Paul Ewald: Can we domesticate germs?

Paul Ewald soruyor, mikropları ehlileştirebilir miyiz?

Çeviri: Isil Arican Gözden geçirme: Ayşe Demirel

What I'd like to do is just drag us all down into the gutter,

Yapmak istediğim şey hepimizi pis suyun,

and actually all the way down into the sewer

hatta kanalizasyonun içine çekmek

because I want to talk about diarrhea.

çünkü sizlere ishalden bahsetmek istiyorum.

And in particular, I want to talk about

Özellikle de ishalin tasarımından

the design of diarrhea.

bahsetmek istiyorum.

And when evolutionary biologists talk about design,

Evrim biyologları bir şeyin tasarımından bahsederlerken aslında

they really mean design by natural selection.

demek istedikleri "doğal seleksiyon" aracılığıyla oluşan tasarımdır.

And that brings me to the title of the talk,

Bu tanım beni bu konuşmanın başlığına yönlendiriyor,

"Using Evolution to Design Disease Organisms Intelligently."

"Evrim Yolu ile Hastalık Hapan Organizmaları Akıllıca Tasarlamak"

And I also have a little bit of a sort of smartass subtitle to this.

Ayrıca bu sunuma hınzır bir alt başlık da ekledim.

But I'm not just doing this to be cute.

Ama bunu şirinlik olsun diye yapmıyorum.

I really think that this subtitle explains

Çünkü inanıyorum ki bu alt başlık

what somebody like me, who's sort of a Darwin wannabe,

benim gibi Darwin'den ilham alan birinin

how they actually look at one's role in

sağlık bilimleri ve tıp alanında çalışırken

sort of coming into this field of health sciences and medicine.

üstlendiği görevi de açıklıyor.

It's really not a very friendly field for evolutionary biologists.

Bu alan aslında bir evrim biyoloğu için çok da dostane

You actually see a great potential,

bir alan sayılmaz. İnanılmaz potansiyeli olan bir alan.

but you see a lot of people who are sort of defending their turf,

Ancak içindeki pek çok kişi kendi alanını korumakla meşgul

and may actually be very resistant, when one tries

ve birisi yeni bir fikir önerdiğinde inanılmaz derecede

to introduce ideas.

dirençle karşılaşabiliyor.

So, all of the talk today is going to deal with two general questions.

Bugünkü konuşma iki soru ile ilintili.

One is that, why are some disease organisms more harmful?

Birincisi, neden bazı hastalık yapıcı organizmalar daha zararlı,

And a very closely related question, which is,

ikinci soru ise ilki ile çok ilintili:

how can we take control of this situation once we understand

ilk sorunun cevabını anladıktan sonra bu durumu

the answer to the first question?

nasıl kontrol altına alabiliriz?

How can we make the harmful organisms more mild?

Zararlı organizmaları nasıl daha az zararlı hale getirebiliriz?

And I'm going to be talking, to begin with, as I said,

Başlangıçta da belirttiğim gibi konuşmaya

about diarrheal disease organisms.

ishale neden olan organizmalar ile başlayacağım.

And the focus when I'm talking about the diarrheal organisms,

İshale neden olan organizmalardan bahsederken,

as well as the focus when I'm talking about any organisms

aslında akut enfeksiyon hastalıklarına neden olan

that cause acute infectious disease,

tüm organizmalardan bahsederken

is to think about the problem from a germ's point of view,

sorunu mikrobun bakış açısından değerlendirmekte fayda var.

germ's-eye view.

Mikrobun bakış açısı.

And in particular, to think about a fundamental idea

Bu bakış açısı özellikle de hastalık yapan organizmaların

which I think makes sense out of a tremendous amount of variation

zararlılıklarındaki inanılmaz çeşitliliği düşünecek olursak

in the harmfulness of disease organisms.

en akla yakın olanı.

And that idea is that from the germ's-eye point of view,

Mikrobun bakış açısına göre hastalık yapan organizmalar

disease organisms have to get from one host to another,

bir konaktan diğerine geçmek zorundadır,

and often they have to rely on the well-being of the host

konağın bu mikropları bir diğer konağa aktarabilmesi için

to move them to another host.

genelde sağlık durumunun iyi olması gerekir.

But not always.

Ancak bu her zaman doğru değil.

Sometimes, you get disease organisms

Bazen hastalık yapan organizmalar

that don't rely on host mobility at all for transmission.

konağın hareketliliğine ihtiyaç duymazlar.

And when you have that, then evolutionary theory tells us

Durum bu olduğunda, evrim teorisine göre

that natural selection will favor the more exploitative,

doğal seleksiyon daha sömürücü, daha saldırgan

more predator-like organisms.

organizmaların lehine çalışır.

So, natural selection will favor organisms

Yani doğal seleksiyon zarar verme ihtimali

that are more likely to cause damage.

daha yüksek olan canlıları destekleyecektir.

If instead transmission to another host requires host mobility,

Aksine, eğer bir başka konağa geçiş konağin hareketli olmasına bağlı ise

then we expect that the winners of the competition

o zaman yarışmanın galipleri

will be the milder organisms.

daha hafif hastalık yapan organizmalar olacaktır.

