How architecture can create dignity for all | John Cary

Reviewer: Giang Nguyen

On a beautiful day, just a few years ago

Vài năm trước, vào một ngày đẹp trời

my wife and I entered a hospital

tôi và vợ đến bệnh viện

near our home in Oakland, California

gần nhà ở Oakland, California

for the birth of our first daughter, Maya.

để sinh con gái đầu lòng, Maya.

We had responsibly toured the birthing center in advance

Chúng tôi đã tham quan trung tâm phụ sản này trước đó.

and yet we were somehow still startled to find ourselves

Thế nhưng vẫn có phần hoảng hốt

in the place where we would experience

ở nơi mà mình sẽ trải qua

một trong những thời khắc quan trọng nhất cuộc đời.

one of the most significant moments of our lives.

We were stuck in a windowless room

Chúng tôi phải nằm trong căn phòng không có cửa sổ

with no hint of the bright and sunny day that we had left.

nơi không một chút ánh sáng của ngày nắng đẹp.

Fluorescent lights buzzed overhead,

Những bóng đèn huỳnh quang chói lóa trên đầu,

những mảng tường màu be

the paint on the walls was beige

và máy móc cứ kêu rè rè

and machines beeped inexplicably

as a wall clock indicated day turning to night.

khi đồng hồ treo tường báo hiệu trời đã tối.

Chiếc đồng hồ được đặt trên cánh cửa

That clock was placed above a door

in direct line of sight

đối diện với chỗ

to where my wife lay as her contractions increased hour after hour.

vợ tôi đang nằm với những cơn co thắt ngày càng dồn dập.

Now, I've never given birth --

Tôi chưa bao giờ sinh con cả --

(Laughter)

(Tiếng cười)

but she assured me that the last thing that a birthing woman would ever want

nhưng cô ấy đảm bảo với tôi điều cuối cùng mà người phụ nữ đang trở dạ mong muốn

là nhìn kim giây di chuyển.

is to watch the seconds tick by.

(Laughter)

(Tiếng cười)

An architect by training, I've always been fascinated

Là một kiến trúc sư qua đào tạo, tôi luôn thấy hứng thú

khi nhìn mọi người trải nghiệm thiết kế trong thế giới quanh họ.

watching people experience design in the world around them.

I believe design functions like the soundtrack

Tôi tin rằng thiết kế có chức năng như bản nhạc nền

that we're not even fully aware is playing.

mà thậm chí ta không hoàn toàn nhận thức được sự tồn tại.

It sends us subconscious messages about how to feel

Chúng chuyển đến ta những thông điệp trong tiềm thức về cách cảm nhận

và những điều ta mong đợi.

and what to expect.

That room that we were in seemed completely misaligned

Căn phòng chúng tôi ở hôm ấy có vẻ hoàn toàn lệch lạc

with the moment that we were experiencing --

với khoảnh khắc mà chúng tôi đang trải qua --

welcoming a human being,

khi đón chào một sinh linh,

our daughter, into this world.

con gái chúng tôi, đến với thế giới này.

At one point a nurse, without any prompt,

Lúc ấy bỗng nhiên cô y tá

turned to us and said,

quay sang chúng tôi và nói rằng,

"I always think to myself,

"Tôi luôn thầm nghĩ,

'I wish I had become an architect,

’Tôi ước gì mình là một kiến trúc sư,

because I could have designed rooms like this better.'"

vì tôi có thể thiết kế những căn phòng như thế này tốt hơn.’”

I said to her,

Tôi nói với cô,

“Một kiến trúc sư nào đó đã thiết kế căn phòng này.”

"An architect did design this room."

(Laughter)

(Tiếng cười)

Despite the immense joy of our daughter's birth,

Mặc cho niềm vui khó tả khi con gái ra đời,

the messages of that hospital room stick with she and I to this day.

đến giờ thông điệp từ phòng bệnh vẫn còn trong tâm trí tôi và vợ.

Those messages are,

Những thông điệp ấy là,

"You are not at home,

"Đây không phải là nhà bạn,

you are in a foreign place."

bạn đang ở một nơi khác."

