Sarah Kurnick: "Aliens built the pyramids" and other absurdities of pseudo-archaeology | TED

Transcriber:

Çeviri: Alara Akgün Gözden geçirme: Saliha Karatepeli

A few years ago, a stranger sitting next to me on a plane,

Birkaç yıl önce uçakta yanımda oturan bir yabancı

asked what I did for a living.

ne iş yaptığımı sordu.

I told him that I'm an archeologist and I study the ancient Maya.

Ona bir arkeolog olduğumu ve antik Maya üzerine çalışmalar yaptığımı söyledim.

He said, "Wow, I love archeology,"

“Vay canına, arkeolojiye bayılırım.” dedi.

and told me how excited he gets when hearing about new finds.

Yeni keşifleri duyduğunda ne kadar heyecanlandığını anlattı.

Then he told me how amazing it is

Sonrasında bana, Nibiru gezegeninden

that aliens from the planet Nibiru had come to Earth

uzaylıların Dünya’ya gelip Mezopotamya’daki

and established the ancient Sumerian culture in Mesopotamia.

antik Sümer kültürünü kurmalarının ne kadar da harika olduğunu anlattı.

I have these conversations a lot on planes,

Bu tür sohbetlere uçaklarda,

in bookstores and in bars.

kitapçılarda ve barlarda çokça rastlıyorum.

People want to talk with me about pseudoarcheology,

İnsanlar, benimle psödoarkeoloji hakkında konuşmak istiyor,

something that seems like archeology, but isn't.

arkeoloji gibi görünen ancak öyle olmayan bir konu.

It involves making wild and unproven claims about the human past,

Kapsamına insan geçmişi hakkında barbarca, kanıtlanmamış iddiaları alıyor.

things like aliens built the pyramids

Uzaylıların piramitleri inşa etmesi

or survivors from the lost continent of Atlantis

ya da Atlantis’in kayıp kıtasından hayatta kalanların

invented hieroglyphic writing.

hiyeroglif yazıyı icat etmesi gibi iddialar.

Now, most of us know that claims like these are unfounded

Şu an birçoğumuz biliyoruz ki bunlar asılsız

and frankly absurd.

ve açıkça mantıksız.

Yet they're everywhere.

Ancak bu iddialar her yerde.

They're on TV shows, in movies and in books.

Televizyon programlarında, filmlerde ve kitaplarda.

Think of the History Channel series "Ancient Aliens,"

The History Channel serisi olan,

currently in its 15th season,

halihazırda 15. sezonunda devam eden “Ancient Aliens”ı

or of the most recent Indiana Jones movie

ya da Kristal Kafatası Krallığı ile ilgili olan

about the Kingdom of the Crystal Skull,

en yeni Indiana Jones filmini düşünün.

Yahut Erich von Däniken’in klasik kitabı “Tanrıların Arabaları“nı.

or Erich von Däniken’s classic book “Chariots of the Gods?”

Here's the crucial question. Who cares?

İşte kritik soru şu: Kimin umurunda?

It's just entertainment, right?

Sadece eğlencesine, öyle değil mi?

Isn't it a nice escape from reality and a fun way to think about the world?

Gerçeklikten kaçıp dünya hakkında kafa yormanın eğlenceli bir hali değil mi?

It's not.

Değil.

Most pseudoarcheology is racist and xenophobic

Çoğu psödoarkeoloji ırkçı ve zenofobik.

and like other forms of entertainment, it influences our culture in real ways.

Tıpkı diğer eğlence çeşitleri gibi gerçek anlamda kültürümüzü etkiliyor.

Let me give you an example.

Bir örnek vermeme izin verin.

It's common to hear pseudoarcheologists claim

Psödoarkeologların şöyle iddialarını duymak mümkün.

that groups like the ancient Egyptians or the ancient Maya

Antik Mısır ya da antik Maya gibi gruplar

accomplished incredible things,

harika şeyler başardılar

but only with the help of outside groups, like aliens or people from Atlantis.

ancak uzaylılar ve Atlantis’teki insanlar gibi dışarıdan gelen grupların yardımıyla.