So, if the pathogen doesn't need the host to be healthy and active,

Yani, eğer patojen konağın sağlıklı ve aktif olmasına ihtiyaç duymazsa

and actual selection favors pathogens

ve seleksiyon bu konakları kullanan patojenleri

that take advantage of those hosts,

desteklerse, yarışmanın galipleri kendi üreme başarıları

the winners in the competition are those that exploit the hosts

için konaklarını sömüren

for their own reproductive success.

organizmalar olacaktır.

But if the host needs to be mobile in order to transmit the pathogen,

Aksine, konağın patojeni diğer konaklara iletmesi için hareketli olması gerekiyorsa

then it's the benign ones that tend to be the winners.

bu defa kazanan organizmalar iyi huylular olacaktır.

So, I'm going to begin by applying this idea to diarrheal diseases.

Şimdi bu fikri ishal yapan hastalıklara uygulayalım.

Diarrheal disease organisms get transmitted in basically three ways.

İshal yapan hastalık etmenleri üç yolla bulaşır.

They can be transmitted from person-to-person contact,

İnsandan-insana doğrudan temas ile bulaşabilir,

person-to-food-then-to-person contact,

insandan-besinlere-tekrar insana,

when somebody eats contaminated food,

yani kirlenmiş besin maddelerinin yenmesi yoluyla bulaşabilir,

or they can be transmitted through the water.

veya su aracılığı ile bulaşabilir.

And when they're transmitted through the water,

Su aracılığı ile olan bulaşta

unlike the first two modes of transmission,

ilk iki bulaşma yolunun aksine

these pathogens don't rely on a healthy host for transmission.

organizmalar yeni konaklara geçmek için sağlıklı bir konağa ihtiyaç duymazlar.

A person can be sick in bed and still infect tens, even hundreds

Hasta yatağında yatan bir kişi bulunduğu yerden onlarca, yüzlerce

of other individuals.

yeni kişiye hastalık bulaştırabilir.

To sort of illustrate that, this diagram emphasizes that

Bu durumu şu şekil özetliyor:

if you've got a sick person in bed,

Eğer yatakta yatan bir hasta varsa

somebody's going to be taking out the contaminated materials.

bir başka kişi hastanın kullandığı mikroplu malzemeleri alacak

They're going to wash those contaminated materials,

ve bunları yıkayacaktır

and then the water may move into sources of drinking water.

daha sonra bu yıkama suyu içme suyu kaynaklarına karışabilir.

People will come in to those places where you've got

Mikroplu içme suyu kaynaklarına gelen insanlar

contaminated drinking water,

buradaki suyu hemen orada içebilir

bring things back to the family,

veya ailelerinin kullanımı için

may drink right at that point.

taşıyabilirler.

The whole point is that a person who can't move

Esas nokta şu: hareket edemeyecek kadar hasta birisi

can still infect many other individuals.

bu yolla diğer kimselere hastalık bulaşmasına neden olabilir.

And so, the theory tells us that

Teoriye göre ishal yapan organizmaların

when diarrheal disease organisms are transported by water,

su aracılığı ile taşınması halinde, bu organizmaların

we expect them to be more predator-like, more harmful.

daha zararlı, hatta öldürücü olması gerekir.

And you can test these ideas.

Bu fikirleri sınayabilirsiniz.

So, one way you can test is just look at all diarrheal bacteria,

Sınamanızın bir yolu ishal yapan tüm bakterilere bakmak

and see whether or not the ones that tend to be

ve su aracılığı ile geçenlerin daha zararlı

more transmitted by water, tend to be more harmful.

olup olmadığını incelemektir.

And the answer is -- yep, they are.

Bu sorunun cevabı-- evet, daha zararlılar.

Now I put those names in there just for the bacteria buffs,

Bu isimleri sadece bakteri meraklıları için koydum,

but the main point here is that --

ama esas nokta şu ki--

(Laughter)

(Gülüşme)

there's a lot of them here, I can tell --

burada epey fazla sayıdalar anlaşılan --

the main point here is that those data points

esas konu, buradaki veri noktaları

all show a very strong, positive association between

bir organizmanın su ile bulaşma derecesi ile

the degree to which a disease organism is transmitted by water,

ne kadar hastalık yapıcı olduğu arasında

and how harmful they are,

çok güçlü, pozitif bir bağlantı olduğunu gösteriyor.

how much death they cause per untreated infection.

tedavi edilmeyen vakalardan kaçı ölümle sonuçlanıyor.

So this suggests we're on the right track.

Bu grafik, doğru yolda olduğumuzun göstergesi.

But this, to me, suggests that we really need

Ancak, bu veriler bize bazı ilave

to ask some additional questions.

sorular sormamız gerektiğini söylüyor.

Remember the second question that I raised at the outset was,

Hatırlayın, en başta yönelttiğim sorulardan biri

how can we use this knowledge

organizmaların daha az zararlı hale evrimleşmesini sağlamak için

to make disease organisms evolve to be mild?

bu bilgiyi nasıl kullanabiliriz idi.

Now, this suggests that if you could just block waterborne transmission,

Bu veriler, su aracılığı ile bulaşı engelleyebilirseniz

you could cause disease organisms to shift from

hastalık yapan organizmaların grafiğin sağ tarafından

the right-hand side of that graph to the left-hand side of the graph.

sol tarafına geçebileceğini gösteriyor.

