How we explore unanswered questions in physics | James Beacham

Translator: Leslie Gauthier Reviewer: Camille Martínez

Tłumaczenie: Anna Kowalczyk Korekta: Rysia Wand

There is something about physics

Pewne zagadnienie w fizyce nie daje mi spokoju już od wczesnego dzieciństwa.

that has been really bothering me since I was a little kid.

And it's related to a question

Ma związek z pytaniem, które naukowcy stawiają sobie od niemal stu lat

that scientists have been asking for almost 100 years,

i wciąż nie znają odpowiedzi.

with no answer.

How do the smallest things in nature,

Co łączy najmniejsze elementy przyrody,

the particles of the quantum world,

cząstki świata kwantowego,

match up with the largest things in nature --

z największymi obiektami w przyrodzie,

planets and stars and galaxies held together by gravity?

planetami, gwiazdami i galaktykami, związanymi siłą grawitacji?

As a kid, I would puzzle over questions just like this.

Jako dziecko nieustannie się nad tym głowiłem.

Majstrowałem przy mikroskopie, bawiłem się elektromagnesami,

I would fiddle around with microscopes and electromagnets,

and I would read about the forces of the small

czytałem o siłach w mikroskali i o mechanice kwantowej,

and about quantum mechanics

and I would marvel at how well that description matched up

zachwycałem się opisem naukowym, który tak dokładnie odpowiada obserwacjom.

to our observation.

Then I would look at the stars,

Potem spoglądałem w gwiazdy, czytałem o tym, jak rozumiemy grawitację,

and I would read about how well we understand gravity,

and I would think surely, there must be some elegant way

i myślałem, że z pewnością jest jakiś elegancki sposób, aby połączyć te systemy.

that these two systems match up.

But there's not.

Ale takiego sposobu nie ma.

And the books would say,

Książki mówią, że, owszem, wiemy wiele o każdej z tych dziedzin z osobna,

yeah, we understand a lot about these two realms separately,

ale gdy tylko próbujemy połączyć je za pomocą matematycznych równań,

but when we try to link them mathematically,

everything breaks.

wszystko się rozlatuje.

And for 100 years,

Przez 100 lat żadna hipoteza proponująca rozwiązanie tej fizycznej katastrofy

none of our ideas as to how to solve this basically physics disaster,

has ever been supported by evidence.

nie została poparta dowodami.

And to little old me --

Dla małego, dociekliwego, sceptycznego Jamesa, jakim wtedy byłem,

little, curious, skeptical James --

this was a supremely unsatisfying answer.

to była wysoce niezadowalająca odpowiedź.

So, I'm still a skeptical little kid.

Nadal jestem sceptycznym dzieciakiem.

Flash-forward now to December of 2015,

Przenieśmy się błyskawicznie do grudnia 2015 roku,

gdy trafiłem w sam środek świata fizyki,

when I found myself smack in the middle

of the physics world being flipped on its head.

który właśnie został wywrócony do góry nogami.

It all started when we at CERN saw something intriguing in our data:

Wszystko zaczęło się w CERN,

gdy w naszych danych pojawiło się coś intrygującego:

a hint of a new particle,

ślad nowej cząstki, podejrzenie istnienia niezwykłej odpowiedzi na to pytanie.

an inkling of a possibly extraordinary answer to this question.

So I'm still a skeptical little kid, I think,

Nadal jestem sceptycznym dzieciakiem, ale jestem również łowcą cząstek.

but I'm also now a particle hunter.

Jestem fizykiem, pracuję w CERN przy Wielkim Zderzaczu Hadronów (LHC),

I am a physicist at CERN's Large Hadron Collider,

the largest science experiment ever mounted.

naukowym eksperymencie o największej skali w dziejach świata.

It's a 27-kilometer tunnel on the border of France and Switzerland

To 27-kilometrowy tunel zakopany 100 m pod granicą francusko-szwajcarską,

buried 100 meters underground.

