How architecture can create dignity for all | John Cary

Çeviri: Ece Citelbeg

On a beautiful day, just a few years ago

Bundan birkaç yıl önce güzel bir günde

my wife and I entered a hospital

ilk kızımız Maya'nın doğumu için

near our home in Oakland, California

eşimle California, Oakland'daki evimizin

for the birth of our first daughter, Maya.

yakınlarındaki hastaneye gittik.

We had responsibly toured the birthing center in advance

Doğum merkezini önceden gezmemize rağmen

and yet we were somehow still startled to find ourselves

hayatımızın en önemli anlarından birini yaşarken

in the place where we would experience

bulunduğumuz ortam

one of the most significant moments of our lives.

nedeniyle şaşkındık.

We were stuck in a windowless room

Dışarıdaki açık ve güneşli havayı göremediğimiz,

with no hint of the bright and sunny day that we had left.

penceresiz bir odada kendimizi bulduk.

Fluorescent lights buzzed overhead,

Floresan lambalar vızıldıyor,

the paint on the walls was beige

duvarlar bej renkteydi

and machines beeped inexplicably

ve makineler anlamsızca bipliyordu.

as a wall clock indicated day turning to night.

Gece mi yoksa gündüz mü anlaşılmıyordu.

That clock was placed above a door

Eşimin sancıları her saat artarken

in direct line of sight

duvardaki saat tam da

to where my wife lay as her contractions increased hour after hour.

görüş alanındaydı.

Now, I've never given birth --

Ben hiç doğum yapmadım.

(Laughter)

(Kahkahalar)

but she assured me that the last thing that a birthing woman would ever want

Ama doğum yapan bir kadının isteyeceği en son şeyin

saniyelerin geçişini izlemek olduğunu eşim sayesinde anladım.

is to watch the seconds tick by.

(Laughter)

(Kahkahalar)

An architect by training, I've always been fascinated

Okullu bir mimar olarak, insanlarin, etraflarindaki tasarimlari

watching people experience design in the world around them.

deneyimlemelerini izlemeye hep hayran olmuşumdur.

I believe design functions like the soundtrack

Bence tasarım fonksiyonları

that we're not even fully aware is playing.

dikkatlice dinlemediğimiz film müziklerine benziyor.

It sends us subconscious messages about how to feel

Nasıl hissetmemiz ve ne beklememiz

and what to expect.

gerektiği hakkında bilinçaltımıza mesajlar gönderiyorlar.

That room that we were in seemed completely misaligned

Tamamen yanlış dizayn edilmiş o odada

with the moment that we were experiencing --

bir insanın, kızımızın,

welcoming a human being,

dünyaya gelişini

our daughter, into this world.

deneyimliyorduk.

At one point a nurse, without any prompt,

Bir hemşire aniden

turned to us and said,

bize döndü ve

"I always think to myself,

"Her zaman kendime,

'I wish I had become an architect,

'Keşke bir mimar olsaydım;

because I could have designed rooms like this better.'"

o zaman bu odaları çok daha güzel tasarlayabilirdim', derim."

I said to her,

Hemşireye,

"An architect did design this room."

"Bu odayı bir mimar mı tasarladı?!" dedim.

(Laughter)

(Kahkahalar)

Despite the immense joy of our daughter's birth,

Kızımızın doğumu sebebiyle yaşadığımız tarifsiz mutluluğa rağmen

the messages of that hospital room stick with she and I to this day.

o hastane odasının bize verdiği mesajları hâlâ hatırlıyoruz.

Those messages are,

O mesajlar:

"You are not at home,

"Evinde değilsin,

you are in a foreign place."

yabancısı olduğun bir yerdesin."

"You are not in control of anything.

"Hiçbir şeyin kontrolü sende değil.

Not even the lighting."

Işıklandırmanın bile."

"Your comfort, simply, is secondary."

"Basitçe senin konforun ikinci sırada."

En iyi ihtimalle böyle bir hastane odası

At best,

a hospital room like this

sadece sönük olarak tanımlanabilir.

might just be described or dismissed as uninspiring.

En kötü haliyle ise

At worst, it is undignifying.

bu bir saygısızlıktır.

And I use it to point out that none of us,

Dünyanın hiçbir yerinde

anywhere in the world,

kötü tasarıma bağışıklığımız olmadığına

are immune from bad design.

dikkatinizi çekmek isterim.

I went into architecture because I believed

Mimarlık okudum çünkü; bunun insanlara hayatlarını

it was about creating spaces for people to live their best lives.

en iyi şekilde yaşamaları için alanlar yaratmakla ilgili olduğunu düşündüm.

