS nie rozwiąże się samo.

People aren't changing their behavior enough

Ludzie nie zmieniają się dostatecznie

to decrease the growth in the epidemic.

by zmniejszyć wzrost epidemii.

So we're going to need to think about policy

Musimy pomyśleć o przepisach

and what kind of policies might be effective.

jakie ustawy mogłyby być skuteczne.

And a great way to learn about policy is to look at what worked in the past.

Warto sprawdzić co i jak zadziałało w przeszłości.

The reason that we know that the ABC campaign

Wiemy o kampanii ABC w Ugandzie

was effective in Uganda is we have good data on prevalence over time.

bo są dane na temat zakażeń AIDS na przestrzeni lat.

In Uganda we see the prevalence went down.

Spadła liczba zachorowań.

We know they had this campaign. That's how we learn about what works.

Wiemy o kampanii. Stąd wiemy co działa.

It's not the only place we had any interventions.

Były inne interwencje.

Other places have tried things, so why don't we look at those places

Różne metody w różnych miejscach

and see what happened to their prevalence?

dlaczego nie sprawdzić efektów?

Unfortunately, there's almost no good data

Niestety, nie mamy danych

on HIV prevalence in the general population in Africa until about 2003.

na temat HIV w Afryce do roku 2003.

So if I asked you, "Why don't you go and find me

Powiedzmy, że chcecie znaleźć dane

the prevalence in Burkina Faso in 1991?"

z Burkina Faso w 1991 roku

You get on Google, you Google, and you find,

googlujecie -- i odkrywacie

actually the only people tested in Burkina Faso in 1991

że jedynymi przebadanymi osobami

are STD patients and pregnant women,

są ludzie z chorobami wenerycznymi i kobiety w ciąży.

which is not a terribly representative group of people.

Niezbyt reprezentatywna grupa.

Then if you poked a little more, you looked a little more at what was going on,

Jeśli poszperacie więcej dowiecie się

you'd find that actually that was a pretty good year,

że to był całkiem dobry rok.

because in some years the only people tested are IV drug users.

W niektórych latach badano tylko narkomanów.

But even worse -- some years it's only IV drug users,

Albo gorzej -- raz tylko narkomanów

some years it's only pregnant women.

w innych latach kobiety w ciąży.

We have no way to figure out what happened over time.

Nie mamy właściwego kontekstu.

We have no consistent testing.

Brak jednolitych badań.

Now in the last few years, we actually have done some good testing.

Dopiero ostatnio wykonaliśmy dobre badania.

In Kenya, in Zambia, and a bunch of countries,

W Kenii, Zambii i kilku innych krajach

there's been testing in random samples of the population.

odbyło się badanie losowych próbek w populacji.

But this leaves us with a big gap in our knowledge.

Ale nadal mamy duże braki w wiedzy.

So I can tell you what the prevalence was in Kenya in 2003,

Mamy dane o Kenii z 2003 roku

but I can't tell you anything about 1993 or 1983.

ale nic na temat 1993 lub 1983.

So this is a problem for policy. It was a problem for my research.

To problem przepisów i temat moich badań.

And I started thinking about how else might we figure out

Jak inaczej możemy zdobyć dane

what the prevalence of HIV was in Africa in the past.

o występowaniu HIV w przeszłości.

And I think that the answer is, we can look at mortality data,

Możemy użyć danych o umieralności

and we can use mortality data to figure out what the prevalence was in the past.

do oszacowania występowania HIV.

To do this, we're going to have to rely on the fact

Ale najpierw musimy zrozumieć

that AIDS is a very specific kind of disease.

że AIDS to specyficzna choroba.

It kills people in the prime of their lives.

AIDS zabija ludzi w kwiecie wieku.

Not a lot of other diseases have that profile. And you can see here --

Nie ma wielu chorób jak ta. Jak widać:

this is a graph of death rates by age in Botswana and Egypt.

to liczba zgonów według wieku w Botswanie i Egipcie.

Botswana is a place with a lot of AIDS,

W Botswanie jest dużo AIDS.

Egypt is a place without a lot of AIDS.

W Egipcie mało.

And you see they have pretty similar death rates among young kids and old people.

Mają podobne wskaźniki dla małych dzieci i staruszków.