And in this tunnel,

W tunelu używamy nadprzewodzących magnesów

we use superconducting magnets colder than outer space

zimniejszych od przestrzeni kosmicznej

to accelerate protons to almost the speed of light

do przyspieszania protonów do prędkości równej niemal prędkości światła

and slam them into each other millions of times per second,

i zderzamy je ze sobą miliony razy na sekundę,

collecting the debris of these collisions

aby zebrać szczątki tych zderzeń

i na ich podstawie szukać

to search for new, undiscovered fundamental particles.

nowych, dotąd nieodkrytych cząstek fundamentalnych.

Its design and construction took decades of work

Projekt i konstrukcja LHC kosztowały dziesiątki lat pracy

by thousands of physicists from around the globe,

tysięcy fizyków ze wszystkich krańców Ziemi.

and in the summer of 2015,

W lecie 2015 roku pracowaliśmy bez wytchnienia nad rozruchem LHC

we had been working tirelessly to switch on the LHC

at the highest energy that humans have ever used in a collider experiment.

na najwyższej energii, z jaką kiedykolwiek przeprowadzano eksperymenty tego typu.

Now, higher energy is important

Wysoka energia jest istotna,

because for particles, there is an equivalence

ponieważ istnieje równoważność między masą a energią cząstek.

between energy and particle mass,

and mass is just a number put there by nature.

Masa jest tylko liczbą nadaną cząstkom przez naturę.

To discover new particles,

Aby znaleźć nowe cząstki, musimy sięgać tych większych liczb.

we need to reach these bigger numbers.

And to do that, we have to build a bigger, higher energy collider,

Aby to zrobić trzeba budować większe zderzacze o większej mocy,

and the biggest, highest energy collider in the world

a największym i najpotężniejszym z nich jest Wielki Zderzacz Hadronów.

is the Large Hadron Collider.

And then, we collide protons quadrillions of times,

Potem zderzamy protony kwadryliony razy

and we collect this data very slowly, over months and months.

i miesiącami gromadzimy dane.

And then new particles might show up in our data as bumps --

Nowe cząstki mogą się pojawić na wykresach jako garbki,

slight deviations from what you expect,

niewielkie odstępstwa od oczekiwań,

little clusters of data points that make a smooth line not so smooth.

małe grupy punktów, przez które gładka linia nie jest już taka gładka.

For example, this bump,

Na przykład ten garbek

after months of data-taking in 2012,

po miesiącach gromadzenia danych w 2012 roku

led to the discovery of the Higgs particle --

doprowadził do odkrycia bozonu Higgsa

the Higgs boson --

and to a Nobel Prize for the confirmation of its existence.

i Nagrody Nobla przyznanej za potwierdzenie jego istnienia.

This jump up in energy in 2015

Ten skok energetyczny

w 2015 roku dawał największe szanse,

represented the best chance that we as a species had ever had

jakie kiedykolwiek trafiły się naszemu gatunkowi,

of discovering new particles --

na odkrycie nowych cząstek

new answers to these long-standing questions,

i nowych odpowiedzi na odwieczne pytania,

because it was almost twice as much energy as we used

bo użyto niemal dwa razy tyle energii

when we discovered the Higgs boson.

niż wtedy, gdy odkryliśmy bozon Higgsa.

Many of my colleagues had been working their entire careers for this moment,

Wielu moich kolegów pracowało na ten moment przez całe życie zawodowe,

and frankly, to little curious me,

i, szczerze mówiąc, ja również czekałem na ten moment całe życie.

this was the moment I'd been waiting for my entire life.

So 2015 was go time.

2015 rok to był ten czas.

So June 2015,

W czerwcu 2015 roku

the LHC is switched back on.

LHC ponownie włączono.

My colleagues and I held our breath and bit our fingernails,

Razem z kolegami wstrzymaliśmy oddech

and then finally we saw the first proton collisions

i ujrzeliśmy pierwsze zderzenie protonów o niespotykanie wysokiej energii.

at this highest energy ever.

Applause, champagne, celebration.

Brawa, szampan, świętowanie.

This was a milestone for science,

To był milowy krok w nauce.