"You are not in control of anything.

"Bạn không thể điều khiển thứ gì cả.

Thậm chí là ánh sáng."

Not even the lighting."

"Your comfort, simply, is secondary."

“Sự thoải mái của bạn, đơn giản chỉ là thứ chính.”

At best,

Nói một cách chính xác,

a hospital room like this

một phòng bệnh như thế này

might just be described or dismissed as uninspiring.

chỉ được mô tả hay bị phớt lờ vì không tạo được không khí.

At worst, it is undignifying.

Nói nặng nề hơn, nó là một sự hạ thấp phẩm giá.

Tôi dùng hình ảnh này để chỉ ra rằng không ai trong chúng ta,

And I use it to point out that none of us,

ở bất cứ đâu trên thế giới này,

anywhere in the world,

are immune from bad design.

không bị ảnh hưởng bởi những thiết kế tồi.

I went into architecture because I believed

Tôi dấn thân vào ngành kiến trúc vì tôi tin rằng

it was about creating spaces for people to live their best lives.

nó tạo nên không gian để mọi người được sống tốt nhất.

And yet what I found is a profession largely disconnected

Giờ đây, tôi thấy nó như một nghề nghiệp quá thiếu kết nối

from the people most directly impacted by its work.

với những con người mà nó ảnh hưởng trực tiếp nhất.

I believe this is because architecture remains

Tôi nghĩ bởi kiến trúc vẫn còn là

a white, male, elitist profession --

một nghề thuộc về nam giới, da trắng, ưu tú,

seemingly unconcerned

dường như xa lạ

with some of the greatest needs in the world

với những mong mỏi to lớn của thế giới

or even the relatively simple needs of an expectant mother.

hay ngay cả mong muốn giản đơn của một bà mẹ tương lai.

Sinh viên được đào tạo ở trường

Students are trained in school

qua những dự án đầy tính lý thuyết,

using highly theoretical projects,

rarely interacting with real people or actual communities.

hiếm khi tương tác với con người và cộng đồng thật sự.

Graduates are funneled through a long, narrow

Các cử nhân bị ép vào con đường dài, hẹp

và không khoan nhượng để có được chứng chỉ.

unforgiving path to licensure.

Meanwhile, the profession holds up a select few

Trong khi đó, nghề này chỉ hỗ trợ một số ít người

through relentless award programs

bằng các chương trình trao giải liên miên

focused almost exclusively on the aesthetics of buildings,

vốn chỉ tập trung vào tính thẩm mỹ của những toà nhà,

hơn là ảnh hưởng hay sự đóng góp cho xã hội của chúng.

rather than the societal impact or contributions of them.

It only goes to reinforce a warped view

Điều này chỉ củng cố cho một quan điểm lệch lạc

về trách nhiệm và thành công trong công việc.

of professional responsibility and success

and yet this isn't why so many young, hopeful people

Và đó cũng không phải là lý do mà những người trẻ và đầy hi vọng

tìm đến ngành kiến trúc.

go into architecture.

It's not why I did.

Đó không phải là lý tưởng của tôi.

I believed then, though I didn't have a language for it,

Tôi tin là, dù tôi lúc ấy chưa có đủ khả năng,

nhưng giờ tôi biết rằng, việc thiết kế có khả năng đặc biệt giúp đề cao phẩm giá

and I know now, that design has a unique ability to dignify.

It can make people feel valued,

Nó có thể khiến con người cảm thấy có giá trị,

respected,

được tôn trọng,

tôn vinh và công nhận.

honored and seen.

Now I'd like for you to just think about some of the spaces that you inhabit.

Bây giờ tôi muốn các bạn nghĩ về một vài không gian mà bạn sống.

And I'd like to have you think about how they make you feel.

Và hãy nghĩ về cảm giác mà chúng tạo cho bạn.

Có những không gian khiến chúng ta cảm thấy không vui,

Now, there are places that make us feel unhappy,

unhealthy

không an toàn,

or uninspiring.

hay không có cảm hứng.

