How we explore unanswered questions in physics | James Beacham

Translator: Leslie Gauthier Reviewer: Camille Martínez

Çeviri: Tugce Ercem Gözden geçirme: Ramazan Şen

Çocukluğumdan beri

There is something about physics

fizik hakkında

kafamı gerçekten kurcalayan bir şeyler var.

that has been really bothering me since I was a little kid.

Bu, bilim adamlarının neredeyse 100 senedir sorduğu

And it's related to a question

that scientists have been asking for almost 100 years,

cevapsız bir soru ile ilgili.

with no answer.

Doğadaki en küçük şeyler,

How do the smallest things in nature,

kuantum dünyasındaki parçacıklar,

the particles of the quantum world,

match up with the largest things in nature --

doğadaki en büyük şeylerle nasıl örtüşüyor?

planets and stars and galaxies held together by gravity?

Gezegenler, yıldızlar ve galaksiler yer çekimiyle nasıl bir arada tutuluyor?

Çocukken, bunun gibi sorular üzerine kafa yorardım.

As a kid, I would puzzle over questions just like this.

Mikroskoplar ve elektromıktanıstarla oynayıp durur

I would fiddle around with microscopes and electromagnets,

and I would read about the forces of the small

küçük şeylerin kuvveti ve kuantum mekaniği hakkında

and about quantum mechanics

yazılar okurdum.

and I would marvel at how well that description matched up

Betimlemelerin gözlemlerimizle nasıl bu kadar iyi örtüştüğüne hayret ederdim.

to our observation.

Sonra yıldızlara bakar

Then I would look at the stars,

and I would read about how well we understand gravity,

yer çekimini ne kadar anladığmız hakkında yazılar okurdum.

and I would think surely, there must be some elegant way

Bu iki sistemin kesiştiği zarif bir yöntemin

that these two systems match up.

kesinlikle var olması gerektiğini düşünürdüm.

Fakat böyle bir şey yok.

But there's not.

And the books would say,

Kitaplar, bu iki alanı da ayrı ayrı çok iyi anladıklarını yazardı.

yeah, we understand a lot about these two realms separately,

Fakat, ikisini matematiksel olarak ilişkilendirmeye çalıştığımızda

but when we try to link them mathematically,

everything breaks.

her şey bozulur.

And for 100 years,

Yüz yıldır,

none of our ideas as to how to solve this basically physics disaster,

bu fizik faciasını çözmek için ürettiğimiz fikirlerin hiçbiri

kanıtlarla desteklenmedi.

has ever been supported by evidence.

Bu benim için,

And to little old me --

--küçük,meraklı, şüpheci James için--

little, curious, skeptical James --

this was a supremely unsatisfying answer.

son derece yetersiz bir cevaptı.

Bu yüzden, ben

So, I'm still a skeptical little kid.

hâlâ şüpheci,küçük bir çocuğum.

Flash-forward now to December of 2015,

Şimdi 2015'in Aralık ayına,

kendimi, baş aşağı olan fizik dünyasının

when I found myself smack in the middle

tam ortasında tokat yemiş gibi bulduğum zamana gidelim.

of the physics world being flipped on its head.

It all started when we at CERN saw something intriguing in our data:

Her şey, CERN'de, verilerimizde ilgimizi çeken bir şey görmemizle başladı.

a hint of a new particle,

Bu, yeni bir parçacığın belirtisi,

an inkling of a possibly extraordinary answer to this question.

cevaplanamayan bu soruya belki de sıra dışı bir cevap için ipucuydu.

So I'm still a skeptical little kid, I think,

Sanırım hala şüpheci küçük bir çocuğum ama şimdi

but I'm also now a particle hunter.

aynı zamanda bir parçacık avcısıyım.

I am a physicist at CERN's Large Hadron Collider,

Ben CERN'in Büyük Hadron Çarpıştırıcısında (LHC)

the largest science experiment ever mounted.

şimdiye kadar yapılmış en büyük bilim deneyinde, fizikçiyim.

It's a 27-kilometer tunnel on the border of France and Switzerland

Bu Fransa ve İsviçre sınırında

yerin 100 metre altında

buried 100 meters underground.

27 kilometrelik bir tünel.