Nie mieliśmy pojęcia, co znajdziemy w naszych najświeższych danych.

and we had no idea what we would find in this brand-new data.

And then a few weeks later, we found a bump.

Po kilku tygodniach znaleźliśmy garbek.

It wasn't a very big bump,

Garbek był niewielki.

but it was big enough to make you raise your eyebrow.

Ale na tyle duży, by unieść kilka brwi.

But on a scale of one to 10 for eyebrow raises,

Na skali uniesień brwi od 1 do 10, gdzie 10 oznacza odkrycie nowej cząstki,

if 10 indicates that you've discovered a new particle,

zdobył może 4.

this eyebrow raise is about a four.

(Śmiech)

(Laughter)

I spent hours, days, weeks in secret meetings,

Spędziłem godziny, dni, tygodnie na tajnych spotkaniach

arguing with my colleagues over this little bump,

spierając się o niego z kolegami,

poking and prodding it with our most ruthless experimental sticks

trącając go i szturchając

najbezwzględniejszymi kijami eksperymentów,

to see if it would withstand scrutiny.

patrząc uważnie czy wytrzyma badanie.

But even after months of working feverishly --

Mimo miesięcy gorączkowej pracy,

sleeping in our offices and not going home,

spania w biurze,

candy bars for dinner,

batoników na kolację

coffee by the bucketful --

i hektolitrów kawy

physicists are machines for turning coffee into diagrams --

- fizycy to maszyny do zamieniania kawy w wykresy -

(Laughter)

(Śmiech)

This little bump would not go away.

garbek nie chciał zniknąć.

So after a few months,

Po kilku miesiącach przedstawiliśmy go światu

we presented our little bump to the world with a very clear message:

z bardzo jasnym przekazem:

this little bump is interesting but it's not definitive,

jest interesujący, ale nie jednoznaczny,

so let's keep an eye on it as we take more data.

miejmy go na oku i zbierzmy więcej danych.

So we were trying to be extremely cool about it.

Staraliśmy się zachować spokój.

And the world ran with it anyway.

Ale machina i tak ruszyła.

The news loved it.

Brzuszek stał się medialnym hitem.

People said it reminded them of the little bump

Mówiono, że przypomina ten garbek,

that was shown on the way toward the Higgs boson discovery.

który doprowadził do odkrycia bozonu Higgsa.

Better than that, my theorist colleagues --

Co więcej, moi koledzy-teoretycy

I love my theorist colleagues --

- kocham moich kolegów-teoretyków -

my theorist colleagues wrote 500 papers about this little bump.

koledzy-teoretycy napisali 500 artykułów na temat garbka.

(Laughter)

(Śmiech)

The world of particle physics had been flipped on its head.

Świat fizyki cząstek stanął na głowie.

But what was it about this particular bump

Co sprawiło, że tysiące fizyków kolektywnie straciło dla niego głowę?

that caused thousands of physicists to collectively lose their cool?

This little bump was unique.

Garbek był wyjątkowy.

This little bump indicated

Jego obecność oznaczała widok niespodziewanie wielkiej liczby zderzeń,

that we were seeing an unexpectedly large number of collisions

whose debris consisted of only two photons,

których szczątki składały się tylko z dwóch fotonów, dwóch cząstek światła.

two particles of light.

And that's rare.

A to rzadko spotykane.

Particle collisions are not like automobile collisions.

Zderzenia cząstek nie przypominają kolizji drogowych;

They have different rules.

podlegają innym prawom.

When two particles collide at almost the speed of light,

Gdy cząstki zderzają się niemal z prędkości światła,

the quantum world takes over.

prawa mechaniki kwantowej biorą górę.

And in the quantum world,

W świecie kwantów te dwie cząstki mogą na chwilę utworzyć nową cząstkę,

these two particles can briefly create a new particle

that lives for a tiny fraction of a second

która istnieje przez ułamki sekund, a zaraz potem rozpada się na inne cząstki,

before splitting into other particles that hit our detector.

które uderzają w nasz detektor.

Imagine a car collision where the two cars vanish upon impact,

Wyobraźcie sobie kolizję drogową: w momencie zderzenia auta znikają,

a bicycle appears in their place --

a zamiast nich zjawia się rower,

(Laughter)

(Śmiech)

And then that bicycle explodes into two skateboards,

który zaraz potem eksploduje i rozpada się na dwie deskorolki,

which hit our detector.

uderzające w nasz detektor.

(Laughter)

(Śmiech)

Hopefully, not literally.

Nie dosłownie, mam nadzieję; nasze detektory są bardzo drogie.

They're very expensive.

Przypadki, kiedy tylko dwa fotony uderzają w detektor są bardzo rzadkie.

Events where only two photons hit out detector are very rare.

And because of the special quantum properties of photons,

Ze względu na specjalne własności kwantowe fotonów

there's a very small number of possible new particles --

istnieje bardzo niewiele hipotetycznych cząstek,

these mythical bicycles --

- tych mitycznych rowerów -

that can give birth to only two photons.

które mogą zrodzić tylko dwa fotony.

But one of these options is huge,

Jedna z opcji ma kolosalne znaczenie

and it has to do with that long-standing question

i związek z tymi odwiecznymi pytaniami, które nie dają mi spokoju od dzieciństwa,

that bothered me as a tiny little kid,

about gravity.

z pytaniami o naturę grawitacji.

Gravity may seem super strong to you,

Siła grawitacji może się wam wydawać duża,

but it's actually crazily weak compared to the other forces of nature.

ale tak naprawdę jest szalenie słaba w porównaniu z innymi siłami natury.

I can briefly beat gravity when I jump,

Mogę chwilowo pokonać grawitację jednym skokiem,

but I can't pick a proton out of my hand.

ale nie mogę wyjąć protonu z własnej ręki.

The strength of gravity compared to the other forces of nature?

Jaka jest siła grawitacji w porównaniu z innymi siłami natury?

It's 10 to the minus 39.

10 do minus 39.

That's a decimal with 39 zeros after it.

To jest ułamek dziesiętny z 39 zerami.

Worse than that,

Co gorsza, wszystkie pozostałe siły idealnie opisuje Model Standardowy,

all of the other known forces of nature are perfectly described

by this thing we call the Standard Model,

which is our current best description of nature at its smallest scales,

nasz obowiązujący, najdokładniejszy opis świata w najmniejszej skali,

and quite frankly,

stanowiący jedno z największych osiągnięć gatunku ludzkiego,

one of the most successful achievements of humankind --

except for gravity, which is absent from the Standard Model.

z wyjątkiem grawitacji, którą Model Standardowy pomija.

It's crazy.

To jakiś obłęd!

It's almost as though most of gravity has gone missing.

To prawie tak, jakby większość grawitacji zaginęła.

We feel a little bit of it,

Czujemy jej niewielką część, ale gdzie jest reszta?

but where's the rest of it?

No one knows.

Nie wiadomo.

But one theoretical explanation proposes a wild solution.

Jedno z teoretycznych wyjaśnień stawia kuriozalną hipotezę.

You and I --

Wy i ja,

even you in the back --

nawet ty, tam, z tyłu,

we live in three dimensions of space.

żyjemy w przestrzeni trójwymiarowej.

I hope that's a non-controversial statement.

Mam nadzieję, że to zdanie nie budzi kontrowersji.

(Laughter)

(Śmiech)

All of the known particles also live in three dimensions of space.

Wszystkie znane nam cząstki również żyją w przestrzeni trójwymiarowej.

In fact, a particle is just another name

"Cząstka" to tak właściwie inna nazwa pobudzenia w polu trójwymiarowym,

for an excitation in a three-dimensional field;

a localized wobbling in space.

miejscowego kołysania w przestrzeni.

More importantly, all the math that we use to describe all this stuff

Co ważniejsze, cała matematyka, której używamy do opisu tych zjawisk,

assumes that there are only three dimensions of space.

zakłada, że istnieją tylko trzy wymiary przestrzeni.

But math is math, and we can play around with our math however we want.

Ale matma to matma, można się nią dowolnie bawić.

And people have been playing around with extra dimensions of space

Ludzie od wieków eksperymentują z dodatkowymi wymiarami,

for a very long time,

but it's always been an abstract mathematical concept.

ale to zawsze były abstrakcyjne matematyczne idee.

I mean, just look around you -- you at the back, look around --

Spójrzcie dookoła, ty z tyłu - rozejrzyj się,

there's clearly only three dimensions of space.

naturalnie istnieją tylko trzy wymiary.

But what if that's not true?

A co jeśli to nieprawda?

What if the missing gravity is leaking into an extra-spatial dimension

Co, jeśli brakująca grawitacja wycieka do innego wymiaru,

that's invisible to you and I?

który jest dla nas niewidoczny?

What if gravity is just as strong as the other forces

Co, jeśli siła grawitacji jest równa innym siłom przyrody,

if you were to view it in this extra-spatial dimension,

jeśli spojrzeć na nią w tym dodatkowym wymiarze,

and what you and I experience is a tiny slice of gravity

a to, czego doświadczamy tutaj, to tylko jej niewielki kawałek

make it seem very weak?

i dlatego wydaje się taka słaba?

If this were true,

Jeśli to prawda, trzeba by rozszerzyć Model Standardowy o nową cząstkę,

we would have to expand our Standard Model of particles

to include an extra particle, a hyperdimensional particle of gravity,

hiperwymiarową cząstkę grawitacji, grawiton żyjący w dodatkowym wymiarze.

a special graviton that lives in extra-spatial dimensions.

I see the looks on your faces.

Widzę wasze zdumione spojrzenia.

You should be asking me the question,

Powinniście zapytać:

"How in the world are we going to test this crazy, science fiction idea,

"Jak, u licha, mamy zweryfikować ten szalony pomysł rodem z sci-fi

stuck as we are in three dimensions?"

skoro tkwimy w przestrzeni trójwymiarowej?".

The way we always do,

Tak jak zawsze: zderzając ze sobą dwa protony,

by slamming together two protons --

(Laughter)

(Śmiech)

Hard enough that the collision reverberates

z taką siłą, żeby zderzenie rozniosło się w ten domniemany dodatkowy wymiar,

into any extra-spatial dimensions that might be there,

momentarily creating this hyperdimensional graviton

tworząc hiperwymiarowy grawiton,

that then snaps back into the three dimensions of the LHC

który momentalnie wróciłby do trzech wymiarów LHC

and spits off two photons,

i rozpadł się na dwa fotony,

two particles of light.

dwie cząstki światła.

And this hypothetical, extra-dimensional graviton

Ten hipotetyczny, hiperwymiarowy grawiton

is one of the only possible, hypothetical new particles

jest jedyną nową hipotetyczną cząstką o takich własnościach kwantowych,

that has the special quantum properties

that could give birth to our little, two-photon bump.

która mogłaby zrodzić nasz mały, dwu-fotonowy garbek.

So, the possibility of explaining the mysteries of gravity

Zatem możliwość wyjaśnienia tajemnic grawitacji

and of discovering extra dimensions of space --

i odkrycie dodatkowych wymiarów przestrzeni...

perhaps now you get a sense

Być może już rozumiecie,

as to why thousands of physics geeks collectively lost their cool

dlaczego tysiące maniaków fizyki

potraciło naraz głowy dla dwu-fotonowego garbka.

over our little, two-photon bump.

A discovery of this type would rewrite the textbooks.

Odkrycie tego rodzaju zmuszałoby do pisania od nowa podręczników.

But remember,

Ale pamiętajcie, że my, fizycy eksperymentalni,

the message from us experimentalists

that actually were doing this work at the time,

którzy prowadzili te badania, mówiliśmy jasno: "Potrzeba więcej danych".

was very clear:

we need more data.

With more data,

Większa ilość danych przekształciłaby garbek albo w nowiuteńką Nagrodę Nobla,

the little bump will either turn into a nice, crisp Nobel Prize --

(Laughter)

(Śmiech)

Or the extra data will fill in the space around the bump

albo wypełniła przestrzeń i przekształciła go w gładką linię.

and turn it into a nice, smooth line.

So we took more data,

Zebraliśmy pięć razy więcej danych i po kilku miesiącach garbek...

and with five times the data, several months later,

our little bump

turned into a smooth line.

stał się gładką linią.

The news reported on a "huge disappointment," on "faded hopes,"

Media donosiły o "wielkim rozczarowaniu", "zawiedzionych nadziejach"

and on particle physicists "being sad."

i "smutnych fizykach cząstek".

Given the tone of the coverage,

Z tonu tych doniesień można by wywnioskować,

you'd think that we had decided to shut down the LHC and go home.

że zamknęliśmy LHC i poszliśmy do domu.

(Laughter)

(Śmiech)

But that's not what we did.

Ale nie zrobiliśmy tego.

But why not?

Ale dlaczego nie?

I mean, if I didn't discover a particle -- and I didn't --

Jeśli nie odkryłem nowej cząstki, a przecież nie odkryłem,

if I didn't discover a particle, why am I here talking to you?

skoro nie odkryłem nowej cząstki, dlaczego dzisiaj do was mówię?

Why didn't I just hang my head in shame

Dlaczego nie spuściłem ze wstydem głowy i nie poszedłem do domu?

and go home?

Particle physicists are explorers.

Fizycy cząstek są odkrywcami.

And very much of what we do is cartography.

Dużą część naszej pracy stanowi kartografia.

Let me put it this way: forget about the LHC for a second.

Albo inaczej, zapomnijcie na chwilę o LHC.

Wyobraźcie sobie, że jako kosmonauci

Imagine you are a space explorer arriving at a distant planet,

docieracie na odległą planetę w poszukiwaniu obcych.

searching for aliens.

What is your first task?

Jakie jest wasze pierwsze zadanie?

To immediately orbit the planet, land, take a quick look around

Szybko okrążyć planetę, wylądować, pobieżnie się rozejrzeć,

for any big, obvious signs of life,

szukając oczywistych śladów życia, i przesłać wstępny raport do bazy.

and report back to home base.

That's the stage we're at now.

Na takim właśnie etapie jesteśmy.

We took a first look at the LHC

Rzuciliśmy pierwsze spojrzenie na LHC,

for any new, big, obvious-to-spot particles,

szukając nowych, dużych, łatwych do spostrzeżenia cząstek,

and we can report that there are none.

i możemy zaraportować, że takich nie ma.

We saw a weird-looking alien bump on a distant mountain,

Zobaczyliśmy dziwny, obcy garbek na odległej górze,

but once we got closer, we saw it was a rock.

ale z bliska okazało się, że to kamień,

But then what do we do? Do we just give up and fly away?

I co teraz robimy? Poddajemy się i wracamy do domu?

Absolutely not;

Kategorycznie nie.

we would be terrible scientists if we did.

Tak robią koszmarni naukowcy.

No, we spend the next couple of decades exploring,

Teraz spędzamy kilka kolejnych dziesięcioleci na badaniach,

mapping out the territory,

oznaczając terytorium,

sifting through the sand with a fine instrument,

przeszukując piasek z pomocą specjalistycznego sprzętu,

peeking under every stone,

zerkając pod każdy kamień, wiercąc pod powierzchnią.

drilling under the surface.

New particles can either show up immediately

Nowe cząstki mogą pojawić się natychmiast jako duże i łatwe do zauważenia garby

as big, obvious-to-spot bumps,

or they can only reveal themselves after years of data taking.

lub ujawnić swoją obecność po latach gromadzenia danych.

Humanity has just begun its exploration at the LHC at this big high energy,

Ludzkość dopiero zaczęła poszukiwania na tak dużych energiach

and we have much searching to do.

i mamy mnóstwo badań do przeprowadzenia.

But what if, even after 10 or 20 years, we still find no new particles?

Ale co, jeśli nawet po 10-20 latach nie znajdziemy nowych cząstek?

We build a bigger machine.

Zbudujemy większy sprzęt.

(Laughter)

(Śmiech)

We search at higher energies.

Będziemy szukać na wyższych energiach.

We search at higher energies.

Planning is already underway for a 100-kilometer tunnel

Planuje się budowę tunelu o długości 100 km, który umożliwi

that will collide particles at 10 times the energy of the LHC.

zderzanie cząstek z energią 10 razy większą niż LHC.

We don't decide where nature places new particles.

Nie mamy wpływu na to, gdzie natura umieszcza cząstki,

We only decide to keep exploring.

mamy wpływ tylko na kontynuowanie poszukiwań.

But what if, even after a 100-kilometer tunnel

A co, jeśli 100-kilometrowy tunel, albo 500-kilometrowy,

or a 500-kilometer tunnel

or a 10,000-kilometer collider floating in space

albo 10 000-kilometrowy zderzacz unoszący się między Ziemią a Księżycem

between the Earth and the Moon,

we still find no new particles?

nie doprowadzi do odkrycia nowych cząstek?

Then perhaps we're doing particle physics wrong.

Wówczas być może okaże się, że źle uprawiamy fizykę.

(Laughter)

(Śmiech)

Perhaps we need to rethink things.

Być może trzeba wszystko jeszcze raz przemyśleć.

Maybe we need more resources, technology, expertise

Być może potrzeba więcej środków, technologii, ekspertyz niż te, które mamy.

than what we currently have.

We already use artificial intelligence and machine learning techniques

Częściowo korzystamy już

ze sztucznej inteligencji i samouczenia maszyn w LHC,

in parts of the LHC,

but imagine designing a particle physics experiment

ale wyobraźcie sobie eksperyment z użyciem tak złożonego algorytmu,

using such sophisticated algorithms

that it could teach itself to discover a hyperdimensional graviton.

że mógłby sam uczyć się szukać hiperwymiarowego grawitonu.

But what if?

Ostateczne pytanie:

What if the ultimate question:

co, jeśli sztuczna inteligencja nie pomoże odpowiedzieć na te pytania?

What if even artificial intelligence can't help us answer our questions?

Co, jeśli te otwarte od wieków pytania

What if these open questions, for centuries,

are destined to be unanswered for the foreseeable future?

są skazane na brak odpowiedzi w najbliższej przyszłości?

What if the stuff that's bothered me since I was a little kid

Co, jeśli pytania,

które nie dają mi spokoju od dzieciństwa,

is destined to be unanswered in my lifetime?

nie znajdą odpowiedzi za mojego życia?

Then that ...

Wówczas to wszystko...

will be even more fascinating.

... okaże się tym bardziej fascynujące.

We will be forced to think in completely new ways.

Zmusi nas do myślenia w zupełnie inny sposób.

We'll have to go back to our assumptions,

Będziemy musieli zrewidować założenia

and determine if there was a flaw somewhere.

i zastanowić się, czy gdzieś nie ma błędu.

And we'll need to encourage more people to join us in studying science

Będziemy musieli zachęcić więcej osób do studiowania nauk ścisłych,

since we need fresh eyes on these century-old problems.

bo będzie potrzebne świeże spojrzenie na odwieczne problemy.

I don't have the answers, and I'm still searching for them.

Ja nie znam odpowiedzi i wciąż ich szukam.

But someone -- maybe she's in school right now,

Ale być może ktoś, kto jeszcze chodzi do szkoły

maybe she's not even born yet --

albo jeszcze się nawet nie urodził,

could eventually guide us to see physics in a completely new way,

mógłby nas kiedyś poprowadzić w kierunki innego spojrzenia na fizykę,

and to point out that perhaps we're just asking the wrong questions.

i zwrócić uwagę, że być może zadajemy niewłaściwe pytania.

Which would not be the end of physics,

To nie byłby koniec fizyki,

but a novel beginning.

tylko jej obiecujący początek.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)