How we explore unanswered questions in physics | James Beacham

Translator: Leslie Gauthier Reviewer: Camille Martínez

Translator: De Trang Reviewer: Duong Nguyen

Có thứ gì đó về vật lý

There is something about physics

that has been really bothering me since I was a little kid.

khiến tôi rất phiền não kể từ khi tôi chỉ là một đứa trẻ.

Nó liên quan tới một câu hỏi

And it's related to a question

that scientists have been asking for almost 100 years,

mà nhiều nhà khoa học luôn tìm kiếm trong 100 năm nay

mà vẫn chưa có câu trả lời.

with no answer.

Làm thế nào để những thứ nhỏ nhất trong tự nhiên

How do the smallest things in nature,

những phần nhỏ của thế giới lượng tử

the particles of the quantum world,

match up with the largest things in nature --

có thể dung hoà với những thứ lớn nhất trong tự nhiên --

planets and stars and galaxies held together by gravity?

trái đất, những vì sao và thiên hà gắn kết với nhau bởi trọng lực?

As a kid, I would puzzle over questions just like this.

Là một đứa trẻ, tôi bị bối rối bởi những câu hỏi như thế.

Tôi sẽ mày mò kính hiển vi và nam châm điện

I would fiddle around with microscopes and electromagnets,

and I would read about the forces of the small

và tôi sẽ tìm hiểu về lực của các vật nhỏ,

and about quantum mechanics

và về cơ học lượng tử

and I would marvel at how well that description matched up

và tôi bị kinh ngạc khi những mô tả đó khớp với

sự quan sát của chúng tôi

to our observation.

Then I would look at the stars,

Rồi tôi quan sát những ngôi sao

and I would read about how well we understand gravity,

và tôi tìm hiểu rằng chúng ta biết về trọng lực ở mức nào

and I would think surely, there must be some elegant way

và tôi sẽ suy nghĩ kĩ càng, chắc phải có một cách nào đó

that these two systems match up.

để hai hệ thống ấy có thể liên kết.

Nhưng rất tiếc là không có.

But there's not.

And the books would say,

Những cuốn sách nói rằng

yeah, we understand a lot about these two realms separately,

vâng, ta biết rất nhiều về hai lĩnh vực này một cách riêng biệt,

nhưng khi ta thử liên kết chúng lại

but when we try to link them mathematically,

everything breaks.

tất cả mọi thứ bị phá vỡ.

And for 100 years,

Và trong 100 năm qua,

không có bất kì ý tưởng nào để giải quyết thảm hoạ vật lý cơ bản này

none of our ideas as to how to solve this basically physics disaster,

một cách thuyết phục và xác thực

has ever been supported by evidence.

And to little old me --

Và với một tôi nhỏ bé khi ấy --

little, curious, skeptical James --

một James nhỏ bé, tò mò và đầy hoài nghi --

this was a supremely unsatisfying answer.

thì đây là một đáp án hoàn toàn không hài lòng

Vâng, tôi chỉ là một thằng nhóc hoài nghi.

So, I'm still a skeptical little kid.

Flash-forward now to December of 2015,

Tua nhanh tới hiện tại, tháng 12, 2015,

khi tôi đang cảm thấy mình đang ở giữa

when I found myself smack in the middle

of the physics world being flipped on its head.

thế giới vật lý đang bị đảo lộn.

It all started when we at CERN saw something intriguing in our data:

Mọi chuyện bắt đầu ở CERN khi chúng tôi thấy một dữ liệu rất hấp dẫn,

a hint of a new particle,

một dấu hiệu của loại hạt mới,

an inkling of a possibly extraordinary answer to this question.

một ý niệm mơ hồ về một câu trả lời phi thường cho câu hỏi đó.

So I'm still a skeptical little kid, I think,

Vâng, tôi vẫn là một thằng nhóc đầy hoài nghi, tôi nghĩ thế,

but I'm also now a particle hunter.

nhưng giờ tôi đã là một "thợ săn" hạt

là một nhà vật lý của dự án Máy gia tốc hạt (LHC), tại CERN

I am a physicist at CERN's Large Hadron Collider,

the largest science experiment ever mounted.

một thí nghiệm khoa học lớn nhất từng có

It's a 27-kilometer tunnel on the border of France and Switzerland

Nó là một căn hầm dài 27km ở biên gới Pháp và Thuỵ Sỹ

buried 100 meters underground.

nằm bên dưới mặt đất 100m.

And in this tunnel,

Và tại căn hầm này,

we use superconducting magnets colder than outer space

Chúng tôi sử dụng nam châm siêu dẫn lạnh hơn cả nhiệt độ ngoài vũ trụ

to accelerate protons to almost the speed of light

để tăng tốc các hạt proton đến gần với tốc độ ánh sáng

and slam them into each other millions of times per second,

và cho chúng va chạm với nhau hàng triệu lần mỗi giây,

collecting the debris of these collisions

rồi thu thập những gì sót lại sau va chạm

to search for new, undiscovered fundamental particles.

để tìm kiếm những hạt chưa được khám phá

Its design and construction took decades of work

Việc thiết kế và chế tạo tốn hàng thập kỉ

by thousands of physicists from around the globe,

bởi hàng ngàn nhà vật lý đến từ khắp thế giới

and in the summer of 2015,

cho đến mùa hè năm 2015

we had been working tirelessly to switch on the LHC

chúng tôi đã làm việc không mệt mỏi để khởi động máy LHC

at the highest energy that humans have ever used in a collider experiment.

với năng lượng lớn nhất mà con người từng thí nghiệm

Now, higher energy is important

Hiện tại, nguồn năng lượng cao hơn là rất quan trọng

because for particles, there is an equivalence

vì đối với các hạt, cần có sự tương đương

between energy and particle mass,

giữa năng lượng và khối lượng hạt

and mass is just a number put there by nature.

mà khối lượng là một con số không thay đổi

Để tìm ra các loại hạt mới

To discover new particles,

we need to reach these bigger numbers.

chúng tôi cần đạt tới một con số lớn hơn

And to do that, we have to build a bigger, higher energy collider,

Để làm được điều đó, cần tạo máy gia tốc lớn hơn, năng lượng cao hơn

and the biggest, highest energy collider in the world

và máy gia tốc lớn nhất, năng lượng cao nhất thế giới

is the Large Hadron Collider.

đó chính là LHC.

And then, we collide protons quadrillions of times,

Và rồi, chúng tôi cho các tia proton va chạm với động năng cực lớn

and we collect this data very slowly, over months and months.

chúng tôi thu thập dữ diệu dần dần trong hàng tháng trời

And then new particles might show up in our data as bumps --

Và các hạt mới có thể hiển thị trên dữ liệu dưới dạng những dị điểm--

một sự chênh lệnh nhỏ ngoài mong đợi

slight deviations from what you expect,

little clusters of data points that make a smooth line not so smooth.

những cụm nhỏ của các điểm dữ liệu khiến biểu đồ không còn trơn tru,

For example, this bump,

Ví dụ, dị điểm này,

sau hàng tháng trời lấy dữ liệu vào năm 2012

after months of data-taking in 2012,

led to the discovery of the Higgs particle --

đã dẫn đến sự khám phá ra hạt Higgs --

the Higgs boson --

Boson Higgs --

and to a Nobel Prize for the confirmation of its existence.

và đạt được một giải Nobel vì đã xác minh được sự tồn tại của nó

This jump up in energy in 2015

Bước nhảy về năng lượng trong năm 2015

represented the best chance that we as a species had ever had

đã thể hiện cơ hội tốt nhất mà nhân loại từng có

of discovering new particles --

để phát hiện ra loại hạt mới

new answers to these long-standing questions,

một đáp án cho những câu hỏi đã có từ rất lâu

because it was almost twice as much energy as we used

bời vì chúng tôi đã sử dụng gần như gấp 2 lần năng lượng

when we discovered the Higgs boson.

khi phát hiện ra Boson Higgs

Many of my colleagues had been working their entire careers for this moment,

Rất nhiều đồng nghiệp của tôi đã cống hiến cả sự nghiệp chỉ cho khoảnh khắc này

and frankly, to little curious me,

Và rõ ràng rằng, đối với tôi,

this was the moment I'd been waiting for my entire life.

