Corneille Ewango: A hero of the Congo Basin forest

Tłumaczenie: Anna Sowa Korekta: Ewa Charatonik

I don't speak English.

Nie mówię po angielsku.

I start speaking English, learning English, about a year ago.

Zacząłem uczyć się angielskiego rok temu.

I speak French and I grew up with French, so my English is Franglais.

Mówię po francusku oraz dorastałem mówiąc po francusku, więc mój język to "frangielski".

I'm born in the Western Congo, in an area around here,

Urodziłem się w tym regionie w zachodnim Kongo,

and then went to university in Kisangani.

a potem poszedłem na uniwersytet w Kisangani.

And after I finished, I went to this area, the Ituri Forest.

Po jego ukończeniu przyjechałem tutaj, do lasu Ituri.

But what I've been doing --

A jak do tego doszło?

when I was about 14, I grew in my uncle's house.

kiedy miałem ok. 14 lat, wychowywałem się w domu mojego wuja.

And my father was a soldier,

Mój ojciec był żołnierzem,

and my uncle was a fisherman and also a poacher.

a mój wuj rybakiem i kłusownikiem.

What I've been doing from 14 to 17 was,

Od 14. do 17.roku życia

I was assisting them collecting ivory tusk, meat

pomagałem im zbierać kły słoni, mięso

and whatever they were killing, poaching, hunting in the forest,

i wszystko to, co upolowali w lesie.

bring it in the main city to get access to the market.

oraz przewozić to do głównego miasta na targ.

But finally, I got myself involved.

W końcu sam się w to zaangażowałem.

Around 17 to 20 years, I became, myself, a poacher.

Od 17. do 20. roku życia sam byłem kłusownikiem.

And I wanted to do it, because -- I believed -- to continue my studies.

Chciałem nim być, ponieważ miałem nadzieję na kontynuowanie studiów.

I wanted to go to university, but my father was poor, my uncle even.

Chciałem iść na uniwersytet, ale mój ojciec i wuj byli biedni.

So, I did it.

Więc robiłem to.

And for three to four years, I went to university.

Poszedłem na uniwersytet na trzy, cztery lata.

For three times, I applied to biomedical science, to be a doctor.

Trzy razy próbowałem dostać się na biomedycynę, by zostać lekarzem.

I didn't succeed.

Nie udało mi się.

I was having my inscriptions, my admission to biology.

Dostałem się na biologię.

And I said, "No way, I'm not doing it.

Ale powiedziałem sobie: nie ma mowy, nie będę się tym zajmował.

My family's poor, my area don't have better health care.

Moja rodzina jest biedna, a w mojej okolicy nie ma dobrej opieki zdrowotnej.

I want to be a doctor to serve them."

Chcę być lekarzem, żeby im pomagać.

Three times, that means three years, and I start getting old.

Trzy lata, zaczynałem się starzeć.

I say, "Oh, no, I continue."

Powiedziałem sobie: o nie, robię to dalej.

So, I did tropical ecology and plant botany.

Skończyłem ekologię tropikalną i botanikę.

When I finished, I went to the Ituri Forest for my internship.

Po studiach wyjechałem na staż do lasu Ituri.

It's where I really getting passion with what I'm doing

To tam zaraziłem się pasją do tego co robię

right up to now -- I'm standing in front of you --

do dzisiaj, kiedy stoję tu przed wami

doing botany and wildlife conservation.

zajmując się botaniką i ochroną dzikiej przyrody.

That time the Ituri Forest was created as a forest reserve

Las Ituri był wówczas rezerwatem

with some animals and also plants.

z kilkoma gatunkami zwierząt i roślin.

And the training center there was built

Zbudowano tam centrum szkoleniowe

around the scientific Congolese staff

dla kongijskich,

and some American scientists also.

a także amerykańskich naukowców.

So, the Okapi Faunal Reserve protects number --

W Parku Narodowym Okapi chroni się

I think that is the largest number of elephants

moim zdaniem największą liczbę słoni,

we have right now in protected areas in Congo.

jaka obecnie znajduje się na obszarze chronionym w Kongo.

It has also chimpanzees.

Są tam również szympanse.

And it has been named Okapi Faunal Reserve

Park nazwano Parkiem Narodowym Okapi

because of this beautiful creature.

z powodu tego pięknego stworzenia.

That is a forest giraffe.

To okapi.

I think you guys know it quite well.

Myślę, że całkiem dobrze ją Państwo znają.

Here we have savanna giraffes,

Jest też żyrafa,

but through evolution we have this forest giraffe

ale dzięki ewolucji mamy okapi,

that lives only in Congo.

które żyje tylko w Kongo.

It has also some beautiful primates.

Jest też kilka wspaniałych naczelnych.

Thirteen species -- highest diversity we can find in one single area in Africa.

Trzynaście gatunków - największa różnorodność, którą możemy spotkać w jednym regionie Afryki,

And it has the Ituri Forest itself --

i które są w samym lesie Ituri -

about 1,300 species of plants, so far known.

ok. 1300 gatunków znanych do tej pory roślin .

I joined the Wildlife Conservation Society, working there, in 1995,

Dołączyłem do pracującego tam Wildlife Conservation Society w 1995 roku,

but I started working with them as a student in 1991.

ale zacząłem z nimi pracować jako student w 1991 roku.

I was appointed as a teaching assistant at my university

Na uniwersytecie dostałem stanowisko asystenta dydaktycznego,

because I accomplished with honor.

ponieważ ukończyłem studia z wyróżnieniem.

But I didn't like the way -- the instruction I got was very poor.

Ale nie podobało mi się to, że niewiele się tam nauczyłem.

And I wanted to be formed to a training center and a research center.

Chciałem pracować w centrum naukowym i badawczym.

With the end of the dictatorship regime of Mobutu Sese Seko,

Z końcem reżimu dyktatury Mobutu Sese Seko,

that most of you know, life became very, very difficult.

o którym większość z Państwa słyszała, życie stało się bardzo, bardzo ciężkie.

And the work we have been doing

A nasza praca

was completely difficult to do and to achieve it.

była bardzo trudna do wykonania.

When Kabila started his movement to liberate Congo,

Kiedy Kabila rozpoczął swój ruch wyzwolenia Konga,

so Mobutu soldiers started moving and retreated.

żołnierze Mobutu zaczęli się wycofywać

So they started fleeing from the east to the west.

i uciekać ze wschodu na zachód.

And the Okapi Faunal Reserve is there,

Park Narodowy Okapi znajduje się tutaj,

so there was a road from Goma, somewhere here,

a gdzieś tutaj była droga z Gomy,

and coming like this.

która biegła tędy.

So they might go through, pass through the Okapi Faunal Reserve.

Tak więc mogli oni przejść przez Park Narodowy Okapi.

Congo has five of the world's richest sites of protected area,

W Kongo znajduje się pięć najbogatszych obszarów chronionych,

and the Okapi Faunal Reserve is one of them.

a Park Narodowy Okapi jest jednym z nich.

So soldier was fleeing in the Okapi Faunal Reserve.

Tak więc żołnierze uciekali przez Park Narodowy Okapi

On their way, they looted everything.

i plądrowali wszystko na swojej drodze.

Torture, wars -- oh, my God, you can't believe.

Tortury, wojny, mój Boże, nie uwierzą Państwo.

Every person was looking his way -- where to go, we don't know.

Każdy szukał drogi ucieczki.

And it was for us, the young, the first time really

Dla nas, młodych, był to pierwszy raz

we hear the language of war, of guns.

kiedy usłyszeliśmy język wojny i broni.

And even people who faced the rebellion of 1963,

Nawet ludzie, którzy doświadczyli buntu w 1963 roku.

after our independence, they didn't believe what was happening.

po odzyskaniu przez nas niepodległości nie mogli uwierzyć w to, co się działo.

They were killing people. They were doing whatever they want

Żołnierze zabijali ludzi i robili to co chcieli,

because they have power.

ponieważ mieli władzę.

Who have been doing that?

Kto to robił?

Young children. Child soldiers.

Małe dzieci. Dzieci-żołnierze.

You can't ask him how old he is because he has guns.

Nie można było się ich zapytać ile mają lat, bo mieli broń.

But I was from the west, working in the east.

Ale ja byłem z zachodu i pracowałem na wschodzie.

I even [at] that time was not speaking Swahili.

Nawet nie mówiłem wtedy w Suahili.

And when they came, they looted everything.

Kiedy przybyli, plądrowali wszystko.

You can't speak Lingala because Lingala was from Mobutu,

Nie można było używać języka Lingala, ponieważ był to język Mobutu,

and everyone speaking Lingala is soldier.

a każdy kto mówi w tym języku jest żołnierzem.

And I was from the same area to him.

Ja byłem z tego samego regionu co on.

All my friends said, we are leaving because we are a target.

Wszyscy moi przyjaciele mówili: wyjeżdżamy stąd, bo jesteśmy ich celem.

But I'm not going to the east, because I don't know Swahili.

Powiedziałem, że nie jadę na wschód, bo nie znam Suahili.

I stay. If I go, I will be killed.

Zostaję. Jeśli pojadę, zabiją mnie.

I can't go back to my area -- it's more than 1,000 kilometers [away].

Nie mogę wrócić do siebie - to ponad 1000 kilometrów.

I stayed after they looted everything.

Zostałem po tym, jak wszystko splądrowali.

We have been doing research on botany,

Prowadziliśmy badania botaniczne

and we have a small herbarium of 4,500 sheets of plants.

oraz małe herbarium z 4500 stronami roślin.

We cut, we dry and we packed them,

Ścinaliśmy je, suszyliśmy

we mounted them on a folder.

i umieszczaliśmy w folderach,

Purpose: so that we start them for agriculture,

żeby zacząć je hodować dla rolnictwa,

for medicine, for whatever, and for science,

medycyny i nauki,

for the study of the flora and the change of the forest.

żeby prowadzić badania flory i zmian zachodzących w lesie.

That is people moving around, that's even Pygmies.

To są ludzie, którzy przemieszczają się z miejsca na miejsce, to nawet Pigmeje.

And this is a bright guy, hard-working person, and Pygmy.

A to inteligentny, pracowity człowiek z Pigmejami.

I've been working with him about 10 years.

Pracuję z nim ok.10 lat.

And with soldiers, they went to the forest for poaching elephants.

Wraz żołnierzami poszedł to lasu kłusować na słonie.

Because he's Pygmy, he knows how to track elephants in the forest.

Wie jak tropić słonie w lesie, ponieważ jest Pigmejem.

He has been attacked by a leopard and they abandon him in the forest.

Gdy został zaatakowany przez lamparta, zostawili go w lesie.

They came to told me, I have to save him.

Przyszli do mnie i powiedzieli, że muszę go ratować.

And what I did, I gave him just antibiotics

Podałem mu tylko antybiotyki,

that we care for tuberculosis.

które mieliśmy na gruźlicę.

And fortunately, I saved his life.

Na szczęście uratowałem mu życie.

And that was the language of the war.

To był język wojny.

Everywhere there has been constant extraction of mineral,

Wszędzie wydobywano minerały,

killing animals, the logging timbers and so on.

zabijano zwierzęta, wycinano drzewa, itd.

And what of important things --

I co ważne,

I think all of you here have a cell phone.

myślę, że każdy z Państwa ma telefon komórkowy.

That mineral has killed a lot:

Ten minerał zabił wielu ludzi -

five millions of Congolese have gone because of this

pięć milionów Kongijczyków zmarło przez

Colombo-Tantalite -- they call it Coltan --

kolumbit-tantalit, zwany koltanem.

that they use it to make cell phones

Jest używany do wyrobu telefonów komórkowych.

and it has been in that area, all over in Congo. Extraction,

Wydobywa się go w tym regionie, w całym Kongu

and good, big business of the war.

i w czasie wojny jest to wielkie przedsięwzięcie.

And what I did for the first war, after we have lost everything,

Kiedy straciliśmy wszystko

I have to save something, even myself, my life and life of the staff.

musiałem coś ocalić, choćby siebie, moje życie i życie załogi.

I buried some of our new vehicle engines, I buried it to save it.

Zakopałem jeden z naszych nowych silników, aby go zachować.

And some of equipment went with them,

Część sprzętu schowałem

on the top of the canopy, to save it.

w koronie drzewa.

He's not collecting plants, he's going to save our equipment

On nie zbiera roślin, on chowa nasz sprzęt

on the canopy.

na drzewie.

And with the material that's left --

A kolekcje roślinne, które zostały,

because they wanted to destroy it, to burn it,

ponieważ chcieli je zniszczyć i spalić,

they didn't understand it, they didn't go to school --

nie rozumieli tego, nie chodzili do szkoły,

I packed it.

spakowałem.

And that is me, going to, hurrying to Uganda,

To ja w drodze do Ugandy,

to try to save that 4,000 material,

aby zabezpieczyć te 4000 okazów,

with people carrying them on the bikes, bicycles.

z ludźmi, którzy wiozą go na rowerach.

And after that, we succeeded.

Udało się nam.

I housed that 4,000 material at the herbarium of Makerere University.

Przechowywaliśmy te 4000 okazów w herbarium na Uniwersytecie Makarere.

And after the war, I have been able to bring it back home,

Po wojnie mogliśmy zabrać je do domu

so that we continue our studies.

i kontynuować nasze badania.

The second war came while we didn't expect it.

Druga wojna nadeszła wtedy, gdy się jej nie spodziewaliśmy.

With friends, we had been sitting and watching match football,

Siedzieliśmy z przyjaciółmi, oglądaliśmy mecz piłki nożnej

and having some good music with WorldSpace radio,

i słuchaliśmy muzyki w radiu Worldspace,

when it started, I think.

kiedy się zaczęła.

So, it was so bad.

To było straszne.

We heard that now from the east again the war started,

Słyszeliśmy, że na wschodzie znowu jest wojna

and it's going fast.

i szybko się rozprzestrzenia.

This time I think Kabila will go in place of, as he did with Mobutu.

Tym razem przybędzie w to miejsce, tak jak zrobił to Mobutu.

And the reserve was a target to the rebels.

Rezerwat był celem dla buntowników.

Three different movements and two militia acting in the same area

Trzy różne ruchy i dwa wojska działające na tym samym terenie

and competing for natural resources.

i rywalizujące o bogactwa naturalne.

And there was no way to work.

Nie można było pracować.

They destroy everything.

Niszczyli wszystko.

Poaching -- oh, no way.

Kłusownictwo? Nie ma mowy.

And that's the powerful men. We have to meet and to talk to them.

Ale byli to potężni ludzie - musieliśmy się z nimi spotkać i porozmawiać.

What's the regulation of the reserve

O tym jaki jest regulamin rezerwatu

and what is the regulation of the parks?

i regulamin parków.

And they can't do what they are doing.

I że nie mogą robić tego co robią.

So we went to meet them.

Więc poszliśmy się z nimi spotkać.

That is Coltan extraction, gold mining.

To wydobywanie koltanu, poszukiwanie złota.

So, we started talking with them,

Więc zaczęliśmy z nimi rozmawiać

convincing them that we are in a protected area.

i przekonywać ich, że znajdujemy się na obszarze chronionym.

There are regulations

Istnieje regulamin,

that it's prohibited to do logging, mining and poaching, specifically.

który zabrania zwłaszcza wycinania drzew, górnictwa i kłusownictwa.

But they said, "You guys,

Ale powiedzieli nam: "Wy,

you think that soldiers who are dying are not important,

wy myślicie, że żołnierze, którzy giną są nieistotni

and your animals you are protecting are most important.

i że zwierzęta, które chronicie są najważniejsze.

We don't think so.

My tak nie uważamy.

We have to do it, because to let our movement advance."

Musimy to robić, by nasz ruch mógł się rozwijać".

I say, "No way, you are not going to do it here."

Powiedziałem: "Nie ma mowy, nie zrobicie tego".

We started talking with them and I was negotiating.

Zaczęliśmy z nimi rozmawiać, a potem negocjować.

Tried to protect our equipment, tried to protect our staff

Staraliśmy się chronić nasz sprzęt, pracowników

and the villages of about 1,500 people.

i wioski, gdzie żyło ok. 1500 ludzi.

And we continued.

I kontynuowaliśmy to.

But I was doing that, negotiating with them.

Ja negocjowałem z nimi,

Sometimes we are having meeting

czasami się spotykaliśmy.

and they are talking with Jean-Pierre Bemba,

Rozmawiali z Jeanem-Pierre'em Bemba,

with Mbusa Nyamwisi, with Kabila, and I'm there.

Mbusą Nyamwisim, Kabilą, byłem tam też ja.

Sometimes, they talk to my own language, that is, Lingala.

Czasami mówili w moim języku, czyli Lingala.

I hear it and what strategy they are doing, what they are planning.

Słyszałem jak mówią o swojej strategii, o tym co planują.

Sometimes, they are having a helicopter

Czasem używali helikoptera,

to supply them with ammunition and so on.

którym dostarczano im amunicję, itp.

They used me to carry that, and I was doing counting,

Pomagałem im to nosić, i w tym czasie szacowałem

what comes from where, and where, and where.

co pochodziło skąd.

I had only this equipment -- my satellite phone, my computer

Miałem jedynie ten sprzęt - mój telefon satelitarny, komputer

and a plastic solar panel -- that I hide it in the forest.

i plastikowy panel słoneczny, który ukryłem w lesie.

And every time, daily, after we have meeting,

Po każdym spotkaniu,

what compromise we have, whatever,

kompromisie, który osiągalismy,

I go, I write a short email, send it.

wysyłałem krótkiego maila.

I don't know how many people I had on my address.

Nie wiem do ilu osób miałem adresy,

I sent the message: what is going about the progress of the war

ale wysyłałem wiadomość o tym jak postępuje wojna

and what they are planning to do.

i co zamierzają zrobić.

They started suspecting that what we do on the morning,

Zaczęli podejrzewać, że to co robimy rano

and the afternoon, it's on the news, BBC, RFI.

i popołudniu pokazują w wiadomościach w BBC i RFI.

(Laughter)

(śmiech)

Something might be going on.

Coś mogło się wydarzyć.

And one day, we went for a meeting.

Pewnego dnia poszliśmy na spotkanie.

(Applause)

(aplauz)

Sorry.

Przepraszam.

One day, we went to meet the Chief Commander.

Pewnego dnia poszliśmy spotkać się głównodowodzącym.

He had the same iridium cell phone like me.

Miał taki sam telefon z iridium jak ja.

And he asked me, "Do you know how to use this?"

Zapytał mnie: "Wiesz jak tego używać?"

I said, "I have never seen it.

Odpowiedziałem: "Nigdy tego nie widziałem.

(Laughter)

(śmiech)

I don't know."

Nie wiem".

And I had mine on my pocket.

Swój telefon miałem w kieszeni.

So, it was a chance that they trusted me a lot.

Była szansa, że mi ufali.

They didn't -- they was not looking on me.

Nie sprawdzali mnie.

So I was scared.

Bardzo się bałem.

And when we finished the meeting, I went to return it in the forest.

Kiedy spotkanie się skończyło, wróciliśmy do lasu.

And I was sending news, doing whatever,

Wysyłałem wiadomości,

reporting daily to the U.N., to UNESCO, to our institution in New York,

zdając relacje ONZ, UNESCO, naszej instytucji w Nowym Jorku

what have been going.

z tego co się działo.

And for that, they have been having big pressure to leave, to free the area.

Dlatego czuli presję, że muszą odejść, aby uwolnić ten region,

Because there was no way --

ponieważ nie było wyjścia -

whatever they do, it's known the same time.

za każdym razem wiedzieliśmy co robią.

During the first two rebellions, they killed all animals in the zoo.

Podczas dwóch pierwszych buntów zabili wszystkie zwierzęta w zoo.

We have a zoo of 14 Okapis, and one of them was pregnant.

W naszym zoo było czternaście okapi, a jedna samica była w ciąży.

And during the war, after a week of heavy war, fighting in the area,

Podczas wojny, po tygodniu ciężkich walk

we succeeded: we had the first Okapi.

udało nam się - mieliśmy pierwsze okapi.

This is the only trouser and shirt remind me of this.

To jedyne spodnie i T-shirt, które mi o tym przypominają.

This is not local population, this is rebels.

To nie jest lokalna ludność, to rebelianci.

They are now happy sending the news

Teraz z radością wysyłają wiadomość,

that they have protected the Okapi with the war,

że uchronili okapi przed wojną,

because we sent the news that they are killing

ponieważ my wysłaliśmy informację, że zabijają

and poaching everywhere.

i kłusują wszędzie.

After a week, we celebrated the birthday of that Okapi,

Po tygodniu świętowaliśmy narodziny okapi.

they killed an elephant, just 50 meters to the area

Rebelianci zabili słonia tylko 50 metrów od okolicy,

where the zoo, where Okapi was born.

w której znajdowało się zoo, gdzie urodziło się okapi.

And I was mad.

Byłem wściekły.

I oppose it -- that they are now going to dissect it,

Byłem przeciwny przeprowadzeniu przez nich sekcji

until I do my report and then I see the Chief Commander.

dopóki nie zrobię raportu i nie zobaczę się z głównodowodzącym.

And I succeeded.

Udało mi się.

The elephant just decayed and they just got the tusks.

Słoń się rozkładał, a oni zabrali kły.

What we are doing after that -- that was the situation of the war --

Po tym co się stało, czyli po wojnie

we have to rebuild.

musieliśmy wszystko odbudować.

I had some money. I was paid 150 dollars.

Miałem trochę pieniędzy - zapłacono mi 150 dolarów.

I devoted half of it to rebuild the herbarium,

Połowę przeznaczyłem na odbudowę herbarium,

because we didn't have good infrastructure to start plants.

ponieważ infrastruktura nie pozwalała na uprawianie roślin.

Wildlife Conservation Society more dealing with plants.

Wildlife Conservation Society zajmowało się nimi.

I started this with 70 dollars,

Zacząłem z kwotą 70 dolarów

and start fundraising money to where I've been going.

i zbierałem pieniądze wszędzie, gdzie tylko pojechałem.

I had opportunity to go all over,

Mogłem pojechać wszędzie tam,

where herbarium for my African material is.

gdzie było herbarium zainteresowane afrykańskimi roslinami..

And they supported me a bit, and I built this.

Dostałem wsparcie i zbudowałem je.

Now, it's doing work to train young Congolese.

Teraz szkolą się tam młodzi Kongijczycy.

And also, what one of the speciality we are doing,

Specjalizujemy się również

my design is tracking the global warming effect on biodiversity,

w badaniu wpływu globalnego ocieplenia na bioróżnorodność

and what the impacts of the Ituri Forest is playing to uptake carbon.

oraz wpływu lasu Ituri na pochłanianie węgla.

This is one of the studies we are doing on a 40-hectare plot,

To jedno z badań, które prowadzimy na obszarze 40 hektarów,

where we have tagged trees and lianas from one centimeters,

gdzie oznaczaliśmy drzewa i liany

and we are tracking them.

i badaliśmy je.

We have now data of about 15 years,

Obecnie mamy dane z 15 lat,

to see how that forest is contributing to the carbon reductions.

by zobaczyć jak las przyczynia się do redukcji ilości węgla.

And that is -- I think it's difficult for me.

Jest to dla mnie trudne.

This is a very embarrassing talk, I know.

To bardzo krępujące, wiem.

I don't know where to start, where to finish it.

Nie wiem gdzie mam zacząć, a gdzie skończyć.

When I was thinking to come here,

Kiedy myślałem o przyjściu tutaj

what best title I wanted to say to my talk, I didn't find this.

i o najlepszym tytule mojego przemówienia, nie udało mi się go znaleźć.

But now I think that I would have titled it, "The Language of Guns."

Ale teraz myślę, że mógłby to być tytuł "Język broni".

Where are you people?

Gdzie jesteście?

Now we are talking about reconstitution, rebuild Africa.

Mówimy teraz o odbudowie Afryki.

But is gun industries a tool to rebuild, or is it a game?

Ale czy przemysł zbrojeniowy to narzędzie odbudowy czy gra?

I think we see the war like a game --

Myślę, że postrzegamy wojnę jako grę -

like soccer, football.

jak piłka nożna.

Everybody is happy, but see what it's doing,

Każdy jest szczęśliwy, ale zobaczcie co czyni,

see what is going in Darfur.

co dzieje się w Darfurze.

Now we say, oh, my God.

Mowimy "mój Boże".

See what the wars in Rwanda.

Popatrzcie na wojny w Ruandzie.

That's because of the language of guns.

To przez język broni.

I don't think that someone may blame Google,

Nie sądzę, by ktoś mógł obwiniać Google,

because it's doing the right things,

ponieważ czyni dobrze,

even if people like Al-Qaeda are using Google

nawet jeśli ludzie z Al-Kaidy używają go,

to connect between them.

by się ze sobą kontaktować.

But it's serving millions for the best.

Służy milionom jak najlepiej.

But what is doing with gun industries?

A co robi przemysł zbrojeniowy?

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(aplauz)

Chris Anderson: Thank you, thank you.

Dziękuję. Dziękuję.

Just wait over there.

Proszę zaczekać.

It's an amazing story.

To wspaniała historia.

I suspect a lot of people here have the same question I have.

Podejrzewam, że wiele osób mam takie samo pytanie jak ja.

How can we help you?

Jak możemy Panu pomóc?

Corneille Ewango: That's really embarrassing questions.

To naprawdę krępujące pytania.

I think that now I feel nervous.

Chyba jestem zdenerwowany.

And I think, helping us, people are acting sometimes by ignorance.

Myślę, że ludzie pomagając nam działają czasem przez ignorancję.

I did it myself.

Ja sam tak robiłem.

If I know when I was young,

Gdybym w młodości wiedział

that [by] killing an elephant, I'm destroying biodiversity,

że zabijając słonia niszczę bioróżnorodność

I would not have done it.

nie zrobiłbym tego.

Many, many of you have seen the talents of Africans,

Wielu z Państwa widziało talenty Afrykańczyków,

but there are few who are going to school.

ale niewielu z nich chodzi do szkoły.

Many are dying because of all those kind of pandemics,

Wielu umiera z powodu wszystkich rodzajów pandemii.

HIV, malaria, poverty, not going to school.

HIV, malaria, ubóstwo.

What you can assist us, it's by building capacities.

Mogą Państwo pomóc dawać ludziom więcej możliwości.

How many have got opportunity like me

Jak wiele osób miało taką możliwość jak ja,

to go to U.S., do a master's?

by wyjechać do USA i uzyskać tytuł magistra?

And go -- now, I'm in the Netherlands to do a Ph.D.

Teraz robię doktorat w Holandii.

But many of them are just here, because they don't have money.

Ale wielu z nich jest tam, ponieważ nie mają pieniędzy.

And they can't go even to university.

Nie mogą nawet iść na uniwersytet.

They can't even attain the bachelor's degree.

Nie mogą nawet uzyskać tytułu licencjata.

Building capacities for the young generation

Dawanie młodym więcej możliwośći działania,

is going to make a better generation

da szansę na lepsze pokolenie

and a better future tomorrow for Africa.

i lepsze jutro dla Afryki.

CA: Thank you, thank you.

CA: Dziękuję.

(Applause)

(aplauz)