What you rarely hear is pseudoarcheologists claiming

Nadiren duyduğunuz şey ise psödoarkeologların şu iddiaları oluyor.

that, say, Romans had help building the Colosseum

Romalılar, Kolezyum’un inşatına yardım ettiler

or that Greeks had help building the Parthenon.

veya Yunanlılar, Parthenon Tapınağı’nın yapımında yardımcı oldular.

Why is that?

Bu neden böyle?

For pseudoarcheologists

Psödoarkeologlara göre

Europeans could have accomplished their feats on their own,

Avrupalılar tek başlarına bir şeyleri başarabilirdi

but non-Europeans must have had outside guidance.

ancak Avrupalı olmayanların dışarıdan bir yardım almış olmaları gerekiyordu.

Claims like these are not just outrageous.

Bu tarz iddialar sadece çirkin değil.

They are offensive.

Aynı zamanda aşağılayıcılar.

Here and in so many other instances,

Bu ve diğer birçok örnekte

pseudoarcheology sustains myths of white supremacy,

psödoarkeologlar beyaz ırk üstünlüğü mitini devam ettiriyor,

disparages non-Europeans

Avrupalı olmayanları kötülüyor

and discredits their ancestors' achievements.

ve atalarının başarılarını gözden düşürüyorlar.

I've spent the last 12 summers

Geçtiğimiz son 12 yazımı

doing archeological fieldwork in the Maya area.

Maya bölgesinde arkeolojik saha çalışması yaparak geçirdim.

Several years back,

Birkaç sene önce,

I was staying in a small village along the Belize–Guatemala border.

Belize-Guatemala sınırı boyunca küçük bir köyde kalıyordum.

I spent day after day in the lab,

Her bir günümü laboratuvarda

staring at tiny, brown, eroded pieces of ceramics.

küçük, kahverengi, aşınmış seramik parçalarına bakarak geçirdim.

The Maya man who lived across the street made slate carvings to sell to tourists.

Sokağın karşısındaki Mayalı bir adam, turistler için arduvaz oymaları yapıyordu.

He'd stop by every once in a while to chat.

Sohbet etmek için arada sırada uğrardı.

And one day he brought over a slate carving,

Bir gün bir arduvaz taşı oyması getirdi.

and it was this image.

Taş, bu tasviri taşıyordu.

The image carved into the sarcophagus lid of the Maya king Pakal

M.S. 683 civarında ölen Maya Kralı Pakal’ın

around his death in 683 AD.

lahit kapağına oyulmuş bir tasviri.

This image is incredible and it's complex.

Bu tasvir, inanılmaz ve karmaşık.

It shows the deceased king rising from the jaws of the underworld

Bir Tanrı olarak tekrar doğması için yeraltı dünyasının pençesinden yükselen

to be reborn as a deity.

merhum kralı gösteriyor.

In the center is a stylized world tree

Ortasında, üst dünyaya yeraltı dünyasından

that extends from the underworld

yaşam alanı vasıtasıyla uzayan

through the realm of the living into the upper world.

biçimlendirilmiş bir dünya ağacı bulunuyor.

Around the edges is a sky band with symbols for the sun, moon and stars.

Köşelerinde güneş, ay ve yıldız sembollü bir gök şeriti var.

I was so excited to talk with my neighbor

Komşumla antik Maya dini, evren bilimi ve ikonografi ile ilgili

about ancient Maya religion, cosmology and iconography.

konuşmak için çok heyecanlıydım.

Instead, he wanted to talk

Bunun yerine, görmüş olduğu

about an "Ancient Aliens" episode he had seen.

bir “Ancient Aliens” bölümü ile ilgili konuşmak istedi.

The one about the Maya.

Maya ile ilgili olan bir bölüm.