And in this tunnel,

Bu tünelde, protonları

we use superconducting magnets colder than outer space

neredeyse ışık hızı kadar hızlandırıp

to accelerate protons to almost the speed of light

saniyede milyonlarca defa birbirine çarptırmak,

bu çarpışmaların kalıntılarını toplayarak

and slam them into each other millions of times per second,

yeni, keşfedilmemiş önemli parçacıkları araştırmak için

collecting the debris of these collisions

to search for new, undiscovered fundamental particles.

uzay boşluğundan daha soğuk süper iletkenli mıknatıslar kullandık.

Its design and construction took decades of work

Tasarımı ve inşaası dünyanın her yerinden

by thousands of physicists from around the globe,

binlerce fizikçinin onlarca yılını aldı.

and in the summer of 2015,

2015'in yazında, yorulmadan

we had been working tirelessly to switch on the LHC

LHC'yi insanoğlunun çarpıştırıcı deneylerinde

at the highest energy that humans have ever used in a collider experiment.

şimdiye kadar kullandığı en yüksek enerjide çalıştırmaya çalışıyorduk.

Now, higher energy is important

Daha yüksek enerji önemli

because for particles, there is an equivalence

çünkü parçacıklar için enerji ve parçacık kütlesi arasında

between energy and particle mass,

bir eşitlik var ve

and mass is just a number put there by nature.

kütle sadece doğa tarafından koyulmuş bir sayıdır.

Yeni parçacıklar keşfetmek için

To discover new particles,

we need to reach these bigger numbers.

bu daha büyük sayılara erişmemiz gerek.

And to do that, we have to build a bigger, higher energy collider,

Bunun için daha yüksek enerjili çarpıştırıcı inşa edilmeliyiz,

and the biggest, highest energy collider in the world

ve dünyanın en büyük, en yüksek enerjili çarpıştırıcısı

is the Large Hadron Collider.

Büyük Hadron Çarpıştırıcısıdır. (LHC)

And then, we collide protons quadrillions of times,

Daha sonra, protonları katrilyonlarca kez çarpıştırır,

ve bu verileri aylarca çok yavaş bir şekilde toplarız.

and we collect this data very slowly, over months and months.

And then new particles might show up in our data as bumps --

Daha sonra yeni parçacıklar verilerimizde çıkıntılar olarak belirebilir.

Umduğunuzdan daha hafif sapmalar,

slight deviations from what you expect,

little clusters of data points that make a smooth line not so smooth.

pürüzsüz bir çizgiyi pek de pürüzsüz yapmayan küçük veri noktaları kümeleri.

For example, this bump,

Mesela bu çıkıntı,

2012'de aylarca veri topladıktan sonra

after months of data-taking in 2012,

led to the discovery of the Higgs particle --

Higgs parçacığının -Higgs bozonu - keşfedilmesinin ve

the Higgs boson --

and to a Nobel Prize for the confirmation of its existence.

onun varlığının teyiti olduğu olarak

Nobel ödülünün yolunu açmıştır.

This jump up in energy in 2015

2015'te enerjideki sıçrama,

represented the best chance that we as a species had ever had

yeni parçacıklar keşfetmek ve bu sorulara yeni cevaplar bulmak için

of discovering new particles --

insanoğlunun eline geçen

new answers to these long-standing questions,

en iyi şansı temsil ediyordu.

because it was almost twice as much energy as we used

Çünkü Higgs bozonunu keşfettiğimizde kullandığımız enerjinin

when we discovered the Higgs boson.

neredeyse iki katını kullanmıştık.

Many of my colleagues had been working their entire careers for this moment,

Çok sayıda meslektaşım tüm kariyerleri boyunca

bu an için çalışmışlardı ve bu benim için de

and frankly, to little curious me,

this was the moment I'd been waiting for my entire life.

tüm hayatım boyunca beklediğim andı.

So 2015 was go time.

Bu yüzden, 2015 harekete geçme zamanıydı.

So June 2015,

Böylece, 2015'in Haziran ayında

the LHC is switched back on.

LHC tekrar çalışmaya başladı.

İş arkadaşlarım ve ben neseflerimizi tuttuk

My colleagues and I held our breath and bit our fingernails,

and then finally we saw the first proton collisions

ve sonunda bu gelmiş geçmiş en yüksek enerjide

at this highest energy ever.

ilk proton çarpışmalarını gördük.

Applause, champagne, celebration.

Alkışlar, şampanyalar, kutlamalar.