That suggests it's pretty similar levels of development.

Sugeruje to podobne poziomy rozwoju.

But in this middle region, between 20 and 45,

Ale pomiędzy 20. a 45. rokiem życia

the death rates in Botswana are much, much, much higher than in Egypt.

liczba zgonów w Botswanie jest o wiele większa.

But since there are very few other diseases that kill people,

Z braku innych śmiertelnych chorób

we can really attribute that mortality to HIV.

możemy przypisać tę umieralność HIV.

But because people who died this year of AIDS got it a few years ago,

Ludzie umierający w tym roku, zarazili się kilka lat temu

we can use this data on mortality to figure out what HIV prevalence was in the past.

więc możemy oszacować występowanie HIV w przeszłości.

So it turns out, if you use this technique,

Okazuje się, że oszacowania

actually your estimates of prevalence are very close

przy użyciu tej metody są bliskie

to what we get from testing random samples in the population,

wynikom badań losowych próbek w populacji --

but they're very, very different than what UNAIDS tells us the prevalences are.

ale znacznie różnią się od danych UNAIDS.

So this is a graph of prevalence estimated by UNAIDS,

To wykres przedstawiający estymaty UNAIDS

and prevalence based on the mortality data

i oparte na danych o śmiertelności

for the years in the late 1990s in nine countries in Africa.

w późnych latach 90. w 9 krajach afrykańskich.

You can see, almost without exception,

Można zauważyć

the UNAIDS estimates are much higher than the mortality-based estimates.

że szacunki UNAIDS są niższe od naszych.

UNAIDS tell us that the HIV rate in Zambia is 20 percent,

Według UNAIDS w Zambii wskaźnik HIV wynosi 20%

and mortality estimates suggest it's only about 5 percent.

a według danych o śmiertelności zaledwie 5%.

And these are not trivial differences in mortality rates.

Te różnice nie są trywialne.

So this is another way to see this.

Spójrzmy na to w inny sposób.

You can see that for the prevalence to be as high as UNAIDS says,

Dla występowania podanego przez UNAIDS

we have to really see 60 deaths per 10,000

musiałoby występować 60 zgonów na 10 000

rather than 20 deaths per 10,000 in this age group.

w tej grupie wiekowej, a nie 20.

I'm going to talk a little bit in a minute

Za chwilę opowiem

about how we can use this kind of information to learn something

jak możemy się nauczyć czegoś

that's going to help us think about the world.

co pomoże nam w myśleniu o świecie.

But this also tells us that one of these facts

Mówi to nam też, że jedna z rzeczy

that I mentioned in the beginning may not be quite right.

może do końca się nie zgadzać.

If you think that 25 million people are infected,

Jeśli przyjmiecie 25 milionów zakażonych ludzi

if you think that the UNAIDS numbers are much too high,

i uwzględnicie, że dane UNAIDS są znacznie zawyżone

maybe that's more like 10 or 15 million.

wtedy będzie to raczej ok. 10-15 milionów.

It doesn't mean that AIDS isn't a problem. It's a gigantic problem.

Wciąż AIDS jest gigantycznym problemem.

But it does suggest that that number might be a little big.

Ale to sugeruje, że liczby mogą być zawyżone.

What I really want to do, is I want to use this new data

Chcę skorzystać z tych nowych danych

to try to figure out what makes the HIV epidemic grow faster or slower.

by zrozumieć co powoduje wzrost lub spadek epidemii.

And I said in the beginning, I wasn't going to tell you about exports.

Obiecałam, że nie będę mówić o eksporcie.

When I started working on these projects,

Kiedy zaczęłam pracę nad tymi projektami

I was not thinking at all about economics,

w ogóle nie myślałam o ekonomii

but eventually it kind of sucks you back in.

ale to jakoś człowieka wciąga.

So I am going to talk about exports and prices.

Opowiem teraz o eksporcie i cenach.

And I want to talk about the relationship between economic activity,

I o zależności pomiędzy gospodarką

in particular export volume, and HIV infections.

w tym wielkością eksportu, a zakażeniami HIV.

So obviously, as an economist, I'm deeply familiar

Jako ekonomista, doskonale wiem

with the fact that development, that openness to trade,

że rozwój, otwarcie na handel

is really good for developing countries.

jest czymś dobrym dla rozwijających się krajów.

