The gender-fluid history of the Philippines | France Villarta

Tłumaczenie: Marcin Tabisz Korekta: Rysia Wand

I was an eight-year-old kid in the mid-1990s.

Miałem 8 lat w połowie lat 90.

I grew up in southern Philippines.

Dorastałem na południu Filipin.

At that age, you're young enough to be oblivious

W tym wieku jeszcze się nie wie,

about what society expects from each of us

czego społeczeństwo oczekuje od każdego z nas,

but old enough to be aware of what's going on around you.

ale już człowiek widzi, co się dookoła dzieje.

We lived in a one-bedroom house,

Mieszkaliśmy w jednopokojowym domku,

all five of us.

cała nasza piątka.

Our house was amongst clusters of houses

Był to jeden z wielu domów

made mostly of wood and corrugated metal sheets.

zrobionych głównie z drewna i blach falistych.

These houses were built very close to each other

Budowano je bardzo blisko siebie

along unpaved roads.

wzdłuż gruntowych dróg.

There was little to no expectation of privacy.

Nie było co liczyć na prywatność.

Whenever an argument broke out next door,

Gdy u sąsiadów wybuchała kłótnia,

you heard it all.

wszystko było słychać.

Or, if there was a little ... something something going on --

Podobnie przy takim małym czymś...

(Laughter)

(Śmiech)

you would probably hear that, too.

też raczej było słychać.

(Laughter)

(Śmiech)

Like any other kid, I learned what a family looked like.

Jak każde inne dziecko, nauczyłem się, jak wygląda rodzina.

It was a man, a woman, plus a child or children.

Byli to mężczyzna, kobieta plus dziecko lub dzieci.

But I also learned it wasn't always that way.

Ale nauczyłem się też, że nie zawsze tak było.

There were other combinations that worked just as well.

Były inne kombinacje, które działały równie dobrze.

There was this family of three who lived down the street.

Przy naszej ulicy była taka trzyosobowa rodzina.

The lady of the house was called Lenie.

Pani domu nazywała się Lenie.

Lenie had long black hair, often in a ponytail,

Lenie miała długie czarne włosy, często związane w kucyk,

and manicured nails.

i pomalowane paznokcie.

She always went out with a little makeup on

Zawsze trochę umalowana,

and her signature red lipstick.

z charakterystyczną czerwoną szminką.

Lenie's other half, I don't remember much about him

Niezbyt pamiętam jej drugą połówkę,

except that he had a thing for white sleeveless shirts

poza tym, że bardzo lubił białe koszulki bez rękawów

and gold chains around his neck.

i złote łańcuchy na szyi.

Their daughter was a couple years younger than me.

Ich córka była kilka lat młodsza ode mnie.

Now, everybody in the village knew Lenie.

Każdy w wiosce znał Lenie.

She owned and ran what was the most popular beauty salon

Posiadała i prowadziła najpopularniejszy salon piękności

in our side of town.

w naszej okolicy.

Every time their family would walk down the roads,

Gdy ich rodzina szła ulicą,

they would always be greeted with smiles

zawsze witano ich uśmiechami

and occasionally stopped for a little chitchat.

i czasem zatrzymywano na pogawędkę.

Now, the interesting thing about Lenie

Lenie, co ciekawe,

is that she also happened to be a transgender woman.

była transpłciową kobietą,

She exemplified one of the Philippines' long-standing stories

przykładem długotrwałej historii Filipin

about gender diversity.

o różnorodności płciowej.

Lenie was proof that oftentimes we think of something as strange

Lenie była też dowodem na to, że często coś nas dziwi

only because we're not familiar with it,

jedynie z braku przyzwyczajenia

or we haven't taken enough time to try and understand.

albo przez niedostateczne próby zrozumienia.

In most cultures around the world,

W większości kultur na świecie

gender is this man-woman dichotomy.

płeć to damsko-męska dwudzielność.

It's this immovable, nonnegotiable, distinct classes of individuals.

To niewzruszone, bezdyskusyjne, odmienne klasy jednostek.

