Sarah Kurnick: "Aliens built the pyramids" and other absurdities of pseudo-archaeology | TED

Transcriber:

Μετάφραση: Chryssa Rapessi Επιμέλεια: Vasiliki Soultani

Πριν από μερικά χρόνια, ένας άγνωστος που καθόταν δίπλα μου στο αεροπλάνο,

με ρώτησε τι δουλειά κάνω.

Του είπα ότι είμαι αρχαιολόγος και μελετώ τους αρχαίους Μάγια.

A few years ago, a stranger sitting next to me on a plane,

Είπε, «Ουάου, λατρεύω την αρχαιολογία»,

asked what I did for a living.

και μου είπε πόσο ενθουσιάζεται όταν ακούει για νέες ανακαλύψεις.

I told him that I'm an archeologist and I study the ancient Maya.

Μετά μου είπε πόσο καταπληκτικό είναι

He said, "Wow, I love archeology,"

που είχαν έρθει εξωγήινοι στη Γη από τον πλανήτη Νιμπίρου

and told me how excited he gets when hearing about new finds.

και ίδρυσαν τον αρχαίο πολιτισμό των Σουμέριων στη Μεσοποταμία.

Then he told me how amazing it is

that aliens from the planet Nibiru had come to Earth

Έχω πολλές τέτοιες συζητήσεις στα αεροπλάνα,

and established the ancient Sumerian culture in Mesopotamia.

σε βιβλιοπωλεία και σε μπαρ.

Ο κόσμος θέλει να μιλήσουμε για ψευδοαρχαιολογία,

I have these conversations a lot on planes,

κάτι που μοιάζει με αρχαιολογία, αλλά δεν είναι.

in bookstores and in bars.

People want to talk with me about pseudoarcheology,

Έχει να κάνει με τρελούς και ανυπόστατους ισχυρισμούς για το ανθρώπινο παρελθόν,

something that seems like archeology, but isn't.

όπως ότι οι εξωγήινοι έχτισαν τις πυραμίδες

It involves making wild and unproven claims about the human past,

ή ότι επιζώντες από τη χαμένη ήπειρο της Ατλαντίδας

εφηύραν τα ιερογλυφικά.

things like aliens built the pyramids

Οι περισσότεροι από εμάς γνωρίζουν ότι τέτοιου είδους ισχυρισμοί είναι αβάσιμοι

or survivors from the lost continent of Atlantis

και για να πω την αλήθεια, παράλογοι.

invented hieroglyphic writing.

Κι όμως βρίσκονται παντού.

Now, most of us know that claims like these are unfounded

Είναι σε τηλεοπτικές εκπομπές, σε ταινίες και σε βιβλία.

and frankly absurd.

Yet they're everywhere.

Σκεφτείτε τη σειρά στο History Channel «Αρχαίοι Εξωγήινοι»,

They're on TV shows, in movies and in books.

που τώρα είναι στη 15η σεζόν,

ή την πιο πρόσφατη ταινία του Ιντιάνα Τζόουνς

Think of the History Channel series "Ancient Aliens,"

για το Βασίλειο του Κρυστάλλινου Κρανίου,

currently in its 15th season,

ή το κλασικό βιβλίο του Έριχ Φον Νταίνικεν «Τα άρματα των θεών»;

or of the most recent Indiana Jones movie

about the Kingdom of the Crystal Skull,

Να η κρίσιμη ερώτηση. Ποιος νοιάζεται;

or Erich von Däniken’s classic book “Chariots of the Gods?”

Είναι μόνο διασκέδαση, σωστά;

Δεν είναι μια ωραία απόδραση από την πραγματικότητα

Here's the crucial question. Who cares?

και ένας διασκεδαστικός τρόπος να βλέπουμε τον κόσμο;

Δεν είναι.

It's just entertainment, right?

Η περισσότερη ψευδοαρχαιολογία είναι ρατσιστική και ξενοφοβική

Isn't it a nice escape from reality and a fun way to think about the world?