This was a milestone for science,

Bu bilim için bir dönüm noktasıydı

ve bu yepyeni verilerde ne bulacağımıza dair hiçbir fikrimiz yoktu.

and we had no idea what we would find in this brand-new data.

And then a few weeks later, we found a bump.

Ve birkaç hafta sonra bir çıkıntı keşfettik.

Bu çok büyük bir çıkıntı değildi ama

It wasn't a very big bump,

yine de gözlerimizi fal taşı gibi açtıracak kadar büyüktü.

but it was big enough to make you raise your eyebrow.

Eğer sizi şaşırtacak şeyleri 10 üzerinden puanlarsak ve 10,

But on a scale of one to 10 for eyebrow raises,

if 10 indicates that you've discovered a new particle,

yeni bir parçacık keşfettiğinizi gösteriyorsa

bu, 4 puan alır.

this eyebrow raise is about a four.

(Gülüşmeler)

(Laughter)

I spent hours, days, weeks in secret meetings,

Saatlerimi, günlerimi, haftalarımı meslektaşlarımla gizli toplantılarda

arguing with my colleagues over this little bump,

bu küçük çıkıntı üzerine tartışmak için harcadım.

İncelemelere dayanıp dayanamayacağını görmek için

poking and prodding it with our most ruthless experimental sticks

to see if it would withstand scrutiny.

onu, en deneysel çubuklarımızla dürtükledik.

But even after months of working feverishly --

Fakat, aylarca süren ateşli çalışmanın ardından bile

sleeping in our offices and not going home,

- ofislerde sabahlayıp, eve gitmeyerek,

candy bars for dinner,

akşam yemeği için gofret yiyip

kovalarca kahve içerek -

coffee by the bucketful --

physicists are machines for turning coffee into diagrams --

ki fizikçiler kahveyi grafiğe döken makinalardır.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Bu küçük çıkıntı bir türlü kaybolmadı.

This little bump would not go away.

So after a few months,

Böylece, birkaç ay sonra

we presented our little bump to the world with a very clear message:

bu küçük çıkıntıyı şu şekilde açık bir mesajla dünyaya sunduk:

"Bu küçük çıkıntı ilginç ama sabit değil

this little bump is interesting but it's not definitive,

bu yüzden biz daha fazla veri toplarken gözünüz üzerinde olsun."

so let's keep an eye on it as we take more data.

So we were trying to be extremely cool about it.

Bu konuyla ilgii aşırı sakin olmaya çalışıyorduk.

And the world ran with it anyway.

Fakat dünya bu bilgiyle aşırı heyecanlandı.

The news loved it.

Haberler bu bilgiye bayıldı.

İnsanlar, bunun onlara Higgs bozonunun keşfine doğru beliren

People said it reminded them of the little bump

çıkıntıyı hatırlattığını söyledi.

that was shown on the way toward the Higgs boson discovery.

Better than that, my theorist colleagues --

Dahası, benim kuramcı meslektaşlarım

I love my theorist colleagues --

-ki kuramcı meslektaşlarımı çok severim-

my theorist colleagues wrote 500 papers about this little bump.

bu küçük çıkıntıyla ilgili 500 sayfalık yazı yazdılar.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

The world of particle physics had been flipped on its head.

Parçacık fiziği dünyası tepe taklak olmuştu.

But what was it about this particular bump

Peki, binlerce fizikçinin toplu olarak bu özel parçacıkla ilgili

aşırı heycanlanmasına sebep olan şey neydi?

that caused thousands of physicists to collectively lose their cool?

This little bump was unique.

Bu küçük çıkıntı eşsizdi.

Bu küçük çıkıntı bize,

This little bump indicated

that we were seeing an unexpectedly large number of collisions

kalıntısı yalnızca iki fotondan yani iki ışık biriminden oluşan

whose debris consisted of only two photons,

beklenmedik sayıda çok çarpışmaya tanık olduğumuzu

two particles of light.

gösteriyordu,

And that's rare.

ki bu çok nadirdir.

Parçacık çarpışmaları araba çarpışmalarına benzemez.

Particle collisions are not like automobile collisions.

They have different rules.

Farklı kuralları vardır.

İki parçacık, ışık hızı kadar bir hızla çarpıştığında

When two particles collide at almost the speed of light,

the quantum world takes over.

kuantum dünyası devreye girer.

And in the quantum world,

Kuantum dünyasında,

these two particles can briefly create a new particle

bu iki parçacık çarpıştığında

dedektörümüze çarpan diğer parçacıklara bölünmenden önce

that lives for a tiny fraction of a second

çok kısa bir anlığına yaşayan yeni bir parçacık yaratabilir.

before splitting into other particles that hit our detector.

Çarpışmanın etkisiyle iki arabanın da ortadan kaybolup bir bisikletin oluştuğu

Imagine a car collision where the two cars vanish upon impact,

a bicycle appears in their place --

bir kaza düşünün.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

And then that bicycle explodes into two skateboards,

Sonra bisiklet patlıyor ve dedektörümüze çarpan

which hit our detector.

iki kaykaya dönüşüyor.

(Gülüşmeler)

(Laughter)

Tabi umarım böyle bir şey olmaz.

Hopefully, not literally.

They're very expensive.

Çünkü dedektörlerimiz çok pahalı.

Dedektörlerimize yalnızca iki fotonun çarptığı olaylar çok nadirdir.

Events where only two photons hit out detector are very rare.

And because of the special quantum properties of photons,

Fotonların özel kuantum özellikleri nedeniyle de

there's a very small number of possible new particles --

yalnızca iki fotonun ortaya çıkmasını sağlayacak

çok az sayıda olası yeni parçacıklar

these mythical bicycles --

- yani şu hayali bisikletler - mecvut.

that can give birth to only two photons.

But one of these options is huge,

Ama bu olasılıklardan bir tanesi çok büyük

and it has to do with that long-standing question

ve bu olasılık küçücük bir çocukken kafama takılan

that bothered me as a tiny little kid,

yer çekimiyle ilgili o uzun soluklu soruyla alakalı.

about gravity.

Gravity may seem super strong to you,

Yer çekimi size olağanüstü güçlü görünebilir.

but it's actually crazily weak compared to the other forces of nature.

Fakat, aslında doğanın diğer güçleriyle karşılaştırıldığında

inanılmaz derecede zayıf.

I can briefly beat gravity when I jump,

Zıpladığım zaman kısa bir süreliğine yer çekimini yenebilirim

but I can't pick a proton out of my hand.

ama bir protonu elimden çıkaramam.

Doğadaki diğer güçlerle karşılaştırıldığında yer çekiminin gücü ne midir?

The strength of gravity compared to the other forces of nature?

It's 10 to the minus 39.

10 üzeri -39'dur.

That's a decimal with 39 zeros after it.

Yani sorasında 39 tane 0 olan ondalık bir sayıdır.

Daha da kötüsü,

Worse than that,

all of the other known forces of nature are perfectly described

doğanın bilinen bütün güçleri,

Standard Model dediğimiz şeyle mükemmel bir şekilde tanımlanmış

by this thing we call the Standard Model,

which is our current best description of nature at its smallest scales,

ki bu doğanın, en küçük ölçülerde, mevcut olan en iyi tanımıdır ve

açık yüreklilikle söyleyebilirim ki, bu

and quite frankly,

one of the most successful achievements of humankind --

- Standart Modelin dışında kalan yer çekimi hariç -

except for gravity, which is absent from the Standard Model.

insanoğlunun en büyük, en önemli başarılarından biridir.

Bu çılgınca bir şey.

It's crazy.

Neredeyse yer çekiminin çoğu kaybolmuş gibi bir şey.

It's almost as though most of gravity has gone missing.

We feel a little bit of it,

Onun birazını hissedebiliyoruz ama

geri kalanı nerede?

but where's the rest of it?

No one knows.

Kimse bilmiyor.

Ancak, kuramsal bir açıklama çılgınca bir fikir ortaya atıyor.

But one theoretical explanation proposes a wild solution.

Sen ve ben --

You and I --

hatta sen arkadaki --

even you in the back --

biz, uzayın üç boyutunda yaşıyoruz.

we live in three dimensions of space.

Umarım bu tartışmaya açık bir ifade olmamıştır.

I hope that's a non-controversial statement.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

All of the known particles also live in three dimensions of space.

Bilinen parçacıkların tümü de uzayın üç boyutunda yaşıyor.

Aslında, parçacık, üç boyutlu alandaki uyarımın,

In fact, a particle is just another name

for an excitation in a three-dimensional field;

yani uzaydaki bölgesel bir sallantının

a localized wobbling in space.

başka bir adıdır.

