Stephen Palumbi: Following the mercury trail

Tłumaczenie: Magdalena Kosińska Korekta: Monika Sulima

It can be a very complicated thing, the ocean.

Ocean jest skomplikowany.

And it can be a very complicated thing, what human health is.

Ludzkie zdrowie również.

And bringing those two together might seem a very daunting task,

Powiązanie obu jest ciężkim zadaniem.

but what I'm going to try to say is that

Ale będę starał się udowodnić, że mimo złożoności,

even in that complexity,

Ale będę starał się udowodnić, że mimo złożoności,

there's some simple themes that I think,

istnieją pewne rzeczy pomagające w zrozumieniu.

if we understand, we can really move forward.

istnieją pewne rzeczy pomagające w zrozumieniu.

And those simple themes aren't really

Nie są to ściśle naukowe rzeczy,

themes about the complex science of what's going on,

Nie są to ściśle naukowe rzeczy,

but things that we all pretty well know.

ale rzeczy, które wszyscy znamy.

And I'm going to start with this one:

Rozpocznę od tego.

If momma ain't happy, ain't nobody happy.

Gdy mama jest smutna, wszyscy się smucą.

We know that, right? We've experienced that.

Znamy to, prawda?

And if we just take that

Na tej bazie możemy przejść

and we build from there,

Na tej bazie możemy przejść

then we can go to the next step,

do następnego kroku,

which is that if the ocean ain't happy,

gdy ocean się smuci, wszyscy się smucą.

ain't nobody happy.

gdy ocean się smuci, wszyscy się smucą.

That's the theme of my talk.

To temat mojego wykładu

And we're making the ocean pretty unhappy in a lot of different ways.

Zasmucamy ocean na wiele sposobów.

This is a shot of Cannery Row in 1932.

To zdjęcie Cannery Row z 1932 roku.

Cannery Row, at the time,

W tym czasie

had the biggest industrial

znajdowała się tam największa fabryka konserw na zachodnim wybrzeżu.

canning operation on the west coast.

znajdowała się tam największa fabryka konserw na zachodnim wybrzeżu.

We piled enormous amounts of pollution

W dużym stopniu zanieczyściliśmy

into the air and into the water.

powietrze oraz wodę.

Rolf Bolin, who was a professor

Rolf Bolin, były profesor

at the Hopkin's Marine Station where I work,

na Stacji Morskiej Hopkina, gdzie pracuję,

wrote in the 1940s that

napisał w 1940 roku:

"The fumes from the scum floating on the inlets of the bay

"Opary z piany unoszącej się w ujściu zatoki

were so bad they turned

były tak toksyczne, że zamieniały kolor farb ołowianych na czarny."

lead-based paints black."

były tak toksyczne, że zamieniały kolor farb ołowianych na czarny."

People working in these canneries

Ludzie pracujący w tych fabrykach

could barely stay there all day because of the smell,

nie mogli znieść unoszącego się zapachu.

but you know what they came out saying?

Wiecie co im mówiono?

They say, "You know what you smell?

"Wiecie co to za zapach?

You smell money."

to zapach pieniędzy."

That pollution was money to that community,

Zanieczyszczenie było dla tych ludzi pieniędzmi.

and those people dealt with the pollution

Narażali się na nie,

and absorbed it into their skin and into their bodies

wchłaniali je przez skórę, w swoje ciała,

because they needed the money.

ponieważ potrzebowali pieniędzy.

We made the ocean unhappy; we made people very unhappy,

Zasmuciliśmy ocean, więc zasmuciliśmy ludzi

and we made them unhealthy.

i naraziliśmy ich zdrowie.

The connection between ocean health and human health

Link pomiędzy zdrowiem oceanu a ludzkim

is actually based upon another couple simple adages,

bazuje na dwóch prostych porzekadłach.

and I want to call that

Chciałbym to zatytułować

"pinch a minnow, hurt a whale."

"polując na płotkę ranisz wieloryba."

The pyramid of ocean life ...

Piramida życia w oceanie.