και όπως άλλες μορφές διασκέδασης, επηρεάζει τον πολιτισμό μας πραγματικά.

It's not.

Most pseudoarcheology is racist and xenophobic

Να σας δώσω ένα παράδειγμα.

and like other forms of entertainment, it influences our culture in real ways.

Είναι σύνηθες να ακούμε ψευδοαρχαιολόγους να ισχυρίζονται

ότι ομάδες όπως οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ή οι αρχαίοι Μάγια

Let me give you an example.

It's common to hear pseudoarcheologists claim

κατάφεραν να κάνουν σπουδαία πράγματα,

αλλά μόνο με τη βοήθεια εξωτερικών ομάδων,

that groups like the ancient Egyptians or the ancient Maya

όπως εξωγήινοι ή άνθρωποι από την Ατλαντίδα.

accomplished incredible things,

Σπάνια θα ακούσετε ψευδοαρχαιολόγους να ισχυρίζονται

but only with the help of outside groups, like aliens or people from Atlantis.

ότι, ας πούμε, οι Ρωμαίοι είχαν βοήθεια στο χτίσιμο του Κολοσσαίου

What you rarely hear is pseudoarcheologists claiming

ή ότι οι Έλληνες είχαν βοήθεια στο χτίσιμο του Παρθενώνα.

Γιατί συμβαίνει αυτό;

that, say, Romans had help building the Colosseum

Για τους ψευδοαρχαιολόγους

οι Ευρωπαίοι θα μπορούσαν να καταφέρουν αυτά τα επιτεύγματα μόνοι τους,

or that Greeks had help building the Parthenon.

αλλά οι μη-Ευρωπαίοι πρέπει να είχαν εξωτερική βοήθεια.

Why is that?

For pseudoarcheologists

Europeans could have accomplished their feats on their own,

Τέτοιοι ισχυρισμοί δεν είναι μόνο εξωφρενικοί.

Είναι προσβλητικοί.

but non-Europeans must have had outside guidance.

Εδώ και σε πολλές άλλες περιπτώσεις,

Claims like these are not just outrageous.

η ψευδοαρχαιολογία συντηρεί μύθους για την υπεροχή των λευκών,

They are offensive.

Here and in so many other instances,

υποτιμά τους μη-Ευρωπαίους

και απαξιώνει τα επιτεύγματα των προγόνων τους.

pseudoarcheology sustains myths of white supremacy,

Πέρασα τα τελευταία 12 καλοκαίρια

disparages non-Europeans

κάνοντας αρχαιολογικές εργασίες πεδίου στην περιοχή των Μάγια.

and discredits their ancestors' achievements.

Πριν από μερικά χρόνια,

έμενα σε ένα μικρό χωριό στα σύνορα Μπελίζ -Γουατεμάλα.

I've spent the last 12 summers

doing archeological fieldwork in the Maya area.

Περνούσα τις μέρες μου στο εργαστήριο,

κοιτάζοντας μικροσκοπικά, καφέ, διαβρωμένα κομμάτια κεραμικών.

Several years back,

I was staying in a small village along the Belize–Guatemala border.

Ο άντρας Μάγια που ζούσε απέναντι έκανε γλυπτά σχιστόλιθου

I spent day after day in the lab,

staring at tiny, brown, eroded pieces of ceramics.

για να πουλήσει στους τουρίστες.

Ερχόταν κάθε λίγο για να συζητήσει.

The Maya man who lived across the street made slate carvings to sell to tourists.

Και μια μέρα έφερε ένα γλυπτό σχιστόλιθου

και ήταν αυτή η εικόνα.

He'd stop by every once in a while to chat.

Η εικόνα που είναι σκαλισμένη στο καπάκι της σαρκοφάγου του βασιλιά Πακάλ των Μάγια

And one day he brought over a slate carving,

γύρω στον θάνατό του το 683 πΧ.

and it was this image.