It's good for improving people's lives.

Poprawia życie ludzi.

But openness and inter-connectedness, it comes with a cost

Lecz otwarcie się i współzależności kosztują.

when we think about disease. I don't think this should be a surprise.

Co nie powinno być zaskoczeniem.

On Wednesday, I learned from Laurie Garrett

W środę dowiedziałam się od Laurie Garrett

that I'm definitely going to get the bird flu,

że na pewno zarażę się ptasią grypą.

and I wouldn't be at all worried about that

Nie miałabym problemu

if we never had any contact with Asia.

gdybyśmy nie mieli kontaktu z Azją.

And HIV is actually particularly closely linked to transit.

HIV jest też związany z transportem.

The epidemic was introduced to the US

Epidemia dotarła do USA

by actually one male steward on an airline flight,

przez stewarda na pokładzie samolotu

who got the disease in Africa and brought it back.

który zaraził się w Afryce.

And that was the genesis of the entire epidemic in the US.

To początek całej epidemii w USA.

In Africa, epidemiologists have noted for a long time

W Afryce epidemiolodzy zauważyli

that truck drivers and migrants are more likely to be infected than other people.

że kierowcy ciężarówek i emigranci to grupy wysokiego ryzyka.

Areas with a lot of economic activity --

Obszary o dużej aktywności gospodarczej --

with a lot of roads, with a lot of urbanization --

z wieloma drogami, rozwiniętą urbanizacją --

those areas have higher prevalence than others.

mają wyższe wskaźniki występowania.

But that actually doesn't mean at all

Ale to wcale nie oznacza

that if we gave people more exports, more trade, that that would increase prevalence.

że wzrost eksportu powoduje wzrost liczby zachorowań.

By using this new data, using this information about prevalence over time,

Używając naszych szacunkowych danych

we can actually test that. And so it seems to be --

możemy to sprawdzić. I wydaje się --

fortunately, I think -- it seems to be the case

na szczęście -- że te rzeczy

that these things are positively related.

są pozytywnie powiązane.

More exports means more AIDS. And that effect is really big.

Większy eksport to więcej AIDS - to ma ogromny wpływ.

So the data that I have suggests that if you double export volume,

Dane sugerują, że podwojenie eksportu

it will lead to a quadrupling of new HIV infections.

doprowadzi do 4-krotnego wzrostu zakażeń HIV.

So this has important implications both for forecasting and for policy.

Ma to ważne konsekwencje dla prognozowania i przepisów.

From a forecasting perspective, if we know where trade is likely to change,

Dla prognozowania - jeśli wiemy jak handel może się zmienić

for example, because of the African Growth and Opportunities Act

np. dzięki "Ustawie o wzroście i możliwościach dla Afryki"

or other policies that encourage trade,

lub innych ustawach stymulujących handel

we can actually think about which areas are likely to be heavily infected with HIV.

możemy ustalić obszary wysokiego ryzyka

And we can go and we can try to have pre-emptive preventive measures there.

i zastosować odpowiednie środki zapobiegawcze.

Likewise, as we're developing policies to try to encourage exports,

Ulepszając ustawy pobudzające eksport

if we know there's this externality --

wiedząc o skutkach ubocznych

this extra thing that's going to happen as we increase exports --

towarzyszących zwiększeniu eksportu --

we can think about what the right kinds of policies are.

możemy sformułować odpowiednie ustawy.

But it also tells us something about one of these things that we think that we know.

Ale to także mówi 'o tym co już wiemy'.

Even though it is the case that poverty is linked to AIDS,

Nawet jeśli bieda jest powiązana z AIDS --

in the sense that Africa is poor and they have a lot of AIDS,

Afryka jest biedna i jest tam dużo AIDS --

it's not necessarily the case that improving poverty -- at least in the short run,

niekoniecznie wyeliminowanie ubóstwa

that improving exports and improving development --

- czyli poprawa eksportu

it's not necessarily the case that that's going to lead

i rozwój gospodarczy - doprowadzi

to a decline in HIV prevalence.

do zmniejszenia występowania HIV.

So throughout this talk I've mentioned a few times

Kilkakrotnie wspomniałam

the special case of Uganda, and the fact that

przypadek Ugandy

it's the only country in sub-Saharan Africa with successful prevention.

jedynego kraju z udaną akcją prewencyjną.

