Why you should love gross science | Anna Rothschild

Did you know that one of the first fertility drugs

Çeviri: Gözde Alpçetin Gözden geçirme: Nevaz Mescioğlu

İlk doğurganlık ilaçlarından birinin

was made from the pee of Catholic nuns,

Katolik rahibelerin çişinden yapıldığını

and that even the Pope got involved?

ve işin içinde Papa'nın da olduğunu biliyor muydunuz?

So, this is totally true.

Bu arada bu tamamıyla doğru.

Back in the 1950s, scientists knew that when women enter menopause,

1950'lerde bilim insanları, kadınların menopoza girdiklerinde

they start releasing high levels of fertility hormones in their urine.

idrarlarında yüksek seviyede doğurganlık hormonu salgıladıklarını fark ettiler.

But there was this doctor named Bruno Lunenfeld,

Bunlardan biri de bu hormonları idrardan ayrıştırıp

who wondered if he could actually isolate those hormones from the urine

hamile kalamayan kadınlara yardım etmek için kullanmak isteyen

and use it to help women who are having trouble getting pregnant.

Bruno Lunenfeld isimli bir doktordu.

Obviously, the problem with this was that in order to test this idea,

Yaşadığı sorun ise bu fikri sınamak adına ihtiyaç duyduğu idrarın

he needed a lot of pee from older women.

yaşlı kadınlardan olması gerektiğiymiş.

And that is not an easy thing to find.

Eh, bu da öyle kolay bulunacak bir şey değil.

So he and his colleagues got special permission from the Pope

Böylece Lunenberg ve meslektaşları, Papa'nın özel izniyle

to collect gallons and gallons of urine

yüzlerce yaşlı Katolik rahibeden

from hundreds of older Catholic nuns.

litrelerce idrar toplamış.

And in doing so,

Bu sayede gerçekten de

he actually isolated hormones

günümüzde hâlâ insanların gebe kalmalarına

that are still used to help women get pregnant today,

yardımcı olan hormonların ayrıştırılmasını sağlamış.

though now, they can be synthesized in a lab,

Gerçi şu an bu hormonlar laboratuvarlarda sentezlenebiliyor.

and gallons of pee aren't necessary.

Üstelik litrelerce idrara ihtiyaç duymadan.

So why am I standing up here,

O zaman ben neden oldukça entelektüel bir kalabalığın önünde

telling this wonderfully intellectual audience about nun pee?

rahibe idrarından bahsediyorum?

Well, I'm a science journalist and multimedia producer,

Şöyle ki ben oldum olası iğrenç şeyler dikkatini çekmiş

who has always been fascinated by gross stuff.

bir bilim gazetecisi ve multimedya yapımcısıyım.

So fascinated, in fact, that I started a weekly YouTube series

Hatta öylesine çekti ki

"İğrenç Bilim" adında doğanın, tıbbın ve teknolojinin

called "Gross Science,"

all about the slimy, smelly, creepy underbelly

en yapış yapış, kokuşmuş ve ürpertici kısımlarını ele aldığım

of nature, medicine and technology.

bir Youtube serisine başladım.

Now, I think most of us would agree

Bence çoğumuz idrarın biraz iğrenç geldiğini kabul edebiliriz.

that there's something a little gross about pee.

You know, it's something that we don't really like to talk about,

Bilirsiniz, pek de üzerine konuşmayı sevdiğimiz

and we keep the act of doing it very private.

ya da açık bir şekilde icra ettiğimiz bir şey değildir.

But when Lunenfeld peered into the world of pee,

Ancak Lunenfeld idrar âlemini idrak etmeye niyetli olması sayesinde

he discovered something deeply helpful to humanity.

insanlığa büyük yararı dokunacak bir şey keşfetti.

And after a year and a half of making my show,

Programa başladığımdan beri geçen bu bir buçuk yılın ardından

I can tell you that very often when we explore the gross side of life,

şunu söyleyebilirim ki hayatın iğrenç yanlarını keşfe çıktığımızda

we find insights that we never would have thought we'd find,

aklımıza dahi gelmeyecek bilgilere ulaşırız.

and we even often reveal beauty that we didn't think was there.