The image carved into the sarcophagus lid of the Maya king Pakal

Αυτή η εικόνα είναι απίστευτη και περίπλοκη.

Δείχνει τον νεκρό βασιλιά να ανασταίνεται από τα σαγόνια του κάτω κόσμου

around his death in 683 AD.

This image is incredible and it's complex.

για να ξαναγεννηθεί ως θεότητα.

Στο κέντρο είναι ένα στυλιζαρισμένο παγκόσμιο δέντρο

It shows the deceased king rising from the jaws of the underworld

που επεκτείνεται από τον κάτω κόσμο

μέσα από τη σφαίρα των ζωντανών στον ανώτερο κόσμο.

to be reborn as a deity.

In the center is a stylized world tree

Γύρω στα άκρα είναι μια ουράνια ζώνη

με σύμβολα για τον ήλιο, τον φεγγάρι και τα άστρα.

that extends from the underworld

through the realm of the living into the upper world.

Ήμουν τόσο ενθουσιασμένη που θα μιλούσα με τον γείτονά μου

Around the edges is a sky band with symbols for the sun, moon and stars.

για τη θρησκεία των αρχαίων Μάγια, την κοσμολογία και την εικονογραφία.

I was so excited to talk with my neighbor

Αντ′ αυτού, ήθελε να μιλήσουμε

about ancient Maya religion, cosmology and iconography.

για ένα επεισόδιο των «Αρχαίων Εξωγήινων» που είχε δει.

Αυτό για τους Μάγια.

Instead, he wanted to talk

Και μου είπε ότι αυτή η εικόνα ήταν ενός αστροναύτη

about an "Ancient Aliens" episode he had seen.

στο πηδάλιο ενός διαστημόπλοιου.

The one about the Maya.

And he told me that this image was of an astronaut

Σοκαρίστηκα.

Αντί να θαυμάσει τους προγόνους του,

at the controls of a rocket ship.

θαύμαζε έναν φανταστικό εξωγήινο.

I was shocked.

Μου είπε ακόμη ότι μια μέρα,

Instead of marveling at his own ancestors,

ελπίζει να δώσει αυτό το σκαλιστό του στον Έριχ Φον Νταίνικεν,

he was in awe of a fictional alien.

τον πατέρα του φαινομένου των αρχαίων εξωγήινων.

He even told me that one day,

Η ψευδοαρχαιολογία βλάπτει αναμφίβολα αυτούς που εξετάζει,

he hoped to give this carving to Erich von Däniken,

father of the ancient aliens phenomenon.

συχνά αυτόχθονες, όπως οι Μάγια,

αλλά βλάπτει και τους θεατές.

Pseudoarcheology undoubtedly harms its subjects,

Μας βλάπτει όλους.

often Indigenous people, like the Maya,

Όπως άλλες μορφές ρατσισμού,

επιτείνει την ανισότητα και μας εμποδίζει να εκτιμήσουμε

but it also harms its viewers.

It harms all of us.

και να επωφεληθούμε από την ανθρώπινη διαφορετικότητα.

Like other forms of racism,

it exacerbates inequality

Αυτό που είναι πολύ τρομακτικό

είναι ότι η ψευδοαρχαιολογία είναι κομμάτι ενός πολύ μεγαλύτερου προβλήματος.

and prevents us from appreciating and benefiting from human diversity.

Είναι μόνο ένα παράδειγμα ανθρώπων που ερμηνεύουν επίτηδες την ιστορία λανθασμένα

What's really scary

is that pseudoarcheology is a small part of a much bigger problem.

και αλλάζουν ιστορικά και αρχαιολογικά γεγονότα εσκεμμένα.

It's just one example of people getting history wrong on purpose,

Γιατί να το κάνει κάποιος αυτό;

of people knowingly changing historical and archeological facts.

Συχνά, το παρελθόν αλλάζει σκόπιμα

είτε για να δικαιολογήσει τον ρατσισμό στο παρόν

Why would anybody do that?

ή για να παρουσιάσει μια καλύτερη έκδοση της ιστορίας,

Often, the past is knowingly changed

either to justify racism in the present

μια έκδοση της ιστορίας για την οποία μπορούμε όλοι να είμαστε περήφανοι.

Πριν από έξι χρόνια,

or to present a nicer version of history,

η Κομητεία Τζέφερσον στο Κολοράντο έγινε πεδίο μάχης

a version of history that we can all take pride in.

για τη διδασκαλία της αμερικανικής ιστορίας σε μαθητές λυκείου.

Six years ago,

Jefferson County, Colorado became a battleground

Το πρόγραμμα σπουδών της Προηγμένης Τοποθέτησης είχε επεκταθεί

over how to teach American history to high school students.

ώστε να συμπεριλαμβάνει πράγματα

όπως η απομάκρυνση Ιθαγενών Αμερικανών σε αυτόνομες περιοχές

The Advanced Placement curriculum had been expanded

και την άνοδο της ακραίας οικονομικής ανισότητας.

to include things like the removal of Native Americans to reservations

Μέλη του τοπικού σχολικού συμβουλίου είχαν αναστατωθεί.

and the rise of extreme economic inequality.

Διαμαρτυρήθηκαν έντονα για τις αλλαγές,

υποστηρίζοντας ότι το νέο πρόγραμμα σπουδών

Members of the local school board were upset.

δεν έκανε αρκετά για να προωθήσει τον καπιταλισμό ή τον αμερικανικό εξαιρετισμό.

They vigorously protested the changes,

arguing that the new curriculum

Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε εν μέσω μιας έντονης συζήτησης

didn't do enough to promote capitalism or American exceptionalism.

για δημόσια μνημεία αμφιλεγόμενων προσώπων.

Άτομα όπως ο Ρόμπερτ Ε. Λι και ο Χριστόφορος Κολόμβος.

Right now we are in the midst of a heated debate

over public monuments to controversial figures.

Πρέπει αυτά τα μνημεία να μείνουν ως έχει,

να καταστραφούν ή να τοποθετηθούν σε μουσεία

People like Robert E. Lee and Christopher Columbus.

και τι πρέπει να γίνει με τους διαδηλωτές

Should these monuments be left as they are,

που καταστρέφουν αυτά τα μνημεία;

destroyed or put in museums

Πρέπει να τους επαινέσουν που βοήθησαν

στην κατάρριψη των μύθων της υπεροχής των λευκών;

and what should happen to the protestors

who deface these monuments?

Ή πρέπει να τιμωρηθούν για αυτοδικία και ανομία;

Should they be praised for helping debunk myths of white supremacy?

Τι συμπεράσματα βγάζουμε από τέτοιες σκηνές;

Or should they be punished for vigilantism and lawlessness?

Για μένα,

συζητήσεις για προγράμματα σπουδών ιστορίας και δημόσια μνημεία

What do we make of scenes like this?

υποδηλώνουν παρόμοια μηνύματα.

For me,

Πρώτον, το παρελθόν είναι πολιτικό.

debates about history curricula and public monuments

Αυτό που επιλέγουμε να θυμόμαστε και να ξεχνάμε

suggest similar messages.

έχει να κάνει απευθείας με τις τρέχουσες πολιτικές ανησυχίες.

First, the past is political.

Δεύτερον, πρέπει να σκεφτούμε ποιος παρουσιάζει το παρελθόν,

What we choose to remember and forget

ποιος επιλέγει το περιεχόμενο των βιβλίων ιστορίας

relates directly to current political concerns.

και το θέμα δημοσίων μνημείων.

Second, we need to consider who presents the past,

Φανταστείτε πόσο διαφορετική θα ήταν η κατανόηση της ιστορίας

who chooses the content of history textbooks

αν λεγόταν από τους περιθωριοποιημένους,

and the subject matter of public monuments.

αντί για τους ισχυρούς.

Μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τον ρατσισμό και την ξενοφοβία σήμερα

Imagine how our understanding of history might be different

if it was told by the marginalized,

αλλάζοντας το πώς σκεφτόμαστε για το παρελθόν.

rather than the powerful.

Οι αρχαιολόγοι πρέπει να κάνουν δύο πράγματα.

We can help combat racism and xenophobia today

Πρώτον, πρέπει να κάνουμε το πεδίο μας πιο περιεκτικό.

by changing how we think about the past.

Archeologists need to do two things.

Πρέπει να δουλέψουμε μαζί και για τους απογόνους αυτών που μελετάμε.

First, we need to make our discipline more inclusive.

Η δουλειά του Ρίτσαρντ Λέβενταλ στο Τιχοσούκο στο Μεξικό

We need to work with and for the descendants of the people we study.

είναι πρωτοποριακή.

Για πάνω από έναν αιώνα,

Richard Leventhal's work at Tihosuco, Mexico

οι ξένοι αρχαιολόγοι ταξίδευαν στην περιοχή των Μάγια

is groundbreaking, pun intended.

για να κάνουν εκσκαφές σε πράγματα που θεωρούσαν ενδιαφέροντα.

For over a century, foreign archeologists have traveled to the Maya area

Κυρίως ναοί και πυραμίδες.

Ο Λέβενταλ είχε μια διαφορετική προσέγγιση.

to excavate the things they thought were interesting.

Αντ′ αυτού ρωτάει

τους μοντέρνους Μάγια του Τιχοσούκο

Mostly temples and pyramids.

τι θεωρούσαν ότι ήταν ενδιαφέρον,

Leventhal took a different approach.

και τελικά δεν ενδιαφέρονταν για ναούς ή πυραμίδες.

Instead he asks

the contemporary Maya of Tihosuco

what they thought was interesting,

Ενδιαφέρονται για τον Πόλεμο των Καστών,

μια σημαντική αλλά όχι και τόσο μελετημένη αποικιακή περίοδο της εξέγερσης των Μάγια.

and it turns out they didn't particularly care about temples or pyramids.

They were interested in the Caste War,

Δεύτερον, πρέπει να κάνουμε την αρχαιολογία πιο προσβάσιμη.

a major but understudied colonial period Maya rebellion.

Την τελευταία φορά που μπήκα σε ένα βιβλιοπωλείο,

Second, we need to make archeology more accessible.

ρώτησα πού μπορώ να βρω τα βιβλία αρχαιολογίας.

Ο υπάλληλος με πήγε σε έναν τομέα

που λεγόταν «Αρχαία Μυστήρια και Χαμένη Γνώση».

The last time I walked into a bookstore,

I asked where I could find the archeology books.

Είχε βιβλία με τίτλους όπως «Εξτραπλανητικές εμπειρίες».

The clerk took me to a section labeled "Ancient Mysteries and Lost Knowledge."

Και το τελείως παράλογο

It had books with titles like "Extraplanetary Experiences."

είναι ότι η πραγματική αρχαιολογία,

η αρχαιολογία που βασίζεται

σε επιστημονικά δεδομένα και ιστορικά στοιχεία είναι συναρπαστική.

And what is absolutely absurd about this

is that real archeology,

Δεν χρειάζεστε εξωγήινους για να την κάνετε ενδιαφέρουσα.

archeology based in scientific facts and historical context, is fascinating.

Εξαρτάται από εμάς τους αρχαιολόγους

να βρούμε νέους τρόπους να μοιραστούμε τη δουλειά μας με το κοινό.

You don't need aliens to make it interesting.

It's up to us archeologists

Αυτό ήταν το σύνηθες.