Daha da önemlisi, bütün bunları tanımlamak için kullandığımız

More importantly, all the math that we use to describe all this stuff

bütün matematik uzayda sadece üç boyutun var olduğunu varsayıyor.

assumes that there are only three dimensions of space.

But math is math, and we can play around with our math however we want.

Ama matematik matematiktir,onunla istediğimiz şekilde oynayabiliriz.

İnsanlar da uzun zamandır uzayın ilave boyutlarıyla oynuyordu

And people have been playing around with extra dimensions of space

for a very long time,

fakat bu her zaman

but it's always been an abstract mathematical concept.

soyut bir matematiksel kavram olarak kaldı.

Yani, sadece etrafınıza bakın -- sen arkadaki, etrafına bak --

I mean, just look around you -- you at the back, look around --

uzayın sadece üç boyutunun olduğu apaçık.

there's clearly only three dimensions of space.

But what if that's not true?

Peki ya bu doğru değilse?

Ya kayıp yer çekimi bize görünmeyen

What if the missing gravity is leaking into an extra-spatial dimension

that's invisible to you and I?

uzay dışı bir boyuta sızıyorsa?

What if gravity is just as strong as the other forces

Ya yer çekimi en az diğer güçler kadar güçlüyse ve

if you were to view it in this extra-spatial dimension,

bunu sadece uzay dışı boyutta gözlemleyebiiyorsan ve

and what you and I experience is a tiny slice of gravity

bizim deneyimlediğimiz yer çekiminin onu çok güçsüz gösteren

make it seem very weak?

sadece ufacık bir kısmıysa?

Eğer bunlar doğruysa,

If this were true,

parçacıkların Standart Modelini,

we would have to expand our Standard Model of particles

ilave bir boyutu kapsayacak şekilde

to include an extra particle, a hyperdimensional particle of gravity,

yani yer çekiminin hiperboyutlu parçacığı olan

uzay dışı boyutlarda yaşayan özel uzaysal gravitonu

a special graviton that lives in extra-spatial dimensions.

kapsayacak şekilde genişletmeliyiz.

I see the looks on your faces.

Yüz ifadelerinizi görebiliyorum.

You should be asking me the question,

Muhtemelen bana "Üç boyutta sıkışıp kalmış olarak

"How in the world are we going to test this crazy, science fiction idea,

nasıl bu çılgın bilim kurgu fikrini test edeceğiz?"

stuck as we are in three dimensions?"

sorusunu soruyorsunuzdur.

The way we always do,

Her zaman yaptığımız gibi,

iki protonu birbirine çarptırarak --

by slamming together two protons --

(Gülüşmeler)

(Laughter)

Hard enough that the collision reverberates

Çarpışmanın,

tekrar LHC'nin üç boyutuna geri dönen,

into any extra-spatial dimensions that might be there,

iki foton yani iki ışık parçacığı tüketen bu hiperboyutlu gravitonu,

momentarily creating this hyperdimensional graviton

anlık olarak yaratarak

that then snaps back into the three dimensions of the LHC

mevcut olabilecek herhangi bir

and spits off two photons,

ilave-uzamsal boyutta yankılanması

two particles of light.

oldukça zordur.

And this hypothetical, extra-dimensional graviton

Bu varsayımsal ilave boyutlu graviton,

is one of the only possible, hypothetical new particles

bizim ufak, iki-fotonluk çıkıntımıza sebep olabilecek

özel kuantum özelliklerine sahip

that has the special quantum properties

that could give birth to our little, two-photon bump.

tek olası varsayımsal yeni parçacıklardan biridir.

So, the possibility of explaining the mysteries of gravity

Yani, yer çekiminin gizemini açıklama ve

uzayın ilave boyutlarını keşfetme olasılığı --

and of discovering extra dimensions of space --

perhaps now you get a sense

belki şimdi neden binlerce fizikçinin hep beraber

as to why thousands of physics geeks collectively lost their cool

bizim ufak iki fotonluk çıkıntımız için aşırı heyecanlandığını

birazcık anlayabilmişsinizdir.

over our little, two-photon bump.

Bu tür bir keşif

A discovery of this type would rewrite the textbooks.

ders kitaplarını baştan yazdırır.

But remember,

Ama unutmayın,

the message from us experimentalists

bizim, yani o zaman bu işle uğraşan deneyselcilerin mesajı oldukça açıktı:

that actually were doing this work at the time,

was very clear:

Daha fazla veriye ihtiyacımız var.

we need more data.