And yet what I found is a profession largely disconnected

Yapılan işler direkt olarak insanları etkilese de

from the people most directly impacted by its work.

onlardan kopuk bir alan olduğunu gördüm.

I believe this is because architecture remains

Mimarlığın

a white, male, elitist profession --

beyaz, erkek, elitist bir meslek olarak kalmaya devam ettiğini;

seemingly unconcerned

dünyanın en büyük ihtiyaçlarına

with some of the greatest needs in the world

hatta hamile bir kadının nispeten basit ihtiyaçlarına

or even the relatively simple needs of an expectant mother.

kayıtsız kaldığını dünüşüyorum.

Students are trained in school

using highly theoretical projects,

kullanılarak eğitiliyor;

rarely interacting with real people or actual communities.

nadiren gerçek kişilerle veya gerçek topluluklarla etkileşim kuruyorlar.

Graduates are funneled through a long, narrow

Mezunlar diplomalarını almak için

unforgiving path to licensure.

uzun, zor ve acımasız bir süreçten geçer.

Meanwhile, the profession holds up a select few

Bu arada acımasız ödül programları ile

toplumsal etkiden veya katkılarından ziyade

through relentless award programs

focused almost exclusively on the aesthetics of buildings,

neredeyse sadece binaların estetiğine odaklananlar

rather than the societal impact or contributions of them.

mesleki olarak destekleniyor.

It only goes to reinforce a warped view

of professional responsibility and success

çarpık görüşünü güçlendiriyor olsa da,

and yet this isn't why so many young, hopeful people

pek çok genç ve umutlu insanın

go into architecture.

mimarlık okumasının sebebi bu değil.

It's not why I did.

Ben bu yüzden seçmedim.

I believed then, though I didn't have a language for it,

Mimarlık insana,

and I know now, that design has a unique ability to dignify.

kendisine değer verildiğini,

It can make people feel valued,

saygı duyulduğunu,

respected,

onurlu olduğunu

honored and seen.

ve görüldüğünü hissettirir.

Now I'd like for you to just think about some of the spaces that you inhabit.

Şimdi yaşamakta olduğunuz bazı mekânları

And I'd like to have you think about how they make you feel.

ve bu mekanların size neler hissettirdiğini düşünün.

Now, there are places that make us feel unhappy,

Size mutsuz,

unhealthy

sağlıksız hissettiren,

or uninspiring.

ilham vermeyen yerleri düşünün.

They may be the places that you work

Buralar iş yeriniz,

or where you heal

iyileştiğiniz hatta

or even where you live.

yaşadığınız yerler olabilir.

And I ask, how might these places be better designed with you in mind?

Sizce bu yerler nasıl daha iyi tasarlanabilir?

Gerçekte çok basit bir soru olsa da

It's a really simple question

and it can somehow, sometimes be very difficult to answer.

bazen cevaplaması çok zor olabiliyor.

Because we are conditioned to feel like we don't have much agency

Çünkü yaşadığımız, çalıştığımız veya oynadığımız mekânların

over the spaces and places that we live, work and play.

üzerimizde bir etkisi

And in many cases we don't.

olmadığı fikrine şartlanmışız.

But we all should.

Oysa ki bu fikirden kurtulmalıyız.

Now, here's a potentially dumb question for any women watching:

Muhtemelen kadınlara çok saçma gelecek bir sorum var:

Have you ever stood

Hiç upuzun bir tuvalet sırasında

in a disproportionately long bathroom line?

beklediniz mi?

(Laughter)

(Kahkahalar)

Did you ever think to yourself, "What is wrong with this picture?"

Hiç "Bu fotoğrafta yanlış olan ne?" diye düşündünüz mü?

Well, what if the real question is,

Asıl soru şu:

"What is wrong with the men that designed these bathrooms?"

"Bu tuvaletleri tasarlayan erkeklerin sorunu ne?"

(Applause)

(Alkışlar)

It may seem like a small thing,

Küçük bir şey gibi görünebilir,

but it's representative of a much more serious issue.

ancak çok daha ciddi bir meselenin göstergesi.

The contemporary world was literally built by men

Çağdaş dünya kelimenin tam anlamıyla,

who have rarely taken the time to understand

onlardan farklı olan insanların

tasarımlarını nasıl deneyimlediğini anlamak için

how people unlike them

nadiren zaman ayırmış olan erkekler tarafından inşa edilmiştir.

experience their designs.