It's been widely heralded.

Dużo się o tym mówiło.

It's been replicated in Kenya, and Tanzania, and South Africa and many other places.

Skopiowano to w Kenii, Tanzanii, RPA i innych.

But now I want to actually also question that.

Również to chcę zakwestionować.

Because it is true that there was a decline in prevalence

To prawda, że nastąpił spadek w zachorowaniach

in Uganda in the 1990s. It's true that they had an education campaign.

w Ugandzie w latach 90. To prawda, że była kampania.

But there was actually something else that happened in Uganda in this period.

Ale wydarzyło się coś jeszcze.

There was a big decline in coffee prices.

Ogromny spadek cen kawy --

Coffee is Uganda's major export.

głównego produktu eksportowego Ugandy.

Their exports went down a lot in the early 1990s -- and actually that decline lines up

Eksport spadł gwałtownie na początku lat 90.

really, really closely with this decline in new HIV infections.

pokrywając się ze spadkiem nowych zakażeń HIV.

So you can see that both of these series --

Widać więc, że oba te procesy --

the black line is export value, the red line is new HIV infections --

czarny - wartość eksportu, czerwony - nowe zakażenia HIV

you can see they're both increasing.

wartości obydwu rosną.

Starting about 1987 they're both going down a lot.

Od roku 1987 gwałtownie spadają.

And then actually they track each other

Następnie podążają za sobą

a little bit on the increase later in the decade.

nieco wzrastając.

So if you combine the intuition in this figure

Połączenie intuicji i tego wykresu

with some of the data that I talked about before,

ze szczyptą wspomnianych danych

it suggests that somewhere between 25 percent and 50 percent

sugeruje, że gdzieś 25% do 50%

of the decline in prevalence in Uganda

spadku AIDS w Ugandzie

actually would have happened even without any education campaign.

miałoby miejsce bez kampanii edukacyjnej.

But that's enormously important for policy.

To jest niezwykle ważne.

We're spending so much money to try to replicate this campaign.

Wydajemy pieniądze na kopiowanie kampanii

And if it was only 50 percent as effective as we think that it was,

ale jeśli były tylko w ½ tak efektywne jak myślimy

then there are all sorts of other things

wtedy jest wiele innych rzeczy

maybe we should be spending our money on instead.

na które lepiej wydawać pieniądze.

Trying to change transmission rates by treating other sexually transmitted diseases.

Leczyć inne choroby weneryczne.

Trying to change them by engaging in male circumcision.

Poruszyć kwestię obrzezania mężczyzn.

There are tons of other things that we should think about doing.

Jest wiele rzeczy, które powinniśmy rozważyć.

And maybe this tells us that we should be thinking more about those things.

Powinniśmy więcej o tym myśleć.

I hope that in the last 16 minutes I've told you something that you didn't know about AIDS,

Mam nadzieję, że dowiedzieliście się czegoś nowego o AIDS

and I hope that I've gotten you questioning a little bit

i że sprawiłam, że zakwestionujecie

some of the things that you did know.

niektóre rzeczy, które już wiedzieliście.

And I hope that I've convinced you maybe

Może przekonałam was

that it's important to understand things about the epidemic

że należy zrozumieć fakty

in order to think about policy.

by móc myśleć o przepisach.

But more than anything, you know, I'm an academic.

I co najważniejsze - jestem naukowcem.

And when I leave here, I'm going to go back

I kiedy stąd wyjdę

and sit in my tiny office, and my computer, and my data.

wrócę do biura, komputera i moich danych --

And the thing that's most exciting about that

i najbardziej ekscytujące jest

is every time I think about research, there are more questions.

że kiedy myślę o badaniach, pojawiają się nowe pytania.

There are more things that I think that I want to do.

Jest więcej rzeczy, które chciałabym zrobić.

And what's really, really great about being here

Najlepsze w byciu tutaj jest to

is I'm sure that the questions that you guys have

że pytania jakie się wam nasuwają

are very, very different than the questions that I think up myself.

różnią się od moich.

And I can't wait to hear about what they are.

Nie mogę się doczekać by je usłyszeć.

So thank you very much.

Bardzo dziękuję.