Didier Sornette: How we can predict the next financial crisis

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Tłumaczenie: Karolina Ziętek Korekta: Rysia Wand

Once upon a time

Dawno, dawno temu

we lived in an economy of financial growth and prosperity.

żyliśmy w czasach wzrostu finansowego i dobrobytu.

This was called the Great Moderation,

Było to tzw. "Wielkie Uspokojenie",

the misguided belief by most economists,

błędny pogląd większości ekonomistów,

policymakers and central banks

decydentów i banków centralnych,

that we have transformed into a new world

że nastała nowa era

of never-ending growth and prosperity.

nieograniczonego wzrostu i prosperity.

This was seen by robust and steady GDP growth,

Objawiało się to znacznym i stabilnym wzrostem PKB,

by low and controlled inflation,

niską i kontrolowaną inflacją,

by low unemployment,

małym bezrobociem

and controlled and low financial volatility.

oraz niewielką, kontrolowaną niestabilnością finansową.

But the Great Recession in 2007 and 2008,

Jednak Wielka Recesja w latach 2007-2008

the great crash, broke this illusion.

i kryzys rozwiały te złudzenia.

A few hundred billion dollars of losses in the financial sector

Kilkaset miliardów dolarów strat w sektorze finansowym

cascaded into five trillion dollars

urosło do pięciu bilionów

of losses in world GDP

niedoboru w PKB

and almost $30 trillion losses

i prawie 30 bilionów dolarów

in the global stock market.

strat na światowej giełdzie.

So the understanding of this Great Recession

Utarło się, że Wielka Recesja

was that this was completely surprising,

była czymś niespodziewanym.

this came out of the blue,

Spadła jak grom z jasnego nieba,

this was like the wrath of the gods.

jak boży gniew.

Nikt nie był odpowiedzialny.

There was no responsibility.

So, as a reflection of this,

we started the Financial Crisis Observatory.

W ramach refleksji założyliśmy

Obserwatorium Kryzysów Finansowych.

We had the goal to diagnose in real time

Naszym celem było diagnozowanie

w czasie rzeczywistym baniek finansowych

financial bubbles

and identify in advance their critical time.

i wykrywanie zawczasu ich okresu krytycznego.

Jakie jest naukowe podłoże tego obserwatorium?

What is the underpinning, scientifically, of this financial observatory?

We developed a theory called "dragon-kings."

Rozwinęliśmy teorię "smoczych królów".

Dragon-kings represent extreme events

Smoczy królowie reprezentują skrajne przypadki,

which are of a class of their own.

które są jedyne w swoim rodzaju.

They are special. They are outliers.

To wartości kuriozalne, wyjątkowe.

They are generated by specific mechanisms

Tworzą je konkretne mechanizmy,

that may make them predictable,

co może pozwolić na ich przewidywanie,

perhaps controllable.

a może i kontrolę.

Rozważmy finansowe szeregi czasowe kursów,

Consider the financial price time series,

a given stock, your perfect stock,

dobrane idealnie akcje

or a global index.

lub indeks giełdowy.

You have these up-and-downs.

Pojawiają się wzrosty i spadki.

A very good measure of the risk of this financial market

Dobrą miarą ryzyka dla rynku finansowego

is the peaks-to-valleys that represent

jest wykres szczytów i dolin,

a worst case scenario

przedstawiający najgorszy scenariusz,

when you bought at the top and sold at the bottom.

w którym kupuje się drogo, a sprzedaje tanio.

You can look at the statistics, the frequency of the occurrence

Statystyki pokazują częstość występowania

szczytów i dolin o różnych amplitudach,

of peak-to-valleys of different sizes,

which is represented in this graph.

co widać na tym wykresie.

Now, interestingly, 99 percent

Co ciekawe, 99% szczytów i dolin

of the peak-to-valleys of different amplitudes

can be represented by a universal power law

o różnych amplitudach,

można zilustrować przez uniwersalne prawo potęgowe,

represented by this red line here.

które obrazuje czerwona linia.