Now, when an ecologist looks at the ocean -- I have to tell you --

Gdy ekolog obserwuje ocean,

we look at the ocean in a very different way,

robi to w zupełnie inny sposób,

and we see different things than when a regular person looks at the ocean

widzi rzeczy, których nie zauważa zwykła osoba.

because when an ecologist looks at the ocean,

Gdy ekolog obserwuje ocean

we see all those interconnections.

widzi wiele zależności.

We see the base of the food chain,

Widzimy podstawę łańcuch pokarmowego,

the plankton, the small things,

plankton, małe organizmy

and we see how those animals

i widzimy jak te zwierzęta

are food to animals in the middle of the pyramid,

stają się pożywieniem dla innych ze środka piramidy w górę.

and on so up this diagram.

stają się pożywieniem dla innych ze środka piramidy w górę.

And that flow, that flow of life,

Ten przepływ życia

from the very base up to the very top,

od podstawy do samej góry

is the flow that ecologists see.

widzą ekolodzy.

And that's what we're trying to preserve

Jest to tym, co staramy się chronić

when we say, "Save the ocean. Heal the ocean."

mówiąc: "Ocal ocean. Wylecz ocean."

It's that pyramid.

To ta piramida.

Now why does that matter for human health?

Jaki to ma związek z ludzkim zdrowiem?

Because when we jam things in the bottom

Gdy zostawiamy na dnie piramidy rzeczy, których nie powinno tam być

of that pyramid that shouldn't be there,

Gdy zostawiamy na dnie piramidy rzeczy, których nie powinno tam być

some very frightening things happen.

dzieją się straszne rzeczy.

Pollutants, some pollutants have been created by us:

Niektóre zanieczyszczenia sami stworzyliśmy,

molecules like PCBs

molekuły jak PCB, które nie rozkładają się w naszych organizmach.

that can't be broken down by our bodies.

molekuły jak PCB, które nie rozkładają się w naszych organizmach.

And they go in the base of that pyramid,

Dostają się do podstawy piramidy

and they drift up; they're passed up that way,

i przedostają się do organizmów drapieżników.

on to predators and on to the top predators,

i przedostają się do organizmów drapieżników.

and in so doing,

Gdzie się akumulują.

they accumulate.

Gdzie się akumulują.

Now, to bring that home, I thought I'd invent a little game.

Wymyśliłem pewną grę ukazującą to.

We don't really have to play it; we can just think about it here.

Nie musimy w nią grać, możemy o niej porozmawiać.

It's the Styrofoam and chocolate game.

To gra w styropian i czekoladę.

Imagine that when we got on this boat,

Wyobraźmy sobie, że wsiadając na łódkę

we were all given

każdy dostaje dwie styropianowe kulki.

two Styrofoam peanuts.

każdy dostaje dwie styropianowe kulki.

Can't do much with them: Put them in your pocket.

Nie zdają się na wiele, ale wkładamy je do kieszeni.

Suppose the rules are: every time you offer somebody a drink,

Oto zasady: Za każdym razem gdy oferujesz komuś drinka

you give them the drink,

dajesz mu drinka

and you give them your Styrofoam peanuts too.

i swoje styropianowe kulki.

What'll happen is that the Styrofoam peanuts

Po pewnym czasie styropianowe kulki

will start moving through our society here,

zaczną krążyć w naszym społeczeństwie.

and they will accumulate in

Zakumulują się u tych najbardziej pijanych i skąpych.

the drunkest, stingiest people.

Zakumulują się u tych najbardziej pijanych i skąpych.

(Laughter)

(Śmiech)

There's no mechanism in this game

Nie ma sposobu na pozbycie się kulek

for them to go anywhere but into

Nie ma sposobu na pozbycie się kulek

a bigger and bigger pile

więc tworzą coraz większy stos niestrawnych kulek.

of indigestible Styrofoam peanuts.

więc tworzą coraz większy stos niestrawnych kulek.

And that's exactly what happens with PDBs

To samo dzieje się z PCB

in this food pyramid:

w piramidzie.

They accumulate into the top of it.

Odkładają się na górze piramidy.

Now suppose, instead of Styrofoam peanuts,

Teraz przypuśćmy, że zamiast styropianu

we take these lovely little chocolates that we get

dostajemy smakowite czekoladki.

and we had those instead.

dostajemy smakowite czekoladki.

Well, some of us would be eating those chocolates

Niektórzy sami zjedliby czekoladki, zamiast przekazywać je dalej.

instead of passing them around,

Niektórzy sami zjedliby czekoladki, zamiast przekazywać je dalej.

and instead of accumulating,

Ale zamiast odkładania się

they will just pass into our group here

zostaną w naszej grupie nie akumulując się nigdzie.

and not accumulate in any one group

zostaną w naszej grupie nie akumulując się nigdzie.

because they're absorbed by us.

Zostaną przez nas wchłonięte.

And that's the difference between a PCB

Taka jest różnica między PCB, a

and, say, something natural like an omega-3,

kwasami omega-3, naturalnie występującymi w morskim łańcuchu pokarmowym.

something we want out of the marine food chain.

kwasami omega-3, naturalnie występującymi w morskim łańcuchu pokarmowym.

PCBs accumulate.

PCB się odkłada.

We have great examples of that, unfortunately.

Niestety istnieje wiele takich przykładów.

PCBs accumulate in dolphins

PCB odkłada się w organizmach delfinów

in Sarasota Bay, in Texas, in North Carolina.

W Sarasocie, Teksasie i Północnej Karolinie.

They get into the food chain.

Dostają się do łańcucha pokarmowego.

The dolphins eat the fish

Delfiny jedzą ryby

that have PCBs from the plankton,

które pobierają PCB z planktonem,

and those PCBs, being fat-soluble,

następnie PCB, które rozpuszczają się w tłuszczach, odkładają się w organizmach delfinów.

accumulate in these dolphins.

następnie PCB, które rozpuszczają się w tłuszczach, odkładają się w organizmach delfinów.

Now, a dolphin,

Delfin - matka lub każdy inny - tylko w jeden sposób

mother dolphin, any dolphin --

Delfin - matka lub każdy inny - tylko w jeden sposób

there's only one way

Delfin - matka lub każdy inny - tylko w jeden sposób

that a PCB can get out of a dolphin.

pozbywa się PCB.

And what's that?

Jaki?

In mother's milk.

Z mlekiem matki.

Here's a diagram of the PCB load

Na diagramie widzimy ilość PCB

of dolphins in Sarasota Bay.

w organizmach delfinów z Sarasoty.

Adult males: a huge load.

Dorosłe samce, ogromna ilość.

Juveniles: a huge load.

Młode osobniki tak samo.

Females after their first calf is already weaned:

Samice po okresie karmienia

a lower load.

mniejsza ilość.

Those females, they're not trying to.

Te samice mimowolnie przekazują PCB

Those females are passing the PCBs

Te samice mimowolnie przekazują PCB

in the fat of their own mother's milk

pochodzące z mleka swoich matek,

into their offspring,

swoim młodym, które nie przeżywają.

and their offspring don't survive.

swoim młodym, które nie przeżywają.

The death rate in these dolphins,

Procent przypadków śmiertelnych pierwszych młodych

for the first calf born of every female dolphin,

Procent przypadków śmiertelnych pierwszych młodych

is 60 to 80 percent.

wynosi od 60 do 80.

These mothers pump their first offspring

Matki karmią pierwsze młode

full of this pollutant,

zanieczyszczonym mlekiem.

and most of them die.

Większość z nich umiera.

Now, the mother then can go and reproduce,

Matka może się ponownie rozmnażać,

but what a terrible price to pay

ale jak wysoką cenę płaci,

for the accumulation of this pollutant

przez akumulację toksyn w swoim organizmie -

in these animals --

przez akumulację toksyn w swoim organizmie -

the death of the first-born calf.

śmierć pierwszego młodego.

There's another top predator in the ocean, it turns out.

Istnieje inny drapieżnik na końcu łańcucha.

That top predator, of course, is us.

Ludzie.

And we also are eating meat

My także spożywamy mięso

that comes from some of these same places.

pochodzące z tych miejsc.

This is whale meat

To mięso wieloryba sprzedawane z sklepie w Tokyo.

that I photographed in a grocery store in Tokyo --

To mięso wieloryba sprzedawane z sklepie w Tokyo.

or is it?

Na pewno?

In fact, what we did a few years ago

Kilka lat temu

was learn how to smuggle

nauczyliśmy się jak przemycić laboratorium molekularne do Tokyo,

a molecular biology lab into Tokyo

nauczyliśmy się jak przemycić laboratorium molekularne do Tokyo,

and use it to genetically test the DNA

aby pobrać próbki DNA z mięsa waleni

out of whale meat samples

aby pobrać próbki DNA z mięsa waleni

and identify what they really were.

i sprawdzić czym są naprawdę.

And some of those whale meat samples were whale meat.

Niektóre z tych próbek pochodziły od waleni.

Some of them were illegal whale meat, by the way.

Niektóre z nielegalnych połowów.

That's another story.

Ale to inna historia.

But some of them were not whale meat at all.

Ale niektóre nie pochodziły od wielorybów.

Even though they were labeled whale meat, they were dolphin meat.

Były tak podpisane, mimo iż zawierały mięso delfinów.

Some of them were dolphin liver. Some of them were dolphin blubber.

Wątrobę lub tłuszcz z delfina.

And those dolphin parts

To mięso zawierało ogromne ilości PCB,

had a huge load of PCBs,

To mięso zawierało ogromne ilości PCB,

dioxins and heavy metals.

dioksyn i ciężkich metali,

And that huge load was passing into the people

które następnie przedostawały się do organizmów ludzi ze spożywanym jedzeniem.

that ate this meat.

które następnie przedostawały się do organizmów ludzi ze spożywanym jedzeniem.

It turns out that a lot of dolphins

Wiele delfinów jest sprzedawanych jako mięso waleni na całym świecie.

are being sold as meat

Wiele delfinów jest sprzedawanych jako mięso waleni na całym świecie.

in the whale meat market around the world.

Wiele delfinów jest sprzedawanych jako mięso waleni na całym świecie.

That's a tragedy for those populations,

To tragedia tego gatunku.

but it's also a tragedy

A także tragedia ludzi nieświadomie spożywających toksyczne mięso.

for the people eating them

A także tragedia ludzi nieświadomie spożywających toksyczne mięso.

because they don't know that that's toxic meat.

A także tragedia ludzi nieświadomie spożywających toksyczne mięso.

We had these data a few years ago.

Dostarczono nam te dane kilka lat temu.

I remember sitting at my desk

Pamiętam, jak siedziałem przy biurku ze świadomością, że jestem jedyną osobą,

being about the only person in the world

Pamiętam, jak siedziałem przy biurku ze świadomością, że jestem jedyną osobą,

who knew that whale meat being sold in these markets

która wie, że mięso sprzedawane jako mięso wielorybów,

was really dolphin meat, and it was toxic.

pochodzi od delfinów i jest toksyczne.

It had two-to-three-to-400 times the toxic loads

Miało dwa, trzy a nawet 400 razy więcej toksyn,

ever allowed by the EPA.

niż ilość dopuszczana przez EPA. [Agencja Ochrony Środowiska]

And I remember there sitting at my desk thinking,

Pamiętam, jak pomyślałem: "To wyjątkowe, naukowe odkrycie."

"Well, I know this. This is a great scientific discovery,"

Pamiętam, jak pomyślałem: "To wyjątkowe, naukowe odkrycie."

but it was so awful.

Ale jak okropne.

And for the very first time in my scientific career,

Po raz pierwszy w swojej karierze

I broke scientific protocol,

złamałem etykietę,

which is that you take the data and publish them in scientific journals

która zakłada opublikowanie danych w magazynie naukowym

and then begin to talk about them.

przed rozpoczęciem rozmów.

We sent a very polite letter

Wysłaliśmy bardzo uprzejmy list do ministra zdrowia Japonii,

to the Minister of Health in Japan

Wysłaliśmy bardzo uprzejmy list do ministra zdrowia Japonii,

and simply pointed out that

podkreślając, że to niedopuszczalna sytuacja, nie tylko dla nas, ale dla obywateli Japonii.

this is an intolerable situation, not for us,

podkreślając, że to niedopuszczalna sytuacja, nie tylko dla nas, ale dla obywateli Japonii.

but for the people of Japan

podkreślając, że to niedopuszczalna sytuacja, nie tylko dla nas, ale dla obywateli Japonii.

because mothers who may be breastfeeding,

Ponieważ karmiące matki z dziećmi

who may have young children,

Ponieważ karmiące matki z dziećmi

would be buying something that they thought was healthy,

mogą nieświadomie kupić toksyczne mięso.

but it was really toxic.

mogą nieświadomie kupić toksyczne mięso.

That led to a whole series of other campaigns in Japan,

To doprowadziło to fali kolejnych kampanii w Japonii.

and I'm really proud to say that at this point,

Muszę z dumą przyznać, że dziś

it's very difficult to buy anything in Japan

trudno o kupienie w Japonii mięsa źle oznakowanego,

that's labeled incorrectly,

trudno o kupienie w Japonii mięsa źle oznakowanego,

even though they're still selling whale meat,

nawet jeśli nadal sprzedaje się mięso wielorybów.

which I believe they shouldn't.

nawet jeśli nadal sprzedaje się mięso wielorybów.

But at least it's labeled correctly,

Jest przynajmniej dobrze oznakowane

and you're no longer going to be buying

i kupując je nie ryzykujemy zatruciem.

toxic dolphin meat instead.

i kupując je nie ryzykujemy zatruciem.

It isn't just there that this happens,

Nie tylko tam się to zdarza.

but in a natural diet of some communities

Diety niektórych społeczeństw

in the Canadian arctic and in the United States

Arktyki kanadyjskiej, europejskiej i w Stanach Zjednoczonych,

and in the European arctic,

Arktyki kanadyjskiej, europejskiej i w Stanach Zjednoczonych,

a natural diet of seals and whales

diety bazujące na fokach i wielorybach

leads to an accumulation of PCBs

prowadzą do akumulacji PCB pochodzącego z całego świata,

that have gathered up from all parts of the world

prowadzą do akumulacji PCB pochodzącego z całego świata,

and ended up in these women.

w organizmach tych kobiet.

These women have toxic breast milk.

Te kobiety mają toksyczne mleko.

They cannot feed their offspring, their children,

Nie mogą karmić własnych potomków, dzieci,

their breast milk

własnym mlekiem

because of the accumulation of these toxins

z powodu akumulacji tych toksyn w ich łańcuchu pokarmowym,

in their food chain,

z powodu akumulacji tych toksyn w ich łańcuchu pokarmowym,

in their part of the world's

w tej części świata piramidy oceanu.

ocean pyramid.

w tej części świata piramidy oceanu.

That means their immune systems are compromised.

Ich system immunologiczny jest osłabiony.

It means that their children's development

Więc rozwój ich dzieci może być osłabiony.

can be compromised.

Więc rozwój ich dzieci może być osłabiony.

And the world's attention on this over the last decade

Zredukowaliśmy problem tych kobiet w ciągu ostatniej dekady,

has reduced the problem

Zredukowaliśmy problem tych kobiet w ciągu ostatniej dekady,

for these women,

Zredukowaliśmy problem tych kobiet w ciągu ostatniej dekady,

not by changing the pyramid,

nie zmieniając piramidy, ale

but by changing what they particularly eat out of it.

zmieniając rzeczy przez nie spożywane.

We've taken them out of their natural pyramid

Zmieniliśmy ich tradycyjną dietę,

in order to solve this problem.

aby rozwiązać ten problem.

That's a good thing for this particular acute problem,

To dobre dla nich, ale nie rozwiązuje problemu piramidy.

but it does nothing to solve the pyramid problem.

To dobre dla nich, ale nie rozwiązuje problemu piramidy.

There's other ways of breaking the pyramid.

Istnieją inne sposoby złamania piramidy.

The pyramid, if we jam things in the bottom,

Gdy wrzucimy coś na dno piramidy,

can get backed up like a sewer line that's clogged.

możemy ją zatkać jak kanał ściekowy.

And if we jam nutrients, sewage, fertilizer

Gdy umieścimy na dnie piramidy środki odżywcze, ścieki, nawozy,

in the base of that food pyramid,

Gdy umieścimy na dnie piramidy środki odżywcze, ścieki, nawozy,

it can back up all through it.

powrócą one na innych poziomach.

We end up with things we've heard about before:

Tak powstają zjawiska, o których często słyszymy:

red tides, for example,

zakwity wody, spowodowane przez kwitnące toksyczne algi

which are blooms of toxic algae

zakwity wody, spowodowane przez kwitnące toksyczne algi

floating through the oceans

unoszące się na wodzie, powodujące zmiany neurologiczne.

causing neurological damage.

unoszące się na wodzie, powodujące zmiany neurologiczne.

We can also see blooms of bacteria,

A także zakwity bakterii,

blooms of viruses in the ocean.

lub wirusów w oceanie.

These are two shots of a red tide coming on shore here

Te dwa zdjęcia przedstawiają czerwony zakwit na przegu

and a bacteria

oraz bakterię z rodzaju przecinkowca,

in the genus vibrio,

oraz bakterię z rodzaju przecinkowca,

which includes the genus that has cholera in it.

tego samego rodzaju co cholera.

How many people have seen a "beach closed" sign?

Ilu z nas widziało znak "plaża zamknięta"?

Why does that happen?

Dlaczego tak się dzieje?

It happens because we have jammed so much

Dzieje się tak, ponieważ zaśmieciliśmy podstawę piramidy tak bardzo,

into the base of the natural ocean pyramid

Dzieje się tak, ponieważ zaśmieciliśmy podstawę piramidy tak bardzo,

that these bacteria clog it up

że bakterie zapełniają nasze plaże.

and overfill onto our beaches.

że bakterie zapełniają nasze plaże.

Often what jams us up is sewage.

Częstym powodem są ścieki.

Now how many of you have ever gone to a state park or a national park

A ilu z nas wchodząc do rezerwatu przyrody zauważyło znak:

where you had a big sign at the front saying,

A ilu z nas wchodząc do rezerwatu przyrody zauważyło znak:

"Closed because human sewage

"Park niezdatny do użycia z powodu zanieczyszczeń ściekowych."

is so far over this park

"Park niezdatny do użycia z powodu zanieczyszczeń ściekowych."

that you can't use it"?

"Park niezdatny do użycia z powodu zanieczyszczeń ściekowych."

Not very often. We wouldn't tolerate that.

Niewielu... Nie uznalibyśmy tego.

We wouldn't tolerate our parks

Nie tolerujemy parków zamkniętych przez ludzkie ścieki.

being swamped by human sewage,

Nie tolerujemy parków zamkniętych przez ludzkie ścieki.

but beaches are closed a lot in our country.

Ale wiele plaż jest zamykanych.

They're closed more and more and more all around the world for the same reason,

Na całym świecie zamyka się coraz więcej plaż, z jednego powodu.

and I believe we shouldn't tolerate that either.

Tego też nie powinniśmy tolerować.

It's not just a question of cleanliness;

To nie tylko kwestia czystości.

it's also a question of

Ale kwestia chorób,

how those organisms

które te organizmy wywołują.

then turn into human disease.

które te organizmy wywołują.

These vibrios, these bacteria, can actually infect people.

Przecinkowce, bakteria są niebezpieczne dla ludzi.

They can go into your skin and create skin infections.

Dostają się do skóry i powodują infekcje.

This is a graph from NOAA's ocean and human health initiative,

Wykres z NOAA [Narodowa Administracja Oceanu i Atmosfery USA]

showing the rise of the infections

przedstawiający wzrost zakażeń

by vibrio in people

spowodowanych przez przecinkowca

over the last few years.

w ciągu kilku ostatnich lat.

Surfers, for example, know this incredibly.

Surferzy znają to bardzo dobrze.

And if you can see on some surfing sites,

Niektóre strony dla surferów zawierają

in fact, not only do you see

Niektóre strony dla surferów zawierają

what the waves are like or what the weather's like,

oprócz informacji o falach i pogodzie

but on some surf rider sites,

małe znaczki w kształcie kału.

you see a little flashing poo alert.

małe znaczki w kształcie kału.

That means that the beach might have great waves,

Oznacza to, że plaża, mimo iż ma wspaniałe fale, jest niebezpieczna,

but it's a dangerous place for surfers to be

Oznacza to, że plaża, mimo iż ma wspaniałe fale, jest niebezpieczna,

because they can carry with them,

ponieważ po całym dniu pływania, można nabawić się problemu,

even after a great day of surfing,

ponieważ po całym dniu pływania, można nabawić się problemu,

this legacy of an infection that might take a very long time to solve.

którego niełatwo się pozbyć.

Some of these infections are actually carrying

Niektóre z tych infekcji zawierają

antibiotic resistance genes now,

geny odporne na antybiotyki.

and that makes them even more difficult.

Przez to leczy się je jeszcze trudniej.

These same infections

Te same zakażenia

create harmful algal blooms.

tworzą zakwity.

Those blooms are generating other kinds of chemicals.

Zakwity tworzą inne rodzaje związków chemicznych.

This is just a simple list of some of the types of poisons

To kilka przykładów trucizn,

that come out of these harmful algal blooms:

pochodzących od zakwitów:

shellfish poisoning,fish ciguatera,

toksyny morskie, ciguatera,

diarrheic shellfish poisoning -- you don't want to know about that --

biegunkowe zatrucie mięczakami - nie chcecie wiedzieć co to -

neurotoxic shellfish poisoning, paralytic shellfish poisoning.

neurotoksyczne czy paralityczne zakażenie mięczakami.

These are things that are getting into our food chain

Te zakażenia dostają się do naszego łańcucha pokarmowego przez zakwity.

because of these blooms.

Te zakażenia dostają się do naszego łańcucha pokarmowego przez zakwity.

Rita Calwell very famously

Rita Calwell w ciekawy sposób prześledziła

traced a very interesting story

Rita Calwell w ciekawy sposób prześledziła

of cholera into human communities,

w jaki sposób cholera dostaje się do naszego spoełeczeństwa

brought there, not by

w jaki sposób cholera dostaje się do naszego spoełeczeństwa

a normal human vector,

w jaki sposób cholera dostaje się do naszego spoełeczeństwa

but by a marine vector, this copepod.

przez widłonogi.

Copepods are small crustaceans.

Widłonogi to małe skorupiaki.

They're a tiny fraction of an inch long,

Mają długość jednego cala.

and they can carry on their little legs

I na swoich małych kończynach

some of the cholera bacteria

przenoszą bakterie cholery,

that then leads to human disease.

prowadzące do zakażenia.

That has sparked cholera epidemics

W ten sposób rozprzestrzeniły się epidemie cholery na całym świecie

in ports along the world

W ten sposób rozprzestrzeniły się epidemie cholery na całym świecie

and has led to increased concentration

prowadząc do wzmożonej uwagi

on trying to make sure shipping

na nierozprzestrzenianiu się nosicieli cholery

doesn't move these

na nierozprzestrzenianiu się nosicieli cholery

vectors of cholera around the world.

na świecie.

So what do you do?

Co możemy zrobić?

We have major problems in disrupted ecosystem flow

Stajemy przed głównym problemem piramidy,

that the pyramid may not be working so well,

w której przepływ ekosystemu jest zakłócony

that the flow from the base up into it

od podstawy do samego szczytu.

is being blocked and clogged.

od podstawy do samego szczytu.

What do you do when you have this sort of disrupted flow?

Co możemy z tym zrobić?

Well, there's a bunch of things you could do.

Wiele rzeczy.

You could call Joe the Plumber, for example.

Zadzwonić po hydraulika Joe, np.

And he could come in

Może przyjechać

and fix the flow.

i naprawić przepływ.

But in fact, if you look around the world,

W zasadzie, istnieje wiele miejsc na świecie,

not only are there hope spots

W zasadzie, istnieje wiele miejsc na świecie,

for where we may be able to fix problems,

gdzie można naprawić problemy

there have been places where problems have been fixed,

oraz gdzie uporano się z tymi problemami,

where people have come to grips with these issues

gdzie ludzie zdając sobie sprawę z niebezpieczeństwa, uporali się z nimi.

and begun to turn them around.

gdzie ludzie zdając sobie sprawę z niebezpieczeństwa, uporali się z nimi.

Monterey is one of those.

Na przykład Monterey.

I started out showing how much

Na początku pokazałem Wam,

we had distressed the Monterey Bay ecosystem

jak zmieniliśmy ekosystem zatoki Monterey,

with pollution and the canning industry

zanieczyszczeniami, przemysłem konserw

and all of the attendant problems.

i innymi istniejącymi problemami.

In 1932, that's the picture.

To zdjęcie z 1932 roku.

In 2009, the picture is dramatically different.

Zdjęcie z 2009 roku znacznie się różni.

The canneries are gone. The pollution has abated.

Przemysł zniknął, zanieczyszczenie się zmniejszyło.

But there's a greater sense here

Ale musimy pamiętać,

that what the individual communities need

że społeczeństwa potrzebują

is working ecosystems.

działających ekosystemów.

They need a functioning pyramid from the base all the way to the top.

Potrzebują działającej piramidy od podstawy po szczyt.

And that pyramid

Piramida w Monterey działa teraz,

in Monterey, right now,

Piramida w Monterey działa teraz,

because of the efforts of a lot of different people,

dzięki wysiłkom wielu ludzi,

is functioning better than it's ever functioned

lepiej niż kiedykolwiek

for the last 150 years.

od 150 lat.

It didn't happen accidentally.

To nie przypadek.

It happened because many people put their time and effort

To czas i wysiłek wielu ludzi,

and their pioneering spirit into this.

którzy to zapoczątkowali.

On the left there, Julia Platt,

Po lewej Julia Platt,

the mayor of my little hometown in Pacific Grove.

burmistrz mojego miasta Pacific Grove.

At 74 years old, became mayor

W wieku 74 lat została burmistrzem,

because something had to be done

ponieważ trzeba zacząć działać,

to protect the ocean.

by chronić ocean.

In 1931, she produced California's first

W 1931 roku stworzyła pierwszy morski rezerwat w Kalifornii

community-based marine protected area,

W 1931 roku stworzyła pierwszy morski rezerwat w Kalifornii

right next to the biggest polluting cannery,

znajdujący się obok terenu uprzemysłowionego,

because Julia knew

ponieważ wiedziała,

that when the canneries eventually were gone,

że kiedy zamkniemy fabryki konserw,

the ocean needed a place to grow from,

będziemy potrzebować miejsca, z którego ocean będzie się rozrastał.

that the ocean needed a place to spark a seed,

będziemy potrzebować miejsca, z którego ocean będzie się rozrastał.

and she wanted to provide that seed.

Chciała zapewnić pierwotne ziarno.

Other people, like David Packard and Julie Packard,

Inni jak David Packard czy Julie Packard,

who were instrumental in producing the Monterey Bay aquarium

przyczynili się do powstania akwarium Monterey Bay,

to lock into people's notion

aby uzmysłowić ludziom,

that the ocean

że ocean i kondycja jego ekosystemu

and the health of the ocean ecosystem

że ocean i kondycja jego ekosystemu

were just as important to the economy of this area

są tak samo potrzebne dla gospodarki tego regionu

as eating the ecosystem would be.

jak spożywanie ekosystemu.

That change in thinking has led to a dramatic shift,

Ta zmiana w myśleniu doprowadziła do wielu zmian

not only in the fortunes of Monterey Bay,

nie tylko w Monterey Bay,

but other places around the world.

ale również w innych miejscach na świecie.

Well, I want to leave you with the thought that

Zostawiam Was z myślą,

what we're really trying to do here

że staramy się chronić

is protect this ocean pyramid,

piramidę.

and that ocean pyramid

I, że piramida życia w oceanie jest połączona z naszą.

connects to our own pyramid of life.

I, że piramida życia w oceanie jest połączona z naszą.

It's an ocean planet,

Żyjemy na planecie oceanicznej a uważamy się za gatunki naziemne.

and we think of ourselves as a terrestrial species,

Żyjemy na planecie oceanicznej a uważamy się za gatunki naziemne.

but the pyramid of life in the ocean

Ale piramida oceanu

and our own lives on land

i nasze życie na lądzie

are intricately connected.

są ściśle połączone.

And it's only through having the ocean being healthy

Warunek konieczny dla naszego zdrowia to zdrowie oceanu.

that we can remain healthy ourselves.

Warunek konieczny dla naszego zdrowia to zdrowie oceanu.

Thank you very much.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)