Paul Ewald: Can we domesticate germs?

Translator: Duy Chí Reviewer: Phuong Quach

What I'd like to do is just drag us all down into the gutter,

Điều tôi muốn làm là kéo chúng ta xuống cống rãnh,

and actually all the way down into the sewer

thực ra là xuống tận các cống xả nước thải

because I want to talk about diarrhea.

bởi vì tôi muốn nói về bệnh tiêu chảy.

And in particular, I want to talk about

Và cụ thể là, tôi muốn nói về

the design of diarrhea.

việc "thiết kế" bệnh tiêu chảy.

And when evolutionary biologists talk about design,

Các nhà sinh vật tiến hóa nói về "thiết kế"

they really mean design by natural selection.

thực ra họ muốn nói về sự "thiết kế" bởi chọn lọc tự nhiên.

And that brings me to the title of the talk,

Điều đó khiến tôi đặt tiêu đề,

"Using Evolution to Design Disease Organisms Intelligently."

"Sử dụng tiến hóa để Thiết kế các Vi sinh vật gây bệnh một cách thông minh."

And I also have a little bit of a sort of smartass subtitle to this.

Tôi cũng chèn thêm một tiểu đề nghe có vẻ nhạo báng nữa.

But I'm not just doing this to be cute.

Nhưng tôi không làm thế này cho hay.

I really think that this subtitle explains

Tôi thực sự nghĩ rằng tiểu đề này giải thích

what somebody like me, who's sort of a Darwin wannabe,

điều mà những người giống tôi, những người ngưỡng mộ Darwin,

how they actually look at one's role in

cách họ thực sự nhìn vào vai trò của một sự vật

sort of coming into this field of health sciences and medicine.

trong lĩnh vực khoa học sức khỏe và y học.

It's really not a very friendly field for evolutionary biologists.

Đó thực sự không thân thiện dành cho nhà sinh học tiến hóa.

You actually see a great potential,

Bạn thấy được một tiềm năng vô cùng lớn,

but you see a lot of people who are sort of defending their turf,

nhưng bạn thấy rất nhiều người bảo vệ lĩnh vực của mình,

and may actually be very resistant, when one tries

và có thể rất ngoan cố, khi có ai đó cố gắng

to introduce ideas.

đưa ra các ý tưởng.

So, all of the talk today is going to deal with two general questions.

Toàn bộ bài nói chuyện hôm nay sẽ nhằm giải quyết hai câu hỏi tổng quát.

One is that, why are some disease organisms more harmful?

Một là, tại sao một số sinh vật gây bệnh lại nguy hiểm hơn?

And a very closely related question, which is,

Và một câu hỏi gần gũi là,

làm sao kiểm soát được tình thế này khi chúng ta biết

how can we take control of this situation once we understand

đáp án cho câu hỏi đầu tiên?

Cách khiến sinh vật nguy hiểm lành tính hơn?

the answer to the first question?

How can we make the harmful organisms more mild?

Và tôi sẽ bắt đầu bài nói chuyện với, như tôi đã nói,

And I'm going to be talking, to begin with, as I said,

about diarrheal disease organisms.

với các sinh vật gây bệnh tiêu chảy.

And the focus when I'm talking about the diarrheal organisms,

Và trọng tâm khi tôi nói về các sinh vật gây bệnh tiêu chảy,

as well as the focus when I'm talking about any organisms

và cũng tập trung khi tôi nói về mọi sinh vật khác,

that cause acute infectious disease,

gây ra bệnh truyền nhiễm cấp tính,

is to think about the problem from a germ's point of view,

là nghĩ về vấn đề từ quan điểm của các vi khuẩn,

germ's-eye view.

cách nhìn của vi khuẩn.

And in particular, to think about a fundamental idea

Và cụ thể là, nghĩ về ý tưởng cơ bản

which I think makes sense out of a tremendous amount of variation

mà tôi nghĩ là có lý hơn so với vô số các biến số khác

in the harmfulness of disease organisms.

nhằm giải thích về tính gây hại của các sinh vật gây bệnh.

And that idea is that from the germ's-eye point of view,

Và ý tưởng đó là từ quan điểm của vi trùng,

disease organisms have to get from one host to another,

sinh vật gây bệnh di chuyển từ vật chủ này sang vật chủ khác,

and often they have to rely on the well-being of the host

và thường chúng phải dựa vào sự khỏe mạnh của vật chủ

to move them to another host.

để truyền chúng sang vật chủ khác.

But not always.

Nhưng không phải lúc nào cũng thế.

Khi bạn nhiễm bệnh,

Sometimes, you get disease organisms

không dựa vào sự di chuyển của vật chủ để lan truyền.

that don't rely on host mobility at all for transmission.

And when you have that, then evolutionary theory tells us

Và khi bạn mắc bệnh, thì lý thuyết tiến hóa nói cho ta rằng

that natural selection will favor the more exploitative,

chọn lọc tự nhiên sẽ ưu ái những vi sinh vật,

more predator-like organisms.

bóc lột hơn, giống kẻ săn mồi hơn.

So, natural selection will favor organisms

Nên chọn lọc tự nhiên sẽ ưu ái sinh vật

that are more likely to cause damage.

mà có nhiều khả năng gây ra tổn thất hơn.