And he told me that this image was of an astronaut

Bana bu tasvirin, bir roket gemisinin kumanda donanımındaki

at the controls of a rocket ship.

astronota ait olduğunu söyledi.

I was shocked.

Şaşkına dönmüştüm.

Instead of marveling at his own ancestors,

Bizzat kendi atalarına hayranlık duymak yerine

he was in awe of a fictional alien.

uydurma bir uzaylıya saygı besliyordu.

He even told me that one day,

Hatta bir gün bana

he hoped to give this carving to Erich von Däniken,

bu oymayı Erich von Däniken’e,

father of the ancient aliens phenomenon.

yani antik uzaylılar kavramının babasına vermemi istedi.

Pseudoarcheology undoubtedly harms its subjects,

Psödoarkeoloji, şüphesiz ki kitlesine zarar veriyor.

often Indigenous people, like the Maya,

Sıklıkla da Mayalılar gibi yerli insanlara olmakla birlikte

but it also harms its viewers.

seyirci topluluğuna da de zarar veriyor.

It harms all of us.

Hepimize zararı dokunuyor.

Like other forms of racism,

Irkçılığın diğer türleri gibi

it exacerbates inequality

eşitsizliği kızıştırıyor

and prevents us from appreciating and benefiting from human diversity.

ve insan çeşitliliğini takdir ederek bundan yarar sağlamamıza engel oluyor.

What's really scary

Asıl korkutucu olan ise

is that pseudoarcheology is a small part of a much bigger problem.

psödoarkeolojinin çok daha büyük bir problemin sadece küçük bir parçası olması.

It's just one example of people getting history wrong on purpose,

Bu bilerek tarihi yanlış anlayan,

of people knowingly changing historical and archeological facts.

tarihsel ve arkeolojik gerçekleri kasten değiştiren insanların sadece bir örneği.

Why would anybody do that?

Neden birisi bunu yapar ki?

Often, the past is knowingly changed

Geçmiş sıklıkla bilerek değiştiriliyor.

either to justify racism in the present

Ya günümüzde ırkçılığı savunmak

or to present a nicer version of history,

ya da tarihin daha ılımlı bir versiyonunu,

a version of history that we can all take pride in.

gurur duyduğumuz bir versiyonunu ortaya koymak için yapılıyor.

Six years ago,

Altı sene önce

Jefferson County, Colorado became a battleground

Lise öğrencilerine Amerika tarihini öğretmek adına

over how to teach American history to high school students.

Jefferson County, Colorado bir savaş alanı oldu.

The Advanced Placement curriculum had been expanded

The Advanced Placement müfredatı,

to include things like the removal of Native Americans to reservations

Yerli Amerikalılar’ın onlar için ayrılmış alanlara alınıp ortadan kaldırılması,

and the rise of extreme economic inequality.

ekonomik eşitsizlikteki artış gibi konular için genişletildi.

Members of the local school board were upset.

Yerel okul yönetim kurulu üyeleri bu konudan memnun değildi.

They vigorously protested the changes,

Değişiklikleri sert bir şekilde,

arguing that the new curriculum

yeni müfredatın kapitalizmi ve Amerikan ayrıcalığını

didn't do enough to promote capitalism or American exceptionalism.

yeterince desteklemediğini öne sürerek protesto ettiler.

Right now we are in the midst of a heated debate

Şu anda tartışmalı şahsiyetlere yapılan halk anıtları ile ilgili

over public monuments to controversial figures.

hararetli bir tartışmanın ortasındayız.

People like Robert E. Lee and Christopher Columbus.

Tıpkı Robert E. Lee ve Christopher Columbus gibi insanlar.

Should these monuments be left as they are,

Bu anıtlar oldukları gibi mi bırakılmalı?

destroyed or put in museums

Yıkılmalı mı yoksa müzelere mi konulmalı?

and what should happen to the protestors

Bu anıtlara zarar veren

who deface these monuments?

protestoculara ne olmalı?

Should they be praised for helping debunk myths of white supremacy?