But it doesn't tell you how long.

Ama bunun ne kadar zaman süreceğini göstermiyor.

I mean, if this would require thousands of years,

Yani, eğer bu değişim binlerce yıl alacaksa,

then it's worthless in terms of controlling of these pathogens.

bu, patojenleri kontrol etmek için oldukça anlamsız bir yöntem.

But if it could occur in just a few years,

Ama eğer birkaç yılda bu değişim ortaya çıkarsa

then it might be a very important way to control

o zaman şimdiye dek kontrol etmeyi başaramadığımız

some of the nasty problems that we haven't been able to control.

sorunların önüne geçme konusunda çok önemli bir yol olabilir.

In other words, this suggests that we could

Bir diğer deyişle, bu veriler

domesticate these organisms.

bu organizmaları evcilleştirebileceğimizi gösteriyor.

We could make them evolve to be not so harmful to us.

Onların bize çok zararlı olmayacak bir forma evrilmelerini sağlayabiliriz.

And so, as I was thinking about this, I focused on this organism,

Bu konuyu değerlendirirken Vibrio choleri denen El Tor

which is the El Tor biotype of the organism called Vibrio cholerae.

biyotipindeki bir ogranizmaya odaklandım,

And that is the species of organism that is responsible

ki bu organizma koleraya neden olan

for causing cholera.

mikroptur.

And the reason I thought this is a really great organism to look at

Bu organizma, incelemek için gerçekten de ideal

is that we understand why it's so harmful.

böylece neden bu kadar zararlı olduğunu anlayabiliriz.

It's harmful because it produces a toxin,

Bu mikrop bir toksin üretir,

and that toxin is released when the organism

ve ürettiği bu toksin organizma sindirim sistemimize

gets into our intestinal tract.

ulaştığında salgılanır.

It causes fluid to flow from the cells that line our intestine

Toksin, barsak hücrelerimizin içindeki sıvının

into the lumen, the internal chamber of our intestine,

barsak içindeki kanala sızmasına neden olur,

and then that fluid goes the only way it can, which is out the other end.

biriken bu sıvı da mevcut olan tek yoldan, barsağın diğer ucundan dışarı çıkar.

And it flushes out thousands of different other competitors

Çıkarken de normalde barsak içindeki vibrioların üremesini

that would otherwise make life difficult for the Vibrios.

zorlaştıracak binlerce başka rakip organizmayı da dışarı atar.

So what happens, if you've got an organism,

Öyleyse, bu şekilde fazla miktarda

it produces a lot of toxin.

toksin üreten bir mikropla karşılaştıysanız ne olur?

After a few days of infection you end up having --

Hastalandıktan birkaç gün sonra dışkınız artık

the fecal material really isn't so disgusting as we might imagine.

tahmin ettiğimiz kadar iğrenç bir görünüme sahip değildir,

It's sort of cloudy water.

daha çok bulanık bir suya benzer.

And if you took a drop of that water,

Eğer bu sudan bir damla alır ve incelerseniz

you might find a million diarrheal organisms.

içinde ishale neden olan organizmalardan milyonlarca bulabilirsiniz.

If the organism produced a lot of toxin,

Eğer organizma fazla miktarda toksin ürettiyse bu sayı

you might find 10 million, or 100 million.

10 veya 100 milyon adet mikrop bulabilirsiniz.

If it didn't produce a lot of this toxin,

Eğer çok fazla toksin üretmedi ise

then you might find a smaller number.

o zaman daha az sayıda mikrop bulursunuz.

So the task is to try to figure out

Şimdi esas yapmamız gereken,

how to determine whether or not you could get an organism like this

suyla geçiş yolunu bloke etmek yolu ile tip bir organizmanın daha hafif bir forma

to evolve towards mildness by blocking waterborne transmission,

evrimleşip evrimleşmeyeceğini anlamaya çalışmak.

thereby allowing the organism only to be transmitted

ve bunun için bu organizmayı sadece

by person-to-person contact,

insandan-insana temas veya

or person-food-person contact --

insan-yiyecek-insan teması ile bulaşmaya zorlamak.

both of which would really require that people be

Ki bu yöntemlerin ikisi de hastalık kapan kişilerin

mobile and fairly healthy for transmission.

geçişi sağlamak için hareketli ve olarak sağlıklı olmasını gerektiriyor.

Now, I can think of some possible experiments.

Şimdi, benim aklıma olası birkaç deney geliyor.

One would be to take a lot of different strains of this organism --

Birincisi; bu organizmanın pek çok farklı alt türlerini

some that produce a lot of toxins, some that produce a little --

--bazıları yüksek miktarda toksin üreten, bazıları az miktarda üreten--

and take those strains and spew them out in different countries.

almak ve bu alt türleri farklı ülkelere yaymak

Some countries that might have clean water supplies,

Bazı ülkelerde su kaynakları temiz olduğundan

so that you can't get waterborne transmission:

buralarda su aracılığı ile geçiş olmayacaktır.

you expect the organism to evolve to mildness there.