đây là khoảnh khắc mà tôi hằng trông đợi trong suốt cuộc đời

So 2015 was go time.

2015 chính là khoảnh khắc này đây.

So June 2015,

Đến tháng Sáu 2015,

the LHC is switched back on.

máy LHC được khởi động trở lại,

Tôi và đồng nghiệp đều nín thở và cắn móng chờ đợi,

My colleagues and I held our breath and bit our fingernails,

and then finally we saw the first proton collisions

sau cùng,chúng tôi đã thấy vụ va chạm proton đầu tiên

at this highest energy ever.

với năng lượng cao nhất từ trước đên giờ.

Applause, champagne, celebration.

Những tràng vỗ tay, rượu và tiệc mừng

This was a milestone for science,

Đây là bước ngoặt mới của khoa học

Chúng tôi không biết sẽ tìm được gì với nguồn dữ liệu mới này.

and we had no idea what we would find in this brand-new data.

And then a few weeks later, we found a bump.

Nhưng vài tuần sau, chúng tôi thấy một dị điểm

It wasn't a very big bump,

Nó không phải dị điểm lớn

but it was big enough to make you raise your eyebrow.

Nhưng đủ lớn để khiến bạn phải nhướn mày kinh ngạc

But on a scale of one to 10 for eyebrow raises,

Nhưng mức độ nhướn mày tính theo thang điểm 10

if 10 indicates that you've discovered a new particle,

So với 10 điểm khi bạn phát hiện ra một loại hạt mới

this eyebrow raise is about a four.

thì nó đó chỉ đáng 4 điểm mà thôi.

(Tiếng cười)

(Laughter)

I spent hours, days, weeks in secret meetings,

Tôi đã dành hàng giờ, hàng ngày, hàng tuần trong các cuộc họp nội bộ

arguing with my colleagues over this little bump,

tranh luận với đồng nghiệp về dị điểm này,

chọc và đâm nó với những thí nghiệm tàn nhẫn nhất

poking and prodding it with our most ruthless experimental sticks

to see if it would withstand scrutiny.

để xem xét kĩ lưỡng.

But even after months of working feverishly --

Nhưng thậm chí sau hàng tháng nghiên cứu trong vô vọng

sleeping in our offices and not going home,

trải qua hàng đêm ở văn phòng và không về nhà

candy bars for dinner,

ăn tối bằng kẹo ngọt,

cà phê phải tính bằng thùng --

coffee by the bucketful --

physicists are machines for turning coffee into diagrams --

chúng tôi là những cái máy biến cà phê ra những biểu đồ --

(Laughter)

(Tiếng cười)

This little bump would not go away.

Dị điểm này vẫn không biến mất.

So after a few months,

Cho đến vài tháng sau đó,

we presented our little bump to the world with a very clear message:

chúng tôi công bố dị điểm này với thế giới với thông điệp rất rõ ràng

this little bump is interesting but it's not definitive,

dị điểm này rất thú vị nhưng không hải là đường cùng

so let's keep an eye on it as we take more data.

Nên chỉ cần chú ý đến nó và thu thập nhiều dữ liệu hơn.

So we were trying to be extremely cool about it.

Chúng tôi cố gắng dễ chịu hơn với nó.

And the world ran with it anyway.

Cả thế giới chào đón nó.

The news loved it.

Báo chí thích điều này.

People said it reminded them of the little bump

Mọi người nói nó khiến họ nhớ đến dị điểm nhỏ

that was shown on the way toward the Higgs boson discovery.

trong hành trình khám phá boson Higgs.

Better than that, my theorist colleagues --

Và hơn hết là những người đồng nhiệp lý thuyết của tôi

I love my theorist colleagues --

Tôi rất yêu những người đồng nghiệp ấy --

my theorist colleagues wrote 500 papers about this little bump.

họ đã viết 500 trang báo cáo về dị điểm này.

(Laughter)

(Tiếng cười)

The world of particle physics had been flipped on its head.

Thế giới vật lý hạt đang bị đảo lộn.

But what was it about this particular bump

Nhưng điều gì về dị điểm đặc biệt này--

đã khiến hàng ngàn nhà vật lý "mất phong độ" ?

that caused thousands of physicists to collectively lose their cool?

This little bump was unique.

Dị điểm này rất khác biệt.

This little bump indicated

Nó cho ta thấy rằng,

that we were seeing an unexpectedly large number of collisions

ta đang thấy một lượng lớn những cuộc va chạm không ngờ tới.

whose debris consisted of only two photons,

khi mà theo dữ liệu chỉ có duy nhất 2 photon,

two particles of light.

2 hạt ánh sáng.

And that's rare.

Điều này rất hiếm.

Va chạm hạt không giống như va chạm xe hơi

Particle collisions are not like automobile collisions.

They have different rules.

Chúng có những quy luật khác

When two particles collide at almost the speed of light,

Khi hai hạt va chạm với vận tốc gần với vận tốc ánh sáng

the quantum world takes over.

nó thuộc về thế giới lượng tử

And in the quantum world,

Và trong thế giới lượng tử

these two particles can briefly create a new particle

hai loại hạt đó có thể tạo ra một hạt mới

that lives for a tiny fraction of a second

mà chỉ tồn tại trong một phần ngàn giây

before splitting into other particles that hit our detector.

trước khi chúng tách ra thành hạt khác và đụng vào cảm biến .

Imagine a car collision where the two cars vanish upon impact,

Hãy tưởng tượng hai chiếc xe va chạm và rồi biến mất,

thay vào đó là một chiếc xe đạp xuất hiện.

a bicycle appears in their place --

(Laughter)

(Tiếng cười)

And then that bicycle explodes into two skateboards,

Và rồi chiếc xe nổ tung thành hai cái ván trượt --

which hit our detector.

đụng vào cảm biến của ta

(Tiếng cười)

(Laughter)

Hopefully, not literally.

Hy vọng rằng, không phải theo nghĩa đen.

They're very expensive.

Chúng rất hiếm.

Events where only two photons hit out detector are very rare.

Khả năng mà chỉ 2 photon đụng phải cảm biến là rất hiếm.

And because of the special quantum properties of photons,

Và bởi tính chất lượng tử đặc biệt của hạt photon,

there's a very small number of possible new particles --

rất ít khả năng để các hạt mới --

these mythical bicycles --

những chiếc xe huyền thoại đó

có thể sinh ra hai hạt photon.

that can give birth to only two photons.

But one of these options is huge,

Nhưng một trong những lựa chọn này rất lớn

and it has to do with that long-standing question

và điều này cần xét đến câu hỏi mà lâu nay

that bothered me as a tiny little kid,

vẫn khiến tôi phiền não--

về trọng lực.

about gravity.

Gravity may seem super strong to you,

Trọng lực có vẻ rất lớn lao với các bạn

but it's actually crazily weak compared to the other forces of nature.

nhưng nó rất nhỏ bé so với những lực khác trong tự nhiên

I can briefly beat gravity when I jump,

Tôi có thể đánh bại lực hấp dẫn khi nhảy

but I can't pick a proton out of my hand.

nhưng không thể lấy proton ra khỏi tay

The strength of gravity compared to the other forces of nature?

Sức mạnh của trọng lực so với những lực khác trong tự nhiên ư?

It's 10 to the minus 39.

Chỉ là 10 mũ âm 39.

That's a decimal with 39 zeros after it.

Một số thập phân với 39 số 0.

Worse than that,

Tệ hơn là,

all of the other known forces of nature are perfectly described

tất cả những lực tự nhiên được mô tả chi tiết

by this thing we call the Standard Model,

bởi một thứ mà ta gọi là Mô hình chuẩn -

which is our current best description of nature at its smallest scales,

lý thuyết diễn tả toàn vẹn về tự nhiên từ những thứ sơ cấp nhất,

và khá rõ ràng,

and quite frankly,

one of the most successful achievements of humankind --

nó là một trong những thành tựu to lớn nhất của loài người --

except for gravity, which is absent from the Standard Model.

ngoại trừ trọng lực - không tuân thủ theo Mô hình chuẩn

It's crazy.

Thiệt điên rồ.

Cứ như thể là phần lớn trọng lực đã biến mất đâu đó.

It's almost as though most of gravity has gone missing.

We feel a little bit of it,

Ta có thể cảm nhận một ít trọng lực

vậy phần còn lại đã đi đâu rồi?

but where's the rest of it?

No one knows.

Không ai biết được.

Nhưng một cách giải thích theo lý thuyết có thể đưa ra một cách giải quyết đại khái

But one theoretical explanation proposes a wild solution.

Các bạn và tôi --

You and I --

even you in the back --

thậm chí đằng sau bạn,

chúng ta sống trong không gian ba chiều

we live in three dimensions of space.

I hope that's a non-controversial statement.

Tôi hi vọng rằng khẳng định này không còn nghi ngờ nữa

(Laughter)

(Tiếng cười)

All of the known particles also live in three dimensions of space.

Tất cả các hạt đã biết cũng tồn tại trong không gian ba chiều

Thực tế, 'hạt' chỉ là một tên gọi khác

In fact, a particle is just another name

for an excitation in a three-dimensional field;

của một lực kích thích trong trường ba chiều

a localized wobbling in space.

một sự lắc lư cố định trong không gian.

More importantly, all the math that we use to describe all this stuff

Quan trọng hơn, tất cả công thức toán học mà ta mô tả đống hỗn độ này,

assumes that there are only three dimensions of space.

đều dẫn đến kết luận rằng chỉ tồn tại 3 chiều không gian.

But math is math, and we can play around with our math however we want.

Nhưng đó chỉ là con số, ta có thể thay đổi nó theo cách ta muốn.

And people have been playing around with extra dimensions of space

Và con người đã "xoay lòng vòng" với các chiều không gian

for a very long time,

từ rất lâu rồi,

but it's always been an abstract mathematical concept.

nhưng nó luôn là một khái niệm toán học trừu tượng.

I mean, just look around you -- you at the back, look around --

Ý tôi là, hãy nhìn xung quanh bạn, đằng sau bạn, hãy nhìn quanh,

there's clearly only three dimensions of space.

chỉ có 3 chiều không gian thôi.

But what if that's not true?

Nhưng nếu không đúng thì sao?

Nếu phần trọng lực mất tích đã rò rỉ sang một không gian khác

What if the missing gravity is leaking into an extra-spatial dimension

that's invisible to you and I?

mà chúng ta không thấy được.

What if gravity is just as strong as the other forces

Làm sao nếu trọng lực cũng mạnh như các loại lực khác,

if you were to view it in this extra-spatial dimension,

nếu bạn có thể thấy nó trong một chiều không gian khác,

and what you and I experience is a tiny slice of gravity

và những gì bạn và tôi thấy- một phần nhỏ của trọng lực

make it seem very weak?

làm nó trông có vẻ rất yếu?

Nếu đúng như vậy,

If this were true,

we would have to expand our Standard Model of particles

ta nên mở rộng "Mô hình chuẩn" của hạt

để thêm vào một hạt mới, một hạt ngoài chiều không gian trọng lực.

to include an extra particle, a hyperdimensional particle of gravity,

a special graviton that lives in extra-spatial dimensions.

một graviton đặc biệt tồn tại trong một chiều không gian khác.

I see the looks on your faces.

Qua ánh mắt của các bạn,

You should be asking me the question,

Chắc rằng các bạn muốn hỏi tôi rằng,

"How in the world are we going to test this crazy, science fiction idea,

Làm sao có thể kiểm nghiệm ý tưởng điên rồ và đầy viễn tưởng này,

stuck as we are in three dimensions?"

khi mà ta đang ở trong không gian 3 chiều?

The way we always do,

Cách mà chúng tôi luôn làm

cho va chạm 2 hạt proton --

by slamming together two protons --

(Laughter)

(Tiếng cười)

Hard enough that the collision reverberates

Hiếm mà sự va chạm dội lại

vào một chiều không gian khác, mà có lẽ ở đó,

into any extra-spatial dimensions that might be there,

momentarily creating this hyperdimensional graviton

tạo ra một graviton trong tức thời,

that then snaps back into the three dimensions of the LHC

rồi bật trở lại không gian 3 chiều của máy LHC

and spits off two photons,

và tách ra thành hai photon,

two particles of light.

hai hạt ánh sáng.

And this hypothetical, extra-dimensional graviton

Và giả thiết, một chiều không gian khác

is one of the only possible, hypothetical new particles

là một trong những khả năng duy nhất, loại hạt mà theo giả thiết --

có thuộc tính lượng tử đặc biệt--

that has the special quantum properties

that could give birth to our little, two-photon bump.

mà nó có thể sinh ra dị điểm- 2 photon.

Vậy nên, khả năng để giải thích sự bí ẩn của trọng lực

So, the possibility of explaining the mysteries of gravity

and of discovering extra dimensions of space --

và khám phá một chiều không gian khác--

perhaps now you get a sense

có lẽ giờ các bạn đã hiểu được,

as to why thousands of physics geeks collectively lost their cool

tại sao hàng ngàn chuyên viên vật lý lại "mất phong độ"

trước điểm nổi nhỏ bé này.

over our little, two-photon bump.

Khám phá mới này có thể viết lại sách giáo khoa.

A discovery of this type would rewrite the textbooks.

But remember,

Những hãy nhớ rằng,

the message from us experimentalists

một thông điệp từ chúng tôi - những nhà thực nghiệm

that actually were doing this work at the time,

rằng những gì chúng tôi đang làm

was very clear:

rất rõ ràng.

ta cần thêm dữ liệu nữa

we need more data.

With more data,

Với nhiều dữ liệu hơn,

the little bump will either turn into a nice, crisp Nobel Prize --

dị điểm này sẽ trở thành một giải Nobel xuất sắc --

(Laughter)

(Tiếng cười)

Or the extra data will fill in the space around the bump

Những dữ liệu mới sẽ lấp lại không gian của điểm nổi này

and turn it into a nice, smooth line.

và khiến nó trở về một đường trơn tru

So we took more data,

Chúng tôi thu nhiều hơn -

and with five times the data, several months later,

với gấp 5 lần dữ liệu, sau hàng tháng trời

our little bump

dị điểm của ta,

được lấp lại bằng phẳng.

turned into a smooth line.

The news reported on a "huge disappointment," on "faded hopes,"

Báo chí đưa tin về "nỗi thất vọng lớn", về "niềm tin vô vọng",

and on particle physicists "being sad."

và về những nhà vật lý hạt "đáng buồn".

Given the tone of the coverage,

Với giọng điệu như vậy,

Chắc các bạn nghĩ chúng tôi đã tắt máy LHC và quay về nhà.

you'd think that we had decided to shut down the LHC and go home.

(Laughter)

(Tiếng cười)

But that's not what we did.

Nhưng chúng tôi không làm vậy

Tại sao không à?

But why not?

I mean, if I didn't discover a particle -- and I didn't --

Ý tôi là, nếu tôi đã không tìm ra hạt mới, và sự thật là vậy

if I didn't discover a particle, why am I here talking to you?

Nếu tôi không tìm ra loại hạt mới, tại sao tôi lại ở đây?

Why didn't I just hang my head in shame

Tại sao tôi lại không tự chịu xấu hổ

and go home?

mà trở về nhà?

Nhà vật lý hạt là những nhà khám phá.

Particle physicists are explorers.

And very much of what we do is cartography.

Phần lớn những gì chúng tôi làm là lập nên những biểu đồ.

Let me put it this way: forget about the LHC for a second.

Hãy để tôi nói theo hướng khác, hãy tạm quên đi máy LHC nhé.

Imagine you are a space explorer arriving at a distant planet,

Tưởng tượng bạn là một nhà thám hiểm không gian đến một hành tinh lạ

searching for aliens.

tìm người ngoài hành tinh

Việc đầu tiên bạn làm là gì?

What is your first task?

To immediately orbit the planet, land, take a quick look around

Lập tức đi vòng quanh hành tinh đó, nhanh chóng tìm kiếm

một dấu hiệu sống rõ ràng

for any big, obvious signs of life,

and report back to home base.

rồi báo cáo lại với trạm

That's the stage we're at now.

Đây là tình trạng của tôi hiện nay

We took a first look at the LHC

Chúng tôi trông đợi ở máy LHC

for any new, big, obvious-to-spot particles,

tìm kiếm những lại hạt mới, dễ dàng nhận thấy,

và có thể nói rằng không hề có.

and we can report that there are none.

We saw a weird-looking alien bump on a distant mountain,

Ta thấy một sinh vật lạ lấp ló ở một ngọn núi đằng xa

but once we got closer, we saw it was a rock.

Nhưng khi ta lại gần, nó chỉ là một tảng đá

But then what do we do? Do we just give up and fly away?

Chúng ta phải làm gì bây giờ? Chỉ đơn giản là từ bỏ và bỏ đi?

Absolutely not;

Hoàn toàn không:

we would be terrible scientists if we did.

Ta sẽ là nhà khoa học tệ hại nếu làm vậy

Ta sẽ dành hàng thập kỉ để nghiên cứu

No, we spend the next couple of decades exploring,

mapping out the territory,

lập bản đồ lãnh thổ,

sifting through the sand with a fine instrument,

lấy mẫu đất bằng công cụ chuyên dụng

peeking under every stone,

lật tung từng hòn đá,

khoan sâu xuống lòng đất.

drilling under the surface.

Những loại hạt mới có thể xuất hiện ngay lập tức,

New particles can either show up immediately

as big, obvious-to-spot bumps,

như một hạt rõ ràng nổi lên,

or they can only reveal themselves after years of data taking.

hoặc là sau nhiều năm lấy dữ liệu thì chúng mới chịu lộ diện.

Nhân loại chỉ vừa mới bắt đầu khám phá nó với máy LHC ở mức năng lượng này,

Humanity has just begun its exploration at the LHC at this big high energy,

and we have much searching to do.

chúng tôi còn phải nghiên cứu thêm.

But what if, even after 10 or 20 years, we still find no new particles?

Nhưng nếu, sau 10 hay 20 năm, ta vẫn không tìm được hạt mới nào

Ta sẽ tạo ra một cái máy lớn hơn.

We build a bigger machine.

(Laughter)

(Tiếng cười)

We search at higher energies.

Ta sẽ thử với năng lượng cao hơn

We search at higher energies.

Ta sẽ thử với năng lượng cao hơn.

Planning is already underway for a 100-kilometer tunnel

Kế hoạch chỉ vừa thử nghiệm với căn hầm 100km dưới mặt đất

that will collide particles at 10 times the energy of the LHC.

để va chạm hạt với 10 lần năng lượng của máy LHC.

We don't decide where nature places new particles.