Beyaz ırk üstünlüğü mitinin çürümesine yardım ettikleri için övülmeli mi?

Or should they be punished for vigilantism and lawlessness?

Yoksa kanun dışı örgüt üyeliği ve kanunsuzluktan cezalandırılmalı mı?

What do we make of scenes like this?

Bu tür olaylardan ne anlıyoruz?

For me,

Bana göre

debates about history curricula and public monuments

tarih müfredatları ve halk anıtları ile ilgili olan tartışmalar

suggest similar messages.

benzer mesajlara işaret ediyor.

First, the past is political.

İlk olarak geçmiş politiktir.

What we choose to remember and forget

Hatırlamayı ve unutmayı seçtiğimiz şey

relates directly to current political concerns.

doğrudan günümüz siyasal endişeleri ile bağdaşıyor.

Second, we need to consider who presents the past,

İkinci olarak ise geçmişi anlatanı,

who chooses the content of history textbooks

tarih kitaplarının içeriğini belirleyeni

and the subject matter of public monuments.

ve halk anıtlarının ana fikrini düşünmek gerekiyor.

Imagine how our understanding of history might be different

Güçlü olan yerine önemini kaybetmiş bir gruptan anlatılsaydı

if it was told by the marginalized,

tarih anlayışımızın nasıl farklı olacağını düşünün.

rather than the powerful.

We can help combat racism and xenophobia today

Tarih hakkında nasıl düşündüğümüzü değiştirerek

by changing how we think about the past.

ırkçılık ve zenofobi ile mücadeleye yardım edebiliriz.

Archeologists need to do two things.

Arkeologların iki şeyi yapmaları gerek.

First, we need to make our discipline more inclusive.

Birincisi, disiplinimizi daha kapsamlı bir hale getirmeliyiz.

We need to work with and for the descendants of the people we study.

Araştırdığımız insanların torunları ile birlikte ve onlar için çalışmalıyız.

Richard Leventhal's work at Tihosuco, Mexico

Richard Leventhal’ın Tihosuco, Meksika’daki çalışması

is groundbreaking, pun intended.

nükteli bir şekilde çığır açan bir olay.

For over a century, foreign archeologists have traveled to the Maya area

Bir asrı aşkın süredir arkeologlar, ilginç olarak düşündükleri şeyleri

to excavate the things they thought were interesting.

kazıp ortaya çıkartmak için Maya bölgesine seyahat ediyorlar.

Mostly temples and pyramids.

Çoğunlukla tapınaklar ve piramitler.

Leventhal took a different approach.

Leventhal farklı bir yaklaşımı destekledi.

Instead he asks

Bunun yerine, Tihosuco’nun çağdaş Maya’sına

the contemporary Maya of Tihosuco

what they thought was interesting,

neyin ilginç olduğunu düşündüklerini soruyor.

and it turns out they didn't particularly care about temples or pyramids.

Ortaya çıkıyor ki tapınakları ve piramitleri pek de umursamamışlar.

They were interested in the Caste War,

Onlar Caste Savaşı ile ilgilenmişler.

a major but understudied colonial period Maya rebellion.

Büyük ancak yetersiz şekilde araştırılmış bir sömürge zamanı Maya isyanı.

Second, we need to make archeology more accessible.

İkincisi, arkeolojiyi daha ulaşılabilir kılmalıyız.

The last time I walked into a bookstore,

Geçen sefer bir kitapçıya girdiğimde

I asked where I could find the archeology books.

arkeoloji kitaplarını nerede bulabileceğimi sordum.

The clerk took me to a section labeled "Ancient Mysteries and Lost Knowledge."

Tezgâhtar “Antik Gizemler ve Kaybolmuş Bilgi” adında bir bölüme yönlendirdi beni.

It had books with titles like "Extraplanetary Experiences."

“Dünya Dışı Deneyimler” gibi başlıklara sahip kitaplar vardı.