Böyle bir ülkede organizmanın daha hafif forma evrimleşmesini beklersiniz.

Other countries, in which you've got a lot of waterborne transmission,

Başka ülkelerde, su aracılığı ile bulaşın çok olduğu yerlerde ise

there you expect these organisms to evolve

organizmaların daha zararlı olan forma

towards a high level of harmfulness, right?

evrimleşmesini beklersiniz, değil mi?

There's a little ethical problem in this experiment.

Tabi bu deneyde ufak bi etik sorun var.

I was hoping to hear a few gasps at least.

En azından birkaç kişinin hayret nidasını duymayı umuyordum,

That makes me worry a little bit.

Bu durum beni biraz endişelendirdi.

(Laughter)

(Gülüşme)

But anyhow, the laughter makes me feel a little bit better.

Neyse ki bu gülme sesleri biraz daha iyi hissetmemi sağladı.

And this ethical problem's a big problem.

Ve bu etik problem oldukça büyük bir sorun.

Just to emphasize this, this is what we're really talking about.

Bir kez daha üzerine basarak söylüyorum, işte bahsettğimiz şey bu.

Here's a girl who's almost dead.

Bu gördüğünü ölmek üzere olan bir kız.

She got rehydration therapy, she perked up,

Sıvı tedavisi ile kendine geldi,

within a few days she was looking like a completely different person.

birkaç gün içinde ise bambaşka bir insan oldu.

So, we don't want to run an experiment like that.

Bu nedenle, bahsettiğim gibi bir deney yapmak istemiyoruz.

But interestingly, just that thing happened in 1991.

Ama ilginçtir ki, bahsettiğim örnek aslında 1991 yılında kendiliğinden oldu.

In 1991, this cholera organism got into Lima, Peru,

1991 yılında, bu kolera mikrobu Lima, Peru'ya geldi

and within two months it had spread to the neighboring areas.

ve izleyen iki ay içinde tüm komşu bölgelere yayıldı.

Now, I don't know how that happened,

Tam olarak nasıl olduğunu bilmiyorum,

and I didn't have anything to do with it, I promise you.

ve sizi temin ederim ki bu salgın ile hiç bir ilgim yok.

I don't think anybody knows,

Kimsenin de nasıl olduğunu bildiğini sanmıyorum.

but I'm not averse to, once that's happened,

Ancak böyle bir olay bir defa meydana geldikten sonra

to see whether or not the prediction that we would make,

daha önce ortaya koyduğumuz öngörünün doğruluğunu sınamamızda

that I did make before, actually holds up.

bence bir sakınca yok.

Did the organism evolve to mildness in a place like Chile,

Bu organizma Latin Amerika'nın en korunaklı su kaynaklarının

which has some of the most well protected water supplies

olduğu Şili'de daha az zararlı bir forma

in Latin America?

evrimleşti mi?

And did it evolve to be more harmful in a place like Ecuador,

Ve en az korunaklı su kaynaklarından birine sahip olan Ekvador'da

which has some of the least well protected?

daha zararlı bir hale evrimleşti mi?

And Peru's got something sort of in between.

Peru'daki su kaynakları ise bu ikisinin arasında bir yerde.

And so, with funding from the Bosack-Kruger Foundation,

Böylece, Bozack-Kruger Vakfı'nın sağladığı maddi destek ile

I got a lot of strains from these different countries

bu ülkelerin her birindeki farklı suşlardan pek çok örnek topladım ve

and we measured their toxin production in the lab.

bu örneklerin toksin üretimini labarotuvarda ölçtük.

And we found that in Chile -- within two months of the invasion of Peru

Ve Peru'daki salgından iki ay sonra suşların

you had strains entering Chile --

Şili'ye vardığını tespit ettik.

and when you look at those strains,

Ama bu grafiğin en sol tarafındaki

in the very far left-hand side of this graph,

bu suşlara bakarsınız, toksin üretiminde

you see a lot of variation in the toxin production.

yüksek bir çeşitlilik olduğunu görebilirsiniz.

Each dot corresponds to an islet from a different person --

Her bir nokta farklı bir kişiden alınan örneği gösteriyor.

a lot of variation on which natural selection can act.

Doğal seleksiyonun etkileyebileceği yüksek bir çeşitlilik var.

But the interesting point is, if you look over the 1990s,

Ama ilginç olan şu ki, eğer 1990'lara bakarsanız

within a few years the organisms evolved to be more mild.

birkaç yıl içinde organizmalar daha zararsız hale evrimleşmişler.

They evolved to produce less toxin.

Daha az toksin üretecek şekilde evrimleşmişler.

And to just give you a sense of how important this might be,

Bunun ne kadar önemli bir şey olduğunu anlamak için,

if we look in 1995, we find that there's only one case of cholera,

eğer 1995 yılına bakarsak, Şili'nden iki yılda bir

on average, reported from Chile every two years.

ortalama bir vaka rapor edildiğini görebiliriz.

So, it's controlled.

Yani kontrol altında.

That's how much we have in America,

Bu rakam, bizim Amerika'da gördüğümüz

cholera that's acquired endemically,

salgın yolu ile geçen vaka sayısı kadar.

and we don't think we've got a problem here.

Burada bir sorun olmadığını düşünüyoruz.