More interestingly, there are outliers, there are exceptions

Co ciekawe, pojawiają się wyjątki,

jak widać powyżej czerwonej linii.

which are above this red line,

occur 100 times more frequently, at least,

Są przynajmniej 100 razy częstsze

than the extrapolation would predict them to occur

niż przewiduje to ekstrapolacja,

based on the calibration of the 99 percent remaining

bazująca na kalibracji 99%

peak-to-valleys.

pozostałych szczytów i dolin.

They are due to trenchant dependancies

To wynik ostro zarysowanych zależności,

such that a loss is followed by a loss

w których strata następuje po stracie,

which is followed by a loss which is followed by a loss.

a po niej kolejna strata.

These kinds of dependencies

Te zależności są zwykle przegapiane

are largely missed by standard risk management tools,

w standardowych narzędziach zarządzania ryzykiem,

which ignore them and see lizards

gdzie uchodzą za "jaszczurki",

when they should see dragon-kings.

choć powinno się widzieć smoczych królów.

Główny mechanizm smoczego króla

The root mechanism of a dragon-king

is a slow maturation towards instability,

to powolne dojrzewanie do niestabilności,

which is the bubble,

czyli bańki,

and the climax of the bubble is often the crash.

a szczytowy moment bańki oznacza często krach.

This is similar to the slow heating of water

To jak podgrzewanie wody w probówce

in this test tube reaching the boiling point,

do punktu wrzenia,

where the instability of the water occurs

kiedy następuje destabilizacja cząsteczek

and you have the phase transition to vapor.

i woda zamienia się w parę.

And this process, which is absolutely non-linear --

Tego absolutnie nieliniowego procesu

cannot be predicted by standard techniques --

nie przewidzą standardowe techniki.

is the reflection of a collective emergent behavior

Odzwierciedla on zachowanie emergentne,

which is fundamentally endogenous.

które jest zasadniczo endogenne.

So the cause of the crash, the cause of the crisis

Stąd przyczyn krachu i kryzysu

has to be found in an inner instability of the system,

należy szukać w wewnętrznej niestabilności systemu,

and any tiny perturbation will make this instability occur.

którą wywoła dowolne niewielkie zaburzenie.

Niektórzy dopatrzą się w tym związku

Now, some of you may have come to the mind

that is this not related to the black swan concept

z pojęciem "czarnych łabędzi",

you have heard about frequently?

o których mówi się tak często.

Remember, black swan is this rare bird

Czarny łabędź to rzadki ptak,

that you see once and suddenly shattered your belief

który, raz zauważony, niszczy przekonanie,

that all swans should be white,

że wszystkie łabędzie są białe.

so it has captured the idea of unpredictability,

To uosobienie idei nieprzewidywalności, niewiedzy,

unknowability, that the extreme events

are fundamentally unknowable.

tego, że wybryków natury

z założenia nie da się przewidzieć.

Nothing can be further

To całkowite przeciwieństwo konceptu

from the dragon-king concept I propose,

smoczego króla,

which is exactly the opposite, that most extreme events

gdzie ekstremalne wyjątki

are actually knowable and predictable.

są rozpoznawalne i możliwe do przewidzenia.

So we can be empowered and take responsibility

Możemy przejąć kontrolę i odpowiedzialność

and make predictions about them.

i przewidywać te wyjątki.

So let's have my dragon-king burn this black swan concept.

Niech smoczy król spali czarnego łabędzia.

(Laughter)

There are many early warning signals

(Śmiech)

Jest wiele wczesnych sygnałów ostrzegawczych,

that are predicted by this theory.

które przewiduje ta teoria.

Let me just focus on one of them:

Skupię się na jednym z nich:

the super-exponential growth with positive feedback.

superwykładniczy wzrost

z pozytywnym sprzężeniem zwrotnym.

What does it mean?

Co to takiego?

Imagine you have an investment

Wyobraźcie sobie inwestycję,

that returns the first year five percent,

która zwraca 5% w pierwszym roku,

the second year 10 percent, the third year 20 percent,

w drugim 10%, w trzecim aż 20%,

a w następnym roku 40%. Wspaniałe, prawda?

the next year 40 percent. Is that not marvelous?

This is a super-exponential growth.

To jest właśnie wzrost superwykładniczy.

A standard exponential growth corresponds

Standardowy wzrost, odpowiadający

to a constant growth rate, let's say, of 10 percent

stałej stopie wzrostu, powiedzmy 10%.

The point is that, many times during bubbles,

Otóż w czasie baniek

there are positive feedbacks which can be of many times,

występuje wiele pozytywnych sprzężeń zwrotnych,

wzmacnianych przez wcześniejsze wzrosty,

such that previous growths enhance,

push forward, increase the next growth

napędzających i zwiększających kolejny wzrost

through this kind of super-exponential growth,

dzięki superwykładniczemu wzrostowi,

which is very trenchant, not sustainable.

który jest bardzo zdecydowany, ale niestabilny.

And the key idea is that the mathematical solution

Kluczową ideą jest tutaj to,

że rozwiązanie matematyczne tego typu modeli

of this class of models exhibit finite-time singularities,

zawiera osobliwości czasu,

which means that there is a critical time

czyli że jest czas krytyczny,

where the system will break, will change regime.

w którym system się załamie, zmieni stan.

It may be a crash. It may be just a plateau, something else.

To może być krach lub tylko plateau.

And the key idea is that the critical time,

Co istotne, informacja o czasie krytycznym

the information about the critical time is contained

jest zawarta we wczesnych stadiach

in the early development of this super-exponential growth.

wzrostu superwykładniczego.

We have applied this theory early on, that was our first success,

Naszym pierwszym sukcesem było zastosowanie tej teorii

to the diagnostic of the rupture of key elements

do diagnozy pęknięć

on the iron rocket.

w kluczowych elementach metalowych rakiet.

Using acoustic emission, you know, this little noise

Przy użyciu emisji akustycznej słychać nikły dźwięk,

that you hear a structure emit, sing to you

który emituje naprężona struktura,

when they are stressed, and reveal the damage going on,

ujawniając zachodzące uszkodzenia.

there's a collective phenomenon of positive feedback,

To zbiorowy fenomen pozytywnego sprzężenia zwrotnego:

the more damage gives the more damage,

więcej szkód powoduje jeszcze większe szkody,

so you can actually predict,

stąd można przewidzieć,

within, of course, a probability band,

w granicach prawdopodobieństwa,

when the rupture will occur.

kiedy dojdzie do uszkodzenia.

So this is now so successful that it is used

Metoda jest na tyle skuteczna, że używa się jej

in the initial phase of [unclear] the flight.

w początkowej fazie lotu.

Perhaps more surprisingly, the same type of theory

Co może bardziej zaskakujące, podobną teorię

applies to biology and medicine,

można zastosować w biologii i medycynie:

parturition, the act of giving birth, epileptic seizures.

w przypadku porodu czy ataków epileptycznych.

From seven months of pregnancy, a mother

Począwszy od 7 miesiąca ciąży

starts to feel episodic precursory contractions of the uterus

matka odczuwa przepowiadające skurcze macicy,

które zwiastują osiąganie dojrzałości

that are the sign of these maturations

toward the instability, giving birth to the baby,

w kierunku nierównowagi i prowadzą do porodu,

the dragon-king.

So if you measure the precursor signal,

czyli smoczego króla.

Mierząc te wstępne sygnały,

you can actually identify pre- and post-maturity problems

można zawczasu zidentyfikować

in advance.

okołoporodowe problemy.

Epileptic seizures also come in a large variety of size,

Także ataki epileptyczne miewają różne nasilenie

and when the brain goes to a super-critical state,

i gdy mózg osiąga punkt krytyczny,

you have dragon-kings which have a degree of predictability

mamy smoczego króla o określonym stopniu przewidywalności.

and this can help the patient to deal with this illness.

To może pomóc pacjentom radzić sobie z chorobą.

We have applied this theory to many systems,

Zastosowaliśmy tę teorię do wielu systemów,

landslides, glacier collapse,

osuwisk, rozpadów lodowca,

even to the dynamics of prediction of success:

a nawet do dynamiki przewidywania sukcesu:

blockbusters, YouTube videos, movies, and so on.

hitów kinowych, filmów na YouTube, etc.

Być może najważniejsze zastosowanie

But perhaps the most important application

is for finance, and this theory

dotyczy finansów,

illuminates, I believe, the deep reason

Ta teoria wyjaśnia najgłębszy powód

for the financial crisis that we have gone through.

niedawnego kryzysu finansowego.

This is rooted in 30 years of history of bubbles,

Jego korzenie sięgają 30-letniej historii baniek,

starting in 1980, with the global bubble

począwszy od globalnej bańki z 1980 roku,

crashing in 1987,

która pękła w 1987,

followed by many other bubbles.

a po niej nastąpiły kolejne.

The biggest one was the "new economy" Internet bubble

Największa była internetowa bańka "nowej ekonomii",

in 2000, crashing in 2000,

która pękła w 2000 roku.

the real estate bubbles in many countries,

W wielu krajach były bańki nieruchomościowe,

financial derivative bubbles everywhere,

bańki instrumentów pochodnych,

stock market bubbles also everywhere,

bańki giełdowe,

commodity and all bubbles, debt and credit bubbles --

bańki towarowe, bańki zadłużeń i kredytów,

bubbles, bubbles, bubbles.

bańki, bańki, bańki.

We had a global bubble.

Mamy globalną bańkę.

This is a measure of global overvaluation

To miara globalnego przeszacowania

of all markets, expressing what I call

wszystkich rynków.

To iluzja finansowego perpetuum mobile,

an illusion of a perpetual money machine

that suddenly broke in 2007.

która nagle pękła w 2007 r.

The problem is that we see the same process,

Niestety dziś widzimy ten sam proces,

in particular through quantitative easing,

zwłaszcza przy poluzowaniu polityki pieniężnej.

of a thinking of a perpetual money machine nowadays

Znów wraca idea pieniężnego perpetuum mobile,

to tackle the crisis since 2008 in the U.S., in Europe,

które ma opanować kryzys od 2008 r.

in Japan.

w USA, Europie, Japonii.

This has very important implications

Niesie to za sobą istotne implikacje:

to understand the failure of quantitative easing

zarówno poluzowanie polityki pieniężnej

as well as austerity measures

jak i środki oszczędnościowe przyniosą porażkę,

as long as we don't attack the core,

jeśli nie zaatakujemy sedna,

the structural cause of this perpetual money machine thinking.

czyli strukturalnej przyczyny wiary w maszynkę do robienia pieniędzy.

Now, these are big claims.

To poważne stwierdzenia.

Why would you believe me?

Dlaczego macie mi wierzyć?

Well, perhaps because, in the last 15 years

Może dlatego, że przez ostatnie 15 lat

we have come out of our ivory tower,

zeszliśmy z wieży z kości słoniowej

and started to publish ex ante --

i zaczęliśmy publikować "ex ante",

and I stress the term ex ante, it means "in advance" —

podkreślam: "ex ante", czyli zawczasu,

before the crash confirmed

zanim kryzys potwierdzi

the existence of the bubble or the financial excesses.

istnienie bańki czy nadwyżki finansowej.

These are a few of the major bubbles

To tylko kilka z większych baniek,

that we have lived through in recent history.

jakich doświadczyliśmy ostatnio.

Za każdą z nich stoi wiele interesujących historii.

Again, many interesting stories for each of them.

Let me tell you just one or two stories

Pozwólcie, że opowiem wam jedną czy dwie,

that deal with massive bubbles.

związane z dużymi bańkami.

We all know the Chinese miracle.

Wszyscy słyszeliśmy o chińskim cudzie.

This is the expression of the stock market

Tak określa się na rynku giełdowym

of a massive bubble, a factor of three,

wielką bańkę, oznaczającą wzrost na poziomie 300%

300 percent in just a few years.

w ciągu zaledwie kilku lat.

In September 2007,

We wrześniu 2007 r. zaproszono mnie

I was invited as a keynote speaker of a macro hedge fund

jako głównego prelegenta na konferencję o zarządzaniu

management conference,

makrofunduszami hedgingowymi.

and I showed to the conference a prediction

Pokazałem tam prognozę,

that by the end of 2007, this bubble

że przed końcem roku 2007

ta bańka zmieni stan.

would change regime.

There might be a crash. Certainly not sustainable.

Może dojść do pęknięcia. Nie da się tego utrzymać.

Jak myślicie:

Now, how do you believe the very smart,

jak ci bardzo bystrzy, wysoce zmotywowani,

very motivated, very informed macro hedge fund managers

dobrze poinformowani menadżerowie makrofunduszy hedgingowych

reacted to this prediction?

zareagowali na tę prognozę?

You know, they had made billions

Dotąd zarobili miliardy,

just surfing this bubble until now.

surfując na tej bańce.

They told me, "Didier,

Powiedzieli mi: "Didier,

yeah, the market might be overvalued,

może rynek jest przeszacowany,

but you forget something.

ale o czymś zapomniałeś.

Nadchodzą Igrzyska Olimpijskie w Pekinie

There is the Beijing Olympic Games coming

in August 2008, and it's very clear that

w sierpniu 2008.

the Chinese government is controlling the economy

Jest jasne, że chiński rząd kontroluje gospodarkę

and doing what it takes

i robi, co trzeba,

to also avoid any wave and control the stock market."

by uniknąć wahań i kontrolować giełdę".

Trzy tygodnie po mojej prezentacji

Three weeks after my presentation,

rynki straciły 20%,

the markets lost 20 percent

nastała faza nieprzewidywalności i wstrząsów,

and went through a phase of volatility,

upheaval, and a total market loss of

a ogólna strata rynku

70 percent until the end of the year.

pod koniec roku wynosiła 70%.

So how can we be so collectively wrong

Czemu wszyscy tak bardzo się mylimy,

by misreading or ignoring the science

błędnie odczytując czy ignorując naukową wiedzę o tym,

of the fact that when an instability has developed,

że gdy rozwinęła się niestabilność,

and the system is ripe, any perturbation

a system jest gotów,

makes it essentially impossible to control?

dowolne zaburzenie uniemożliwia praktycznie jego kontrolę?

The Chinese market collapsed, but it rebounded.

Chiński rynek upadł, ale odżył.

W 2009 roku zauważyliśmy, że ta nowa,

In 2009, we also identified that this new bubble,

a smaller one, was unsustainable,

mniejsza bańka jest niezrównoważona.

so we published again a prediction, in advance,

Znów z wyprzedzeniem opublikowaliśmy prognozę,

stating that by August 2009, the market will correct,

że na początku sierpnia 2009 r. nastąpi korekta rynku

will not continue on this track.

i że ten trend się nie utrzyma.

Our critics, reading the prediction,

Krytycy, czytając tę prognozę, mówili:

said, "No, it's not possible.

"To niemożliwe.

The Chinese government is there.

Jest chiński rząd.

They have learned their lesson. They will control.

Zmądrzeli po szkodzie. Będą kontrolować.

Chcą korzystać ze wzrostu".

They want to benefit from the growth."

Perhaps these critics have not learned their lesson previously.

Pewnie to krytycy nie zmądrzeli po szkodzie.

So the crisis did occur. The market corrected.

Nastąpił kryzys i korekta.

The same critics then said, "Ah, yes,

Ci sami krytycy zauważyli:

"No tak, opublikowaliście te przewidywania.

but you published your prediction.

You influenced the market.

To wy wpłynęliście na rynek.

It was not a prediction."

To żadna prognoza".

Maybe I am very powerful then.

Może wpływowy ze mnie człowiek?

Now, this is interesting.

Ciekawe.

It shows that it's essentially impossible until now

Czyli do tej pory niemożliwy był

to develop a science of economics

rozwój nauk ekonomicznych,

because we are sentient beings who anticipate

bo jesteśmy czującymi, przewidującymi istotami

and there is a problem of self-fulfilling prophesies.

a tu mowa o wywoływaniu wilka z lasu.

So we invented a new way of doing science.

Wymyśliliśmy nowy sposób prowadzenia badań.

We created the Financial Bubble Experiment.

Stworzyliśmy Eksperyment Baniek Finansowych.

The idea is the following. We monitor the markets.

Idea jest taka: monitorujemy rynki,

We identify excesses, bubbles.

wyodrębniamy nadmiar czyli bańki.

We do our work. We write a report

Pracujemy i tworzymy raport,

in which we put our prediction of the critical time.

w którym umieszczamy prognozy o czasie krytycznym.

We don't release the report. It's kept secret.

Nie publikujemy raportu - to sekret.

But with modern encrypting techniques,

Dzięki nowoczesnym technikom szyfrowania

we have a hash, we publish a public key,

mamy skrót, podajemy kod do informacji publicznej,

and six months later, we release the report,

6 miesięcy później publikujemy raport

and there is authentication.

i następuje weryfikacja.

And all this is done on an international archive

Ma to miejsce w międzynarodowych archiwach,

so that we cannot be accused of just releasing the successes.

żeby uniknąć oskarżeń o publikowanie samych sukcesów.

Let me tease you with a very recent analysis.

Podam przykład bardzo świeżej analizy:

17th of May, 2013, just two weeks ago,

dwa tygodnie temu, 17 maja 2013 roku

we identified that the U.S. stock market

zaobserwowaliśmy, że giełda w USA

was on an unsustainable path

jest na niestabilnej ścieżce.

and we released this on our website on the 21st of May

21 maja opublikowaliśmy na naszej stronie informację,

that there will be a change of regime.

że nastąpi zmiana stanu skupienia.

The next day, the market started to change regime, course.

Następnego dnia rynek zmienił kurs.

This is not a crash.

To nie był krach.

This is just the third or fourth act

To trzeci lub czwarty etap

of a massive bubble in the making.

rozwoju bardzo dużej bańki.

Scaling up the discussion at the size of the planet,

Patrząc w skali planety,

we see the same thing.

wszędzie widać to samo.

Wherever we look, it's observable:

Gdzie nie spojrzymy,

in the biosphere, in the atmosphere, in the ocean,

w biosferze, w atmosferze, w oceanach,

showing these super-exponential trajectories

wszędzie są superwykładnicze trajektorie,

characterizing an unsustainable path

charakterystyczne rozchwiania równowagi,

and announcing a phase transition.

zapowiadające przejście z jednej fazy do drugiej.

This diagram on the right

Wykres po prawej pokazuje

shows a very beautiful compilation of studies

piękną kompilację badań,

suggesting indeed that there is a nonlinear -- possibility

które sugerują możliwość nielinearnego przeskoku

for a nonlinear transition just in the next few decades.

w najbliższych dziesięcioleciach.

So there are bubbles everywhere.

Bańki występują wszędzie.

From one side, this is exciting

To ekscytujące dla mnie, profesora,

for me, as a professor who chases bubbles

and slays dragons, as the media has sometimes called me.

który goni bańki

i zabija smoki, jak mówią o mnie media.

But can we really slay the dragons?

Czy naprawdę da się zabić smoki?

Very recently, with collaborators,

Niedawno przy udziale współpracowników

we studied a dynamical system

zbadaliśmy dynamiczny system,

where you see the dragon-king as these big loops

w którym smoczego króla reprezentują wielkie pętle.

and we were able to apply tiny perturbations at the right times

W odpowiednim czasie wprowadziliśmy niewielkie zaburzenia.

that removed, when control is on, these dragons.

Kontrola tych zaburzeń usuwa smoki.

"Gouverner, c'est prévoir."

Gouverner, c'est prévoir.

Governing is the art of planning and predicting.

Rządzić znaczy planować i przewidywać.

But is it not the case that this is probably

Ale czy nie jest to raczej

one of the biggest gaps of mankind,

jedno z większych niedociągnięć ludzkości,

which has the responsibility to steer

której zadaniem jest kierowanie społeczeństw i planety ku stabilizacji,

our societies and our planet toward sustainability

in the face of growing challenges and crises?

w obliczu nastających wyzwań i kryzysów?

But the dragon-king theory gives hope.

Teoria smoczego króla daje nam nadzieję.

We learn that most systems have pockets of predictability.

Okazuje się, że większość systemów ma pewną przewidywalność.

It is possible to develop advance diagnostics of crises

Da się stworzyć zaawansowaną diagnozę kryzysu,

so that we can be prepared, we can take measures,

pozwalając na przygotowania, podjęcie środków zaradczych

we can take responsibility,

i branie odpowiedzialności,

and so that never again will

żeby nie zaskoczył nas już nigdy więcej

extremes and crises like the Great Recession

kryzys tak duży jak Wielka Recesja

or the European crisis take us by surprise.

czy kryzys europejski.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)