Dean Kamen: The emotion behind invention

Tłumaczenie: Joanna Kopczynska Korekta: Rysia Wand

It's not about technology,

Nie chodzi tu o technologię,

it's about people and stories.

ale o ludzi i ich losy.

I could show you

Mógłbym wam pokazać

what recently was on television

film z cyklu "60 minutes"

as a high quality video:

który leciał ostatnio w telewizji.

60 Minutes, many of you may have seen it.

Wielu z was go pewnie widziało.

And it was the now director of the entire piece

Występował w nim obecny dyrektor

of the veteran's administration --

ds. weteranów,

who, himself, had lost an arm 39 years ago

który sam stracił rękę 39 lat temu

in Vietnam --

w Wietnamie.

who was adamantly opposed to these crazy devices

Stanowczo odrzucał szalone wynalazki,

that don't work.

które nie spełniają swojej roli.

And it turns out that with 60 Minutes cameras rolling in the background,

Wyrażał się bardzo jasno.

after he pretty much made his position clear on this --

Ale podczas nagrywania programu,

he had his hook and he had his --

zamienił swój hak na nasze ramię...

he wore this arm for less than two hours

Używał go przez niecałe dwie godziny.

and was able to pour himself a drink and got quite emotional over the fact

Mógł nalać sobie coś do picia

that, quote -- his quote --

i nie ukrywał emocji, że, cytując jego słowa:

it's the first time he's felt like he's had an arm in 39 years.

"Pierwszy raz od 39 lat czuję, że mam rękę".

But that would sort of be jumping to the middle of the story,

Ale wybiegam za bardzo na przód.

and I'm not going to show you that polished video.

Nie pokażę filmu w ostatecznej formie.

I'm going to, instead, in a minute or two,

Zamiast tego zobaczycie

show you an early, crude video

jego wczesną, nieobrobioną wersję.

because I think it's

Moim zdaniem

a better way to tell a story.

to o wiele lepsza ilustracja.

A few years ago I was visited by

Kilka lat temu zgłosili się do mnie

the guy that runs DARPA,

szefowie DARPA.

the people that fund all the advanced technologies

agencji finansującej zaawansowane technologie,

that businesses and universities probably wouldn't take the risk of doing.

zbyt ryzykowne dla prywatnych firm czy uczelni,

They have a particular interest in ones that will help our soldiers.

zwłaszcza technologie służące żołnierzom.

I get this sort of unrequested -- by me anyway -- visit,

Przyszli do mnie z nieproszoną wizytą.

and sitting in my conference room is a very senior surgeon

Siedzi u mnie wojskowy chirurg

from the military

wysokiego szczebla

and the guy that runs DARPA.

i szef DARPA

They proceed to tell me a story which comes down

i snują opowieść, mniej więcej tej treści:

to basically the following. We have used such advanced technologies

"Mamy już zaawansowane technologie

now and made them available

i udostępniamy je żołnierzom

in the most remote places that we put soldiers:

stacjonującym w odległych miejscach,

hills of Afghanistan, Iraq ...

takich jak Afganistan czy Irak".

They were quite proud of the fact that

Byli dumni z tego, że

you know, before the dust clears,

bez chwili zwłoki

if some soldier has been hurt

ranni żołnierze

they will have collected him or her, they will have brought him back,

są zabierani z pola walki.

they will be getting world-class triage emergency care

Dostają pierwszorzędną pomoc doraźną,

faster than you and I would be getting it if we were hurt

szybciej niż ofiara wypadku samochodowego

in a car accident in a major city in the United States.

w dużym mieście USA.

That's the good news.

To dobra wiadomość.

The bad news is if they've collected this person

Zła jest taka, że jeżeli ranny

and he or she is missing an arm or leg,

stracił rękę, nogę

part of the face, it's probably not coming back.

czy część twarzy, już jej raczej nie odzyska.

So, they started giving me the statistics on how many of these kids had lost an arm.

Pokazali statystyki, ilu chłopców straciło rękę.

And then the surgeon pointed out, with a lot of anger,

Jak gniewnie zauważył chirurg:

he said, "Why is it? At the end of the Civil War,

"Podczas wojny secesyjnej mieli muszkiety,

they were shooting each other with muskets. If somebody lost an arm,

a jeśli ktoś stracił rękę,

we gave them a wooden stick with a hook on it.

dostawał drewniany kij z hakiem.

Now we've got F18s and F22s,

Teraz, mamy samoloty F18 i F22,

and if somebody loses an arm,

ale jeśli ktoś traci rękę,

we give them a plastic stick with a hook on it."

dostaje plastikowy kij z hakiem."

And they basically said, "This is unacceptable,"

Powiedzieli, że to niedopuszczalne.

and then the punchline: "So, Dean,

A puenta brzmiała:

we're here because you make medical stuff.

"Robisz różne medyczne sprzęty.

You're going to give us an arm."

Skonstruujesz nam rękę."

And I was waiting for the 500 pages of bureaucracy,

Nastawiłem się na lawinę biurokracji,

paperwork and DODs.

papierkowej roboty i najazd Departamentu Obrony.

No, the guy says,

Usłyszałem jednak:

"We're going to bring a guy into this conference room,

"Przyprowadzimy tu gościa,

and wearing the arm you're going to give us,

który ręką twojego projektu

he or she is going to pick up a raisin or a grape

podniesie rodzynek albo winogrono

off this table.

ze stołu.

If it's the grape, they won't break it."

I nie zmiażdży winogrona."

Great he needs efferent, afferent, haptic response sensors.

Czyli eferentne i aferentne czujniki dotykowe.

"If it's the raisin, they won't drop it."

"A rodzynka nie upuści".

So he wants fine motor control: flex at the wrist,

Czyli mała motoryka, ruchomy nadgarstek,

flex at the elbow, abduct and flex at the shoulder.

ruchomy łokieć, odwodzenie i zgięcie stawu ramiennego,

Either way they were going to eat it.

żeby móc to podnieść do ust.

"Oh, by the way Dean. It's going to fit on a 50th percentile female frame --

"A propos: rozmiar jak dla przeciętnej kobiecej sylwetki",

namely 32 inches from the long finger --

czyli 80 centymetrów od palca środkowego

and weigh less than nine pounds."

i mniej niż 4 kilo wagi.

50th percentile female frame.

"Ma też być samowystarczalne

"And it's going to be completely self contained including all its power."

pod względem energetycznym."

So, they finished that. And I, as you can tell,

Na tym kończyła się lista wymagań.

am a bashful guy.

Ponieważ jestem nieśmiały,

I told them they're nuts.

powiedziałem, że są walnięci.

(Laughter)

(Śmiech)

They've been watching too much "Terminator."

Naoglądali się za dużo Terminatora.

(Laughter)

(Śmiech)

Then, the surgeon says to me,

A potem ten chirurg mówi,

"Dean, you need to know

"Musisz wiedzieć,

more than two dozen of these kids have come back

że prawie 30 rannych

bilateral."

straciło obie kończyny."

Now, I cannot imagine --

Nie wiem jak wy,

I'm sorry, you may have a better

ale ja nie potrafię

imagination than I do --

sobie wyobrazić utraty ręki,

I can't imagine losing my arm,

sobie wyobrazić utraty ręki,

and typically at 22 years old.

i to w wieku 22 lat,

But compared to that, losing two?

nie mówiąc już o dwóch.

Seems like that would be an inconvenience.

To dopiero musi być niewygoda.

Anyway, I went home that night. I thought about it.

Z tą myślą wróciłem do domu.

I literally could not sleep

Dosłownie spędzała mi sen z powiek.

thinking about, "I wonder how you'd roll over

Jak przekręciłbym się na drugi bok

with no shoulders."

nie mając rąk?

So, I decided we've got to do this.

Zdecydowałem, że muszę to zrobić.

And trust me, I've got a day job, I've got a lot of day jobs.

Dodam, że dzień w dzień pracuję,

Most of my day job keeps me busy

żeby finansować pomysły jak FIRST,

funding my fantasies like FIRST and water and power ....

czy odnawialne źródła energii.

And I've got a lot of day jobs.

Nie narzekam na brak zajęć,

But I figured I gotta do this.

ale uznałem, że muszę się tym zająć.

Did a little investigation,

Zebrałem informacje

went down to Washington, told them

i pojechałem do Waszyngtonu powiedzieć,

I still think they're nuts but we're going to do it.

że nadal mam ich za wariatów, ale to zrobię.

And I told them I'd build them an arm.

Zbuduję im rękę.

I told them it would probably take five years to get through the FDA,

Pewnie 5 lat zajmą formalności urzędowe

and probably 10 years to be reasonably functional.

i kolejne 10 osiągnięcie sprawności.

Look what it takes to make things like iPods.

Patrzcie, ile czasu robi się np. iPody.

"Great," he said, "You got two years."

"Świetnie" - usłyszałem. - "Masz dwa lata."

(Laughter)

(Śmiech)

I said, "I'll tell you what. I'll build you an arm

Mówię: "Skonstruuowanie ręki

that's under nine pounds

ważącej mniej niż 4 kg.

that has all that capability in one year.

zajmie rok.

It will take the other nine to make it functional and useful."

Ale kolejne 9 zajmie usprawnianie i funkcjonalność."

We sort of agreed to disagree.

Zostawiliśmy kwestię otwartą.

I went back and I started putting a team together,

Zacząłem organizować zespół,

the best guys I could find with a passion to do this.

najlepszych ludzi, zapaleńców.

At the end of exactly one year

Dokładnie po roku mieliśmy urządzenie,

we had a device with 14 degrees of freedom,

które zginało się w 14 miejscach,

all the sensors, all the microprocessors,

miało wszystkie czujniki, mikroprocesory, itd.

all the stuff inside.

miało wszystkie czujniki, mikroprocesory, itd.

I could show you it with a cosmesis on it

Po kosmetyce wygląda tak realistycznie,

that's so real it's eerie, but then you wouldn't see

że ciarki przechodzą,

all this cool stuff.

tylko nie widać cudeniek w środku.

I then thought it would be years

Spodziewałem się, że miną lata

before we'd be able to make it really, really useful.

zanim osiągniemy pełną funkcjonalność.

It turned out, as I think you could see

Pamiętacie pewnie

in Aimee's capabilities and attitudes,

umiejętności i postawę Aimee Mullins.

people with a desire to do something

Zapaleńcy są niezwykli,

are quite remarkable and nature is quite adaptable.

a natura potrafi się przystosować.

Anyway, with less than 10 hours of use,

Wracając do tematu: dwóch facetów.

two guys -- one that's bilateral.

Jeden bez obu rąk:

He's literally, he's got no shoulder on one side,

z jednej strony amputowane całe ramię,

and he's high trans-humeral on the other.

a z drugiej powyżej łokcia.

And that's Chuck and Randy together,

Chuck i Randy, po 10 godzinach,

after 10 hours -- were playing in our office.

zaczęli się bawić w naszym biurze.

And we took some pretty cruddy home movies.

Filmowaliśmy prymitywną kamerą.

At the end of the one I'm going to show, it's only about a minute

Pod koniec jednego z ujęć

and a couple of seconds long,

Pod koniec jednego z ujęć

Chuck does something that to this day I'm jealous of,

Chuck robi coś, czego mu zazdroszczę,

I can't do it.

bo sam tak nie potrafię.

He picks up a spoon, picks it up,

Bierze łyżkę,

scoops out some Shredded Wheat and milk,

nabiera płatki z mlekiem

holds the spoon level

i trzymając poziomo

as he translates it, moving all these joints simultaneously,

poruszając wszystkimi stawami, podnosi do ust,

to his mouth, and he doesn't drop any milk.

i nie roni ani kropli mleka.

(Laughter)

(Śmiech)

I cannot do that.

Ja tego nie potrafię.

(Laughter)

(Śmiech)

His wife was standing behind me.

Jego żona stała w tym czasie

She's standing behind me at the time

za mną

and she says, "Dean,

i mówi: "Dean,

Chuck hasn't fed himself in 19 years.

Chuck nie jadł sam od 19 lat. Wybieraj:

So, you've got a choice:

albo my bierzemy rękę,

We keep the arm, or you keep Chuck."

albo ty bierzesz Chucka."

(Laughter) (Applause)

(Śmiech)

So, can we see that?

Możemy zobaczyć?

This is Chuck showing simultaneous control

Chuck pokazuje równoczesną kontrolę

of all the joints.

nad wszystkimi stawami.

He's punching our controls guy. The guy behind him

Boksuje gościa od sterowania. Za nim

is our engineer/surgeon,

stoi nasz inżynier i chirurg w jednym.

which is a convenient guy to have around.

Warto mieć takiego pod reką.

There's Randy, these guys are passing a rubber

A to Randy i Chuck przekazują sobie

little puck between them.

mały gumowy krążek.

And just as in the spirit of FIRST,

Byli tak dumni, że w duchu profesjonalizmu

gracious professionalism, they are quite proud of this,

jaki panuje w FIRST,

so they decide to share a drink.

postanowili się napić.

This is a non-trivial thing to do, by the way.

To wcale nie taka błaha sprawa.

Imagine doing that with a wooden stick and a hook on the end of it,

Spróbujcie to zrobić

doing either of those.

hakiem na drewnianym patyku.

Now Chuck is doing something quite extraordinary,

Teraz Chuck zrobi coś niesamowitego,

at least for my limited physical skill.

przynajmniej w porównaniu ze mną.

And now he's going to do what DARPA asked me for.

Robi teraz to, o co prosiła DARPA.

He's going to pick up a grape -- he didn't drop it,

Podnosi winogrono i ani go nie upuści

he didn't break it --

ani nie zmiażdży,

and he's going to eat it.

tylko zje.

So, that's where we were

Oto rezultat 15 miesięcy.

at the end of about 15 months.

Oto rezultat 15 miesięcy.

(Applause)

(Oklaski)

But, as I've learned from Richard,

Jednak dzięki Richardowi wiem,

the technology, the processors, the sensors, the motors,

że technologia, procesory, czujniki i silniki

is not the story.

to nie cały obraz.

I hadn't dealt with this kind of problem

Nigdy przedtem nie miałem styczności

or frankly, this whole segment

choćby w przybliżeniu,

of the medical world.

z tą gałęzią medycyny.

I'll give you some astounding things that have happened

Kilka zdumiewających rzeczy

as we started this.

wydarzyło się na początku projektu.

After we were pretty much convinced we had a good design,

Kiedy upewniliśmy się co do projektu,

and we'd have to make all the standard engineering trade-offs you always make --

musieliśmy dokonać kilku kompromisów.

you can always get three out of four of anything you want;

Zwykle wychodzą tylko 3 na 4 życzenia:

the weight, the size, the cost, the functionality --

waga, rozmiar, koszt i funkcjonalność.

I put a bunch of guys in my plane

Dlatego poleciałem z kilkoma facetami

and I said, "We're flying down to Walter Reed, and we're going talk to these kids,

do szpitala wojskowego Walter Reed.

because frankly it doesn't matter whether we like this arm.

W końcu nie liczy się,

It doesn't matter whether the

czy ręka podoba się nam

Department of Defense likes this arm."

albo Ministerstwu Obrony.

When I told them that they weren't entirely enthusiastic,

Moja opinia nie przypadła im do gustu,

but I told them, "It really doesn't matter what their opinion is.

ale powiedziałem, że to też się nie liczy.

There is only one opinion that matters,

Liczy się wyłącznie

the kids that are either going to use it or not."

zdanie przyszłych użytkowników.

I told a bunch of my engineers, "Look we're going to walk into Walter Reed,

Powiedziałem inżynierom, że w Walter Reed

and you're going to see people, lots of them,

zobaczymy wielu ludzi

missing major body parts.

bez ważnych części ciała.

They're probably going to be angry, depressed, frustrated.

Pewnie będą wściekli, przygnębieni i sfrustrowani.

We're probably going to have to give them support, encouragement.

Musimy ich wesprzeć, dodać otuchy.

But we've got to extract from them

A także dowiedzieć się,

enough information to make sure we're doing the right thing."

czy idziemy w słusznym kierunku.

We walked into Walter Reed and I could not have been more wrong.

Na miejscu okazało się, że bardzo się myliłem.

We did see a bunch of people,

Rzeczywiście zobaczyliśmy wielu ludzi

a lot of them missing a lot of body parts,

bez kończyn,

and parts they had left were burned;

z poparzeniami,

half a face gone, an ear burned off.

bez połowy twarzy, ze spalonymi uszami.

They were sitting at a table. They were brought together for us.

Czekali na nas przy stole.

And we started asking them all questions.

Zasypaliśmy ich pytaniami.

"Look," I'd say to them, "We're not quite as good as nature yet.

"Jeszcze nie doścignęliśmy natury.

I could give you fine motor control,

Mogę zapewnić wam motorykę dłoni

or I could let you curl 40 pounds;

albo dźwignięcie 20 kilogramów,

I probably can't do both.

ale nie jedno i drugie.

I can give you fast control

Mogę dać szybkie reakcje

with low reduction ratios in these gears,

z małymi przełożeniami,

or I can give you power;

albo mogę dać siłę,

I can't give you both.

ale nie jedno i drugie."

And we were trying to get them to all help us

Staraliśmy się dowiedzieć,

know what to give them.

czego potrzebują.

Not only were they enthusiastic, they kept thinking

Kipieli entuzjazmem. Uważali,

they're there to help us.

że to oni pomagają nam.

"Well, would it help if I ..."

"Może mógłbym..."

"Guys, and woman,

Powiedziałem im:

you've given enough.

"Zrobiliście już dosyć.

We're here to help you. We need data. We need to know

Potrzebne nam dane,

what you need."

żeby wiedzieć czego wam potrzeba."

After a half an hour, maybe, there was one guy at the far end of the table

Facet z końca stołu

who wasn't saying much.

prawie się nie odzywał.

You could see he was missing an arm.

Nie miał jednej ręki

He was leaning on his other arm.

i opierał się o drugą.

I called down to the end, "Hey, you haven't said much.

Zawołałem: "Hej, a ty?

If we needed this or this, what would you want?"

Co byś wolał?"

And he said, "You know,

A on na to:

I'm the lucky guy at this table.

"Ja jestem farciarz.

I lost my right arm,

Straciłem prawą rękę,

but I'm a lefty."

ale jestem mańkutem."

(Laughter)

(Śmiech)

So, he wouldn't say much.

Więc się nie odzywał.

He had a great spirit, like all the rest of them had great spirits.

Był w świetnym nastroju, jak i reszta.

And he made a few comments.

Dorzucił kilka uwag.

And then the meeting ended. We said goodbye to all these guys.

A przy pożegnaniu

And that guy pushed himself back from the table ...

odepchnął się od stołu.

he has no legs.

Nie miał nóg.

So, we left.

Odjechaliśmy.

And I was thinking,

Myślałem potem,

"We didn't give them support and encouragement;

że to oni dodali nam otuchy

they gave it to us.

a nie na odwrót.

They're not finished giving yet."

Że nadal dają z siebie wszystko.

It was astounding.

To było szokujące.

So, we went back.

Zacząłem pracować jeszcze ciężej, szybciej.

And I started working harder, faster.

Zacząłem pracować jeszcze ciężej, szybciej.

Then we went out to Brooke Army Medical Center.

Później, w Brooke Army Medical Center

And we saw lots of these kids, lots of them.

spotkaliśmy mnóstwo chłopców i dziewcząt.

And it was astounding

Ich optymizm był zdumiewający.

how positive they are.

Ich optymizm był zdumiewający.

So, we went back,

Po powrocie

and we've been working harder yet.

pracowaliśmy jeszcze więcej.

We're in clinical trials,

W fazie testów klinicznych

we've got five of them on people.

ochotnicy testowali 5 protez.

We're screaming along.

Robiliśmy szybkie postępy.

And I get a call and we go back

Wezwano mnie znów do Waszyngtonu,

to Washington.

Wezwano mnie znów do Waszyngtonu,

We go back to Walter Reed,

do Walter Reed.

and a kid, literally,

Chłopak

20 some-odd days before that

może przed 3 tygodniami

was blown up.

został ranny w wybuchu.

And they shipped him to Germany

W 24 godziny, przez Niemcy,

and 24 hours later they shipped him from Germany

W 24 godziny, przez Niemcy,

to Walter Reed.

trafił do Walter Reed.

And he was there,

Mieliśmy się z nim spotkać.

and they said we needed to come.

Mieliśmy się z nim spotkać.

And I went down

Pojechałem.

and they rolled him into a room.

Wwieźli go do sali.

He's got no legs.

Nie miał nóg.

He's got no arms.

Nie miał rąk,

He's got a small residual limb on one side.

tylko kikut po jednej stronie.

Half of his face is gone,

Stracił pól twarzy,

but they said his vision is coming back.

ale odzyskiwał wzrok.

He had one good eye.

Miał jedno sprawne oko.

His name is Brandon Marrocco.

Nazywa się Brandon Morroco.

And he said,

Powiedział mi:

"I need your arms,

"Potrzebuję od was rąk,

but I need two of them."

i to dwóch."

"You'll get them."

Dostaniesz je.

This kid was from Staten Island.

Chłopak pochodzi ze Staten Island.

And he said, "I had a truck,

Zapytał: "Przed wyjazdem

before I went over there,

miałem ciężarówkę

and it had a stick.

z ręczną skrzynią biegów.

You think I'll be able to drive it?"

Będę ją mógł prowadzić?"

"Sure."

Przytaknąłem, ale w głębi ducha

And I turned around and went, "How are we going to do this?"

myślałem: "Jak mam to zrobić?"

(Laughter)

(Śmiech)

Anyway, he was just like all the rest of them.

Ten chłopak przypominał pozostałych.

He doesn't really want a lot.

Nie chciał wiele.

He wants to help. He told me that

Chciał pomóc. Mówił,

he wanted to go back

że chce wrócić

to help his buddies.

i pomagać kolegom.

So, I was on my way out here.

W drodze tutaj

I was asked to stop at Texas.

zatrzymałem się w Teksasie.

There were 3,500 people,

Ministerstwo ds. Weteranów

the Veteran's Administration,

zaprosiło 3500 osób

U.S. ... just 3,500 at this huge event

na wielką imprezę,

to help the families

żeby pomóc rodzinom żołnierzy,

of all the kids --

którzy zginęli

some that have died, some that are

lub zostali okaleczeni

like Brandon --

tak jak Brandon.

and they wanted me to speak.

Chcieli, żebym zabrał głos.

I said, "What am I going to say?

Mówię: "Co mam powiedzieć?

This is not a happy thing. Look, if this happens to you,

To żadne szczęście.

I can give you ... This stuff is

Wszystko, co mogę zaoferować

still not as good at the original equipment."

i tak nie dorówna oryginałowi."

"You need to come."

"Musisz przyjechać."

So, I went.

Więc pojechałem.

And, as I think you get the point,

Było tam wielu rekonwalescencentów,

there were a lot people there recovering.

jedni w lepszym stanie, inni w gorszym.

Some further along than others.

Ale jak się już pewnie domyślacie,

But universally, these people that had been through this

mimo tego co przeszli,

had astounding attitudes,

mieli zdumiewające nastawienie do życia.

and just the fact that people care

Sam fakt, że ktoś się przejmuje ich losem,

makes a huge difference to them.

wiele dla nich znaczył.

I'll shut up, except one message

Kończę już truć, jeszcze tylko jedna uwaga,

or concern I have.

a raczej obawa.

I don't think anybody does it intentionally,

Nie posądzam nikogo o złe intencje,

but there were people there literally talking about,

ale niektórzy pytali

"Well, how much will they get?"

jak dużo dostaną.

You know, this country is involved as we've all heard,

Trwa teraz naszym kraju dyskusja

in this great healthcare debate.

nt. opieki zdrowotnej.

"Who is entitled to what?

Co się komu należy?

Who is entitled to how much?

I ile?

Who is going to pay for it?"

Kto za to zapłaci?

Those are tough questions.

Trudne pytania, na które

I don't have an answer to that. Not everybody

nie mam odpowiedzi. Nie każdemu

can be entitled to everything simply because you were born here.

należy sie wszystko, bo się tu urodził.

It's not possible. It would be nice

To niemożliwe. Fajnie by bylo,

but let's be realistic.

ale to nierealne.

They were tough questions. There's polarized groups down there.

To trudne pytania, które dzielą ludzi.

I don't know the answers.

Nie znam odpowiedzi.

There are other questions that are tough.

Są i inne trudne pytania.

"Should we be there?

Czy powinniśmy tam być?

How do we get out?

Jak mamy się wycofać?

What do we need to do?" There's very polarized

Co trzeba zrobić? Te pytania też dzielą ludzi.

answers to that question too,

Co trzeba zrobić? Te pytania też dzielą ludzi.

and I don't have any answers to that.

I nie mam odpowiedzi.

Those are political questions, economic questions,

To kwestie polityczne, gospodarcze,

strategic questions.

strategiczne.

I don't have the answer. But let me give you a simple

Chciałbym jednak zadać pytanie,

concern or maybe statement, then.

Chciałbym jednak zadać pytanie,

It is an easy answer.

na które odpowiedź jest prosta.

I know what these kids deserve

Wiem na jaką opiekę medyczną

on the healthcare side.

zasługują nasi żołnierze.

I was talking to one of them,

Rozmawiałem z jednym z nich,

and he was really liking this arm --

bardzo podobała mu się nasza ręka,

it's way, way, way better than a plastic

o niebo lepsza od plastikowego kija

stick with a hook on it --

z hakiem.

but there's nobody in this room that would rather have that

Ale i tak nikt z was

than the one you got.

nie zamieniłby na nią prawdziwej ręki.

But I was saying to him, "You know,

Powiedziałem mu:

the first airplane

"Samolot braci Wright

went 100 feet in 1903.

przeleciał tylko 36 metrów w 1903 roku.

Wilbur and Orville.

przeleciał tylko 36 metrów w 1903 roku.

But you know what? It wouldn't have made an old pigeon jealous.

Nawet gołąb by mu nie pozazdrościł.

But now we got Eagles out there,

Teraz mamy myśliwce Eagle F15,

F15s, even that Bald Eagle.

a nawet orzeł bielik

I've never seen a bird flying around at Mach 2.

nie przekroczy bariery dźwięku.

I think eventually we'll make these things extraordinary."

My też kiedyś daleko zajdziemy."

And I said to that kid,

Powiedziałem mu:

"I'll stop when your buddies

"Przestanę nad tym pracować,

are envious of your Luke arm

kiedy kumple zaczną zazdrościć ci ręki

because of what it can do, and how it does it.

i tego, co potrafi.

And we'll keep working. And I'm not going to stop working

Będę pracował

until we do that."

póki to osiągniemy.

And I think this country

Niech trwa wielka dyskusja,

ought to continue its great debate,

to całe marudzenie i narzekanie,

whining and complaining, "I'm entitled." "You're a victim."

"Należy mi się", "Jesteś ofiarą."

And whining and complaining about what our foreign policy ought to be.

Niech trwa jęczenie nad polityką zagraniczną.

But while we have the luxury of whining and complaining about

Podczas gdy my spieramy się do woli

who's paying for what and how much we get,

kto, za co i ile zapłaci,

the people that are out there

ludziom, dzięki którym

giving us that great privilege of whining and complaining,

mamy przywilej narzekania,

I know what they deserve:

należy się

everything humanly possible.

wszystko, co w ludzkiej mocy.

And we ought to give it to them.

Musimy im to dać.

(Applause)

(Oklaski)