They didn't -- they solved the problem in Chile.

Bir sorun yok, Şili'deki sorun çözülmüş durumda.

But, before we get too confident, we'd better look at some of those other countries,

Ama çok emin olmadan önce diğer ülkelere de bakmakta ve

and make sure that this organism doesn't just always evolve toward mildness.

bu organizmanın her zaman daha zararsız hale evrimleşmediğine emin olmakta fayda var.

Well, in Peru it didn't.

Bakın, Peru'da böyle olmadı.

And in Ecuador -- remember, this is the place where it has

Ve öyle görünüyor ki Ekvador'da -- ki hatırlayın burası su-yolu ile

the highest potential waterborne transmission --

bulaş potansiyeli en yüksek olan yer idi --

it looked like it got more harmful.

daha zararlı hale gelmiş.

In every case there's a lot of variation,

Her bir vakada çok fazla çeşitlilik var,

but something about the environment the people are living in,

ama insanların yaşadığı çevre ile ilgili bir şey,

and I think the only realistic explanation is that it's

ki bence tek olası açıklama

the degree of waterborne transmission,

su aracılığı ile bulaş miktarı

favored the harmful strains in one place, and mild strains in another.

bir yerde zararlı suşları desteklerken, diğer yerde zayıfları desteklemiş durumda.

So, this is very encouraging,

Bu bulgular çok çok yüreklendirici,

it suggests that something that we might want to do anyhow,

veriler eğer yeterince paramız olsa zaten yapmak isteyeceğimiz

if we had enough money, could actually give us a much bigger bang for the buck.

bir şeyin, paranın meydana getireceği etkiyi daha da artıracağını gösteriyor.

It would make these organisms evolve to mildness,

Eğer bu, bu organizmaların daha zayıf hale evrimleşmesini sağlarsa

so that even though people might be getting infected,

insanlar hastalansa bile

they'd be infected with mild strains.

daha zayıf suşlarla enfekte olacaklar.

It wouldn't be causing severe disease.

Ölümcül şekilde hastalanmayacaklar.

But there's another really interesting aspect of this,

Bu durumun gerçekten çok ilginç bir başka yönü ise

and this is that if you could control the evolution of virulence,

eğer hastalık yapıcılığın, zararlılığın

evolution of harmfulness,

evrimleşmesini kontrol edebilirseniz

then you should be able to control antibiotic resistance.

antibiyotik direncini de kontrol edebilirsiniz.

And the idea is very simple.

Altındaki mantık çok basit.

If you've got a harmful organism,

Eğer zararlı bir organizmanız varsa,

a high proportion of the people are going to be symptomatic,

pekçok insan semptomatik olacaktır ve

a high proportion of the people are going to be going to get antibiotics.

bu kişilerin büyük çoğunluğu antibiyotik alacaklardır.

You've got a lot of pressure favoring antibiotic resistance,

Böylece antibiyotik direncini destekleyen bir baskı oluşur

so you get increased virulence leading to

ve antibiyotik direncinin artıracak bir evrimleşmeye neden olan

the evolution of increased antibiotic resistance.

yüksek virulans elde edersiniz.

And once you get increased antibiotic resistance,

Bir kez artmış antibiyotik direnci ortaya çıktığında

the antibiotics aren't knocking out the harmful strains anymore.

artık antibiyotikler zararlı suşlara etkisiz hale gelir.

So, you've got a higher level of virulence.

Böylece daha yüksek bir seviyede virulans oluşur.

So, you get this vicious cycle.

Böylece zararlı bir kısırdöngü ortaya çıkar.

The goal is to turn this around.

Amaç bunu geri döndürmektir.

If you could cause an evolutionary decrease in virulence

Eğer su kaynaklarını temizleyerek

by cleaning up the water supply,

virulansı azaltmaya yönelik evrimleşmeye neden olursanız

you should be able to get an evolutionary decrease

antibiyotik direncinde de evrimsel bir azalma

in antibiotic resistance.

elde etmeniz mümkün olur.

So, we can go to the same countries and look and see.

Şimdi tekrar aynı ülkelere bakalım.

Did Chile avoid the problem of antibiotic resistance,

Şili antibiyotik direnci sorununun üstesinden gelmiş mi?

whereas did Ecuador actually have the beginnings of the problem?

Bu arada Ekvador'da bu sorun yeni yeni mi ortaya çıkmış?

If we look in the beginning of the 1990s,

Eğer 1990'ların başına bakarsak

we see, again, a lot of variation.

tekrar pek çok çeşitlilik görüyoruz.

In this case, on the Y-axis, we've just got a measure of antibiotic sensitivity --

Bu grafikte, Y ekseninde antibiyotik direnci miktarı mevcut.

and I won't go into that.

Detaya girmeyeceğim.

But we've got a lot of variation in antibiotic sensitivity in Chile,

Ama Şili, Peru ve Ekvador'da de antibiyotik dirençlerinde

Peru and Ecuador, and no trend across the years.

yüksek bir çeşitlilik görüyoruz.

But if we look at the end of the 1990s, just half a decade later,

Ama 1990'ların sonunda, beş yıl kadar sonraya bakarsak

we see that in Ecuador they started having a resistance problem.