Τη δεκαετία του ’50, υπήρχε μια εκπομπή στο CBS που λεγόταν «Τι στον Κόσμο;».

to find new ways to share our work with the public.

And this used to be the norm.

Ο παρουσιαστής έδειχνε ένα αντικείμενο, ένα τεχνούργημα,

In the 1950s, there was a game show on CBS called "What in the World?"

και οι διαγωνιζόμενοι αρχαιολόγοι προσπαθούσαν να βρουν

τι ήταν και από πού προερχόταν.

The host would present an object, an artifact,

Η εκπομπή ήταν αστεία και ενδιαφέρουσα

and the archeologist contestants would try to figure out

και εξέθετε τους θεατές στην ποικιλομορφία των ανθρώπινων πολιτισμών.

what this thing was and where it was from.

The show was funny and interesting

Στα μέσα με τέλη της δεκαετίας του ’60,

and exposed viewers to the diversity of human cultures.

η αρχαιολογία άλλαξε πορεία.

Αντί να επικεντρωθεί στη συμμετοχή του κοινού,

Beginning in the mid-to-late 1960s,

οι αρχαιολόγοι άρχισαν να συνεργάζονται για να επαγγελματοποιήσουν το πεδίο.

archeology changed focus.

Instead of concentrating on public engagement,

Το θετικό είναι ότι τώρα έχουμε πράγματα

archeologists began working together to professionalize the discipline.

όπως η Bayesian ανάλυση ημερομηνιών ραδιοάνθρακα

και θεωρητικές προσεγγίσεις, όπως οι νέοι υλισμοί.

On the plus side,

we now have things like Bayesian analysis of radiocarbon dates

Αλλά καθώς γινόταν αυτό,

η αρχαιολογία άφησε πίσω το κοινό.

and theoretical approaches, like the new materialisms.

Εκπομπές όπως «Τι στον Κόσμο;» έγιναν λιγότερο κοινές

But in the process,

και η ψευδοαρχαιολογία αναδείχθηκε για να καλύψει το κενό.

archeology left the public behind.

Shows like “What in the World?” became less common

Αλλά μπορούμε όλοι να συνεισφέρουμε στην αλλαγή του πώς βλέπουμε το παρελθόν.

and pseudoarcheology emerged to fill the void.

Όταν δείτε έναν ψευδοαρχαιολογικό ισχυρισμό,

But we can all contribute to changing how we think about the past.

να είστε δύσπιστοι και να γνωρίζετε ότι αν κάνετε αναρτήσεις για την Ατλαντίδα,

When you see a pseudoarcheological claim,

τιτιβίζετε για αρχαίους εξωγήινους

ή προωθείτε ένα βιντεάκι από μια τηλεοπτική εκπομπή ψευδοαρχαιολογίας,

be skeptical and know that if you post about Atlantis,

ακόμη και αν δεν είναι ο σκοπός σας,

tweet about ancient aliens

ίσως να προωθείτε τον ρατσισμό και την ξενοφοβία.

or forward a clip from a pseudoarcheology TV show,

Επίσης να ξέρετε ότι το παρελθόν είναι ζωντανό.

even if it's not your intention,

Είναι πολιτικό,

you may be promoting racism and xenophobia.

είναι συνεχώς μεταβαλλόμενο

και επηρεάζει την καθημερινότητά μας με ουσιαστικούς τρόπους.

Also know that the past is alive.

It is political,

Έτσι την επόμενη φορά που θα παρακολουθήσετε το History Channel,

it is ever-changing

and it influences our daily lives in meaningful ways.

διαβάστε ένα βιβλίο αρχαιολογίας

ή δείτε ένα δημόσιο μνημείο,

So the next time that you watch the History Channel,

θυμηθείτε ότι κάθε δήλωση για το παρελθόν

read an archeology book

είναι μια ισχυρή δήλωση για το παρόν.

or view a public monument,

Σας ευχαριστώ.

remember that every statement about the past

is a powerful statement about the present.

Thank you.