Hatta çoğu zaman, farkında olmadığımız güzellikleri ortaya çıkarırız.

I think it's important for us to talk about gross things for a few reasons.

Bence iğrenç şeylerden söz etmemizin önemli olmasının birkaç sebebi var.

So, first of all, talking about gross stuff

Öncelikle, iğrenç şeylerden söz etmek

is a great tool for education,

mükemmel bir eğitim aracıdır

and it's an excellent way to preserve curiosity.

ve merakımızı canlı tutmanın muhteşem bir yoludur.

To explain what I mean,

Demek istediğimi size nasıl bir çocuk olduğumdan söz ederek açıklayayım.

why don't I tell you a little bit about what I was like as a child?

So, I was what you might call a gross kid.

O iğrenç çocuklardan birisi olduğumu söyleyebilirsiniz.

In fact, my love of science itself

Hatta bilime olan aşkım da

began when my parents bought me a slime chemistry set

ailemin bana bir slime kimya seti alması ile başladı

and was then only enhanced

ve altıncı sınıf biyoloji dersinde

by doing gross experiments in my sixth-grade biology class.

yaptığım iğrenç deneylerle birlikte gittikçe arttı.

We did things like, we swabbed surfaces around our classroom

Mesela sınıfımızdaki yüzeyleri

pamukla silip topladığımız bakterilerden yenilerini üretirdik

and cultured the bacteria we'd collected,

and we dissected owl pellets,

ve baykuş peletlerini kesip incelerdik.

which are these balls of material that are undigested that owls barf up,

Pelet dediğimiz şey, baykuşların sindiremeyip kustukları yumaklar.

and it's really kind of gross and awesome and cool.

Bu da gerçekten hem iğrenç hem de müthiş ve fiyakalıdır.

Now, the fact that I was obsessed with gross stuff as a kid

Çocukken iğrenç şeylere kafayı takmış olmam pek de devrim sayılmaz.

is not so revolutionary.

You know, lots of kids are really into gross things,

Bilirsiniz, çoğu çocuk iğrenç şeylere ilgi duyar.

like playing in dirt or collecting beetles or eating their boogers.

Mesela çamurda oynar, böcek toplar ya da sümüklerini yer.

And why is that?

Peki neden?

I think really little kids are like little explorers.

Bence çok küçük çocuklar küçük kâşiflere benzerler.

They just want to experience as much as they can

Yalnızca ellerinden geldiğince deneyimlemek isterler

and don't have any idea about the relative acceptability

ve yaptıklarının diğerlerine nazaran uygun olmasına bakmazlar.

of touching a ladybug versus a stinkbug.

Uğur böceğine dokunmakla süneye dokunmak gibi.

They just want to understand how everything works

Tek istedikleri her şeyin nasıl işlediğini anlamak

and experience as much of life as they can.

ve yaşamı ellerinden geldiğince deneyimlemektir.

And that is pure curiosity.

İşte bu saf merak duygusudur.

But then adults step in,

Ama biz büyükler gelir

and we tell kids not to pick their noses and not to touch the slugs or toads

ve onlara burunlarını karıştırmamalarını ve salyangoz ya da kurbağalara

or whatever else they find in the backyard,

ya da bahçede ne buldularsa dokunmamalarını söyleriz.

because those things are gross.

Çünkü bu tür şeyler iğrençtir.

And we do that in part to keep kids safe, right?

Bunları kısmen çocukları korumak için yapıyoruz, değil mi?

Like, maybe picking your nose spreads germs

Mesela belki de burnunuzu karıştırmak mikrop yayıyordur

and maybe touching that toad will give you warts,

ve belki de o kurbağaya dokunursanız siğil çıkar

even though I don't actually think that's true.

ki bence aslında bu doğru değil.

You should feel free to touch as many toads as you want.

Kurbağalara gönlünüzce dokunabilmeniz gerekir.

