Instruction
Double-click on the English captions to play the video from there.
Tłumaczenie: Marcin Tabisz
Korekta: Rysia Wand
00:13
I was an eight-year-old kid
in the mid-1990s.
Miałem 8 lat w połowie lat 90.
00:15
I grew up in southern Philippines.
Dorastałem na południu Filipin.
00:18
At that age, you're young enough
to be oblivious
W tym wieku jeszcze się nie wie,
00:20
about what society expects
from each of us
czego społeczeństwo
oczekuje od każdego z nas,
00:22
but old enough to be aware
of what's going on around you.
ale już człowiek widzi,
co się dookoła dzieje.
00:26
We lived in a one-bedroom house,
Mieszkaliśmy w jednopokojowym domku,
00:28
all five of us.
cała nasza piątka.
00:29
Our house was amongst clusters of houses
Był to jeden z wielu domów
00:32
made mostly of wood
and corrugated metal sheets.
zrobionych głównie
z drewna i blach falistych.
00:36
These houses were built
very close to each other
Budowano je bardzo blisko siebie
00:39
along unpaved roads.
wzdłuż gruntowych dróg.
00:41
There was little to no
expectation of privacy.
Nie było co liczyć na prywatność.
00:44
Whenever an argument broke out next door,
Gdy u sąsiadów wybuchała kłótnia,
00:47
you heard it all.
wszystko było słychać.
00:49
Or, if there was a little ...
something something going on --
Podobnie przy takim małym czymś...
00:53
(Laughter)
(Śmiech)
00:55
you would probably hear that, too.
też raczej było słychać.
00:58
(Laughter)
(Śmiech)
00:59
Like any other kid, I learned
what a family looked like.
Jak każde inne dziecko,
nauczyłem się, jak wygląda rodzina.
01:03
It was a man, a woman,
plus a child or children.
Byli to mężczyzna, kobieta
plus dziecko lub dzieci.
01:07
But I also learned
it wasn't always that way.
Ale nauczyłem się też,
że nie zawsze tak było.
01:09
There were other combinations
that worked just as well.
Były inne kombinacje,
które działały równie dobrze.
01:12
There was this family of three
who lived down the street.
Przy naszej ulicy była taka
trzyosobowa rodzina.
01:15
The lady of the house was called Lenie.
Pani domu nazywała się Lenie.
01:18
Lenie had long black hair,
often in a ponytail,
Lenie miała długie czarne włosy,
często związane w kucyk,
01:21
and manicured nails.
i pomalowane paznokcie.
01:23
She always went out
with a little makeup on
Zawsze trochę umalowana,
01:25
and her signature red lipstick.
z charakterystyczną czerwoną szminką.
01:28
Lenie's other half,
I don't remember much about him
Niezbyt pamiętam jej drugą połówkę,
01:30
except that he had a thing
for white sleeveless shirts
poza tym, że bardzo lubił
białe koszulki bez rękawów
01:33
and gold chains around his neck.
i złote łańcuchy na szyi.
01:36
Their daughter was
a couple years younger than me.
Ich córka była kilka lat młodsza ode mnie.
01:39
Now, everybody in the village knew Lenie.
Każdy w wiosce znał Lenie.
01:42
She owned and ran what was
the most popular beauty salon
Posiadała i prowadziła
najpopularniejszy salon piękności
01:45
in our side of town.
w naszej okolicy.
01:46
Every time their family
would walk down the roads,
Gdy ich rodzina szła ulicą,
01:49
they would always be greeted with smiles
zawsze witano ich uśmiechami
01:51
and occasionally stopped
for a little chitchat.
i czasem zatrzymywano na pogawędkę.
01:56
Now, the interesting thing about Lenie
Lenie, co ciekawe,
01:58
is that she also happened to be
a transgender woman.
była transpłciową kobietą,
02:03
She exemplified one of the Philippines'
long-standing stories
przykładem długotrwałej historii Filipin
02:07
about gender diversity.
o różnorodności płciowej.
02:10
Lenie was proof that oftentimes
we think of something as strange
Lenie była też dowodem na to,
że często coś nas dziwi
02:16
only because we're not familiar with it,
jedynie z braku przyzwyczajenia
02:18
or we haven't taken enough time
to try and understand.
albo przez niedostateczne
próby zrozumienia.
02:23
In most cultures around the world,
W większości kultur na świecie
02:26
gender is this man-woman dichotomy.
płeć to damsko-męska dwudzielność.
02:29
It's this immovable, nonnegotiable,
distinct classes of individuals.
To niewzruszone, bezdyskusyjne,
odmienne klasy jednostek.
02:35
We assign characteristics
and expectations
Przydzielamy cechy i oczekiwania
02:38
the moment a person's
biological sex is determined.
w momencie określenia
czyjejś biologicznej płci.
02:42
But not all cultures are like that.
Ale nie wszystkie kultury takie są.
02:45
Not all cultures are as rigid.
Nie wszystkie kultury są tak surowe.
02:47
Many cultures don't look
at genitalia primarily
Wiele kultur nie uznaje genitaliów
02:50
as basis for gender construction,
za podstawę konstrukcji płci
02:52
and some communities in North America,
Africa, the Indian subcontinent
i niektóre wspólnoty Ameryki Północnej,
Afryki, subkontynentu indyjskiego
02:58
and the Pacific Islands,
including the Philippines,
i wysp Pacyfiku, włączając Filipiny,
03:01
have a long history
of cultural permissiveness
mają długą historię
kulturowego liberalizmu
03:05
and accommodation of gender variances.
i akomodacji wariantów płciowych.
03:08
As you may know,
Jak wiadomo,
03:09
the people of the Philippines were under
Spanish rule for over 300 years.
Filipińczykami rządzili Hiszpanie
przez ponad 300 lat.
03:14
That's from 1565 to 1898.
Od 1565 do 1898.
03:17
This explains why everyday
Filipino conversations
To dlatego dzisiaj w filipińskie rozmowy
03:20
are peppered with Spanish words
wplata się hiszpańskie słowa
03:22
and why so many of our last names,
including mine, sound very Spanish.
i dlaczego tak wiele naszych imion,
włączając moje, brzmi bardzo hiszpańsko.
03:28
This also explains the firmly entrenched
influence of Catholicism.
To także tłumaczy
mocno zakorzeniony katolicyzm.
03:34
But precolonial Philippine societies,
Ale mieszkańcy Filipin sprzed kolonializmu
03:36
they were mostly animists.
byli głównie animistami.
03:39
They believed all things
had a distinct spiritual essence:
Wierzyli w odrębność duchową
wszystkich rzeczy:
03:45
plants, animals, rocks, rivers, places.
roślin, zwierząt, skał, rzek, miejsc.
03:50
Power resided in the spirit.
Moc rezydowała w duszy.
03:53
Whoever was able to harness
that spiritual power was highly revered.
Ten, kto umiał posiąść tę moc,
cieszył się wielkim szacunkiem.
03:59
Now, scholars who have studied
the Spanish colonial archives
Uczeni, którzy studiowali
hiszpańskie archiwa kolonialne,
04:02
also tell us that these early societies
were largely egalitarian.
także mówią o wielkiej równości
wśród dawnych ludów.
04:08
Men did not necessarily
have an advantage over women.
Mężczyźni niekoniecznie mieli
przewagę nad kobietami.
04:12
Wives were treated
as companions, not slaves.
Żony traktowano jak towarzyszki,
a nie niewolnice.
04:15
And family contracts were not done
without their presence and approval.
Kontraktów rodzinnych nie robiono
bez ich wiedzy i zgody.
04:20
In some ways, women had the upper hand.
W niektórych sprawach
kobiety miały przewagę.
04:23
A woman could divorce her husband
and own property under her own name,
Kobieta mogła rozwieść się z mężem
i posiadać rzeczy na własność,
04:28
which she kept even after marriage.
nawet po ustaniu małżeństwa.
04:30
She had the prerogative
to have a baby or not
Decydowała o posiadaniu dzieci
04:33
and then decide the baby's name.
i wybieraniu im imion.
04:36
But the real key to the power
of the precolonial Filipino woman
Ale prawdziwym kluczem do siły
filipińskiej kobiety sprzed kolonializmu
04:41
was in her role as "babaylan,"
była jej rola jako "babaylan",
04:45
a collective term for shamans
of various ethnic groups.
zbiorowa nazw dla szamanów
różnych grup etnicznych.
04:49
They were the community healers,
Były miejscowymi uzdrowicielkami,
04:52
specialists in herbal and divine lore.
specjalistkami w wiedzy
o ziołach i boskości.
04:56
They delivered babies
Odbierały porody
04:57
and communicated with the spirit world.
i porozumiewały się ze światem duchów.
05:00
They performed exorcisms
Przeprowadzały egzorcyzmy
05:03
and occasionally, and in defense
of their community,
a czasami, w obronie swoich ludzi,
05:07
they kicked some ass.
kopały trochę tyłków.
05:09
(Laughter)
(Śmiech)
05:11
And while the babaylan was a female role,
Choć babaylan była rolą damską,
05:14
there were also, in fact,
male practitioners in the spiritual realm.
byli także męscy adepci
duchowej dziedziny.
05:18
Reports from early Spanish chroniclers
contain several references
Sprawozdania wczesnych
hiszpańskich kronikarzy
zawierają kilka odniesień
do szamanów-mężczyzn
05:23
to male shamans who did not conform
to normative Western masculine standards.
odbiegających od zachodnich
standardów męskości.
05:29
They cross-dressed
Nosili ubrania płci przeciwnej
05:30
and appeared effeminate
i wydawali się zniewieściali
05:33
or sexually ambiguous.
albo seksualnie niejednoznaczni.
05:35
A Jesuit missionary named Francisco Alcina
Jezuicki misjonarz Francisco Alcina
05:37
said that one man
he believed to be a shaman
powiedział, że jeden mężczyzna,
którego nazwał szamanem,
05:40
was "so effeminate
był "tak zniewieściały,
05:42
that in every way he was
more a woman than a man.
że pod każdym względem był
bardziej kobietą niż mężczyzną.
05:47
All the things the women did
Wykonywał wszystkie czynności kobiet,
05:49
he performed,
05:51
such as weaving blankets,
takie jak tkanie koców,
05:53
sewing clothes and making pots.
szycie ubrań i toczenie garnków.
05:57
He danced also like they did,
Tańczył także jak one,
06:00
never like a man,
nigdy jak mężczyźni,
06:02
whose dance is different.
których taniec jest inny.
06:04
In all, he appeared
more a woman than a man."
W sumie wydawał się
bardziej kobietą niż mężczyzną".
06:10
Well, any other juicy details
in the colonial archives?
Czy są jeszcze jakieś soczyste detale
z kolonialnych archiwów?
Myślałem, że nigdy nie spytacie.
06:16
Thought you'd never ask.
06:17
(Laughter)
(Śmiech)
06:19
As you may have deduced by now,
Jak mogliście już wydedukować,
06:21
the manner in which these
precolonial societies conducted themselves
sposób postępowania
ludów przed-kolonialnych
06:25
didn't go over so well.
nie był dobrze widziany.
06:27
All the free-loving,
gender-variant-permitting,
Cała ta wolna miłość,
przyzwolenie na warianty płci,
06:30
gender equality wokeness
świadomość równości płci
06:32
clashed viciously with the European
sensibilities at the time,
brutalnie zderzyły się z ówczesnymi
przekonaniami Europejczyków,
06:36
so much so that the Spanish missionaries
spent the next 300 years
tak bardzo, że hiszpańscy misjonarze
przez następne 300 lat
06:41
trying to enforce their two-sex,
two-gender model.
próbowali wmusić dwupłciowy model.
06:44
Many Spanish friars also thought
that the cross-dressing babaylan
Wielu hiszpańskich mnichów myślało,
że babaylan w ubraniach płci przeciwnej
06:49
were either celibates like themselves
albo żyją w celibacie, tak jak oni,
06:53
or had deficient or malformed genitals.
albo mają za małe
lub zniekształcone przyrodzenie.
06:56
But this was pure speculation.
Ale były to czyste spekulacje.
06:58
Documents compiled between 1679 and 1685,
called "The Bolinao Manuscript,"
Sporządzony między 1679 i 1685 rokiem
tak zwany "Rękopis Bolinao"
07:04
mentions male shamans marrying women.
wspomina o małżeństwach męskich szamanów.
07:08
The Boxer Codex, circa 1590,
Boxer Codex, około 1590 roku,
07:11
provide clues on the nature
of the male babaylan sexuality.
dostarcza wskazówek co do natury
seksualności męskich babaylan.
07:16
It says, "Ordinarily they dress as women,
Mówi: "Zwykle ubierają się jak kobiety,
07:21
act like prudes
zachowują się jak świętoszki
07:23
and are so effeminate
i są tak zniewieściali,
07:25
that one who does not know them
would believe they are women.
że obcy uznałby ich za kobiety.
07:29
Almost all are impotent
for the reproductive act,
Prawie wszyscy są
niezdatni do reprodukcji,
07:33
and thus they marry other males
and sleep with them as man and wife
przez co wychodzą za innych mężczyzn
i śpią z nimi jak mąż z żoną
07:39
and have carnal knowledge."
i mają cielesną wiedzę".
07:42
Carnal knowledge, of course, meaning sex.
Cielesna wiedza, oczywiście, oznacza seks.
07:47
Now, there's an ongoing debate
in contemporary society
We współczesnym społeczeństwie
trwa debata o tym,
07:50
about what constitutes gender
and how it should be defined.
co stanowi płeć
i jak należy ją definiować.
07:53
My country is no exception.
Moje państwo nie jest wyjątkiem.
07:55
Some countries like Australia,
New Zealand, Pakistan, Nepal and Canada
Niektóre kraje jak Australia,
Nowa Zelandia, Pakistan, Nepal i Kanada
08:00
have begun introducing nonbinary options
in their legal documents,
zaczęły wprowadzać opcje niebinarne
w swoich dokumentach prawnych,
08:04
such as their passports
and their permanent resident cards.
takich jak paszporty
i karty stałego pobytu.
08:08
In all these discussions about gender,
We wszystkich dyskusjach o płci
08:10
I think it's important to keep in mind
trzeba pamiętać,
08:12
that the prevailing notions
of man and woman as static genders
że panujące pojęcia
statycznej płci męskiej i żeńskiej
08:16
anchored strictly on biological sex
zakotwiczone ściśle w płci biologicznej
08:19
are social constructs.
są społecznymi konstruktami.
08:22
In my people's case,
this social construct is an imposition.
W moim narodzie ten konstrukt
społeczny jest narzucony.
08:28
It was hammered into their heads
over hundreds of years
Wbijano im go do głowy przez setki lat,
08:33
until they were convinced that their way
of thinking was erroneous.
aż przekonano ich, że się mylili.
08:38
But the good thing about social constructs
Na szczęście konstrukty społeczne
08:42
is they can be reconstructed
można przebudować tak,
08:44
to fit a time and age.
by pasowały do czasu i epoki.
08:47
They can be reconstructed
Można je zbudować tak, by odpowiadały
08:49
to respond to communities
that are becoming more diverse.
coraz bardziej zróżnicowanym
grupom społecznym.
08:53
And they can be reconstructed
Można je odbudować dla świata,
08:55
for a world that's starting to realize
który zaczyna sobie uświadamiać,
08:58
we have so much to gain from learning
and working through our differences.
że można wiele zyskać z wiedzy
o odmiennościach i ich integracji.
09:04
When I think about this subject,
Kiedy myślę o tym temacie,
09:06
I think about the Filipino people
myślę o Filipińczykach
09:08
and an almost forgotten
but important legacy
i o prawie zapomnianym,
ale ważnym dziedzictwie
09:12
of gender equality and inclusivity.
równości płci i inkluzywności.
09:15
I think about lovers who were
some of the gentlest souls I had known
Myślę o kochankach,
chyba najdelikatniejszych
duszach, jakie znałem,
które nie mogły się w pełni otworzyć.
09:21
but could not be fully open.
09:23
I think about people
who have made an impact in my life,
Myślę o ludziach,
którzy mieli wpływ na moje życie,
09:28
who showed me that integrity,
kindness and strength of character
którzy pokazali mi, że uczciwość,
dobroć i siła charakteru
09:32
are far better measures of judgment,
są o wiele lepszymi miernikami,
09:35
far better than things
that are beyond a person's control
o wiele lepszymi niż cechy
poza naszą kontrolą,
09:38
such as their skin color, their age
jak kolor skóry, wiek
09:42
or their gender.
czy płeć.
09:44
As I stand here today,
on the shoulders of people like Lenie,
Stojąc dziś tutaj, na ramionach
ludzi takich jak Lenie,
09:49
I feel incredibly grateful for all
who have come before me,
czuję się niesamowicie wdzięczny
wszystkim, którzy przybyli przede mną,
09:54
the ones courageous enough
to put themselves out there,
którym starczyło odwagi,
by wyjść do ludzi,
09:59
who lived a life that was theirs
którzy żyli własnym życiem
10:02
and in the process, made it a little
easier for us to live our lives now.
i w efekcie ułatwili nam życie dzisiaj.
10:07
Because being yourself is revolutionary.
Ponieważ bycie sobą jest rewolucyjne.
10:12
And to anyone reeling from forces
trying to knock you down
Jeśli kimś wstrząsają niszczycielskie siły
10:16
and cram you into these neat little boxes
people have decided for you:
wpychające go do narzuconych kategorii:
10:22
don't break.
nie poddawaj się.
10:24
I see you.
Widzę cię.
10:26
My ancestors see you.
Moi przodkowie cię widzą.
10:28
Their blood runs through me
as they run through so many of us.
Ich krew płynie w moich żyłach,
jak i w wielu innych.
10:33
You are valid, and you deserve
rights and recognition
Liczysz się i zasługujesz
na prawa i uznanie,
10:40
just like everyone else.
tak jak wszyscy inni.
10:44
Thank you.
Dziękuję.
10:45
(Applause)
(Brawa)
About this site
This site was created for the purpose of learning English through video.
Each video can be played with simultaneous captions in English and your native language.
Double-click on the English captions will play the video from there.
If you have any comments or suggestions, please contact us using this contact form.