Đó có thể là nơi bạn làm việc

They may be the places that you work

hay nơi bạn dưỡng bệnh,

or where you heal

hay ngay cả nơi bạn sống.

or even where you live.

And I ask, how might these places be better designed with you in mind?

Tôi thắc mắc bạn có từng nghĩ làm thế nào để chúng có thể được thiết kế tốt hơn?

It's a really simple question

Câu hỏi này thật đơn giản

and it can somehow, sometimes be very difficult to answer.

nhưng dường như, đôi lúc cũng rất khó trả lời.

Because we are conditioned to feel like we don't have much agency

Vì chúng ta mặc định rằng ta không có nhiều ảnh hưởng

lên không gian và nơi chúng ta sống, làm việc và giải trí.

over the spaces and places that we live, work and play.

And in many cases we don't.

Trong nhiều trường hợp, quả thật là vậy.

But we all should.

Nhưng chúng ta nên nghĩ khác đi.

Đây là một câu hỏi hơi ngô nghê đối với các chị em đang theo dõi:

Now, here's a potentially dumb question for any women watching:

Have you ever stood

Đã bao giờ bạn đứng

in a disproportionately long bathroom line?

trong một hàng dài bất thường ở nhà vệ sinh chưa?

(Laughter)

(Tiếng cười)

Did you ever think to yourself, "What is wrong with this picture?"

Bạn có bao giờ tự hỏi, “Cái bức ảnh này sai sai sao đó?”

Well, what if the real question is,

Ồ, thật ra câu hỏi thật sự phải là,

"What is wrong with the men that designed these bathrooms?"

“Có gì sai sai với mấy ông thiết kế dãy nhà vệ sinh này vậy?”

(Applause)

(Tiếng vỗ tay)

It may seem like a small thing,

Có lẽ đây là điều nhỏ nhặt,

but it's representative of a much more serious issue.

nhưng nó thể hiện một vấn đề nghiêm trọng hơn nhiều.

The contemporary world was literally built by men

Thế giới hiện nay được xây dựng bởi đàn ông,

những người hiếm khi bỏ thời gian để thấu hiểu

who have rarely taken the time to understand

cách những người không giống họ

how people unlike them

experience their designs.

trải nghiệm những thiết kế của họ.

A long bathroom line might seem like a minor indignity.

Hàng dài chờ đợi trong nhà vệ sinh có thể chỉ là sự xúc phạm nhỏ.

But the opposite can also be true.

Nhưng điều ngược lại cũng có thể đúng.

Thoughtful design can make people feel respected

Thiết kế có tâm có thể khiến con người cảm thấy được tôn trọng

and seen.

và công nhận.

I've come to believe that dignity is to design

Tôi nhận thức rằng danh dự trong việc thiết kế

what justice is to law

cũng giống như công lý trong pháp luật

và sức khỏe trong ngành y.

and health is to medicine.

In the simplest of terms,

Nói một cách đơn giản nhất,

it's about having the spaces you inhabit reflect back your value.

không gian sống phản ánh giá trị của bạn.

Over the past two years

Suốt hai năm qua,

I had the opportunity to interview over 100 people from all walks of life

tôi có cơ hội phỏng vấn 100 người với mọi cảnh ngộ

about their experience of design.

về trải nghiệm của họ với các công trình.

I wanted to test my hunch

Tôi muốn kiểm chứng linh cảm của mình

that dignity and design are uniquely related.

về việc danh dự và thiết kế liên quan mật thiết tới nhau.

I listened to Gregory,

Tôi lắng nghe Gregory,

a resident of this cottage community

người sống trong khu dân cư nhỏ này

vốn được thiết kế riêng

designed specifically

for the 50 most chronically homeless people in Dallas.

cho 50 người vô gia cư lâu năm ở Dallas.

Gregory had been living on the streets,

Gregory từng sống bên vệ đường,

drifting from town to town for over 30 years.

lang bạt qua nhiều thành phố trong hơn 30 năm.

Một sự hợp tác lớn

A broad coalition

of social service agencies,

giữa các tổ chức hỗ trợ cộng đồng,

funders and designers,

nhà tài trợ và các kiến trúc sư,

created this place.