We assign characteristics and expectations

Przydzielamy cechy i oczekiwania

the moment a person's biological sex is determined.

w momencie określenia czyjejś biologicznej płci.

But not all cultures are like that.

Ale nie wszystkie kultury takie są.

Not all cultures are as rigid.

Nie wszystkie kultury są tak surowe.

Many cultures don't look at genitalia primarily

Wiele kultur nie uznaje genitaliów

as basis for gender construction,

za podstawę konstrukcji płci

and some communities in North America, Africa, the Indian subcontinent

i niektóre wspólnoty Ameryki Północnej, Afryki, subkontynentu indyjskiego

and the Pacific Islands, including the Philippines,

i wysp Pacyfiku, włączając Filipiny,

have a long history of cultural permissiveness

mają długą historię kulturowego liberalizmu

and accommodation of gender variances.

i akomodacji wariantów płciowych.

As you may know,

Jak wiadomo,

the people of the Philippines were under Spanish rule for over 300 years.

Filipińczykami rządzili Hiszpanie przez ponad 300 lat.

That's from 1565 to 1898.

Od 1565 do 1898.

This explains why everyday Filipino conversations

To dlatego dzisiaj w filipińskie rozmowy

are peppered with Spanish words

wplata się hiszpańskie słowa

and why so many of our last names, including mine, sound very Spanish.

i dlaczego tak wiele naszych imion, włączając moje, brzmi bardzo hiszpańsko.

This also explains the firmly entrenched influence of Catholicism.

To także tłumaczy mocno zakorzeniony katolicyzm.

But precolonial Philippine societies,

Ale mieszkańcy Filipin sprzed kolonializmu

they were mostly animists.

byli głównie animistami.

They believed all things had a distinct spiritual essence:

Wierzyli w odrębność duchową wszystkich rzeczy:

plants, animals, rocks, rivers, places.

roślin, zwierząt, skał, rzek, miejsc.

Power resided in the spirit.

Moc rezydowała w duszy.

Whoever was able to harness that spiritual power was highly revered.

Ten, kto umiał posiąść tę moc, cieszył się wielkim szacunkiem.

Now, scholars who have studied the Spanish colonial archives

Uczeni, którzy studiowali hiszpańskie archiwa kolonialne,

also tell us that these early societies were largely egalitarian.

także mówią o wielkiej równości wśród dawnych ludów.

Men did not necessarily have an advantage over women.

Mężczyźni niekoniecznie mieli przewagę nad kobietami.

Wives were treated as companions, not slaves.

Żony traktowano jak towarzyszki, a nie niewolnice.

And family contracts were not done without their presence and approval.

Kontraktów rodzinnych nie robiono bez ich wiedzy i zgody.

In some ways, women had the upper hand.

W niektórych sprawach kobiety miały przewagę.

A woman could divorce her husband and own property under her own name,

Kobieta mogła rozwieść się z mężem i posiadać rzeczy na własność,

which she kept even after marriage.

nawet po ustaniu małżeństwa.

She had the prerogative to have a baby or not

Decydowała o posiadaniu dzieci

and then decide the baby's name.

i wybieraniu im imion.

But the real key to the power of the precolonial Filipino woman

Ale prawdziwym kluczem do siły filipińskiej kobiety sprzed kolonializmu

was in her role as "babaylan,"

była jej rola jako "babaylan",

a collective term for shamans of various ethnic groups.

zbiorowa nazw dla szamanów różnych grup etnicznych.

They were the community healers,

Były miejscowymi uzdrowicielkami,

specialists in herbal and divine lore.

specjalistkami w wiedzy o ziołach i boskości.

They delivered babies

Odbierały porody

and communicated with the spirit world.

i porozumiewały się ze światem duchów.

They performed exorcisms

Przeprowadzały egzorcyzmy

and occasionally, and in defense of their community,

a czasami, w obronie swoich ludzi,

they kicked some ass.

kopały trochę tyłków.

(Laughter)

(Śmiech)

And while the babaylan was a female role,

Choć babaylan była rolą damską,

there were also, in fact, male practitioners in the spiritual realm.

byli także męscy adepci duchowej dziedziny.

Reports from early Spanish chroniclers contain several references

Sprawozdania wczesnych hiszpańskich kronikarzy

zawierają kilka odniesień do szamanów-mężczyzn

to male shamans who did not conform to normative Western masculine standards.

odbiegających od zachodnich standardów męskości.

They cross-dressed

Nosili ubrania płci przeciwnej

and appeared effeminate

i wydawali się zniewieściali

or sexually ambiguous.

albo seksualnie niejednoznaczni.

A Jesuit missionary named Francisco Alcina

Jezuicki misjonarz Francisco Alcina

said that one man he believed to be a shaman

powiedział, że jeden mężczyzna, którego nazwał szamanem,

was "so effeminate

był "tak zniewieściały,

that in every way he was more a woman than a man.

że pod każdym względem był bardziej kobietą niż mężczyzną.

All the things the women did

Wykonywał wszystkie czynności kobiet,

he performed,

such as weaving blankets,

takie jak tkanie koców,

sewing clothes and making pots.

szycie ubrań i toczenie garnków.

He danced also like they did,

Tańczył także jak one,

never like a man,

nigdy jak mężczyźni,

whose dance is different.

których taniec jest inny.

In all, he appeared more a woman than a man."

W sumie wydawał się bardziej kobietą niż mężczyzną".

Well, any other juicy details in the colonial archives?

Czy są jeszcze jakieś soczyste detale z kolonialnych archiwów?

Myślałem, że nigdy nie spytacie.

Thought you'd never ask.

(Laughter)

(Śmiech)

As you may have deduced by now,

Jak mogliście już wydedukować,

the manner in which these precolonial societies conducted themselves

sposób postępowania ludów przed-kolonialnych

didn't go over so well.

nie był dobrze widziany.

All the free-loving, gender-variant-permitting,

Cała ta wolna miłość, przyzwolenie na warianty płci,

gender equality wokeness

świadomość równości płci

clashed viciously with the European sensibilities at the time,

brutalnie zderzyły się z ówczesnymi przekonaniami Europejczyków,

so much so that the Spanish missionaries spent the next 300 years

tak bardzo, że hiszpańscy misjonarze przez następne 300 lat

trying to enforce their two-sex, two-gender model.

próbowali wmusić dwupłciowy model.

Many Spanish friars also thought that the cross-dressing babaylan

Wielu hiszpańskich mnichów myślało, że babaylan w ubraniach płci przeciwnej

were either celibates like themselves

albo żyją w celibacie, tak jak oni,

or had deficient or malformed genitals.

albo mają za małe lub zniekształcone przyrodzenie.

But this was pure speculation.

Ale były to czyste spekulacje.

Documents compiled between 1679 and 1685, called "The Bolinao Manuscript,"

Sporządzony między 1679 i 1685 rokiem tak zwany "Rękopis Bolinao"

mentions male shamans marrying women.

wspomina o małżeństwach męskich szamanów.

The Boxer Codex, circa 1590,

Boxer Codex, około 1590 roku,

provide clues on the nature of the male babaylan sexuality.

dostarcza wskazówek co do natury seksualności męskich babaylan.

It says, "Ordinarily they dress as women,

Mówi: "Zwykle ubierają się jak kobiety,

act like prudes

zachowują się jak świętoszki

and are so effeminate

i są tak zniewieściali,

that one who does not know them would believe they are women.

że obcy uznałby ich za kobiety.

Almost all are impotent for the reproductive act,

Prawie wszyscy są niezdatni do reprodukcji,

and thus they marry other males and sleep with them as man and wife

przez co wychodzą za innych mężczyzn i śpią z nimi jak mąż z żoną

and have carnal knowledge."

i mają cielesną wiedzę".

Carnal knowledge, of course, meaning sex.

Cielesna wiedza, oczywiście, oznacza seks.

Now, there's an ongoing debate in contemporary society

We współczesnym społeczeństwie trwa debata o tym,

about what constitutes gender and how it should be defined.

co stanowi płeć i jak należy ją definiować.

My country is no exception.

Moje państwo nie jest wyjątkiem.

Some countries like Australia, New Zealand, Pakistan, Nepal and Canada

Niektóre kraje jak Australia, Nowa Zelandia, Pakistan, Nepal i Kanada

have begun introducing nonbinary options in their legal documents,

zaczęły wprowadzać opcje niebinarne w swoich dokumentach prawnych,

such as their passports and their permanent resident cards.

takich jak paszporty i karty stałego pobytu.

In all these discussions about gender,

We wszystkich dyskusjach o płci

I think it's important to keep in mind

trzeba pamiętać,

that the prevailing notions of man and woman as static genders

że panujące pojęcia statycznej płci męskiej i żeńskiej

anchored strictly on biological sex

zakotwiczone ściśle w płci biologicznej

are social constructs.

są społecznymi konstruktami.

In my people's case, this social construct is an imposition.

W moim narodzie ten konstrukt społeczny jest narzucony.

It was hammered into their heads over hundreds of years

Wbijano im go do głowy przez setki lat,

until they were convinced that their way of thinking was erroneous.

aż przekonano ich, że się mylili.

But the good thing about social constructs

Na szczęście konstrukty społeczne

is they can be reconstructed

można przebudować tak,

to fit a time and age.

by pasowały do czasu i epoki.

They can be reconstructed

Można je zbudować tak, by odpowiadały

to respond to communities that are becoming more diverse.

coraz bardziej zróżnicowanym grupom społecznym.

And they can be reconstructed

Można je odbudować dla świata,

for a world that's starting to realize

który zaczyna sobie uświadamiać,

we have so much to gain from learning and working through our differences.

że można wiele zyskać z wiedzy o odmiennościach i ich integracji.

When I think about this subject,

Kiedy myślę o tym temacie,

I think about the Filipino people

myślę o Filipińczykach

and an almost forgotten but important legacy

i o prawie zapomnianym, ale ważnym dziedzictwie

of gender equality and inclusivity.

równości płci i inkluzywności.

I think about lovers who were some of the gentlest souls I had known

Myślę o kochankach,

chyba najdelikatniejszych duszach, jakie znałem,

które nie mogły się w pełni otworzyć.

but could not be fully open.

I think about people who have made an impact in my life,

Myślę o ludziach, którzy mieli wpływ na moje życie,

who showed me that integrity, kindness and strength of character

którzy pokazali mi, że uczciwość, dobroć i siła charakteru

are far better measures of judgment,

są o wiele lepszymi miernikami,

far better than things that are beyond a person's control

o wiele lepszymi niż cechy poza naszą kontrolą,

such as their skin color, their age

jak kolor skóry, wiek

or their gender.

czy płeć.

As I stand here today, on the shoulders of people like Lenie,

Stojąc dziś tutaj, na ramionach ludzi takich jak Lenie,

I feel incredibly grateful for all who have come before me,

czuję się niesamowicie wdzięczny wszystkim, którzy przybyli przede mną,

the ones courageous enough to put themselves out there,

którym starczyło odwagi, by wyjść do ludzi,

who lived a life that was theirs

którzy żyli własnym życiem

and in the process, made it a little easier for us to live our lives now.

i w efekcie ułatwili nam życie dzisiaj.

Because being yourself is revolutionary.

Ponieważ bycie sobą jest rewolucyjne.

And to anyone reeling from forces trying to knock you down

Jeśli kimś wstrząsają niszczycielskie siły

and cram you into these neat little boxes people have decided for you:

wpychające go do narzuconych kategorii:

don't break.

nie poddawaj się.

I see you.

Widzę cię.

My ancestors see you.

Moi przodkowie cię widzą.

Their blood runs through me as they run through so many of us.

Ich krew płynie w moich żyłach, jak i w wielu innych.

You are valid, and you deserve rights and recognition

Liczysz się i zasługujesz na prawa i uznanie,

just like everyone else.

tak jak wszyscy inni.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)