A long bathroom line might seem like a minor indignity.

Uzun bir tuvalet kuyruğu küçük bir aşağılama olarak görünebilir.

But the opposite can also be true.

Ancak bunun tam tersi de olabilir.

Thoughtful design can make people feel respected

Üzerinde düşünülmüş bir tasarım insanlara

and seen.

fark edildiğini ve saygı duyulduğunu hissettirir.

I've come to believe that dignity is to design

Hukuk için adalet ne demekse,

what justice is to law

tıp için sağlıklı olmak ne demekse

and health is to medicine.

tasarım için de değer vermek o demektir.

In the simplest of terms,

En basit anlamıyla, yaşamakta olduğunuz

it's about having the spaces you inhabit reflect back your value.

alanların değerinizi yansıtması ile ilgilidir.

Over the past two years

I had the opportunity to interview over 100 people from all walks of life

her yaş grubundan 100'ün üzerinde kişiyle

about their experience of design.

tasarım deneyimleri ile ilgili görüşme fırsatım oldu.

I wanted to test my hunch

Tasarım ile saygınlık arasındaki ilişkiyi öngören

that dignity and design are uniquely related.

savımı test etmek istedim.

I listened to Gregory,

Dallas'ta evsiz 50 kişi için

a resident of this cottage community

özel olarak tasarlanmış

designed specifically

kulübelerden birinde yaşayan

for the 50 most chronically homeless people in Dallas.

Gregory'i dinledim.

Gregory had been living on the streets,

Gregory şehirden şehire sürüklenerek

drifting from town to town for over 30 years.

30 yıldır sokaklarda yaşıyordu.

A broad coalition

Burası,

of social service agencies,

sosyal hizmet kuruluşlarının,

funders and designers,

fon sağlayıcılarının, tasarımcıların

created this place.

katkılarıyla oluşturuldu.

Each 400 square foot cottage is designed beautifully

Her 400 metrekarelik kulübe

as a permanent home.

kalıcı bir ev olarak tasarlandı.

Gregory now has a key

Gregory'de artık

to a door

kendi evine açılan kapının

to his own house.

anahtarı var.

He describes the sense of security that it brings him.

Bunun kendisine bir güvenlik hissi verdiğinden bahsediyor.

Something he had lived without for three decades.

30 yıldır hissetmediği bir duygu.

When he arrived with little more than the clothes on his back,

Üzerinde yalnızca birkaç parça kıyafetle

he found everything:

oraya geldiğinde,

from a toaster, Crock-Pot and stove

tost makinası, güveç ve sobadan

to a toothbrush and toothpaste awaiting for him.

diş fırçası ve diş macununa kadar her şeyi onu bekler halde buldu.

He describes it simply

Gregory bunu kısaca

as heaven.

"cennet" olarak tarif ediyor.

On the other side of the world,

Öte yandan dünyanın başka bir yerinde

Rwanda'nın kırsal bölgesinde yaşayan

I listened to Antoinette,

the director of this training and community center

kadınlara özel halk eğitim merkezinin

for women in rural Rwanda.

direktörü Antoinette'yi dinledim.

Hundreds of women come to this place daily --

Rwanda'da her gün yüzlerce kadın

to learn new skills,

yeni beceriler kazanmak,

be in community,

toplum içinde yer almak,

and continue rebuilding their lives

ve ülkede yaşanan iç savaş sonrasında

following the country's civil war.

yaşamlarını yeniden kurmak için bu merkeze geliyor.

These women literally pressed

Bu kadınlar burada gördüğünüz gibi

the 500,000 bricks

17 adet sınıf yapabilmek için

that make up the 17 classroom pavilions like this one.

beş yüz bin adet tuğlayı üst üste dizdi.

Antoinette told me,

Antoinette bana,

"Everyone is so proud of it."

"herkesin bundan gurur duyduğunu" söyledi.

And then back here in the US

Ve tekrar Birleşik Devletler'e döndüğümde,

I listened to Monika,

öncelikli olarak sigortasız hastalara

the director of a free clinic

hizmet veren bağımsız bir klinik olan

primarily serving the uninsured in Arkansas.

Arkansas'ın direktörü Monica'yı dinledim.

Monika loves telling me that the doctors,

Monica, klinikte gönüllü doktorların

who volunteer at her free clinic

devamlı olarak kendisine

routinely tell her

daha önce hiç böylesi güzel, ferah bir mekânda

that they've never worked in such a beautiful, light-filled place.

çalışmadıklarını mutlulukla anlattı.

Monica, yoksulluk çekmiş insanların

Monika believes

that even people experiencing poverty

kaliteli sağlık hizmeti

deserve quality health care.

alması gerektiğine inanıyor.

And what's more,

Ve özellikle bu hizmeti

she believes they deserve to receive that care

en saygın şekilde almaları

in a dignified setting.

gerektiğine inanıyor.

People like these are invaluable ambassadors for design

Onun gibi insanlar mimari söylemin tamamen dışında olmalarına rağmen

and yet they are roundly absent from architectural discourse.

tasarımın paha biçilemez elçileridirler.

Similarly, the people who can most benefit from good design

Benzer bir şekilde, doğru tasarımdan fayda sağlayan her insan

often have the least access to it.

ona ulaşmak konusunda bir o kadar talihsizdir.

Your cousin, a homeless veteran;

Evsiz bir gazi olan kuzenin;

your grandma or grandpa

mutfağa dahi yürümekte zorlanan

who live in a house with a kitchen that's no longer accessible to them;

büyükannen ya da büyükbaban;

your wheelchair-bound sister

kaldırımsız şekilde planlanmış kenar mahallede

in a suburban area planned without sidewalks.

tekerlekli sandalyeye bağlı yaşayan kız kardeşin.

If good design is only for a privileged few,

Eğer doğru tasarım yalnızca ayrıcalıklı bir kesim içinse,

what good is it?

o halde doğru olan nedir?

It's time designers change this

Günümüz tasarımcıları çalışmalarını,

by dedicating their practices to the public good

kamu yararı gözeterek gerçekleştiren

in the model of firms

Orkidstudio, Studio Gang, Mass Design Group

like Orkidstudio,

gibi firmaları model alarak

Studio Gang

gerçekleştiriyorlar.

and MASS Design Group.

Müşterileri ise

Their clients

Kenya'daki öksüz çocuklar,

are orphaned children in Kenya,

Chicago'daki evlatlık çocuklar

foster children in Chicago

ve Malawi'deki

and pregnant women in Malawi.

hamile kadınlar.

Their practices are premised on the belief

Çalışmaları, herkesin iyi bir tasarımı

that everyone deserves good design.

hak ettiği temeli üzerine kurulmuş.

Dedicating more practices to the public good

Kamu yararına çalışmak

will not only create more design that is dignifying,

yalnızca tasarımın kendisini yüceltmeyecek,

but it will also dignify the practice of design.

aynı zamanda tasarım sürecini de yüceltecek.

It will not only diversify the client base of design,

Bu yalnızca tasarımın müşteri tarafını çeşitlendirmeyecek;

but it will also create new, more diverse forms of design

aynı zamanda dünya için

for the world.

yeni ve farklı tasarım formları yaratacak.

Now, in order to do this,

Şimdi, buna dayanarak,

my architecture and design friends, especially my fellow white guys,

mimar ve tasarımcı arkadaşlarım, özellikle beyaz hemcinslerim,

we must simultaneously and significantly diversify our ranks.

önceliklerimizi anlamlı bir biçimde çeşitlendirmeliyiz.

If we want the public to believe that design is for them

Eğer tasarımın herkes için olduğuna

halkı inandırmak istiyorsak...

and for everyone.

Today, barely 15 percent

Bugün, Birleşik Devletler'deki kayıtlı mimarların

of registered architects in the United States are women.

ancak ve ancak yüzde on beşi kadın.

And a far smaller percentage are persons of color.

Ve çok daha küçük bir yüzdesi "beyaz" değildir.

Other professions, like law and medicine

Tıp, hukuk gibi diğer uzmanlıklar

had made far greater strides in these crucial areas.

bu zorlu alanlarda daha iyi aşamalar kaydettiler.

How might our shared built environment --

Eğer kadınlar ve beyaz olmayanlar

our homes, our hospitals, our schools, our public spaces --

evlerimiz, hastanelerimiz, okullarımız,

be shaped differently

ve kamu alanlarımız gibi

if women and people of color

ortak paylaşım alanlarımız dışında

were behind half of the proverbial blueprints?

tutulursa ne olur?

Bu, esasen ne olup olmayacağı ile ilgili bir soru değil;

It is not a question of whether,

but to what extent

kadınlar ve "ötekiler" onları inşa etmediği takdirde

our buildings, our landscapes,

binalarımızın, manzaralarımızın,

our cities and our rural communities

kentlerimiz ve kırsal bölgelerimizin

are less beautiful, less functional,

ne ölçüde daha çirkin,

less equitable and less dignifying

daha işlevsiz, daha adaletsiz

because women and people of color are less likely to be creating them.

ve daha onursuz olup olmayacağı ile ilgilidir.