So at a certain point, when kids get a little bit older,

Yani bir noktada çocuklar biraz büyüdüklerinde

there's this way that engaging with gross stuff

anlaşılır ki iğrenç şeylerle uğraşmak sadece merak meselesi değildir.

isn't just about curiosity,

it's also about, sort of, finding out where the limits are,

Bu aynı zamanda bir bakıma sınırları keşfetme meselesidir.

pushing the boundaries of what's OK.

Kabul görenin sınırlarını zorlama meselesidir.

So, lots of kids of a certain age will have burping competitions

Bu yüzden belli yaştaki birçok çocuk geyirme yarışmaları

or competitions to see who can make the grossest face.

ya da kim en iğrenç suratı yapacak yarışmaları yaparlar.

And they do that in part because it's a little bit transgressive, right?

Bunu da kısmen biraz sınıraşım unsuru bulundurduğundan yaparlar, değil mi?

But there's another layer to why we define stuff as gross.

Ancak bir şeylere iğrenç dememizin bir başka açıklaması var.

As humans, we've sort of extended the concept of disgust to morality.

İnsanlar olarak iğrenme kavramını ahlaka dayandıracak biçimde genişlettik.

So, the psychologist Paul Rozin would say

Psikolog Paul Rozin'in de belirttiği gibi

that many of the things we categorize as gross

iğrenç olarak sınıflandırdığımız çoğu şey

are things that reminds us that we're just animals.

bize aslında hayvandan ibaret olduğumuzu hatırlatan şeylerdir.

These are things like bodily fluids and sex

Bu şeyler arasında vücut sıvıları, seks,

and physical abnormalities and death.

fiziksel anormallikler ve ölümden söz edilebilir.

And the idea that we're just animals can be really unsettling,

Hayvandan ibaret olduğumuz fikri gerçekten sarsıcı olabilir

because it can be this reminder of our own mortality.

çünkü bu bize bir nevi kendi fâniliğimizi hatırlatabilir.

And that can leave many of us with this deep existential angst.

Bu da birçoğumuzu bir nevi derin bir varoluş kaygısına itebilir.

Rozin would say that there's this way

Rozin'e göre

in which disgust and the avoidance of gross things

iğrenme ve iğrenç şeylerden kaçınma

becomes not just a way to protect our bodies,

sadece vücudumuzu korumanın bir yolu değil

it becomes a way to protect our souls.

ruhumuzu korumanın da bir yolu hâline gelir.

I think at a certain point, kids really begin to internalize

Bence bir noktada çocuklar iğrenç şeyler ile ölümsüzlük arasındaki

this link between disgusting things and immorality.

bir tür bağıntıyı gerçekten içselleştirmeye başlarlar.

And while I don't have any concrete data to back up this next idea,

Elimde delil olmasa da

I think that for a lot of us, it happens around the time we hit puberty.

bence birçoğumuz için bu, ergenliğe girdiğimiz dönemde gerçekleşir.

And you know -- yeah, I know.

İşte bilirsiniz... Evet, farkındayım.

So during puberty, our bodies are changing,

Ergenlik sırasında bedenimiz değişir.

and we're sweating more, and girls get their periods,

Üstelik daha çok terleriz ve kızlar da âdet görmeye başlar.

and we're thinking about sex in this way that we never did before.

Dahası seks üzerine hiç yapmadığımız bir biçimde düşünürüz.

And through the human capacity for abstraction,

İnsanın soyutlama kapasitesi sayesinde

this shame can settle in.

bu utanç içimize işler.

So we don't necessarily just think,

Yani illa şunu düşünmeyiz:

"Oh, my goodness, something really gross is happening to my body!"

"Aman tanrım, vücuduma cidden iğrenç bir şeyler oluyor!"

We think, "Oh my God, maybe I'm gross.

Şunu düşünürüz: "Aman tanrım, galiba iğrencim.

And maybe that means that there's something bad or wrong about me."

Belki de bu, bende kötü ya da yanlış bir şey var demektir."