Ekvador'da antibiyotik direnci sorununun başladığını görebiliriz.

Antibiotic sensitivity was going down.

Antibiyotiklerin etkinliği azalıyordu.

And in Chile, you still had antibiotic sensitivity.

Ve Şili'de antibiyotikler hala etkindi.

So, it looks like Chile dodged two bullets.

Görünen o ki, Şili iki badire atlatmış.

They got the organism to evolve to mildness,

Hem bulunan organizma daha az zararlı hale evrimleşmiş,

and they got no development of antibiotic resistance.

hem de antibiyotik direnci gelişimi görülmemiş.

Now, these ideas should apply across the board,

Şimdi bu fikirleri bazı organizmaların neden daha zararlı hale

as long as you can figure out why some organisms evolved to virulence.

geldiğini anlamak kaydıyla pek çok yere uyarlayabiliriz.

And I want to give you just one more example,

Size bir örnek daha vermek istiyorum,

because we've talked a little bit about malaria.

çünkü az da olsa sıtma'dan bahsettik.

And the example I want to deal with is,

Bahsetmek istediğim örnek

or the idea I want to deal with, the question is,

ya da sormak istediğim soru şu:

what can we do to try to get the malarial organism to evolve to mildness?

sıtma nedeni olan organizmayı daha zararsız hale evrimleştirmek için ne yapmalıyız?

Now, malaria's transmitted by a mosquito,

Şimdi, sıtma hastalığı sivrisinekler yoluyla bulaşır,

and normally if you're infected with malaria, and you're feeling sick,

ve eğer sıtma mikrobu ile enfekte olduysanız kendinizi hasta hissedersiniz,

it makes it even easier for the mosquito to bite you.

bu da sivrisineklerin sizi ısırmasını kolaylaştırır.

And you can show, just by looking at data from literature,

Eğer literatürdeki verilere bakacak olursanız

that vector-borne diseases are more harmful

taşıyıcı araclığıyla bulaşan hastalıkların, taşıyıcı olmadan bulaşanlara

than non-vector-borne diseases.

göre daha zararlı olduğunu görürsünüz.

But I think there's a really fascinating example

Ancak bence bunu ispat etmek için

of what one can do experimentally to try to actually demonstrate this.

deneysel olarak da yapılabilecek müthiş bir örnek var.

In the case of waterborne transmission,

Su-yolu ile bulaş sırasında

we'd like to clean up the water supplies,

su kaynaklarını temizlersek

see whether or not we can get those organisms to evolve towards mildness.

bu organizmaların daha az zararlı hale evrimleşip evrimleşmediklerini görebiliriz.

In the case of malaria, what we'd like to do is mosquito-proof houses.

Sıtma örneğinde ise, istedğimiz şey sivrisineklerin giremediği evler yapmak.

And the logic's a little more subtle here.

Buradaki mantık daha üstü kapalı.

If you mosquito-proof houses,

Eğer hastaların evlerini

when people get sick, they're sitting in bed --

veya hasta kişilerin yattığı hastaneleri sivrisinek giremeyecek

or in mosquito-proof hospitals, they're sitting in a hospital bed --

hale getirirseniz

and the mosquitoes can't get to them.

sivrisinekler bu hastalara ulaşamazlar.

So, if you're a harmful variant

Yani eğer zaralılığı yüksek bir organizma iseniz

in a place where you've got mosquito-proof housing, then you're a loser.

ve sivrisinek geçirmez evlerin olduğu bir yerde iseniz oyunu kaybettiniz demektir.

The only pathogens that get transmitted

Başka insanlara geçebilen hastalık etkenleri ancak

are the ones that are infecting people that feel healthy enough

hasta kişilerin göreceli olarak sağlıklı hissetmesine ve dışarıda dolaşarak

to walk outside and get mosquito bites.

sivrisinekler tarafından ısırılabilmesine olanak veren hastalık etkenleri olacaktır.

So, if you were to mosquito proof houses,

Yani eğer evleri sivrisinek geçirmez hale getirirseniz

you should be able to get these organisms to evolve to mildness.

bu organizmaların daha az zararlı hale evrimleşmelerini sağlayabilirsiniz.

And there's a really wonderful experiment that was done

Ve bunu hiç tereddüt etmeden yapmamız gerektiğini ispat eden

that suggests that we really should go ahead and do this.

yapılmış bir deney mevcut.

And that experiment was done in Northern Alabama.

Bu deney Kuzey Alabama'da yapıldı.

Just to give you a little perspective on this,

Size bu konuda bir fikir vermek için

I've given you a star at the intellectual center of the United States,

Amerika Birleşik Devletleri'nin fikir merkezi olan

which is right there in Louisville, Kentucky.

Louisville, Kentucky'ye bir yıldız koydum.

And this really cool experiment was done

Bu müthiş deney, buradan 320 km güneyde,

about 200 miles south of there, in Northern Alabama,

Kuzey Alabama'daki

by the Tennessee Valley Authority.

Tennessee Vadisi Yetkililerince yapıldı.

They had dammed up the Tennessee River.

Tennessee nehrine baraj kurdular ve

They'd caused the water to back up,

suyun birikmesine neden oldular

they needed electric, hydroelectric power.