Daha fazla veriyle,

With more data,

the little bump will either turn into a nice, crisp Nobel Prize --

küçük çıkıntı ya gıcır gıcır bir Nobel Ödülüne dönüşecek

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Or the extra data will fill in the space around the bump

ya da fazla veri çıkıntının etrafındaki boşluğu doldurup

and turn it into a nice, smooth line.

onu güzel pürüzsüz bir çizgiye dönüştürecekti.

Böylece, daha fazla veri topladık ve

So we took more data,

and with five times the data, several months later,

birkaç ay sonra, beş kat fazla veriyle

our little bump

küçük çıkıntımız

pürüzsüz bir çizgiye dönüştü.

turned into a smooth line.

The news reported on a "huge disappointment," on "faded hopes,"

Gazeteler "büyük hayal kırıklığı", "sönen umutlar" ve

parçacık fizikçilerinin "ne kadar üzgün oldukları" ile ilgili yazılar yazdı.

and on particle physicists "being sad."

Given the tone of the coverage,

Gazetelerde yazılanlara bakınca,

bizim LHC'yi kapatıp eve gitmeye karar verdiğimizi düşünürdünüz.

you'd think that we had decided to shut down the LHC and go home.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

But that's not what we did.

Ama biz öyle yapmadık.

Peki

But why not?

neden öyle yapmadık?

I mean, if I didn't discover a particle -- and I didn't --

Yani, eğer bir parçacık keşfetmediysem - ki keşfetmedim -

neden burada sizinle konuşuyorum?

if I didn't discover a particle, why am I here talking to you?

Neden sadece utançla başımı eğip

Why didn't I just hang my head in shame

and go home?

eve gitmedim?

Parçacık fizikçileri

Particle physicists are explorers.

araştırmacıdır.

And very much of what we do is cartography.

Bizim yaptığımız daha çok harita çizimi.

Şöyle anlatayım: bir saniyeliğine LHC'yi unutun.

Let me put it this way: forget about the LHC for a second.

Uzak bir gezegene varmakta olan,

Imagine you are a space explorer arriving at a distant planet,

uzaylı arayan bir uzay araştırmacısı olduğunuzu hayal edin.

searching for aliens.

İlk göreviniz nedir?

What is your first task?

To immediately orbit the planet, land, take a quick look around

Hemen gezegenin yörüngesinde dönmek, iniş yapmak,

bariz yaşam belirtileri için hızlıca etrafa göz atmak

for any big, obvious signs of life,

and report back to home base.

ve ana üsse raporlamak.

That's the stage we're at now.

Şu anda biz bu aşamadayız.

LHC'ye, yeni, gözle açık bir şekilde görülebilen parçacıklar

We took a first look at the LHC

for any new, big, obvious-to-spot particles,

var mı diye bir baktık ve şimdi olmadığını raporlayabiliriz.

and we can report that there are none.

We saw a weird-looking alien bump on a distant mountain,

Uzaktaki bir dağda tuhaf görünümlü uzaylı bir çıkıntı gördük

but once we got closer, we saw it was a rock.

fakat yakınlaştığımızda onun bir kaya olduğunu anladık.

But then what do we do? Do we just give up and fly away?

Peki sonra ne yaparız? Pes edip geri mi döneriz?

Absolutely not;

Tabi ki hayır.

we would be terrible scientists if we did.

Eğer öyle yaparsak berbat birer bilim adamı oluruz.

Hayır, bir sonraki birkaç on yılı,

No, we spend the next couple of decades exploring,

keşfederek, bölgenin haritasını çıkararak,

mapping out the territory,

toprağı ince aralıklı aletlerle dikkatle inceleyerek,

sifting through the sand with a fine instrument,

peeking under every stone,

her taşın altına bakarak,

drilling under the surface.

yüzeyin altını kazarak geçiririz.

Yeni parçacılar

New particles can either show up immediately

büyük, gözle görülebilecek kadar bariz çıkıntılar halinde

as big, obvious-to-spot bumps,

ya hemen belirir ya da

or they can only reveal themselves after years of data taking.

kendilerini yıllarca süren veri toplamanın ardından gösterir.

İnsanlık, yüksek yoğunluktaki enerjideki

Humanity has just begun its exploration at the LHC at this big high energy,

yani LHC'deki keşfine daha yeni başladı

ve daha yapılacak çok araştırmamız var.

and we have much searching to do.

Peki, ya 10 ya da 20 yıl geçtikten sonra bile

But what if, even after 10 or 20 years, we still find no new particles?

yeni bir parçacık keşfedemezsek?

Daha büyük bir makine inşa ederiz.

We build a bigger machine.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Daha yüksek enerjilerde araştırmalar yaparız.

We search at higher energies.

We search at higher energies.

Planning is already underway for a 100-kilometer tunnel

Parçacıkları LHC'nin enerjisinin

10 katı enerjide çarpıştırabileceğimiz

that will collide particles at 10 times the energy of the LHC.

100 km'lik tünelin planlaması devam ediyor.

Doğanın yeni parçacıkları nereye koyacağına biz karar vermiyoruz.

We don't decide where nature places new particles.

Biz sadece araştırmaya devam etmeye karar veriyoruz.

We only decide to keep exploring.

But what if, even after a 100-kilometer tunnel

Peki, ya 100 km'lik ya da 500 km'lik tünel

or a 500-kilometer tunnel

ya da Dünya ve Ay arasında uzayda süzülen

or a 10,000-kilometer collider floating in space

10.000 km'lik çarpıştırıcıdan sonra bile

between the Earth and the Moon,

we still find no new particles?

yeni parçacıklar bulamazsak?

Then perhaps we're doing particle physics wrong.

O zaman, belki de parçacık fiziğini yanlış yapıyoruzdur.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Belki bir şeyleri yeniden düşünmeliyizdir.

Perhaps we need to rethink things.

Belki şu anda sahip olduğumuzdan daha fazla kaynağa,

Maybe we need more resources, technology, expertise

teknolojiye, uzmanlığa ihtiyacımız vardır.

than what we currently have.

We already use artificial intelligence and machine learning techniques

Zaten yapay zeka ve LHC'de makine öğrenme tekniklerini kullanıyoruz ama

in parts of the LHC,

kendine hiperboyutlu graviton keşfetmeyi öğretebilen,

but imagine designing a particle physics experiment

böyle ileri teknoloji ürünü algoritmaları kullanarak

using such sophisticated algorithms

that it could teach itself to discover a hyperdimensional graviton.

parçacık fiziği deneyi tasarladığınızı hayal edin.

But what if?

Peki ya yapay zeka bile sorularımızı cevaplamada bize yardımcı olamazsa?

What if the ultimate question:

What if even artificial intelligence can't help us answer our questions?

Ya bu yüzyıllarca cevaplanamamış sorular

What if these open questions, for centuries,

are destined to be unanswered for the foreseeable future?

öngörülebilir gelecekte de cevaplanamamaya mahkumsa?

What if the stuff that's bothered me since I was a little kid

Ya küçüklüğümden beri aklımı kurcalayan şeyler

is destined to be unanswered in my lifetime?

hayatım boyunca cevaplanamamaya mahkumsa?

Then that ...

İşte o zaman,

daha da büyüleyici olacak.

will be even more fascinating.

Tamamen yeni şekillerde düşünmek zorunda kalacağız.

We will be forced to think in completely new ways.

We'll have to go back to our assumptions,

Varsayımlarımıza geri gidip

and determine if there was a flaw somewhere.

bir yerde kusur olup olmadığını saptayacağız.

Yüzyıllık sorularda yeni bakışlara ihtiyaç duyduğumuzdan

And we'll need to encourage more people to join us in studying science

bilim araştırmalarında bize katılmaları için

since we need fresh eyes on these century-old problems.

daha çok insanı cesaretlendirmemiz gerekecek.

I don't have the answers, and I'm still searching for them.

Bunların cevaplarını ben de bilmiyorum ama hala arıyorum.

Ama biri

But someone -- maybe she's in school right now,

- belki şimdi ilkokulda belki de henüz doğmadı -

maybe she's not even born yet --

could eventually guide us to see physics in a completely new way,

fiziği, en sonunda

tamamen yeni bir bakış açısıyla görmemizi sağlayacak ve

and to point out that perhaps we're just asking the wrong questions.

belki de yanlış soruları sorduğumuzu bize gösterecek.

Ki bu fiziğin sonu değil

Which would not be the end of physics,

but a novel beginning.

yeni ve farklı bir başlangıcı olacak.

Teşekkürler.

Thank you.

(Applause)

(Alkışlar)