As Winston Churchill famously noted in 1943

Winston Churchill'in de de 1943'teki

Londra'da savaş sonrasında zarar gören parlamento odalarının

when he called for the rebuilding

of London's war-damaged parliamentary chambers,

yeniden inşaasıyla ilgili meşhur konuşmasında belirttiği gibi:

"We shape our buildings, and afterward, they shape us."

"Biz binalarımızı şekillendiriyoruz, binalarımız ise bizi."

The good news is that we can change how we build

İyi haber şu ki; neyi kim için ve nasıl

and who we build for.

inşa edeceğimizi değiştirme yetisine sahibiz.

Be that a health worker in rural Rwanda,

Kim olursanız olun; Roanda'daki o sağlık çalışanı,

or a birthing mother and nervous new father in the United States.

Birleşik Devletler'de doğum yapan bir anne ya da onu bekleyen gergin bir baba...

We can do this by recommitting architecture

Bunu sağlık, güvenlik ve refah için

to the health, safety and welfare of the public.

mimariyi yeniden masaya yatırarak gerçekleştirebiliriz.

This will pay dividends.

Çünkü bir defa mimarinin

Because once you see what design can do,

neler yapabileceğini gördüğünüzde,

you can't unsee it.

onu artık görmezden gelemezsiniz.

And once you experience dignity,

Yüceliği bir defa tecrübe ettiğinizde,

you can't accept anything less.

daha azına tamah edemezsiniz.

Both become part of your possible.

Her ikisi de zorunluluklarınızdan biri haline gelir.

One of my favorite conversation partners is my 90-year-old grandmother,

Favori sohbet arkadaşlarımdan biri, Wisconsin'e bağlı Oshkosh'tan

Audrey Gorwitz, from Oshkosh, Wisconsin.

90 yaşındaki büyükannem Audrey Gorwitz'dir.

After one of our conversations about design,

Tasarım hakkındaki bir sohbetimizden sonra

she wrote me a letter.

bana bir mektup yazdı.

She said, "Dear Johnny,

Şöyle diyordu mektubunda:

"Sevgili Johnny, sonraki gün doktorumun muayenehanesinde otururken

I thought the other day, as I sat in my doctor's office,

how depressing it was,

duvarın renginden, yerdeki halıya kadar

from the color on the wall, to the carpet on the floor.

buranın ne kadar depresif bir yer olduğunu düşündüm.

(Laughter)

(Kahkahalar)

Now I will have to call to see

"Şimdi kendimi bu ofisteki

who is responsible for the drabness in that place."

kasvetin sorumlusunu aramak zorunda hissediyorum."

(Laughter)

(Kahkahalar)

In the same letter, mind you, she said,

Aynı mektupta şunu da söylüyordu:

"I did call, and I got the man in charge,

"Sorumlu kişiyi bulup aradım;

and he said he appreciated someone calling him.

şimdi doktorumun ofisi

My doctor's office is now on the list for an upgrade."

değiştirilecekler listesine eklendi."

(Laughter)

(Kahkahalar)

She signed it by saying,

Büyükannem şuna işaret ediyordu:

"It is always good to express one's opinion

"Eğer iyi yönde bir değişim sağlayacaksa,

if done in a proper manner."

birine akıl vermek her zaman doğru bir harekettir."

(Laughter)

(Kahkahalar)

(Applause)

(Alkışlar)

I love my grandma.

Büyükannemi seviyorum.

(Laughter)

(Kahkahalar)

Like my grandma Audrey,

Tıpkı büyükannem Audrey gibi,

you deserve good design.

iyi tasarımı hak ediyorsunuz.

Because well-designed spaces

Çünkü bir mekânı iyi tasarlamak,

are not just a matter of taste or a questions of aesthetics.

yalnızca bir estetik sorunsalı yahut hazla ilgili bir mesele değildir.

They literally shape our ideas about who we are in the world

Tasarım tamamen bu dünyada kim olduğumuz

ve neyi hak ettiğimiz hakkındaki fikirlerimizi şekillendiriyor.

and what we deserve.

That is the essence of dignity.

Bu, onurlu yaşamanın temelidir.

And both the opportunity and the responsibility of design

"İyi" için tasarım yolunda

hem sorumluluk hem de fırsattır.

for good

and for all.

Hepimiz için.

Thank you.

Teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkışlar)