Double-click on the English subtitles below to play the video.
Tłumaczenie: Marcin Tabisz
Korekta: Rysia Wand
00:13
I was an eight-year-old kid
in the mid-1990s.
Miałem 8 lat w połowie lat 90.
00:15
I grew up in southern Philippines.
Dorastałem na południu Filipin.
00:18
At that age, you're young enough
to be oblivious
W tym wieku jeszcze się nie wie,
00:20
about what society expects
from each of us
czego społeczeństwo
oczekuje od każdego z nas,
00:22
but old enough to be aware
of what's going on around you.
ale już człowiek widzi,
co się dookoła dzieje.
00:26
We lived in a one-bedroom house,
Mieszkaliśmy w jednopokojowym domku,
00:28
all five of us.
cała nasza piątka.
00:29
Our house was amongst clusters of houses
Był to jeden z wielu domów
00:32
made mostly of wood
and corrugated metal sheets.
zrobionych głównie
z drewna i blach falistych.
00:36
These houses were built
very close to each other
Budowano je bardzo blisko siebie
00:39
along unpaved roads.
wzdłuż gruntowych dróg.
00:41
There was little to no
expectation of privacy.
Nie było co liczyć na prywatność.
00:44
Whenever an argument broke out next door,
Gdy u sąsiadów wybuchała kłótnia,
00:47
you heard it all.
wszystko było słychać.
00:49
Or, if there was a little ...
something something going on --
Podobnie przy takim małym czymś...
00:53
(Laughter)
(Śmiech)
00:55
you would probably hear that, too.
też raczej było słychać.
00:58
(Laughter)
(Śmiech)
00:59
Like any other kid, I learned
what a family looked like.
Jak każde inne dziecko,
nauczyłem się, jak wygląda rodzina.
01:03
It was a man, a woman,
plus a child or children.
Byli to mężczyzna, kobieta
plus dziecko lub dzieci.
01:07
But I also learned
it wasn't always that way.
Ale nauczyłem się też,
że nie zawsze tak było.
01:09
There were other combinations
that worked just as well.
Były inne kombinacje,
które działały równie dobrze.
01:12
There was this family of three
who lived down the street.
Przy naszej ulicy była taka
trzyosobowa rodzina.
01:15
The lady of the house was called Lenie.
Pani domu nazywała się Lenie.
01:18
Lenie had long black hair,
often in a ponytail,
Lenie miała długie czarne włosy,
często związane w kucyk,
01:21
and manicured nails.
i pomalowane paznokcie.
01:23
She always went out
with a little makeup on
Zawsze trochę umalowana,
01:25
and her signature red lipstick.
z charakterystyczną czerwoną szminką.
01:28
Lenie's other half,
I don't remember much about him
Niezbyt pamiętam jej drugą połówkę,
01:30
except that he had a thing
for white sleeveless shirts
poza tym, że bardzo lubił
białe koszulki bez rękawów
01:33
and gold chains around his neck.
i złote łańcuchy na szyi.
01:36
Their daughter was
a couple years younger than me.
Ich córka była kilka lat młodsza ode mnie.
01:39
Now, everybody in the village knew Lenie.
Każdy w wiosce znał Lenie.
01:42
She owned and ran what was
the most popular beauty salon
Posiadała i prowadziła
najpopularniejszy salon piękności
01:45
in our side of town.
w naszej okolicy.
01:46
Every time their family
would walk down the roads,
Gdy ich rodzina szła ulicą,
01:49
they would always be greeted with smiles
zawsze witano ich uśmiechami
01:51
and occasionally stopped
for a little chitchat.
i czasem zatrzymywano na pogawędkę.
01:56
Now, the interesting thing about Lenie
Lenie, co ciekawe,
01:58
is that she also happened to be
a transgender woman.
była transpłciową kobietą,
02:03
She exemplified one of the Philippines'
long-standing stories
przykładem długotrwałej historii Filipin
02:07
about gender diversity.
o różnorodności płciowej.
02:10
Lenie was proof that oftentimes
we think of something as strange
Lenie była też dowodem na to,
że często coś nas dziwi
02:16
only because we're not familiar with it,
jedynie z braku przyzwyczajenia
02:18
or we haven't taken enough time
to try and understand.
albo przez niedostateczne
próby zrozumienia.
02:23
In most cultures around the world,
W większości kultur na świecie
02:26
gender is this man-woman dichotomy.
płeć to damsko-męska dwudzielność.
02:29
It's this immovable, nonnegotiable,
distinct classes of individuals.
To niewzruszone, bezdyskusyjne,
odmienne klasy jednostek.
02:35
We assign characteristics
and expectations
Przydzielamy cechy i oczekiwania
02:38
the moment a person's
biological sex is determined.
w momencie określenia
czyjejś biologicznej płci.
02:42
But not all cultures are like that.
Ale nie wszystkie kultury takie są.
02:45
Not all cultures are as rigid.
Nie wszystkie kultury są tak surowe.
02:47
Many cultures don't look
at genitalia primarily
Wiele kultur nie uznaje genitaliów
02:50
as basis for gender construction,
za podstawę konstrukcji płci
02:52
and some communities in North America,
Africa, the Indian subcontinent
i niektóre wspólnoty Ameryki Północnej,
Afryki, subkontynentu indyjskiego
02:58
and the Pacific Islands,
including the Philippines,
i wysp Pacyfiku, włączając Filipiny,
03:01
have a long history
of cultural permissiveness
mają długą historię
kulturowego liberalizmu
03:05
and accommodation of gender variances.
i akomodacji wariantów płciowych.
03:08
As you may know,
Jak wiadomo,
03:09
the people of the Philippines were under
Spanish rule for over 300 years.
Filipińczykami rządzili Hiszpanie
przez ponad 300 lat.
03:14
That's from 1565 to 1898.
Od 1565 do 1898.
03:17
This explains why everyday
Filipino conversations
To dlatego dzisiaj w filipińskie rozmowy
03:20
are peppered with Spanish words
wplata się hiszpańskie słowa
03:22
and why so many of our last names,
including mine, sound very Spanish.
i dlaczego tak wiele naszych imion,
włączając moje, brzmi bardzo hiszpańsko.
03:28
This also explains the firmly entrenched
influence of Catholicism.
To także tłumaczy
mocno zakorzeniony katolicyzm.
03:34
But precolonial Philippine societies,
Ale mieszkańcy Filipin sprzed kolonializmu
03:36
they were mostly animists.
byli głównie animistami.
03:39
They believed all things
had a distinct spiritual essence:
Wierzyli w odrębność duchową
wszystkich rzeczy:
03:45
plants, animals, rocks, rivers, places.
roślin, zwierząt, skał, rzek, miejsc.
03:50
Power resided in the spirit.
Moc rezydowała w duszy.
03:53
Whoever was able to harness
that spiritual power was highly revered.
Ten, kto umiał posiąść tę moc,
cieszył się wielkim szacunkiem.
03:59
Now, scholars who have studied
the Spanish colonial archives
Uczeni, którzy studiowali
hiszpańskie archiwa kolonialne,
04:02
also tell us that these early societies
were largely egalitarian.
także mówią o wielkiej równości
wśród dawnych ludów.
04:08
Men did not necessarily
have an advantage over women.
Mężczyźni niekoniecznie mieli
przewagę nad kobietami.
04:12
Wives were treated
as companions, not slaves.
Żony traktowano jak towarzyszki,
a nie niewolnice.
04:15
And family contracts were not done
without their presence and approval.
Kontraktów rodzinnych nie robiono
bez ich wiedzy i zgody.
04:20
In some ways, women had the upper hand.
W niektórych sprawach
kobiety miały przewagę.
04:23
A woman could divorce her husband
and own property under her own name,
Kobieta mogła rozwieść się z mężem
i posiadać rzeczy na własność,
04:28
which she kept even after marriage.
nawet po ustaniu małżeństwa.
04:30
She had the prerogative
to have a baby or not
Decydowała o posiadaniu dzieci
04:33
and then decide the baby's name.
i wybieraniu im imion.
04:36
But the real key to the power
of the precolonial Filipino woman
Ale prawdziwym kluczem do siły
filipińskiej kobiety sprzed kolonializmu
04:41
was in her role as "babaylan,"
była jej rola jako "babaylan",
04:45
a collective term for shamans
of various ethnic groups.
zbiorowa nazw dla szamanów
różnych grup etnicznych.
04:49
They were the community healers,
Były miejscowymi uzdrowicielkami,
04:52
specialists in herbal and divine lore.
specjalistkami w wiedzy
o ziołach i boskości.
04:56
They delivered babies
Odbierały porody
04:57
and communicated with the spirit world.
i porozumiewały się ze światem duchów.
05:00
They performed exorcisms
Przeprowadzały egzorcyzmy
05:03
and occasionally, and in defense
of their community,
a czasami, w obronie swoich ludzi,
05:07
they kicked some ass.
kopały trochę tyłków.
05:09
(Laughter)
(Śmiech)
05:11
And while the babaylan was a female role,
Choć babaylan była rolą damską,
05:14
there were also, in fact,
male practitioners in the spiritual realm.
byli także męscy adepci
duchowej dziedziny.
05:18
Reports from early Spanish chroniclers
contain several references
Sprawozdania wczesnych
hiszpańskich kronikarzy
zawierają kilka odniesień
do szamanów-mężczyzn
05:23
to male shamans who did not conform
to normative Western masculine standards.
odbiegających od zachodnich
standardów męskości.
05:29
They cross-dressed
Nosili ubrania płci przeciwnej
05:30
and appeared effeminate
i wydawali się zniewieściali
05:33
or sexually ambiguous.
albo seksualnie niejednoznaczni.
05:35
A Jesuit missionary named Francisco Alcina
Jezuicki misjonarz Francisco Alcina
05:37
said that one man
he believed to be a shaman
powiedział, że jeden mężczyzna,
którego nazwał szamanem,
05:40
was "so effeminate
był "tak zniewieściały,
05:42
that in every way he was
more a woman than a man.
że pod każdym względem był
bardziej kobietą niż mężczyzną.
05:47
All the things the women did
Wykonywał wszystkie czynności kobiet,
05:49
he performed,
05:51
such as weaving blankets,
takie jak tkanie koców,
05:53
sewing clothes and making pots.
szycie ubrań i toczenie garnków.
05:57
He danced also like they did,
Tańczył także jak one,
06:00
never like a man,
nigdy jak mężczyźni,
06:02
whose dance is different.
których taniec jest inny.
06:04
In all, he appeared
more a woman than a man."
W sumie wydawał się
bardziej kobietą niż mężczyzną".
06:10
Well, any other juicy details
in the colonial archives?
Czy są jeszcze jakieś soczyste detale
z kolonialnych archiwów?
Myślałem, że nigdy nie spytacie.
06:16
Thought you'd never ask.
06:17
(Laughter)
(Śmiech)
06:19
As you may have deduced by now,
Jak mogliście już wydedukować,
06:21
the manner in which these
precolonial societies conducted themselves
sposób postępowania
ludów przed-kolonialnych
06:25
didn't go over so well.
nie był dobrze widziany.
06:27
All the free-loving,
gender-variant-permitting,
Cała ta wolna miłość,
przyzwolenie na warianty płci,
06:30
gender equality wokeness
świadomość równości płci
06:32
clashed viciously with the European
sensibilities at the time,
brutalnie zderzyły się z ówczesnymi
przekonaniami Europejczyków,
06:36
so much so that the Spanish missionaries
spent the next 300 years
tak bardzo, że hiszpańscy misjonarze
przez następne 300 lat
06:41
trying to enforce their two-sex,
two-gender model.
próbowali wmusić dwupłciowy model.
06:44
Many Spanish friars also thought
that the cross-dressing babaylan
Wielu hiszpańskich mnichów myślało,
że babaylan w ubraniach płci przeciwnej
06:49
were either celibates like themselves
albo żyją w celibacie, tak jak oni,
06:53
or had deficient or malformed genitals.
albo mają za małe
lub zniekształcone przyrodzenie.
06:56
But this was pure speculation.
Ale były to czyste spekulacje.
06:58
Documents compiled between 1679 and 1685,
called "The Bolinao Manuscript,"
Sporządzony między 1679 i 1685 rokiem
tak zwany "Rękopis Bolinao"
07:04
mentions male shamans marrying women.
wspomina o małżeństwach męskich szamanów.
07:08
The Boxer Codex, circa 1590,
Boxer Codex, około 1590 roku,
07:11
provide clues on the nature
of the male babaylan sexuality.
dostarcza wskazówek co do natury
seksualności męskich babaylan.
07:16
It says, "Ordinarily they dress as women,
Mówi: "Zwykle ubierają się jak kobiety,
07:21
act like prudes
zachowują się jak świętoszki
07:23
and are so effeminate
i są tak zniewieściali,
07:25
that one who does not know them
would believe they are women.
że obcy uznałby ich za kobiety.
07:29
Almost all are impotent
for the reproductive act,
Prawie wszyscy są
niezdatni do reprodukcji,
07:33
and thus they marry other males
and sleep with them as man and wife
przez co wychodzą za innych mężczyzn
i śpią z nimi jak mąż z żoną
07:39
and have carnal knowledge."
i mają cielesną wiedzę".
07:42
Carnal knowledge, of course, meaning sex.
Cielesna wiedza, oczywiście, oznacza seks.
07:47
Now, there's an ongoing debate
in contemporary society
We współczesnym społeczeństwie
trwa debata o tym,
07:50
about what constitutes gender
and how it should be defined.
co stanowi płeć
i jak należy ją definiować.
07:53
My country is no exception.
Moje państwo nie jest wyjątkiem.
07:55
Some countries like Australia,
New Zealand, Pakistan, Nepal and Canada
Niektóre kraje jak Australia,
Nowa Zelandia, Pakistan, Nepal i Kanada
08:00
have begun introducing nonbinary options
in their legal documents,
zaczęły wprowadzać opcje niebinarne
w swoich dokumentach prawnych,
08:04
such as their passports
and their permanent resident cards.
takich jak paszporty
i karty stałego pobytu.
08:08
In all these discussions about gender,
We wszystkich dyskusjach o płci
08:10
I think it's important to keep in mind
trzeba pamiętać,
08:12
that the prevailing notions
of man and woman as static genders
że panujące pojęcia
statycznej płci męskiej i żeńskiej
08:16
anchored strictly on biological sex
zakotwiczone ściśle w płci biologicznej
08:19
are social constructs.
są społecznymi konstruktami.
08:22
In my people's case,
this social construct is an imposition.
W moim narodzie ten konstrukt
społeczny jest narzucony.
08:28
It was hammered into their heads
over hundreds of years
Wbijano im go do głowy przez setki lat,
08:33
until they were convinced that their way
of thinking was erroneous.
aż przekonano ich, że się mylili.
08:38
But the good thing about social constructs
Na szczęście konstrukty społeczne
08:42
is they can be reconstructed
można przebudować tak,
08:44
to fit a time and age.
by pasowały do czasu i epoki.
08:47
They can be reconstructed
Można je zbudować tak, by odpowiadały
08:49
to respond to communities
that are becoming more diverse.
coraz bardziej zróżnicowanym
grupom społecznym.
08:53
And they can be reconstructed
Można je odbudować dla świata,
08:55
for a world that's starting to realize
który zaczyna sobie uświadamiać,
08:58
we have so much to gain from learning
and working through our differences.
że można wiele zyskać z wiedzy
o odmiennościach i ich integracji.
09:04
When I think about this subject,
Kiedy myślę o tym temacie,
09:06
I think about the Filipino people
myślę o Filipińczykach
09:08
and an almost forgotten
but important legacy
i o prawie zapomnianym,
ale ważnym dziedzictwie
09:12
of gender equality and inclusivity.
równości płci i inkluzywności.
09:15
I think about lovers who were
some of the gentlest souls I had known
Myślę o kochankach,
chyba najdelikatniejszych
duszach, jakie znałem,
które nie mogły się w pełni otworzyć.
09:21
but could not be fully open.
09:23
I think about people
who have made an impact in my life,
Myślę o ludziach,
którzy mieli wpływ na moje życie,
09:28
who showed me that integrity,
kindness and strength of character
którzy pokazali mi, że uczciwość,
dobroć i siła charakteru
09:32
are far better measures of judgment,
są o wiele lepszymi miernikami,
09:35
far better than things
that are beyond a person's control
o wiele lepszymi niż cechy
poza naszą kontrolą,
09:38
such as their skin color, their age
jak kolor skóry, wiek
09:42
or their gender.
czy płeć.
09:44
As I stand here today,
on the shoulders of people like Lenie,
Stojąc dziś tutaj, na ramionach
ludzi takich jak Lenie,
09:49
I feel incredibly grateful for all
who have come before me,
czuję się niesamowicie wdzięczny
wszystkim, którzy przybyli przede mną,
09:54
the ones courageous enough
to put themselves out there,
którym starczyło odwagi,
by wyjść do ludzi,
09:59
who lived a life that was theirs
którzy żyli własnym życiem
10:02
and in the process, made it a little
easier for us to live our lives now.
i w efekcie ułatwili nam życie dzisiaj.
10:07
Because being yourself is revolutionary.
Ponieważ bycie sobą jest rewolucyjne.
10:12
And to anyone reeling from forces
trying to knock you down
Jeśli kimś wstrząsają niszczycielskie siły
10:16
and cram you into these neat little boxes
people have decided for you:
wpychające go do narzuconych kategorii:
10:22
don't break.
nie poddawaj się.
10:24
I see you.
Widzę cię.
10:26
My ancestors see you.
Moi przodkowie cię widzą.
10:28
Their blood runs through me
as they run through so many of us.
Ich krew płynie w moich żyłach,
jak i w wielu innych.
10:33
You are valid, and you deserve
rights and recognition
Liczysz się i zasługujesz
na prawa i uznanie,
10:40
just like everyone else.
tak jak wszyscy inni.
10:44
Thank you.
Dziękuję.
10:45
(Applause)
(Brawa)
About this site
This site will introduce you to YouTube videos that are useful for learning English.
Double-click on the English subtitles displayed on each video page to play the video from there.
The subtitles scroll in sync with the video playback.
If you have any comments or requests, please contact us using this contact form.