And what is absolutely absurd about this

Bununla ilgili son derce mantıksız olan şey ise

is that real archeology,

gerçek arkeoloji.

archeology based in scientific facts and historical context, is fascinating.

Yani bilimsel gerçeklere ve tarihsel bağlama dayanan arkeoloji ilgi çekici.

You don't need aliens to make it interesting.

Bunu ilginç kılmak için uzaylılara ihtiyacınız yok.

It's up to us archeologists

Halkla çalışmalarımızı paylaşmanın yeni yollarını bulmak,

to find new ways to share our work with the public.

biz arkeologlara düşüyor.

And this used to be the norm.

Eskiden de standart olan buydu.

In the 1950s, there was a game show on CBS called "What in the World?"

1950′de “What in the World” adında CBS’de bir oyun programı vardı.

The host would present an object, an artifact,

Sunucu bir cisim, insan eliyle oluşturulmuş yapay bir nesne gösterirdi

and the archeologist contestants would try to figure out

ve arkeolog olan yarışmacılar nesnenin ne olduğunu,

what this thing was and where it was from.

nereden geldiğini bulmaya çalışırdı.

The show was funny and interesting

Program, komik ve enteresandı.

and exposed viewers to the diversity of human cultures.

İzleyicileri insan kültüründeki çeşitliliğin etkisinde bırakıyordu.

Beginning in the mid-to-late 1960s,

1960′ların ortaları ve sonuna doğru başlayarak

archeology changed focus.

arkeoloji odak noktasını değiştirdi.

Instead of concentrating on public engagement,

Halkın katılımına yoğunlaşmak yerine arkeologlar,

archeologists began working together to professionalize the discipline.

disiplini profesyonelleştirmek için beraber çalışmaya başladılar.

On the plus side,

İşin iyi tarafı

we now have things like Bayesian analysis of radiocarbon dates

şu anda karbon tarihi saptamada Bayes teoremi analizine

and theoretical approaches, like the new materialisms.

ve yeni maddecilik gibi kuramsal yaklaşımlara sahibiz.

But in the process,

Ancak süreç içerisinde

archeology left the public behind.

arkeoloji, halkı geride bıraktı.

Shows like “What in the World?” became less common

“What in the World?” tarzı programlar çok daha azaldı

and pseudoarcheology emerged to fill the void.

ve boşluğu doldurmak için psödoarkeologlar ortaya çıktı.

But we can all contribute to changing how we think about the past.

Fakat hepimiz, geçmiş hakkındaki düşünce tarzımızı değiştirmeye yardım edebiliriz.

When you see a pseudoarcheological claim,

Bir psödoarkeoloji iddiasına denk geldiğinizde kuşkucu olun

be skeptical and know that if you post about Atlantis,

ve bilin ki eğer Atlantis ile ilgili bir paylaşım yaparsanız,

tweet about ancient aliens

antik uzaylılar ile ilgili tweet atarsanız

or forward a clip from a pseudoarcheology TV show,

veya bir psödoarkeoloji televizyon programından bir kesit gönderirseniz,

even if it's not your intention,

hatta bunu kasıtlı yapmamış olsanız bile

you may be promoting racism and xenophobia.

ırkçılığa ve zenofobiye katkıda bulunuyor olabilirsiniz.

Also know that the past is alive.

Ayrıca bilin ki geçmiş canlı.

It is political,

Politiktir,

it is ever-changing

sürekli değişir

and it influences our daily lives in meaningful ways.

ve anlamlı birçok şekilde günlük hayatlarımızı etkiler.

So the next time that you watch the History Channel,

Öyleyse bir dahaki sefere The History Channel’ı izlediğinizde

read an archeology book

bir arkeoloji kitabı okuyun

or view a public monument,

ya da bir halk anıtını inceleyin.

remember that every statement about the past

Hatırlayın ki geçmişle ilgili olan her bir ifade,

is a powerful statement about the present.

mevcut zaman ile ilgili de güçlü bir söylemdir.

Thank you.

Teşekkür ederim.