Chúng tôi không biết tự nhiên để hạt mới ở đâu.

We only decide to keep exploring.

Chúng tôi chỉ quyết định tiếp tục,

Nhưng nếu, thậm chí với một căn hầm 100km,

But what if, even after a 100-kilometer tunnel

or a 500-kilometer tunnel

hay một căn hầm 500km

or a 10,000-kilometer collider floating in space

hay thâm chí là một máy gia tốc 10,000 km ở giữa không gian

between the Earth and the Moon,

ở giữa Trái đất và Mặt trăng,

we still find no new particles?

mà vẫn không tìm được loại hạt mới?

Then perhaps we're doing particle physics wrong.

Có lẽ chúng tôi đã làm sai bài toán vật lý hạt này ư?

(Laughter)

(Cười)

Có lẽ chúng ta cần phải suy nghĩ lại

Perhaps we need to rethink things.

Có lẽ ta cần thêm nhiều nguồn lực, công nghệ và nhiều chuyên gia

Maybe we need more resources, technology, expertise

than what we currently have.

hơn là hiện tại ta đang có

We already use artificial intelligence and machine learning techniques

Chúng tôi đã sử sụng trí tuệ nhân tạo và công nghệ "máy tính tự học"

in parts of the LHC,

trong cấu tạo của LHC.

Tưởng tượng việc thiết kế một thí nghiệm vật lý hạt

but imagine designing a particle physics experiment

using such sophisticated algorithms

sử dụng nhiều thuật toán phức tạp

that it could teach itself to discover a hyperdimensional graviton.

để nó có thể tự dạy mình cách tìm ra một chiều không gian khác.

But what if?

Nhưng phải làm sao?

What if the ultimate question:

Làm sao nếu câu hỏi cuối cùng:

Làm sao nếu trí tuệ nhân tạo không thể giúp ta tìm ra đáp án?

What if even artificial intelligence can't help us answer our questions?

What if these open questions, for centuries,

Làm sao nếu những câu hỏi mở này, sau hàng thế kỉ,

are destined to be unanswered for the foreseeable future?

dường như không thể trả lời trong một tương lai gần.

What if the stuff that's bothered me since I was a little kid

Phải làm sao nếu câu hỏi mà tôi luôn trăn trở từ khi còn nhỏ,

is destined to be unanswered in my lifetime?

dường như không thể trả lời trong cuộc đời tôi.

Then that ...

Nếu thế thì ...

will be even more fascinating.

sẽ còn hấp dẫn hơn nhiều.

Chúng ta buộc phải suy nghĩ theo một cách hoàn toàn khác.

We will be forced to think in completely new ways.

We'll have to go back to our assumptions,

Chúng tôi sẽ xem xét lại giả thuyết,

and determine if there was a flaw somewhere.

và xác định liệu có sai sót ở đâu đó.

And we'll need to encourage more people to join us in studying science

Và chúng ta sẽ cần động viên nhiều người tham gia nghiên cứu khoa học

since we need fresh eyes on these century-old problems.

vì chúng tôi cần tư tưởng mới cho những vấn đề của thế kỉ cũ này.

I don't have the answers, and I'm still searching for them.

Tôi chưa có câu trả lời, và vẫn đang luôn tìm kiếm nó.

Nhưng ai đó -- có thể là ai đó còn đang đến trường

But someone -- maybe she's in school right now,

maybe she's not even born yet --

thậm chí là ai đó chưa được sinh ra

could eventually guide us to see physics in a completely new way,

có thể cho chúng tôi một cái nhìn mới về vật lý

and to point out that perhaps we're just asking the wrong questions.

và chỉ ra nếu chúng tôi đang đi sai hướng.

Đây sẽ không phải là kết thúc của vật lý,

Which would not be the end of physics,

but a novel beginning.

mà sẽ mở ra một khởi đầu mới.

Thank you.

Xin cảm ơn.

(Applause)

(Tiếng vỗ tay)