The thing is, that if you de facto associate gross stuff with immorality,

Mesele şu ki iğrenç şeyleri ahlaksızlıkla ilişkilendirirsen

you lose a huge part of your curiosity,

merak hissinin önemli bir kısmını kaybedersiniz

because there is so much out there in the world

çünkü dünyada biraz iğrenç olan çok şey var.

that is a little bit gross.

Like, think about going for a walk in the woods.

Örneğin ormanda bir yürüyüşü düşünün.

You could just pay attention to the birds and the trees and the flowers

Yalnızca kuşlara, ağaçlara ve çiçeklere dikkat kesilebilirsiniz

and that would be fine,

ve bir sorun yaşanmaz

but in my view, you'd be missing a bigger and more awesome picture

ancak kanımca bu gezegendeki

yaşama dair çok daha büyük ve harika bir resmi kaçırırsınız.

of life on this planet.

There are cycles of decay that are driving forest growth,

Ormanın gelişimini tetikleyen çürüme döngüleri var.

and there are networks of fungus beneath your feet

Dahası ayaklarınızın altında resmen çevrenizeki bütün bitkileri

that are connecting literally all of the plants around you.

birbirine bağlayan mantar ağları var.

That's really amazing.

Bu, cidden müthiş bir şey.

So I feel like we should be talking about gross stuff early and often

Bu yüzden bence gençlerle iğrenç şeylerden erkenden ve sıkça konuşmamız gerekir

with young people,

so they feel like they're actually allowed to claim this bigger picture

ki böylece gezegenimizdeki yaşama dair

of life on our planet.

bu büyük resmi edinebileceklerini hissetsinler.

The good news is that for many of us, the fascination with gross stuff

İyi haber şu ki birçoğumuz için iğrenç şeylerin cazibesi

doesn't exactly go away,

öyle hemen yok olmaz.

we just kind of pretend like it's not there.

Daha çok bu cazibe yokmuş gibi davranırız.

But truthfully, we all spend sort of a big part of our lives

Fakat aslında yaşamımızın büyükçe bir kısmını

just trying not to be gross.

yalnızca iğrenç olmamaya çalışarak geçiririz.

When you really think about it,

Aslında düşününce

we're sort of just like bags of fluids and some weird tissues

bir nevi sıvı ve tuhaf dokulardan oluşan torbalar gibiyiz,

surrounded by a thin layer of skin.

etrafı ince bir deri tabakasıyla kaplı.

And to a certain extent,

Belli bir ölçüde,

multiple times a day, whether consciously or subconsciously,

günde birkaç kez, ister bilinçli ister bilinçsiz olsun,

I need to remind myself not to fart publicly.

kendime toplum içinde gaz çıkarmamam gerektiğini hatırlatıyorum.

(Laughter)

(Kahkahalar)

You know, we're desperately trying to avoid being gross all the time,

Bilirsiniz işte, umutsuzca sürekli iğrenç olmaktan kaçınıyoruz.

so I think many of us take this kind of voyeuristic delight

Bence çoğumuz, iğrenç şeyler hakkında bir şeyler öğrenmekten

in learning about gross things.

bir nevi röntgenci bir haz alıyoruz.

This is certainly true of kids;

Bu, çocuklarda da kesinlikle geçerli;

the number of middle school teachers who show my videos

fen derslerinde videolarımı izleten ortaokul öğretmenlerinin sayısı

in their science classes

is a testament to that.

bunun bir ispatı.

But I think it's totally true of adults, too.

Fakat bence bu kesinlikle yetişkinler için de geçerli.

You know, I think we all love hearing about gross stories,

Bilirsiniz, bence hepimiz iğrenç hikâyeler dinlemeyi severiz

because it's a socially acceptable way to explore the gross side of ourselves.

çünkü bu, iğrenç yanımızı keşfetmemizin toplumsal olarak kabul görür bir hâli.

But there's this other reason

Fakat bence iğrenç şeylerden bahsetmenin önemli olmasının bir başka nedeni var.

that I think talking about gross stuff is so important.

A while back, I made a video on tonsil stones -- sorry, everyone --

Bir süre önce bademcik taşları hakkında bir video yaptım -- kusura bakmayın --

which are these balls of mucus and bacteria and food

bademcik taşları, bademciklerinizde yer edinen

mukus, bakteri ve yiyecek yumaklarıdır ve korkunç kokarlar.

that get lodged in your tonsils and they smell really terrible,

sometimes you cough them up and it's like -- it's awful.

Bazen öksürerek atarsınız ve korkunç bir deneyimdir.

And many, many people have experienced this.

Birçok kişi de bunu tecrübe etmiştir.

But many of the people who have experienced this

Ancak bunu tecrübe eden çoğu kişinin

haven't really had a forum to talk about it.

bu konuda konuştukları bir forum yoktur.

And today, this video that I made is my most popular video.

Günümüzde, yaptığım bu video en çok ilgi gören videom.

It has millions of views.

Milyonlarca kez izlendi.

(Laughter)

(Kahkahalar)

And the comment section for that video became sort of like a self-help section,

Dahası videonun yorum kısmı da bir çeşit öz yardım bölümüne döndü.

where people could talk about their tonsil stone experiences

İnsanların bademcik taşlarıyla ilgili tecrübelerinden

and, like, tips and tricks for getting rid of them.

ve kurtulmanın yollarından bahsettikleri bir yer oldu.

And I think it became this great way for people to talk about something

Bence bu, insanların toplum içinde hiç rahatça konuşamadığı bir şeyi

that they'd never felt comfortable taking about publicly.

konuşabilmelerinin bir yolu hâline geldi.

And that is wonderful when it's about something as goofy as tonsil stones,

Bence bademcik taşları gibi saçma bir konu hakkında konuşulması harika

but it's a little sad when a video can have an effect like that

ancak bu etkiyi bir videonun yaratması biraz üzücü

when it's about something as common as periods.

çünkü bu, âdet görme kadar yaygın bir olgu.

Last February, I released a video on menstruation,

Geçtiğimiz Şubat ayında, regl üzerine bir video yayınladım

and to this day, I am still getting messages

ve bugün hâlâ dünyanın çeşitli yerlerinden mesajlar alıyorum.

from people around the globe who are asking me about their periods.

İnsanlar regl dönemleri hakkında sorular soruyorlar.

There are a lot of young people -- and some not-so-young people -- out there,

Birçok genç insan -- ve bir kısım çok da genç olmayan insan --

who are worried that what's happening to their bodies

vücutlarına olup bitenlerin pek de normal olmadığı konusunda kaygılanıyorlar.

is somehow not normal.

And, of course, I always tell them that I am not a medical professional,

Tabii ki her zaman onlara bir tıp uzmanı olmadığımı

and that, if possible, they should talk to a doctor.

ve mümkünse bir doktora görünmeleri gerektiğini söylüyorum.

But the truth of the matter is that everyone should feel comfortable

Fakat işin aslı şu ki

herkes bir doktorla rahatça vücutları hakkında konuşabilmelidir.

talking to a doctor about their own bodies.

And that's why I think it's really important for us

İşte bu yüzden çok erken bir yaşta

to start this dialogue about gross stuff from a pretty early age,

iğrenç şeylerden söz etmeye başlamamız önemli

so we can let our kids know

ki böylece çocuklarımıza

that it's alright to have agency over your own body

kendi vücutları ve sağlıklarının sorumluluğunu üstlenmenin

and over your own health.

doğru olduğunu öğretelim.

There's another reason that talking to your doctor

Hekiminizle sağlığınız ya da iğrenç şeylere dair konuşmanın

about your health and gross stuff

çok ama çok önemli olmasının bir sebebi daha var.

is really, really important.

Doctors and the scientific community can only address issues

Doktorlar ve bilim camiası kimi meselelere

ancak değinecek bir şey olduğunu bilirlerse değinirler.

when they know there's something to address.

So one of the really interesting things I learned

Âdet hakkındaki videoları hazırlarken öğrendiğim ilginç şeylerden biri de şu:

while making the video on periods,

is that I was talking to this one scientist who told me

Konuştuğum bir bilim insanı bana

there's actually still a lot we don't know about periods.

âdet hakkında hâlâ bilmediğimiz birçok şeyin olduğunu söyledi.

There's a lot of basic research that still hasn't been done.

Hâlâ yapılması gereken bir sürü temel araştırma var.

In part, that's just because there weren't a lot of scientists in the field

Kısmen bunun tek nedeni alanda çalışan ve bu konuda sorular soracak

who were women, to ask questions about it.

yeterince kadın bilim insanının olmaması.

And it's also not a topic that women talk about publicly.

Dahası bu, kadınların da hakkında açıkça konuştukları bir konu değil.

So there's this gap in what we know,

Bu yüzden bilgi eksiğimizin olmasının tek nedeni kimsenin bir soru sormaması.

just because no one was there to ask a question.

There's one final reason that I think talking about gross stuff is so important,

İğrenç şeylere dair konuşmanın kanımca önemli olmasının bir nedeni daha var.

and that's because you just never know what you're going to find

İğrençliğin katmanlarını soydukça

when you peel back all those layers of disgustingness.

bunların altından neler çıkacağını asla bilemezsiniz.

So, take the California brown sea hare.

Mesela Kaliforniya kahverengi deniz tavşanını ele alalım.

This is a sea slug that squirts this lovely, bright purple ink

Bu, kendisini yemeye çalışan tüm yaratıklara

sevimli, parlak mor bir mürekkep püskürten bir deniz sülüğü.

at any creature that tries to eat it.

But it also happens to be one of the kinkiest creatures

Fakat meğer ayrıca hayvanlar âleminin en garip yaratıklarındanmış.

in the animal kingdom.

So these guys are hermaphrodites,

Bu arkadaşlar çift cinsiyetli,

which means they have both male and female genitalia.

yani hem erkek hem de kadın cinsel organlarına sahipler.

And when it's time to mate,

Çifleşme zamanı geldiğinde ise

up to 20 individuals will all get together in this kind of, like, conga line

20 birey bir nevi tren yapıp

and they'll all mate together.

hep birlikte ilişkiye girerler.

(Laughter)

(Kahkahalar)

A single sea hare will inseminate the partner in front of it

Bir deniz tavşanı önündeki partneri döllerken

and receive sperm from the one behind,

arkasındaki tarafından da döllenir.

which is sort of like an awesome time-saver,

Bu müthiş derecede zaman kazandırıcı bir işlemdir,

when you think about it.

düşünün bir kere.

(Laughter)

(Kahkahalar)

But if scientists had only seen this and they were like,

Fakat bilim insanları yalnızca bunu görselerdi

"OK, we're just not going to touch that with a stick,"

ve "Pekâlâ, bu şeye elimizi dahi sürmeyiz." deselerdi

they would have missed the bigger thing about sea hares

onları bu kadar inanılmaz kılan büyük resmi kaçırırlardı.

that makes them really remarkable.

It turns out that these sea hares have a small number of very large neurons,

Görünen o ki bu yaratıkların az sayıda fakat büyük boyutta nöronları var.

which makes them excellent to use in neuroscience research.

Bu nöronlar onları sinirbilim araştırmaları için paha biçilmez kılıyor.

And, in fact, the scientist Eric Kandel used them in his research

Dahası, bilim insanı Eric Kandel

bunları anıların nasıl depolandığını anlamak üzere araştırmasında kullandı.

to understand how memories are stored.

And you know what?

Ne oldu biliyor musunuz?

He won a Nobel Prize for his work.

Bu çalışması sayesinde Nobel Ödülü kazandı.

So go out there and pick up beetles and play in dirt and ask questions.

Yani çıkın, böcek toplayıp çamurda oynayın ve sorular sorun.

And own your fascination with gross stuff and don't be ashamed of it,

İğrenç şeylerle ilgili tutkunuzu sahiplenin, bundan utanmayın

because you never know what you're going to find.

çünkü ortaya ne çıkacağını bilemezsiniz.

And as I say at the end of all my videos,

Tüm videolarımın sonunda söylediğim gibi

"Ew."

"Ögh"

Thank you.

Teşekkürler.

(Applause)

(Alkış)