If instead transmission to another host requires host mobility,

Nếu việc lan truyền sang vật chủ khác yêu cầu vật chủ phải di chuyển,

then we expect that the winners of the competition

thì chúng ta kỳ vọng rằng kẻ chiến thắng trong cuộc đua

will be the milder organisms.

sẽ là các sinh vật lành tính hơn.

So, if the pathogen doesn't need the host to be healthy and active,

Nếu mầm bệnh không cần vật chủ phải khỏe mạnh và năng động,

and actual selection favors pathogens

và chọn lọc tự nhiên ưu ái các mầm bệnh

mà lợi dụng được các vật chủ đó,

that take advantage of those hosts,

kẻ thắng trong cuộc đua là những kẻ lợi dụng vật chủ

the winners in the competition are those that exploit the hosts

for their own reproductive success.

để trở nên thành công trong sinh sản.

But if the host needs to be mobile in order to transmit the pathogen,

Nhưng nếu vật chủ cần di chuyển mới lan truyền được mầm bệnh,

then it's the benign ones that tend to be the winners.

thì phần lành tính hơn là kẻ chiến thắng.

So, I'm going to begin by applying this idea to diarrheal diseases.

Vậy nên tôi sẽ ứng dụng ý tưởng này với các bệnh tiêu chảy.

Diarrheal disease organisms get transmitted in basically three ways.

Các vi sinh vật gây tiêu chảy thường lan truyền theo ba cách sau.

They can be transmitted from person-to-person contact,

Chúng có thể truyền do tiếp xúc giữa người với người,

person-to-food-then-to-person contact,

tiếp xúc người-thức ăn-người,

when somebody eats contaminated food,

khi ai đó ăn phải thức ăn nhiễm bệnh,

or they can be transmitted through the water.

hoặc chúng có thể lan truyền qua nước.

And when they're transmitted through the water,

Và khi chúng truyền đi theo dòng nước,

unlike the first two modes of transmission,

thì không giống như 2 mô hình lan truyền đầu,

these pathogens don't rely on a healthy host for transmission.

những mầm bệnh này không cần vật chủ khỏe mạnh vẫn lan truyền được.

Người ốm liệt giường vẫn truyền bệnh cho 10, thậm chí hàng trăm

A person can be sick in bed and still infect tens, even hundreds

of other individuals.

cá nhân khác.

To sort of illustrate that, this diagram emphasizes that

Một cách để minh họa là biểu đồ này, nhấn mạnh rằng

if you've got a sick person in bed,

nếu có một người ốm liệt giường,

somebody's going to be taking out the contaminated materials.

thì phải có ai đó dọn sạch những đồ đạc bị nhiễm bẩn.

Người đó sẽ đi giặt những đồ nhiễm bẩn đó,

They're going to wash those contaminated materials,

and then the water may move into sources of drinking water.

và rồi nước giặt đó có thể đi vào nguồn nước uống.

People will come in to those places where you've got

Người ta sẽ tới những nơi mà

nguồn nước uống đã bị nhiễm bẩn,

và mang nước đó về cho gia đình,

contaminated drinking water,

hoặc có thể uống ngay tại chỗ.

bring things back to the family,

may drink right at that point.

The whole point is that a person who can't move

Điểm chính yếu là một người không di chuyển

vẫn truyền được bệnh cho nhiều người khác.

can still infect many other individuals.

And so, the theory tells us that

Và do đó, lý thuyết cho chúng ta thấy rằng

when diarrheal disease organisms are transported by water,

khi các sinh vật gây tiêu chảy truyền đi theo dòng nước,

we expect them to be more predator-like, more harmful.

ta kỳ vọng chúng giống kẻ săn mồi nguy hiểm hơn.

And you can test these ideas.

Và bạn có thể kiểm chứng ý tưởng này.

So, one way you can test is just look at all diarrheal bacteria,

Cách kiểm chứng là nhìn vi khuẩn tiêu chảy,

and see whether or not the ones that tend to be

và xem liệu những vi khuẩn thường được

more transmitted by water, tend to be more harmful.

theo dòng nước có nguy hiểm hơn không.

And the answer is -- yep, they are.

Và câu trả lời là -- Có.

Now I put those names in there just for the bacteria buffs,

Tôi đưa tên các vi khuẩn ra đây chỉ cho đầy đủ thôi,

but the main point here is that --

nhưng điểm chính ở đây là--

(Laughter)

(Cười)

there's a lot of them here, I can tell --

the main point here is that those data points

có thể nói rằng có nhiều vi khuẩn ở đây,

nhưng điều chủ yếu là các điểm dữ liệu này

all show a very strong, positive association between

chỉ ra mối tương quan thuận và mạnh giữa

the degree to which a disease organism is transmitted by water,

mức độ một sinh vật được lan truyền bởi nước,

với mức độ nguy hiểm của chúng,

and how harmful they are,

how much death they cause per untreated infection.

số người chết mà chúng gây ra trên số ca nhiễm không được chữa.

So this suggests we're on the right track.

Biểu đồ cho thấy chúng ta đi đúng hướng.

But this, to me, suggests that we really need

Nhưng với tôi, biểu đồ này cho thấy rằng chúng ta cần

thêm một số câu hỏi khác.

to ask some additional questions.

Remember the second question that I raised at the outset was,

Nhớ rằng câu hỏi thứ hai tôi đưa ra lúc ban đầu là,

how can we use this knowledge

làm thế nào chúng ta sử dụng kiến thức này

to make disease organisms evolve to be mild?

để khiến các sinh vật gây bệnh tiến hóa trở nên lành tính hơn?

Now, this suggests that if you could just block waterborne transmission,

Biểu đồ gợi ý nếu bạn ngăn việc truyền qua đường nước,

you could cause disease organisms to shift from

thì bạn có thể khiến các sinh vật gây bệnh chuyển từ

the right-hand side of that graph to the left-hand side of the graph.

phía tay phải của biểu đồ sang phía tay trái.

But it doesn't tell you how long.

Nhưng nó không cho bạn biết bao lâu.

I mean, if this would require thousands of years,

Ý tôi là, nếu phải mất hàng ngàn năm,

then it's worthless in terms of controlling of these pathogens.

thì không hề liên quan kiểm soát mầm bệnh.

But if it could occur in just a few years,

Nhưng nếu việc đó xảy ra chỉ trong vài năm,

then it might be a very important way to control

thì đó có thể là một cách rất quan trọng để kiểm soát

some of the nasty problems that we haven't been able to control.

một vài vấn đề nhức nhối mà chúng ta vẫn chưa kiểm soát được.

Nói cách khác, điều này gợi ý chúng ta

In other words, this suggests that we could

domesticate these organisms.

có thể thuần hóa các sinh vật này.

We could make them evolve to be not so harmful to us.

Chúng ta có thể khiến chúng tiến hóa trở nên không quá nguy hiểm cho chúng ta.

And so, as I was thinking about this, I focused on this organism,

Và do đó, như tôi đã nghĩ về điều này, tôi tập trung vào sinh vật này,

which is the El Tor biotype of the organism called Vibrio cholerae.

đó là kiểu sinh học El Tor của một sinh vật gọi là Vibrio cholerae.

And that is the species of organism that is responsible

Mà đó là một loài sinh vật chịu trách nhiệm

for causing cholera.

cho việc gây ra bệnh tiêu chảy.

And the reason I thought this is a really great organism to look at

Và lý do mà tôi cho rằng đây thực sự là một sinh vật tuyệt vời để nghiên cứu

is that we understand why it's so harmful.

là chúng ta hiểu được tại sao nó lại nguy hiểm.

It's harmful because it produces a toxin,

Nó nguy hiểm vì nó sản xuất ra một độc tố,

and that toxin is released when the organism

độc tố được giải phóng khi sinh vật này

gets into our intestinal tract.

đi vào đường ruột.

It causes fluid to flow from the cells that line our intestine

Nó khiến các chất dịch chảy từ những tế bào lót thành ruột

into the lumen, the internal chamber of our intestine,

vào trong lumen, tức là vào trong đường ruột của chúng ta,

and then that fluid goes the only way it can, which is out the other end.

và dịch lỏng đó chỉ đi theo một đường duy nhất, là ra ngoài.

And it flushes out thousands of different other competitors

Và nó cuốn sạch hàng ngàn kẻ cạnh tranh khác

that would otherwise make life difficult for the Vibrios.

mà vốn khiến đời sống của Vibrios khó khăn hơn.

So what happens, if you've got an organism,

Điều xảy ra khi bạn mắc phải một sinh vật,

tạo ra nhiều độc tố.

it produces a lot of toxin.

After a few days of infection you end up having --

Sau vài ngày nhiễm bệnh, cuối cùng bạn có --

the fecal material really isn't so disgusting as we might imagine.

loại phân không ghê tởm như tưởng tượng.

It's sort of cloudy water.

Nó trông như nước đục.

And if you took a drop of that water,

Và nếu bạn lấy một giọt nước đó,

you might find a million diarrheal organisms.

bạn có thể tìm thấy hàng triệu vi sinh vật gây tiêu chảy.

If the organism produced a lot of toxin,

Nếu sinh vật này sản sinh ra nhiều độc tố,

you might find 10 million, or 100 million.

thì bạn có thể tìm được 10, hay 100 triệu.

If it didn't produce a lot of this toxin,

Nếu nó không tạo ra nhiều độc tố,

then you might find a smaller number.

thì bạn có thể tìm được số lượng ít hơn.

So the task is to try to figure out

Vậy, nhiệm vụ là nghĩ ra được

how to determine whether or not you could get an organism like this

cách xác định xem liệu bạn có thể khiến một sinh vật như thế này

to evolve towards mildness by blocking waterborne transmission,

tiến hóa theo hướng lành tính bằng cách ngăn chặn việc lan truyền bằng nước,

thereby allowing the organism only to be transmitted

theo đó cho chỉ cho phép sinh vật này lan truyền

by person-to-person contact,

bằng tiếp xúc người-với-người,

or person-food-person contact --

hoặc tiếp xúc người-thức ăn-người--

both of which would really require that people be

cả hai cách đều yêu cầu phải có

mobile and fairly healthy for transmission.

người khá khỏe và linh động để truyền bệnh.

Now, I can think of some possible experiments.

Hiện tại, tôi có thể nghĩ ra vài thí nghiệm khả thi.

One would be to take a lot of different strains of this organism --

Một là thu thập thật nhiều chủng khác nhau của sinh vật này --

some that produce a lot of toxins, some that produce a little --

một số sản sinh rất nhiều độc tố, một số sản sinh ít --

and take those strains and spew them out in different countries.

và lấy các chủng này và tung ra các quốc gia khác nhau.

Some countries that might have clean water supplies,

Một số nước có thể có nguồn cấp nước sạch,

so that you can't get waterborne transmission:

nên không thể có sự lan truyền bằng nước:

you expect the organism to evolve to mildness there.

bạn kỳ vọng rằng sinh vật đó sẽ tiến hóa theo hướng lành tính ở các nước này.

Other countries, in which you've got a lot of waterborne transmission,

Ở các nước khác mà sự lan truyền bằng nước là phổ biến,

there you expect these organisms to evolve

bạn kỳ vọng những sinh vật này tiến hóa

towards a high level of harmfulness, right?

về mức độc hại cao hơn, đúng không?

There's a little ethical problem in this experiment.

Thí nghiệm này có một vấn đề đạo đức nhỏ.

I was hoping to hear a few gasps at least.

Tôi đã hi vọng nghe thấy ít nhất là một vài tiếng kêu kinh ngạc.

That makes me worry a little bit.

Điều đó khiến tôi hơi lo lắng.

(Laughter)

(Cười)

But anyhow, the laughter makes me feel a little bit better.

Nhưng dù sao thì, tiếng cười khiến tôi cảm thấy tốt hơn một chút.

And this ethical problem's a big problem.

Và vấn đề đạo đức này là một vấn đề lớn.

Just to emphasize this, this is what we're really talking about.

Để nhấn mạnh, thì đây là cái mà chúng ta đang thực sự nói đến.

Here's a girl who's almost dead.

Đây là một cháu gái đang hấp hối.

She got rehydration therapy, she perked up,

Cháu đã được truyền nước, đã tươi hơn,

within a few days she was looking like a completely different person.

nhưng chỉ trong vài ngày cháu đã trông như một người hoàn toàn khác.

So, we don't want to run an experiment like that.

Nên chúng ta không muốn thực hiện thí nghiệm như thế.

But interestingly, just that thing happened in 1991.

Nhưng thú vị là, một sự việc tương tự đã xảy ra vào năm 1991.

In 1991, this cholera organism got into Lima, Peru,

Năm 1991, sinh vật gây tiêu chảy này xâm nhập vào Lima, Peru,

and within two months it had spread to the neighboring areas.

và chỉ trong 2 tháng nó đã lan tới các khu lân cận.

Now, I don't know how that happened,

Tôi không biết điều gì đã xảy ra,

and I didn't have anything to do with it, I promise you.

và tôi không có liên quan gì, tôi thề.

I don't think anybody knows,

Tôi nghĩ rằng không có ai biết cả,

but I'm not averse to, once that's happened,

nhưng tôi không phản đối việc, một khi nó đã xảy ra rồi,

to see whether or not the prediction that we would make,

xem liệu dự đoán mà chúng ta sẽ đưa ra

that I did make before, actually holds up.

dự đoán tôi đã đưa ra trước đây, có thực sự đúng không.

Did the organism evolve to mildness in a place like Chile,

Sinh vật đó tiến hóa theo hướng lành tính ở một nơi như Chile,

which has some of the most well protected water supplies

là một trong những nước có nguồn cấp nước được bảo vệ tốt nhất

in Latin America?

ở châu Mỹ Latin?

And did it evolve to be more harmful in a place like Ecuador,

Và nó có tiến hóa trở nên nguy hiểm hơn ở một nơi như Ecuador,

which has some of the least well protected?

nơi có nguồn nước được bảo vệ kém nhất?

And Peru's got something sort of in between.

Còn ở Peru thì trung bình.

And so, with funding from the Bosack-Kruger Foundation,

Vậy nên, với tài trợ từ Quỹ Bosack-Kruger,

I got a lot of strains from these different countries

tôi thu thập được rất nhiều chủng từ các nước này

and we measured their toxin production in the lab.

và đo lường sự sản sinh độc tố của chúng trong phòng thí nghiệm.

And we found that in Chile -- within two months of the invasion of Peru

Và chúng tôi thấy rằng ở Chile -- chỉ trong 2 tháng sau khi xâm nhiễm Peru

you had strains entering Chile --

đã có vài chủng vào được Chile --

and when you look at those strains,

và khi bạn nhìn vào các chủng này,

in the very far left-hand side of this graph,

ở phía xa về tay trái của biểu đồ này,

you see a lot of variation in the toxin production.

bạn thấy có sự biến thiên lớn trong khả năng sản sinh độc tố.

Each dot corresponds to an islet from a different person --

Mỗi chấm tương ứng với một cá nhân khác nhau--

a lot of variation on which natural selection can act.

rất nhiều biến thể mà chọn lọc tự nhiên có thể tác động lên.

But the interesting point is, if you look over the 1990s,

Nhưng điểm thú vị là, nếu bạn nhìn vào những năm 1990,

within a few years the organisms evolved to be more mild.

chỉ trong vài năm các sinh vật này đã tiến hóa thành lành tính hơn.

They evolved to produce less toxin.

Chúng tiến hóa tới việc sản sinh ít độc tố hơn.

And to just give you a sense of how important this might be,

Và để cho các bạn thấy được tầm quan trọng của điều này,

if we look in 1995, we find that there's only one case of cholera,

thì nếu nhìn vào năm 1995, chúng ta thấy chỉ có một ca tiêu chảy,

on average, reported from Chile every two years.

tính trung bình, được thông báo từ phía Chile mỗi 2 năm.

So, it's controlled.

Nó được kiểm soát.

That's how much we have in America,

Đó là số lượng chúng ta có ở châu Mỹ,

cholera that's acquired endemically,

tiêu chảy xuất hiện theo địa phương,

and we don't think we've got a problem here.

và chúng tôi không nghĩ là có vấn đề ở đây.

They didn't -- they solved the problem in Chile.

Họ đã giải quyết được vấn đề ở Chile.

But, before we get too confident, we'd better look at some of those other countries,

Trước khi chúng ta quá tự tin thì nên xem xét một số nước khác,

and make sure that this organism doesn't just always evolve toward mildness.

để chắc chắn sinh vật này không tiến hóa theo hướng lành tính.

Well, in Peru it didn't.

Ở Peru thì không.

And in Ecuador -- remember, this is the place where it has

Và ở Ecuador-- nhớ rằng đây là nơi có

the highest potential waterborne transmission --

sự tiềm năng truyền nhiễm bằng nước cao nhất--

it looked like it got more harmful.

dường như nó trở nên nguy hiểm hơn.

In every case there's a lot of variation,

Có rất nhiều biến động trong mỗi trường hợp,

but something about the environment the people are living in,

nhưng có điều gì đó về môi trường sinh sống của con người,

and I think the only realistic explanation is that it's

và tôi nghĩ cách giải thích hợp lý duy nhất là

the degree of waterborne transmission,

mức độ lan truyền bằng nước,

favored the harmful strains in one place, and mild strains in another.

ưu ái các chủng nguy hiểm ở nơi này, và chủng lành tính ở nơi kia.

So, this is very encouraging,

Điều này có tính động viên rất lớn,

it suggests that something that we might want to do anyhow,

nó gợi ý một điều gì đó mà chúng ta có thể sẽ muốn làm,

if we had enough money, could actually give us a much bigger bang for the buck.

nếu chúng ta có đủ tiền, có thể sẽ cho ta một món rất hời.

It would make these organisms evolve to mildness,

Nó có thể sẽ khiến các sinh vật này tiến hóa theo hướng lành tính,

so that even though people might be getting infected,

nên nếu có người bị mắc bệnh,

they'd be infected with mild strains.

thì họ sẽ bị mắc các chủng lành tính.

It wouldn't be causing severe disease.

Nó sẽ không gây ra bệnh nghiêm trọng.

But there's another really interesting aspect of this,

Nhưng còn có một khía cạnh thực sự thú vị khác của việc này,

and this is that if you could control the evolution of virulence,

và đó là nếu bạn có thể kiểm soát sự tiến hóa của tính độc,

evolution of harmfulness,

sự tiến hóa của mức độ nguy hiểm,

then you should be able to control antibiotic resistance.

thì bạn cũng có thể kiểm soát sự kháng lại thuốc kháng sinh.

And the idea is very simple.

Ý tưởng rất đơn giản.

If you've got a harmful organism,

Nếu bạn có một sinh vật độc hại,

a high proportion of the people are going to be symptomatic,

một phần lớn dân số sẽ mang triệu chứng,

a high proportion of the people are going to be going to get antibiotics.

một phần lớn dân số sẽ dùng thuốc kháng sinh.

You've got a lot of pressure favoring antibiotic resistance,

Bạn sẽ có áp lực rất lớn ưu ái sự kháng kháng sinh,

so you get increased virulence leading to

nên bạn đạt được tính độc tăng, dẫn tới

the evolution of increased antibiotic resistance.

sự tiến hóa của khả năng kháng kháng sinh tăng.

And once you get increased antibiotic resistance,

Và một khi bạn có khả năng kháng kháng sinh tăng,

the antibiotics aren't knocking out the harmful strains anymore.

các thuốc kháng sinh không tiêu diệt được các chủng nguy hiểm nữa.

So, you've got a higher level of virulence.

Bạn đã có mức độ độc tính cao hơn.

So, you get this vicious cycle.

Vậy nên bạn có một vòng luẩn quẩn.

The goal is to turn this around.

Mục tiêu là đảo ngược điều này.

If you could cause an evolutionary decrease in virulence

Nếu bạn có thể tạo ra sự giảm độc tính mang tính tiến hóa

by cleaning up the water supply,

bằng cách làm sạch nguồn cấp nước,

you should be able to get an evolutionary decrease

thì bạn có thể có được sự giảm mang tính tiến hóa

in antibiotic resistance.

trong khả năng kháng kháng sinh.

So, we can go to the same countries and look and see.

Chúng ta có thể tới những quốc gia trước và xem xét.

Did Chile avoid the problem of antibiotic resistance,

Chile có tránh được vấn đề kháng kháng sinh hay không,

whereas did Ecuador actually have the beginnings of the problem?

còn Ecuador có phải là đang bắt đầu gặp phải vấn đề hay không?

If we look in the beginning of the 1990s,

Nếu chúng ta nhìn vào đầu những năm 1990s,

we see, again, a lot of variation.

một lần nữa ta thấy sự biến thiên lớn.

In this case, on the Y-axis, we've just got a measure of antibiotic sensitivity --

Trong trường hợp này, ở trục Y, ta có đo lường về tính nhạy cảm với kháng sinh--

and I won't go into that.

và tôi sẽ không bàn thêm về điều đó.

But we've got a lot of variation in antibiotic sensitivity in Chile,

Nhưng ta có biến thiên lớn trong tính nhạy cảm với kháng sinh ở Chile,

Peru and Ecuador, and no trend across the years.

Peru và Ecuador, và không có xu hướng nào trong những năm này.

But if we look at the end of the 1990s, just half a decade later,

Nhưng nếu ta nhìn vào cuối những năm 1990, chỉ nửa thập kỷ sau,

we see that in Ecuador they started having a resistance problem.

ta thấy rằng Ecuador bắt đầu có vấn đề về tính kháng.

Antibiotic sensitivity was going down.

Sự nhạy cảm với kháng sinh đi xuống.

And in Chile, you still had antibiotic sensitivity.

Và ở Chile, bạn vẫn có tính kháng kháng sinh.

So, it looks like Chile dodged two bullets.

Có vẻ như Chile tránh được hai mối nguy.

They got the organism to evolve to mildness,

Họ có sinh vật tiến hóa lành tính,

and they got no development of antibiotic resistance.

và vấn đề kháng kháng sinh không phát triển.

Now, these ideas should apply across the board,

Những ý tưởng này có thể áp dụng được cho các loài khác,

as long as you can figure out why some organisms evolved to virulence.

miễn bạn hiểu lí do một số sinh vật tiến hóa theo hướng độc tính.

And I want to give you just one more example,

Và tôi muốn cho bạn thấy một ví dụ nữa,

because we've talked a little bit about malaria.

vì chúng ta đã nói một chút về sốt rét.

And the example I want to deal with is,

Và ví dụ mà tôi muốn đưa ra là,

or the idea I want to deal with, the question is,

hoặc ý tưởng mà tôi muốn nói, câu hỏi là,

what can we do to try to get the malarial organism to evolve to mildness?

chúng ta có thể làm gì để khiến sinh vật gây sốt rét tiến hóa theo hướng lành tính?

Now, malaria's transmitted by a mosquito,

Sốt rét được truyền đi bởi muỗi,

and normally if you're infected with malaria, and you're feeling sick,

và thường nếu bạn bị sốt rét, và bạn cảm thấy ốm,

it makes it even easier for the mosquito to bite you.

thì muỗi sẽ dễ đốt bạn hơn.

And you can show, just by looking at data from literature,

Và bạn có thể chứng minh, bằng cách xem xét số liệu trong các tài liệu,

that vector-borne diseases are more harmful

rằng các bệnh truyền đi bởi vector là nguy hiểm hơn

than non-vector-borne diseases.

so với các bệnh không có vector.

But I think there's a really fascinating example

Nhưng tôi nghĩ có một ví dụ thực sự ấn tượng

of what one can do experimentally to try to actually demonstrate this.

về việc ta có thể thực nghiệm để chứng minh thực tế điều này.

In the case of waterborne transmission,

Trong trường hợp lan truyền bằng nước,

we'd like to clean up the water supplies,

chúng ta sẽ muốn làm sạch nguồn cấp nước,

see whether or not we can get those organisms to evolve towards mildness.

và xem liệu ta có thể khiến những sinh vật đó tiến hóa theo hướng lành tính không.

In the case of malaria, what we'd like to do is mosquito-proof houses.

Trong trường hợp sốt rét, điều chúng ta muốn có là nhà chống muỗi.

And the logic's a little more subtle here.

Và logic thì hơi khó thấy trong trường hợp này.

If you mosquito-proof houses,

Nếu bạn làm nhà chống muỗi,

when people get sick, they're sitting in bed --

khi có người ốm, người đó nằm trên giường-

or in mosquito-proof hospitals, they're sitting in a hospital bed --

hoặc trong bệnh viện chống muỗi, người đó nằm trên giường bệnh viện --

and the mosquitoes can't get to them.

và muỗi không thể đốt họ được.

So, if you're a harmful variant

Nếu bạn là một biến thể độc hại

in a place where you've got mosquito-proof housing, then you're a loser.

ở một nơi có nhà chống muỗi, thì bạn là một kẻ thất bại.

The only pathogens that get transmitted

Các mầm bệnh duy nhất được truyền đi

are the ones that are infecting people that feel healthy enough

là mầm gây bệnh cho người nhưng vẫn đủ sức

to walk outside and get mosquito bites.

để đi ra ngoài và bị muỗi đốt.

So, if you were to mosquito proof houses,

Vậy nếu bạn làm nhà chống muỗi,

you should be able to get these organisms to evolve to mildness.

thì bạn có thể khiến các sinh vật này tiến hóa theo hướng lành tính.

And there's a really wonderful experiment that was done

Và có một thí nghiệm tuyệt vời đã được thực hiện

that suggests that we really should go ahead and do this.

mà gợi ý rằng chúng ta thực sự nên làm thế.

And that experiment was done in Northern Alabama.

Và thí nghiệm đó được thực hiện tại Bắc Alabama.

Just to give you a little perspective on this,

Để cho bạn thấy được bối cảnh,

I've given you a star at the intellectual center of the United States,

tôi đã đánh dấu ngôi sao tại vị trí trung tâm trí thức của Mỹ này,

which is right there in Louisville, Kentucky.

là ngay tại đây, tại Louisville, Kentucky.

And this really cool experiment was done

Và thí nghiệm thực sự tuyệt này được thực hiện

about 200 miles south of there, in Northern Alabama,

cách đây 200 dặm về phía Nam, ở Bắc Alabama,

by the Tennessee Valley Authority.

bởi Nhà chức trách thung lũng Tennessee.

They had dammed up the Tennessee River.

Họ đã xây đập trên sông Tennessee.

They'd caused the water to back up,

Họ khiến nước ngừng chảy.

they needed electric, hydroelectric power.

Họ cần điện, thủy điện.

And when you get stagnant water, you get mosquitoes.

Và khi bạn có nguồn nước tù, bạn có muỗi.

They found in the late '30s -- 10 years after they'd made these dams --

Họ phát hiện ra trong cuối những năm 30- 10 năm sau khi xây đập--

that the people in Northern Alabama were infected with malaria,

rằng người dân ở Bắc Alabama bị mắc sốt rét,

about a third to half of them were infected with malaria.

và khoảng 1/3 đến một nửa dân số bị mắc sốt rét.

This shows you the positions of some of these dams.

Bản đồ này cho thấy vị trí của một số con đập.

OK, so the Tennessee Valley Authority was in a little bit of a bind.

OK, Nhà chức trách thung lũng Tennessee đã hơi mắc kẹt một chút.

There wasn't DDT, there wasn't chloroquines: what do they do?

Lúc đó không có DDT, không có chloroquine: họ làm gì?

Well, they decided to mosquito proof every house in Northern Alabama.

Họ quyết định chống muỗi cho mọi căn nhà ở Bắc Alabama.

So they did. They divided Northern Alabama into 11 zones,

Họ làm thế. Họ chia Bắc Alabama thành 11 vùng,

and within three years, about 100 dollars per house,

và trong vòng 3 năm, với khoảng 100 đô-la mỗi căn nhà

they mosquito proofed every house.

họ đã chống muỗi cho mọi căn nhà.

And these are the data.

Và đây là số liệu.

Every row across here represents one of those 11 zones.

Mỗi hàng ở đây biểu thị 1 trong 11 vùng đó.

And the asterisks represent the time at which

Và dấu hoa thị biểu diễn thời gian

the mosquito proofing was complete.

việc chống muỗi hoàn tất.

And so what you can see is that

Và cái mà bạn thấy được là

just the mosquito-proofed housing, and nothing else,

chỉ bằng việc chống muỗi cho nhà, không gì khác,

caused the eradication of malaria.

đã xóa sổ bệnh sốt rét.

And this was, incidentally, published in 1949,

Và kết quả này ngẫu nhiên được xuất bản năm 1949,

in the leading textbook of malaria, called "Boyd's Malariology."

trong cuốn giáo khoa hàng đầu về sốt rét, tên là "Boyd's Malariology."

But almost no malaria experts even know it exists.

Nhưng hầu như không có chuyên gia sốt rét nào biết cả.

This is important,

Điều này là quan trọng,

because it tells us that if you have moderate biting densities,

vì nó nói cho ta biết rằng nếu bạn có tỷ lệ bị đốt trung bình,

you can eradicate malaria by mosquito proofing houses.

thì bạn có thể xóa sổ sốt rét bằng những ngôi nhà chống muỗi.

Now, I would suggest that you could do this in a lot of places.

Giờ, tôi cho rằng bạn có thể làm được việc này ở rất nhiều nơi.

Like, you know, just as you get into the malaria zone,

Như là, giống như khi bạn đi vào vùng sốt rét,

sub-Saharan Africa.

châu Phi hạ Sahara.

But as you move to really intense biting rate areas, like Nigeria,

Nhưng khi bạn đi vào những vùng có tỷ lệ bị đốt rất cao, như Nigeria,

you're certainly not going to eradicate.

thì chắc hẳn bạn không xóa sổ bệnh được.

But that's when you should be favoring evolution towards mildness.

Nhưng đó là khi bạn nên ưu ái sự tiến hóa theo hướng lành tính.

So to me, it's an experiment that's waiting to happen,

Nên theo tôi, đó là một thí nghiệm đang chờ được tiến hành,

and if it confirms the prediction, then

và nếu nó xác nhận dự đoán, thì

we should have a very powerful tool.

chúng ta sẽ có một công cụ rất mạnh.

In a way, much more powerful than the kind of tools we're looking at,

Theo một cách nào đó, mạnh hơn nhiều so với các công cụ chúng ta đã xem xét,

because most of what's being done today is

vì hầu hết mọi thứ đang được tiến hành ngày nay là

to rely on things like anti-malarial drugs.

dựa vào những thứ như thuốc chống sốt rét.

And we know that, although it's great to make those

Và chúng ta biết rằng, mặc dù thật là tuyệt

anti-malarial drugs available at really low cost and high frequency,

khi cung cấp thuốc chống sốt rét giá rẻ và thường xuyên,

we know that when you make them highly available

bạn biết rằng khi bạn khiến các thuốc này trở nên rất sẵn có

you're going to get resistance to those drugs.

thì bạn sẽ có sự kháng lại các thuốc này.

And so it's a short-term solution.

Và do đó đó là giải pháp ngắn hạn.

This is a long-term solution.

Đây là giải pháp dài hạn.

What I'm suggesting here is that we could get evolution

Cái tôi đang đưa ra đây là chúng ta có thể khiến tiến hóa

working in the direction we want it to go,

xảy ra theo chiều hướng ta muốn,

rather than always having to battle evolution as a problem

thay vì luôn đấu tranh với tiến hóa như một vấn đề

that stymies our efforts to control the pathogen,

mà cản trở các nỗ lực kiểm soát mầm bệnh của chúng ta

for example with anti-malarial drugs.

ví dụ như bằng thuốc chống sốt rét.

So, this table I've given just to emphasize

Bảng mà tôi vừa đưa ra là để nhấn mạnh

that I've only talked about two examples.

rằng tôi mới chỉ nói về 2 ví dụ.

But as I said earlier, this kind of logic applies across the board

Nhưng như tôi đã nói, kiểu lý luận này áp dụng được cho

for infectious diseases, and it ought to.

các bệnh truyền nhiễm khác, và nên là vậy.

Because when we're dealing with infectious diseases, we're dealing with living systems.

Khi chúng ta đối mặt với bệnh truyền nhiễm, và đó là các hệ thống sống.

We're dealing with living systems;

Chúng ta làm việc với các hệ thống sống;

we're dealing with systems that evolve.

Chúng ta làm việc với hệ thống tiến hóa.

And so if you do something with those systems,

Do đó nếu bạn làm gì đó với hệ thống này,

they're going to evolve one way or another.

chúng sẽ tiến hóa cách này hay cách khác.

And all I'm saying is that we need to figure out how they'll evolve,

Và tôi chỉ muốn nói rằng ta cần làm rõ cách chúng sẽ tiến hóa,

so that -- we need to adjust our interventions

ta cần điều chỉnh sự can thiệp của chúng ta

to get the most bang for the intervention buck,

để đạt được nhiều kết quả nhất từ các can thiệp đó,

so that we can get these organisms to evolve in the direction we want them to go.

chúng ta có thể khiến các sinh vật này tiến hóa như ta muốn.

So, I don't really have time to talk about those things,

Tôi không có thời gian nói chuyện này,

but I did want to put them up there,

nhưng tôi muốn đưa ra đây,

just to give you a sense that there really are solutions

chỉ để khiến các bạn hiểu được rằng thực sự có các giải pháp

to controlling the evolution of harmfulness

để kiểm soát sự tiến hóa của tính gây hại

of some of the nasty pathogens that we're confronted with.

của một số mầm bệnh nguy hiểm mà chúng ta phải đối mặt.

And this links up with a lot of the other ideas that have been talked about.

Và điều này liên hệ với nhiều ý tưởng khác mà tôi đã đề cập.

So, for example, earlier today there was discussion of,

Ví dụ, đầu ngày đã có thảo luận về,

how do you really lower sexual transmission of HIV?

cách thực sự làm giảm tỷ lệ truyền nhiễm HIV qua đường tình dục?

What this emphasizes is that we need to figure out how it will work.

Điều này nhấn mạnh chúng ta cần hiểu được cách nó sẽ hoạt động.

Will it maybe get lowered if we alter the economy of the area?

Nó có thể được giảm bớt nếu ta thay đổi nền kinh tế của khu vực không?

It may get lowered if we intervene in ways that

Nó có thể được giảm bớt nếu ta can thiệp theo cách mà

encourage people to stay more faithful to partners, and so on.

khuyến khích mọi người chung thủy với bạn tình hơn, và những cách khác.

But the key thing is to figure out how to lower it,

Nhưng điều chủ chốt là hiểu được cách làm giảm,

because if we lower it, we'll get an evolutionary change in the virus.

vì nếu ta làm giảm được, sẽ có sự thay đổi mang tính tiến hóa của virus.

And the data really do support this:

Và dữ liệu thực sự ủng hộ điều này:

that you actually do get the virus evolving towards mildness.

rằng bạn thực sự khiến virus tiến hóa theo hướng lành tính.

And that will just add to the effectiveness of our control efforts.

Và điều đó sẽ đóng góp thêm vào tính hiệu quả của các nỗ lực kiểm soát bệnh.

So the other thing I really like about this,

Một điều khác mà tôi rất thích về việc này,

besides the fact that it brings a whole new dimension

bên cạnh thực tế là nó mang lại một chiều kích hoàn toàn mới

into the study of control of disease,

tới việc nghiên cứu kiểm soát bệnh,

is that often the kinds of interventions that you want,

đó là, thường thì kiểu can thiệp mà bạn muốn,

that it indicates should be done,

mà chỉ ra rằng nên được tiến hành,

are the kinds of interventions that people want anyhow.

cũng là kiểu can thiệp mà người khác muốn.

But people just haven't been able to justify the cost.

Nhưng mọi người vẫn chưa thể biện minh được cho chi phí.

So, this is the kind of thing I'm talking about.

Đây là cái mà tôi đang nói đến.

If we know that we're going to get extra bang for the buck from providing clean water,

Nếu ta biết rằng ta sẽ được lợi rất nhiều từ việc cấp nước sạch,

then I think that we can say,

thì tôi cho rằng ta có thể nói,

let's push the effort into that aspect of the control,

hãy nỗ lực với khía cạnh kiểm soát đó

so that we can actually solve the problem,

để ta có thể thực sự giải quyết được vấn đề,

even though, if you just look at the frequency of infection,

mặc dù, nếu bạn nhìn vào tần suất nhiễm,

you would suggest that you can't solve the problem well enough

bạn sẽ cho rằng mình không thể giải quyết được vấn đề đủ tốt

just by cleaning up water supply.

chỉ bằng cách làm sạch nguồn cấp nước.

Anyhow, I'll end that there, and thank you very much.

Tôi xin kết thúc, cảm ơn các bạn nhiều.

(Applause)

(Vỗ tay)