çünkü elektrik ve hidroelektrik güce ihtiyaçları vardı.

And when you get stagnant water, you get mosquitoes.

Durgun su olan yerde sivrisinek de olur.

They found in the late '30s -- 10 years after they'd made these dams --

30'lu yılların sonunda, bu barajları yaptıktan 10 yıl sonra fark ettiler ki

that the people in Northern Alabama were infected with malaria,

Kuzey Alabama halkı sıtmaya yakalanmış.

about a third to half of them were infected with malaria.

Halkın üçte biri sıtma idi.

This shows you the positions of some of these dams.

Bu, kurulan barajların yerini gösteriyor.

OK, so the Tennessee Valley Authority was in a little bit of a bind.

Tamam, Tennessee Vadisi Yetkilileri bir ikileme düştü.

There wasn't DDT, there wasn't chloroquines: what do they do?

DDT yoktu, klorokinler yoktu, ne yapmaları lazımdı?

Well, they decided to mosquito proof every house in Northern Alabama.

Sonunda, Kuzey Alabama'daki tüm evleri sivrisinek geçirmez hale getirmeye karar verdiler.

So they did. They divided Northern Alabama into 11 zones,

Ve bunu yaptılar da. Kuzey Alabama'yı 11 bölgeye ayırdılar.

and within three years, about 100 dollars per house,

Üç yıl içinde, ev başına yaklaşık 100 dolar harcayarak,

they mosquito proofed every house.

her bir evi sivrisinek-geçirmez hale getirdiler.

And these are the data.

İşte bu gördükleriniz de veriler.

Every row across here represents one of those 11 zones.

Buradaki her bir sütun bu 11 bölgeden birini işaret ediyor.

And the asterisks represent the time at which

Yıldız işaretleri ve sivrisinek-geçirmezliğin

the mosquito proofing was complete.

tamamlandığı zamanı gösteriyor.

And so what you can see is that

Buradan görebilirsiniz ki

just the mosquito-proofed housing, and nothing else,

başka hiçbir şey olmadan, sadece evleri sivrisinek geçirmez hale getirmek

caused the eradication of malaria.

sıtmanın kökünü kurutmayı sağladı.

And this was, incidentally, published in 1949,

Bu çalışma, tesadüfen, 1949 yılında

in the leading textbook of malaria, called "Boyd's Malariology."

sıtma hakkındaki ileri gelen bir kitap olan Boyd's Malariology kitabında yayınlandı.

But almost no malaria experts even know it exists.

Ama neredeyse hiç bir sıtma uzmanı varlığını bilmiyor.

This is important,

Bu çok önemli,

because it tells us that if you have moderate biting densities,

çünkü bize ısırılma orannın düşük olduğu yerlerde sıtmanın kökünü

you can eradicate malaria by mosquito proofing houses.

evleri sivrisinek-geçirmez hale getirerek ortadan kaldırabileceğinizi gösteriyor.

Now, I would suggest that you could do this in a lot of places.

Şimdi, bu yöntemi pek çok yerde uygulamanızı öneririm.

Like, you know, just as you get into the malaria zone,

Örneğin, sıtmanın yaygın olduğu

sub-Saharan Africa.

Sub-Sahara Afrika'sında.

But as you move to really intense biting rate areas, like Nigeria,

Ancak ısırılma oranının yüksek olduğu yerlerde, örneğin Nijerya'da

you're certainly not going to eradicate.

bu yolla sıtmanın kökünü kurutamazsınız.

But that's when you should be favoring evolution towards mildness.

Ancak işte bu tip durumlarda, daha az zararlı hale evrimleşmeyi destekleyebilirsiniz.

So to me, it's an experiment that's waiting to happen,

Bence bu yapılmayı bekleyen bir deney,

and if it confirms the prediction, then

ve elimizde çok güçlü bir yöntem olduğunu

we should have a very powerful tool.

teyid etmemizi sağlayacaktır.

In a way, much more powerful than the kind of tools we're looking at,

Bir başka açıdan, elimizdeki diğer yöntemlerden daha üstün.

because most of what's being done today is

Çünkü günümüzde esas yapılan

to rely on things like anti-malarial drugs.

anti-malaryal (sıtma karşıtı) ilaçlara bel bağlamak.

And we know that, although it's great to make those

Bu ilaçları düşük maliyetlerle, fazla miktarda

anti-malarial drugs available at really low cost and high frequency,

üretebiliyor olmamız gerçekten de çok iyi, ancak

we know that when you make them highly available

biliyoruz ki ilaçlar çok yaygın ve ulaşılabilir olduğunda

you're going to get resistance to those drugs.

bu ilaçlara karşı direnç gelişecektir.

And so it's a short-term solution.

Bu nedenle, ancak kısa vadeli çözüm olabilirler.

This is a long-term solution.

Bu ise uzun vadeli bir çözüm.

What I'm suggesting here is that we could get evolution

Benim önerdiğim şey şu: Evrimi

working in the direction we want it to go,

kendi istediğimiz yöne sevkedebiliriz.

rather than always having to battle evolution as a problem

Bu, hastalık yapan organizmaları sıtma ilaçları ile kontrol etmek isterken

that stymies our efforts to control the pathogen,

hastalığı alt etmeye çalışma çabalarımızı baltalayan

for example with anti-malarial drugs.

evrimle savaşmaktan çok daha iyi bi yöntem.