đã kiến tạo nên không gian này.

Each 400 square foot cottage is designed beautifully

Mỗi ngôi nhà 37 mét vuông này được thiết kế đẹp mắt

as a permanent home.

như một ngôi nhà bền vững.

Gregory now has a key

Gregory giờ đây đã có được chìa khoá

cho cánh cửa

to a door

to his own house.

ở ngôi nhà riêng của ông.

He describes the sense of security that it brings him.

Ông diễn tả cảm giác an toàn mà nó đem đến cho ông.

Something he had lived without for three decades.

Thứ ông đã không có được trong suốt ba thập kỉ.

When he arrived with little more than the clothes on his back,

Khi ông bước vào nhà mang theo một ít quần áo trên lưng,

he found everything:

ông nhìn thấy tất cả mọi thứ

from a toaster, Crock-Pot and stove

từ lò nướng bánh, nồi hầm, bếp lò

to a toothbrush and toothpaste awaiting for him.

đến bàn chải và kem đánh răng đã chuẩn bị sẵn ông.

Ông miêu tả mọi thứ đơn giản

He describes it simply

as heaven.

như là thiên đường vậy.

On the other side of the world,

Ở nửa bên kia trái đất,

I listened to Antoinette,

tôi ngồi nghe Antoinette,

giám đốc trung tâm đào tạo và cộng đồng

the director of this training and community center

for women in rural Rwanda.

cho phụ nữ ở vùng nông thôn Rwanda.

Hundreds of women come to this place daily --

Hàng trăm người phụ nữ đến đây mỗi ngày

to learn new skills,

để học hỏi những kĩ năng mới,

be in community,

hòa nhập với cộng đồng,

và tiếp tục xây dựng lại đời sống

and continue rebuilding their lives

following the country's civil war.

sau cuộc nội chiến.

These women literally pressed

Những người phụ nữ này đã thực sự dùng

500.000 viên gạch

the 500,000 bricks

that make up the 17 classroom pavilions like this one.

để xây dựng nên 17 phòng học thế này.

Antoinette told me,

Antoinette nói với tôi,

"Everyone is so proud of it."

"Mọi người rất tự hào về nó."

And then back here in the US

Rồi sau đó trở về Mỹ,

I listened to Monika,

tôi trò chuyện cùng Monika,

giám đốc của một phòng khám miễn phí,

the director of a free clinic

primarily serving the uninsured in Arkansas.

chủ yếu phục vụ những người không có bảo hiểm y tế ở bang Arkansas.

Monika loves telling me that the doctors,

Monika trìu mến nói với tôi rằng những bác sĩ

tình nguyện làm ở phòng khám miễn phí của cô

who volunteer at her free clinic

routinely tell her

cứ lặp đi lặp lại với cô

rằng họ chưa bao giờ được làm việc ở nơi đẹp đẽ, ngập tràn ánh sáng như này.

that they've never worked in such a beautiful, light-filled place.

Monika believes

Monika tin rằng

that even people experiencing poverty

những người đang chịu cảnh nghèo nàn

vẫn có quyền được hưởng sự chăm sóc y tế chất lượng.

deserve quality health care.

And what's more,

Và hơn nữa,

she believes they deserve to receive that care

cô tin rằng họ xứng đáng được nhận sự chăm sóc đó

in a dignified setting.

ở một nơi đàng hoàng.

People like these are invaluable ambassadors for design

Những con người thế này là những đại sứ vô cùng giá trị cho ngành thiết kế

and yet they are roundly absent from architectural discourse.

nhưng họ hầu như không được góp mặt để dự buổi thảo luận về kiến trúc.

Tương tự, người hưởng nhiều lợi ích nhất từ những thiết kế tốt

Similarly, the people who can most benefit from good design

often have the least access to it.

lại thường ít được tiếp cận nó nhất.

Your cousin, a homeless veteran;

Anh họ bạn, một cựu chiến binh vô gia cư;

your grandma or grandpa

ông hay bà của bạn

những người sống trong một căn nhà với nhà bếp chẳng còn dùng được nữa;

who live in a house with a kitchen that's no longer accessible to them;

your wheelchair-bound sister

người chị phải ngồi xe lăn của bạn

in a suburban area planned without sidewalks.

nhưng sống trong một khu ngoại ô không có lề đường.

If good design is only for a privileged few,

Nếu thiết kế tốt đẹp chỉ dành cho số ít người có đặc quyền,

what good is it?

thì đó là loại tốt đẹp gì?

It's time designers change this

Đây là thời điểm để các nhà thiết kế thay đổi nó

by dedicating their practices to the public good

bằng cách cống hiến những giải pháp của họ cho lợi ích chung

in the model of firms

theo mô hình của những công ty

like Orkidstudio,

như Orkidstudio,

Studio Gang

Studio Gang

and MASS Design Group.

hay MASS Design Group.

Their clients

Khách hàng của họ

là trẻ mồ côi ở Kenya,

are orphaned children in Kenya,

foster children in Chicago

những đứa con nuôi ở Chicago

and pregnant women in Malawi.

hay các thai phụ ở Malawi.

Their practices are premised on the belief

Những giải pháp của họ dựa trên niềm tin

that everyone deserves good design.

là mọi người đều đáng được hưởng một thiết kế tốt đẹp.

Dedicating more practices to the public good

Cống hiến thêm giải pháp cho lợi ích chung

will not only create more design that is dignifying,

không chỉ tạo ra những thiết kế đáng trân trọng

but it will also dignify the practice of design.

mà còn nâng cao phẩm giá của ngành thiết kế.

It will not only diversify the client base of design,

Nó không chỉ đa dạng hoá danh mục khách hàng thiết kế,

mà còn tạo ra những mẫu thiết kế mới, phong phú hơn

but it will also create new, more diverse forms of design

for the world.

cho thế giới.

Now, in order to do this,

Bây giờ, để làm điều đó,

bạn bè kiến trúc sư và thiết kế của tôi, đặc biệt là các đồng nghiệp da trắng,

my architecture and design friends, especially my fellow white guys,

we must simultaneously and significantly diversify our ranks.

chúng ta phải đồng thời đa dạng hoá đáng kể đội ngũ của mình.

Nếu chúng ta muốn công chúng tin rằng thiết kế đó dành cho họ

If we want the public to believe that design is for them

and for everyone.

và cho mọi người.

Today, barely 15 percent

Ngày nay, chỉ có 15 phần trăm

of registered architects in the United States are women.

các kiến trúc sư có chứng nhận ở Mỹ là phụ nữ.

Và tỉ lệ số người da màu còn ít hơn nhiều con số đó.

And a far smaller percentage are persons of color.

Other professions, like law and medicine

Các ngành khác như luật và dược

had made far greater strides in these crucial areas.

đã tiến những bước dài trong các khu vực trọng yếu này.

How might our shared built environment --

Làm thế nào những thiết kế xây dựng cho cộng đồng,

our homes, our hospitals, our schools, our public spaces --

như nhà, bệnh viện, trường học, các khu vực công cộng

be shaped differently

được định hình khác đi

nếu phụ nữ và người da màu

if women and people of color

were behind half of the proverbial blueprints?

phải đứng phía sau các bản thiết kế?

It is not a question of whether,

Không phải là một câu hỏi có hay không,

but to what extent

mà là tại sao

những toà nhà, khung cảnh

our buildings, our landscapes,

our cities and our rural communities

thành phố và những cộng đồng ở nông thôn

bị bớt đẹp hơn, bớt công năng hơn,

are less beautiful, less functional,

bớt bình đẳng và bớt được coi trọng hơn

less equitable and less dignifying

because women and people of color are less likely to be creating them.

bởi vì phụ nữ và những người da màu chẳng được tham gia thiết kế chúng nhiều.

As Winston Churchill famously noted in 1943

Như Winston Churchill đã viết năm 1943

when he called for the rebuilding

khi ông kêu gọi xây dựng lại

of London's war-damaged parliamentary chambers,

các phòng nghị viện vốn đã bị tàn phá trong cuộc chiến London,

"We shape our buildings, and afterward, they shape us."

“Chúng ta tạo hình các toà nhà, sau đó, chúng sẽ định hướng ta.”

The good news is that we can change how we build

Tin tốt lành là chúng ta có thể thay đổi cách chúng ta xây dựng

and who we build for.

và người chúng ta đang xây cho.

Be that a health worker in rural Rwanda,

Như là một nhân viên y tế ở vùng nông thôn Rwanda,

or a birthing mother and nervous new father in the United States.

hay một bà mẹ sắp trở dạ và một người cha đang lo lắng ở Mỹ.

Chúng ta có thể làm điều đó bằng cách liên kết kiến trúc

We can do this by recommitting architecture

to the health, safety and welfare of the public.

vào y tế, an toàn và sức khoẻ cộng đồng.

This will pay dividends.

Điều này sẽ đem lại lợi ích.

Because once you see what design can do,

Bởi vì một khi bạn đã thấy được chuyện thiết kế làm được gì,

you can't unsee it.

bạn chẳng thể xem như chưa thấy.

And once you experience dignity,

Và một khi bạn đã trải nghiệm phẩm giá,

bạn sẽ không chấp nhận bất cứ thứ gì thấp hơn.

you can't accept anything less.

Both become part of your possible.

Cả hai trở thành ngưỡng chấp nhận của bạn.

One of my favorite conversation partners is my 90-year-old grandmother,

Một trong số những người mà tôi thích trò chuyện là bà tôi vốn đã 90 tuổi,

Audrey Gorwitz, from Oshkosh, Wisconsin.

Audrey Gorwitz, ở Oshkosh, Wisconsin.

After one of our conversations about design,

Sau một cuộc trò chuyện về thiết kế,

she wrote me a letter.

bà viết cho tôi một lá thư.

She said, "Dear Johnny,

Bà viết, "Johnny mến,

I thought the other day, as I sat in my doctor's office,

Một ngày kia khi ngồi trong phòng bác sĩ, bà đã nghĩ rằng

nó trông thật chán chường,

how depressing it was,

from the color on the wall, to the carpet on the floor.

từ màu của bức tường đến cái thảm trải sàn.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Bây giờ bà phải gọi để biết được

Now I will have to call to see

who is responsible for the drabness in that place."

ai chịu trách nhiệm cho sự ảm đạm đó.”

(Laughter)

(Tiếng cười)

In the same letter, mind you, she said,

Cũng trong lá thư đó, bà nói thế này

"I did call, and I got the man in charge,

“Bà gọi rồi, và bà đã gặp người thiết kế đó,

and he said he appreciated someone calling him.

ông ấy thấy cảm kích vì có người đã gọi cho ông ta.

My doctor's office is now on the list for an upgrade."

Giờ văn phòng bác sĩ của bà đã vào danh sách cần cải tạo.”

(Laughter)

(Tiếng cười)

She signed it by saying,

Bà kết thư bằng câu,

“Bày tỏ quan điểm ra lúc nào cũng tốt cả

"It is always good to express one's opinion

nếu như làm một cách thích hợp."

if done in a proper manner."

(Laughter)

(Tiếng cười)

(Applause)

(Vỗ tay)

Tôi yêu bà tôi.

I love my grandma.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Cũng giống như bà Audrey của tôi,

Like my grandma Audrey,

you deserve good design.

các bạn đáng được dùng những thiết kế tốt.

Because well-designed spaces

Bởi vì những không gian được thiết kế kỹ càng

are not just a matter of taste or a questions of aesthetics.

không chỉ là vấn đề về thị hiếu hay thẩm mỹ.

They literally shape our ideas about who we are in the world

Chúng thực sự định hình suy nghĩ của ta về việc chúng ta là ai

và chúng ta đáng được hưởng gì

and what we deserve.

Đó là bản chất của phẩm giá.

That is the essence of dignity.

And both the opportunity and the responsibility of design

Và cả cơ hội cũng như trách nhiệm của việc thiết kế

for good

mãi mãi

and for all.

cho tất cả mọi người.

Thank you.

Cám ơn các bạn.

(Applause)

(Vỗ tay)