So, this table I've given just to emphasize

Gördüğünüz bu tabloda konunun önemini göstermek için

that I've only talked about two examples.

sadece iki örnek üzerinde konuştum.

But as I said earlier, this kind of logic applies across the board

Ancak daha önce söylediğim gibi, aynı mantık

for infectious diseases, and it ought to.

bulaşıcı hastalıklar ile ilgili pek çok alana uygulanabilir, uygulanmalı da.

Because when we're dealing with infectious diseases, we're dealing with living systems.

Çünkü bulaşıcı hastalıklarla uğraşırken, yaşayan sistemlerle uğraşıyoruz.

We're dealing with living systems;

Yaşayan sistemlerle,

we're dealing with systems that evolve.

evrimleşen sistemlerle uğraşıyoruz.

And so if you do something with those systems,

Ve bu sistemlere herhangi bir şey yaparsanız

they're going to evolve one way or another.

bir yana ya da öbür yana doğru evrimleşeceklerdir.

And all I'm saying is that we need to figure out how they'll evolve,

Anlatmaya çalıştığım, nasıl evrimleştiklerini anlamaya çalışmak,

so that -- we need to adjust our interventions

böylece müdahalelerimizi

to get the most bang for the intervention buck,

en etkin şekilde yapabiliriz,

so that we can get these organisms to evolve in the direction we want them to go.

böylece bu organizmaları istediğim yöne doğru evrimleşmeye zorlayabiliriz.

So, I don't really have time to talk about those things,

Bunların hepsine değinecek vaktim yok,

but I did want to put them up there,

ama bunları size

just to give you a sense that there really are solutions

gerçekten de karşılaştığımız bazı kötü patojenlerin

to controlling the evolution of harmfulness

daha kötü bir hale evrimleşmesini engelleyecek

of some of the nasty pathogens that we're confronted with.

çözümler olduğunu göstermek için buraya koydum.

And this links up with a lot of the other ideas that have been talked about.

Ve bu, daha önce bahsettiğimiz fikirlerle de uyumlu.

So, for example, earlier today there was discussion of,

Örneğin, bugün daha erken saatlerde

how do you really lower sexual transmission of HIV?

'HIV'nin cinsel yolla geçmesini nasıl engelleriz?' konulu bir tartışma vardı.

What this emphasizes is that we need to figure out how it will work.

Buna göre, mekanizmanın nasıl işlediğini bulmalıyız.

Will it maybe get lowered if we alter the economy of the area?

Eğer bölgede ekonomisini geliştirirsek daha düşük hale gelir mi?

It may get lowered if we intervene in ways that

Eğer insanların partnerlerine sadık olmalarını özendirecek

encourage people to stay more faithful to partners, and so on.

yollar bulur ve müdahale edersek daha düşük hale gelebilir, veya benzer şeyler.

But the key thing is to figure out how to lower it,

Ama anahtar konu, bu oranı nasıl düşüreceğimizi bulmak,

because if we lower it, we'll get an evolutionary change in the virus.

Çünkü eğer geçişi düşürebilirsek virüste evrimsel bir değişiklik yaratma şansımız var.

And the data really do support this:

Elimizdeki veriler de bunu destekliyor:

that you actually do get the virus evolving towards mildness.

gerçekten de virüsü daha az zararlı hale dönecek şekilde evrimleştirebiliriz.

And that will just add to the effectiveness of our control efforts.

Ve bu durum hastalığı kontrol etme çabalarımızın etkinliğini artıracaktır.

So the other thing I really like about this,

Bu konu hakkında hoşuma giden bir başka husus da,

besides the fact that it brings a whole new dimension

hastalık kontrolü ile ilgili çalışmalara

into the study of control of disease,

yepyeni bir boyut getirmesi dışında

is that often the kinds of interventions that you want,

içerdiği müdahalelerin aslında

that it indicates should be done,

yapılması gereken müdahaleler olması,

are the kinds of interventions that people want anyhow.

yani insanların zaten olmasını istediği müdahaleler.

But people just haven't been able to justify the cost.

Bazı insanlar maliyetleri değerlendiremiyor.

So, this is the kind of thing I'm talking about.

Anlatmaya çalıştığım şöyle bir şey,

If we know that we're going to get extra bang for the buck from providing clean water,

eğer temiz su sağlamanın ilave olumlu etkileri olacağını biliyorsak

then I think that we can say,

rahatlıkla söyleyebiliriz ki,

let's push the effort into that aspect of the control,

kontrol konusunda verdiğimiz çabaları artırırsak

so that we can actually solve the problem,

asıl sorunu çözebiliriz.

even though, if you just look at the frequency of infection,

her ne kadar, hastlığın sıklığına bakarak

you would suggest that you can't solve the problem well enough

sadece su kaynaklarını temizleyerek bu sorunu çözemeyeceğimizi

just by cleaning up water supply.

zannetseniz de.

Anyhow, I'll end that there, and thank you very much.

Burada bitiriyorum, çok teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkış)