Charles Elachi: The story of the Mars Rovers

Tłumaczenie: Krystian Aparta Korekta: Kinga Skorupska

I thought I'd start with telling you or showing you the people who started [Jet Propulsion Lab].

Zacznę od Jet Propulsion Lab, Laboratorium Napędu Odrzutowego.

When they were a bunch of kids,

Założyli je ludzie młodzi, twórczy, żadni przygód,

they were kind of very imaginative, very adventurous,

Założyli je ludzie młodzi, twórczy, żadni przygód,

as they were trying at Caltech to mix chemicals

pracujący w Caltech,

and see which one blows up more.

badający, co fajnie wybucha.

Well, I don't recommend that you try to do that now.

Oczywiście, nie polecam takich zabaw.

Naturally, they blew up a shack, and Caltech, well, then,

Wysadzili coś w powietrze,

hey, you go to the Arroyo and really do all your tests in there.

więc Caltech kazał im wynieść się do Arroyo Seco.

So, that's what we call our first five employees

To naszych 5 pierwszych pracowników.

during the tea break, you know, in here.

Korzystają z przerwy.

As I said, they were adventurous people.

Mówiłem, że lubili przygody.

As a matter of fact, one of them, who was, kind of, part of a cult

Prawdę mówiąc, jeden z nich należał do sekty,

which was not too far from here on Orange Grove,

która spotykała się niedaleko stąd, w Orange Grove.

and unfortunately he blew up himself because he kept mixing chemicals

Niestety wysadził się w powietrze, szukając najlepszej mieszanki wybuchowej.

and trying to figure out which ones were the best chemicals.

Niestety wysadził się w powietrze, szukając najlepszej mieszanki wybuchowej.

So, that gives you a kind of flavor

Więc wyobrażacie sobie, jacy są u nas ludzie.

of the kind of people we have there.

Więc wyobrażacie sobie, jacy są u nas ludzie.

We try to avoid blowing ourselves up.

Ale już się nie wysadzamy.

This one I thought I'd show you.

Patrzcie.

Guess which one is a JPL employee in the heart of this crowd.

Jak myślicie, który jest z JPL?

I tried to come like him this morning,

Chciałem przyjść tak jak on,

but as I walked out, then it was too cold,

ale zrobiło mi się zimno

and I said, I'd better put my shirt back on.

i założyłem koszulę.

But more importantly, the reason I wanted to show this picture:

Ale na tym zdjęciu jest coś istotniejszego:

look where the other people are looking,

zobaczcie, gdzie patrzy on, a gdzie inni.

and look where he is looking.

zobaczcie, gdzie patrzy on, a gdzie inni.

Wherever anybody else looks, look somewhere else,

Patrzcie gdzieś indziej niż reszta, zróbcie coś innego.

and go do something different, you know, and doing that.

Patrzcie gdzieś indziej niż reszta, zróbcie coś innego.

And that's kind of what has been the spirit of what we are doing.

W tym duchu zawsze pracowaliśmy.

And I want to tell you a quote from Ralph Emerson

Podzielę się cytatem z Ralpha Emersona,

that one of my colleagues, you know, put on my wall in my office,

który kolega powiesił mi na ścianie w gabinecie:

and it says, "Do not go where the path may lead.

"Nie idź, gdzie prowadzi droga.

Go instead where there is no path, and leave a trail."

Idź, gdzie jej nie ma i pozostaw ślad".

And that's my recommendation to all of you:

Zorientujcie się, co robi reszta

look what everybody is doing, what they are doing;

Zorientujcie się, co robi reszta

go do something completely different.

i zróbcie coś kompletnie innego.

Don't try to improve a little bit on what somebody else is doing,

Nie starajcie się ulepszyć tego, co robią,

because that doesn't get you very far.

bo daleko nie zajdziecie.

In our early days we used to work a lot on rockets,

Na początku zajmowaliśmy się rakietami,

but we also used to have a lot of parties, you know.

ale dużo też imprezowaliśmy.

As you can see, one of our parties, you know, a few years ago.

To jedna z takich imprez, sprzed paru lat.

But then a big difference happened about 50 years ago,

Ale 50 lat temu wiele zmienił Sputnik.

after Sputnik was launched. We launched the first American satellite,

Potem wystrzeliliśmy pierwszego satelitę amerykańskiego,

and that's the one you see on the left in there.

to ten po lewej.

And here we made 180 degrees change:

Nastąpiła zmiana o 180 stopni:

we changed from a rocket house to be an exploration house.

liczyły się nie rakiety, ale badanie kosmosu.

And that was done over a period of a couple of years,

Po kilku latach przekształceń

and now we are the leading organization, you know,

staliśmy się liderem wśród organizacji badających kosmos.

exploring space on all of your behalf.

staliśmy się liderem wśród organizacji badających kosmos.

But even when we did that, we had to remind ourselves,

Ale nawet wtedy wiedzieliśmy,

sometimes there are setbacks.

że będą też komplikacje.

So you see, on the bottom, that rocket was supposed to go upward;

Ta rakieta miała wystrzelić w górę,

somehow it ended going sideways.

ale poleciała w bok.

So that's what we call the misguided missile.

Tzw. pocisk nienakierowany.

But then also, just to celebrate that,

Żeby to uczcić, obchodziliśmy "Dzień Pocisków Nienakierowanych".

we started an event at JPL for "Miss Guided Missile."

Żeby to uczcić, obchodziliśmy "Dzień Pocisków Nienakierowanych".

So, we used to have a celebration every year and select --

Co roku mieliśmy imprezę z tej okazji,

there used to be competition and parades and so on.

bywały konkursy, parady itp.

It's not very appropriate to do it now. Some people tell me to do it;

Ludziom się to podoba,

I think, well, that's not really proper, you know, these days.

ale teraz już chyba nie wypada tego obchodzić.

So, we do something a little bit more serious.

Robimy coś bardziej poważnego.

And that's what you see in the last Rose Bowl, you know,

Na ostatniej Rose Parade

when we entered one of the floats.

pokazaliśmy tą instalację.

That's more on the play side. And on the right side,

Tak się bawimy.

that's the Rover just before we finished its testing

Ten łazik należy do misji Mars Exploration Rover.

to take it to the Cape to launch it.

Ten łazik należy do misji Mars Exploration Rover.

These are the Rovers up here that you have on Mars now.

Takie łaziki spoczęły na Marsie.

So that kind of tells you about, kind of, the fun things,

Więc trochę się bawimy i trochę pracujemy na poważnie.

you know, and the serious things that we try to do.

Więc trochę się bawimy i trochę pracujemy na poważnie.

But I said I'm going to show you a short clip

Ale pokażę wam filmik o naszym pracowniku,

of one of our employees to kind of give you an idea

Ale pokażę wam filmik o naszym pracowniku,

about some of the talent that we have.

o talencie, którym dysponujemy.

Video: Morgan Hendry: Beware of Safety is

Wideo: "Beware of Safety" gra rock industrialny.

an instrumental rock band.

Wideo: "Beware of Safety" gra rock industrialny.

It branches on more the experimental side.

Dosyć eksperymentalny.

There's the improvisational side of jazz.

Trochę jazzowej improwizacji,

There's the heavy-hitting sound of rock.

trochę ciężkich brzmień rockowych.

Being able to treat sound as an instrument, and be able to dig

Bawimy się dźwiękiem, szukamy abstrakcyjnych brzmień,

for more abstract sounds and things to play live,

gramy koncerty,

mixing electronics and acoustics.

mieszamy elektronikę i akustykę.

The music's half of me, but the other half --

Połowa mnie to muzyka, a druga połowa...

I landed probably the best gig of all.

To najlepszy zespół, w którym byłem.

I work for the Jet Propulsion Lab. I'm building the next Mars Rover.

Jestem w JPL, buduję łazik marsjański.

Some of the most brilliant engineers I know

Wielu genialnych inżynierów

are the ones who have that sort of artistic quality about them.

ma w sobie duszę artysty.

You've got to do what you want to do.

Rób, co chcesz, a jeśli mówią, że nie możesz, nie słuchaj.

And anyone who tells you you can't, you don't listen to them.

Rób, co chcesz, a jeśli mówią, że nie możesz, nie słuchaj.

Maybe they're right - I doubt it.

Może mają rację, ale ja w to wątpię.

Tell them where to put it, and then just do what you want to do.

Olej ich i rób, co chcesz.

I'm Morgan Hendry. I am NASA.

Nazywam się Morgan Hendry, pracuję w NASA.

Charles Elachi: Now, moving from the play stuff to the serious stuff,

Wracając do kwestii bardziej poważnych:

always people ask, why do we explore?

po co badać kosmos?

Why are we doing all of these missions and why are we exploring them?

Pytają nas, po co te wszystkie misje?

Well, the way I think about it is fairly simple.

Dla mnie to proste.

Somehow, 13 billion years ago there was a Big Bang, and you've heard

13 miliardów lat temu był Wielki Wybuch,

a little bit about, you know, the origin of the universe.

słyszeliście o tym, to początek wszechświata.

But somehow what strikes everybody's imagination --

Ale naszą wyobraźnię rozpala to,

or lots of people's imagination -- somehow from that original Big Bang

Jak z Wielkiego Wybuchu powstał ten piękny świat.

we have this beautiful world that we live in today.

Jak z Wielkiego Wybuchu powstał ten piękny świat.

You look outside: you have all that beauty that you see,

Za oknem widzimy tyle piękna,

all that life that you see around you,

otacza nas życie,

and here we have intelligent people like you and I

tutaj inteligentni ludzie sobie rozmawiają.

who are having a conversation here.

tutaj inteligentni ludzie sobie rozmawiają.

All that started from that Big Bang. So, the question is:

A najpierw był Wielki Wybuch.

How did that happen? How did that evolve? How did the universe form?

Jak to wszystko powstało? Jak ukształtował się wszechświat?

How did the galaxies form? How did the planets form?

Jak powstały galaktyki i planety?

Why is there a planet on which there is life which have evolved?

Dlaczego na tej planecie wyewoluowało życie?

Is that very common?

Czy życie jest powszechne?

Is there life on every planet that you can see around the stars?

Czy jest na każdej z planet w kosmosie?

So we literally are all made out of stardust.

Jesteśmy z gwiezdnego pyłu, pochodzimy od gwiazd.

We started from those stars; we are made of stardust.

Jesteśmy z gwiezdnego pyłu, pochodzimy od gwiazd.

So, next time you are really depressed, look in the mirror

Kiedy jest wam smutno,

and you can look and say, hi, I'm looking at a star here.

spójrzcie w lustro - zobaczycie gwiazdę.

You can skip the dust part.

O "pyle" zapomnijcie.

But literally, we are all made of stardust.

Naprawdę stworzyły nas gwiazdy.

So, what we are trying to do in our exploration is effectively

Badając kosmos szukamy informacji,

write the book of how things have came about as they are today.

które pozwolą wyjaśnić, skąd się wziął świat.

And one of the first, or the easiest, places we can go

A najprostszym obiektem takiego badania jest Mars.

and explore that is to go towards Mars.

A najprostszym obiektem takiego badania jest Mars.

And the reason Mars takes particular attention:

Dlaczego właśnie Mars?

it's not very far from us.

Bo jest niedaleko.

You know, it'll take us only six months to get there.

W odpowiednim okresie roku, podróż trwa tylko 6-9 miesięcy.

Six to nine months at the right time of the year.

W odpowiednim okresie roku, podróż trwa tylko 6-9 miesięcy.

It's a planet somewhat similar to Earth. It's a little bit smaller,

Jest podobny do Ziemi.

but the land mass on Mars is about the same

Jest mniejszy, ale jego powierzchnia jest bliska ziemskiej,

as the land mass on Earth, you know,

Jest mniejszy, ale jego powierzchnia jest bliska ziemskiej,

if you don't take the oceans into account.

pomijając obszar oceanów.

It has polar caps. It has an atmosphere somewhat thinner than ours,

Ma czapy polarne, atmosferę, choć rzadszą od naszej,

so it has weather. So, it's very similar to some extent,

więc ma klimat - dużo tu podobieństw.

and you can see some of the features on it,

Ma ciekawe formacje,

like the Grand Canyon on Mars,

jak Wielki Kanion marsjański.

or what we call the Grand Canyon on Mars.

jak Wielki Kanion marsjański.

It is like the Grand Canyon on Earth, except a hell of a lot larger.

Podobny do tego w USA, ale o wiele większy.

So it's about the size, you know, of the United States.

Cały Kanion ma rozmiar USA.

It has volcanoes on it. And that's Mount Olympus on Mars,

Są tam wulkany, jak ten, Olympus Mons,

which is a kind of huge volcanic shield on that planet.

jakby wielka wulkaniczna tarcza Marsa.

And if you look at the height of it

Porównanie jego wysokości z Mont Everestem daje wyobrażenie,

and you compare it to Mount Everest, you see, it'll give you

Porównanie jego wysokości z Mont Everestem daje wyobrażenie,

an idea of how large that Mount Olympus, you know, is,

jak ogromny jest Olympus Mons.

relative to Mount Everest.

jak ogromny jest Olympus Mons.

So, it basically dwarfs, you know, Mount Everest here on Earth.

Mont Everest to przy nim krasnoludek.

So, that gives you an idea of the tectonic events or volcanic events

Można sobie wyobrazić wymiar aktywności tektonicznej

which have happened on that planet.

i wulkanicznej Marsa.

Recently from one of our satellites, this shows that it's Earth-like --

Jeden z naszych satelitów pokazuje osuwisko,

we caught a landslide occurring as it was happening.

podobne do tych, które spotykamy na Ziemi.

So it is a dynamic planet,

To planeta dynamiczna,

and activity is going on as we speak today.

na Marsie ciągle się coś dzieje.

And these Rovers, people wonder now, what are they doing today,

Ludzie zastanawiają się, co się stało z łazikami,

so I thought I would show you a little bit what they are doing.

więc dzisiaj wam trochę o tym opowiem.

This is one very large crater. Geologists love craters,

Geolodzy uwielbiają takie kratery,

because craters are like digging a big hole in the ground

bo to jakby gotowy odwiert,

without really working at it,

bo to jakby gotowy odwiert,

and you can see what's below the surface.

pokazujący przekrój gleby.

So, this is called Victoria Crater,

Krater Victoria ma powierzchnię kilku boisk futbolowych.

which is about a few football fields in size.

Krater Victoria ma powierzchnię kilku boisk futbolowych.

And if you look at the top left, you see a little teeny dark dot.

Po lewej, u góry, widać małą ciemną plamkę.

This picture was taken from an orbiting satellite.

To zdjęcie z orbity.

If I zoom on it, you can see: that's the Rover on the surface.

Po zbliżeniu widać, że to łazik MER.

So, that was taken from orbit; we had the camera zoom on the surface,

Satelita na orbicie zrobił to zdjęcie,

and we actually saw the Rover on the surface.

a my dostrzegliśmy na nim łazik.

And we actually used the combination of the satellite images

Takie zdjęcia pomagają w badaniu Marsa,

and the Rover to actually conduct science,

bo dają nam ogląd większego obszaru

because we can observe large areas

bo dają nam ogląd większego obszaru

and then you can get those Rovers to move around

i dzięki temu wiemy, dokąd posłać łaziki.

and basically go to a certain location.

i dzięki temu wiemy, dokąd posłać łaziki.

So, specifically what we are doing now is

Obecnie łazik podróżuje w głąb krateru.

that Rover is going down in that crater.

Obecnie łazik podróżuje w głąb krateru.

As I told you, geologists love craters.

Żeby zrozumieć, czemu geolodzy je uwielbiają,

And the reason is, many of you went to the Grand Canyon,

Żeby zrozumieć, czemu geolodzy je uwielbiają,

and you see in the wall of the Grand Canyon, you see these layers.

przypomnijcie sobie warstwy na ścianach Wielkiego Kanionu.

And what these layers -- that's what the surface used to be

One pokazują poziom gleby na przestrzeni milionów lat

a million years ago, 10 million years ago,

One pokazują poziom gleby na przestrzeni milionów lat

100 million years ago, and you get deposits on top of them.

i różne osady.

So if you can read the layers it's like reading your book,

Te warstwy są jak książka,

and you can learn the history of what happened in the past

kronika historii danego miejsca.

in that location.

kronika historii danego miejsca.

So what you are seeing here are the layers on the wall

To warstwy na ścianach tego krateru.

of that crater, and the Rover is going down now, measuring, you know,

Łazik przemieszcza się niżej, bada je,

the properties and analyzing the rocks

analizuje skład skał, zbliżając się do dna.

as it's going down, you know, that canyon.

analizuje skład skał, zbliżając się do dna.

Now, it's kind of a little bit of a challenge driving

Zjazd takim zboczem nie jest łatwy.

down a slope like this.

Zjazd takim zboczem nie jest łatwy.

If you were there you wouldn't do it yourself.

Nawet na miejscu.

But we really made sure we tested those Rovers

Ale przed wystrzeleniem łazików sprawdziliśmy dokładnie,

before we got them down -- or that Rover --

Ale przed wystrzeleniem łazików sprawdziliśmy dokładnie,

and made sure that it's all working well.

czy sobie poradzą.

Now, when I came last time, shortly after the landing --

Moja poprzednia prelekcja była ok. 100 dni po lądowaniu.

I think it was, like, a hundred days after the landing --

Moja poprzednia prelekcja była ok. 100 dni po lądowaniu.

I told you I was surprised that those Rovers

Mówiłem, że dziwię się,

are lasting even a hundred days.

że łaziki wytrzymały aż 100 dni.

Well, here we are four years later, and they're still working.

Minęły już 4 lata.

Now you say, Charles, you are really lying to us, and so on,

Myślicie pewnie, że jakoś kręcę.

but that's not true. We really believed they were going to last

Ale naprawdę uważaliśmy,

90 days or 100 days, because they are solar powered,

że padną po jakichś 100 dniach, bo mają baterie słoneczne,

and Mars is a dusty planet, so we expected the dust

a Mars jest pylisty, więc myśleliśmy,

would start accumulating on the surface, and after a while

że panele słoneczne zasypie pył,

we wouldn't have enough power, you know, to keep them warm.

zabraknie prądu i łaziki zamarzną.

Well, I always say it's important that you are smart,

Inteligencja jest ważna,

but every once in a while it's good to be lucky.

ale czasami przydaje się szczęście.

And that's what we found out. It turned out that every once in a while

My mieliśmy szczęście, bo okazało się,

there are dust devils which come by on Mars, as you are seeing here,

że na Marsie tworzą się wiry pyłowe,

and when the dust devil comes over the Rover, it just cleans it up.

które czasami "odkurzają" łaziki.

It is like a brand new car that you have,

Są czyste jak samochód po wizycie w myjni.

and that's literally why they have lasted so long.

To dlatego wciąż działają.

And now we designed them reasonably well,

Dobrze je zaprojektowaliśmy,

but that's exactly why they are lasting that long

ale to dzięki wirom wytrzymały tak długo

and still providing all the science data.

i ciągle przekazują dane.

Now, the two Rovers, each one of them is, kind of, getting old.

Ale łaziki już się starzeją.

You know, one of them, one of the wheels is stuck, is not working,

Pierwszemu zacięło się przednie kółko,

one of the front wheels, so what we are doing,

dlatego jeździmy nim do tyłu.

we are driving it backwards.

dlatego jeździmy nim do tyłu.

And the other one has arthritis of the shoulder joint, you know,

A drugi cierpi na artretyzm,

it's not working very well, so it's walking like this,

chodzi mniej więcej tak,

and we can move the arm, you know, that way.

ramię rusza się tak...

But still they are producing a lot of scientific data.

Ale i tak przekazują nam wiele danych.

Now, during that whole period, a number of people got excited,

Ludzie fascynują się łazikami MER,

you know, outside the science community about these Rovers,

nawet poza środowiskiem naukowym.

so I thought I'd show you a video just to give you a reflection

Ten filmik pokazuje,

about how these Rovers are being viewed by people

jak postrzegają je osoby spoza społeczności naukowej.

other than the science community.

jak postrzegają je osoby spoza społeczności naukowej.

So let me go on the next short video.

Oto filmik.

By the way, this video is pretty accurate of how the landing took place, you know,

Dosyć wiernie przedstawia lądowanie sprzed czterech lat.

about four years ago.

Dosyć wiernie przedstawia lądowanie sprzed czterech lat.

Video: Okay, we have parachute aligned.

Wideo: Spadochron. Napełnić poduszki powietrzne.

Okay, deploy the airbags. Open.

Wideo: Spadochron. Napełnić poduszki powietrzne.

Camera. We have a picture right now.

Kamera. Mamy obraz.

Yeah!

Hurra!

CE: That's about what happened in the Houston operation room. It's exactly like this.

Charles Elachi: Tak samo było w Houston.

Video: Now, if there is life, the Dutch will find it.

Wideo: Jeśli jest tam życie, Holandia je znajdzie.

What is he doing?

Co on robi?

What is that?

Co to jest?

CE: Not too bad.

CE: Nieźle.

So anyway, let me continue on showing you a little bit

Teraz pokażę wam piękno tej planety.

about the beauty of that planet.

Teraz pokażę wam piękno tej planety.

As I said earlier, it looked very much like Earth,

Jak mówiłem wcześniej, przypomina Ziemię,

so you see sand dunes.

są tam wydmy.

It looks like I could have told you these are pictures taken

Uwierzylibyście, gdybym powiedział, że to Sahara, ale to Mars.

from the Sahara Desert or somewhere, and you'd have believed me,

Uwierzylibyście, gdybym powiedział, że to Sahara, ale to Mars.

but these are pictures taken from Mars.

Uwierzylibyście, gdybym powiedział, że to Sahara, ale to Mars.

But one area which is particularly intriguing for us

Ale najciekawszy obszar leży na północy,

is the northern region, you know, of Mars, close to the North Pole,

w pobliżu bieguna.

because we see ice caps, and we see the ice caps shrinking

Znaleźliśmy tam czapy lodowe,

and expanding, so it's very much like you have in northern Canada.

które cofają się i narastają, jak te w Kanadzie.

And we wanted to find out -- and we see all kinds of glacial features on it.

Na Marsie są różne formacje lodowe.

So, we wanted to find out, actually,

Na początku zastanawiało nas,

what is that ice made of, and could that have embedded in it

z czego jest ten lód, oraz co zawiera,

some organic, you know, material.

czy są w nim substancje organiczne.

So we have a spacecraft which is heading towards Mars,

Dlatego wysłaliśmy na Marsa lądownik Phoenix,

called Phoenix, and that spacecraft will land

Dlatego wysłaliśmy na Marsa lądownik Phoenix,

17 days, seven hours and 20 seconds from now,

który doleci za 17 dni, 7 godzin i 20 sekund.

so you can adjust your watch.

Możecie ustawić zegarki.

So it's on May 25 around just before five o'clock our time here

Więc 25 maja, ok. 17.00 naszego czasu,

on the West Coast, actually we will be landing on another planet.

wylądujemy na innej planecie.

And as you can see, this is a picture of the spacecraft put on Mars,

To wizualizacja lądownika na powierzchni Marsa.

but I thought that just in case you're going to miss that show, you know,

Dla tych, którzy przegapią transmisję,

in 17 days, I'll show you, kind of,

mam filmik, który pokaże,

a little bit of what's going to happen.

co stanie się za 17 dni.

Video: That's what we call the seven minutes of terror.

Wideo: To tzw. "7 minut strachu".

So the plan is to dig in the soil and take samples

Pobierzemy próbki gleby,

that we put them in an oven and actually heat them

potem je podgrzejemy

and look what gases will come from it.

i zbadamy wydzielone gazy.

So this was launched about nine months ago.

Lądownik wystartował 9 miesięcy temu.

We'll be coming in at 12,000 miles per hour, and in seven minutes

W ciągu 7 minut lecący z prędkością 19 tyś km/h lądownik

we have to stop and touch the surface very softly

musi zahamować, żeby delikatnie osiąść na powierzchni.

so we don't break that lander.

musi zahamować, żeby delikatnie osiąść na powierzchni.

Ben Cichy: Phoenix is the first Mars Scout mission.

Phoenix to pierwsza misja Mars Scout.

It's the first mission that's going to try to land

Phoenix to pierwsza misja Mars Scout.

near the North Pole of Mars, and it's the first mission

Pierwszy zbada biegun północny i pierwszy dotknie wody

that's actually going to try and reach out and touch water

Pierwszy zbada biegun północny i pierwszy dotknie wody

on the surface of another planet.

na powierzchni innej planety.

Lynn Craig: Where there tends to be water, at least on Earth,

Przynajmniej na Ziemi,

there tends to be life, and so it's potentially a place

woda to szansa na istnienie życia,

where life could have existed on the planet in the past.

więc w tym obszarze kiedyś mogło istnieć życie.

Erik Bailey: The main purpose of EDL is to take a spacecraft that is traveling

W tej fazie chodzi o to,

at 12,500 miles an hour and bring it to a screeching halt

by wyhamować pojazd lecący z prędkością 19 tyś. km/h

in a soft way in a very short amount of time.

stopniowo i w krótkim czasie.

BC: We enter the Martian atmosphere.

Wejście w atmosferę, 112 km nad Marsem.

We're 70 miles above the surface of Mars.

Wejście w atmosferę, 112 km nad Marsem.

And our lander is safely tucked inside what we call an aeroshell.

Lądownik ukryty w tzw. "promie".

EB: Looks kind of like an ice cream cone, more or less.

Wygląda jak wafel do lodów.

BC: And on the front of it is this heat shield,

Osłona ciepłochłonna,

this saucer-looking thing that has about a half-inch

przypominająca salaterkę, to 1,25 cm czegoś w stylu korka.

of essentially what's cork on the front of it,

przypominająca salaterkę, to 1,25 cm czegoś w stylu korka.

which is our heat shield.

przypominająca salaterkę, to 1,25 cm czegoś w stylu korka.

Now, this is really special cork,

To specjalny korek,

and this cork is what's going to protect us

który ochroni nas

from the violent atmospheric entry that we're about to experience.

w trakcie gwałtownego wejścia w atmosferę.

Rob Grover: Friction really starts to build up on the spacecraft,

Pojazd poddany jest sile tarcia,

and we use the friction when it's flying through the atmosphere

którą wykorzystujemy, żeby zwiększyć hamowanie.

to our advantage to slow us down.

którą wykorzystujemy, żeby zwiększyć hamowanie.

BC: From this point, we're going to decelerate from 12,500 miles an hour

Musimy teraz zwolnić z 19 tyś. km/h

down to 900 miles an hour.

do 1450 km/h.

EB: The outside can get almost as hot as the surface of the Sun.

Prawie temperatura powierzchni Słońca.

RG: The temperature of the heat shield can reach 2,600 degrees Fahrenheit.

Osłona ciepłochłonna rozgrzewa się do 1425 C.

EB: The inside doesn't get very hot.

Środek się nie grzeje,

It probably gets about room temperature.

ma temperaturę pokojową.

Richard Kornfeld: There is this window of opportunity

Spadochron musi się otworzyć

within which we can deploy the parachute.

w konkretnym okresie czasu.

EB: If you fire the 'chute too early, the parachute itself could fail.

Jeśli się pośpieszymy, może się uszkodzić.

The fabric and the stitching could just pull apart.

Po prostu rozejdzie się w szwach.

And that would be bad.

Tego musimy uniknąć.

BC: In the first 15 seconds after we deploy the parachute,

W ciągu 15 sekund po otworzeniu spadochronu

we'll decelerate from 900 miles an hour

zwolnimy z 1450 km/h

to a relatively slow 250 miles an hour.

do 400 km/h, stosunkowo niskiej prędkości.

We no longer need the heat shield to protect us

Na tym etapie

from the force of atmospheric entry, so we jettison the heat shield,

odrzucamy niepotrzebną osłonę ciepłochłonną,

exposing for the first time our lander to the atmosphere of Mars.

wystawiając lądownik na atmosferę Marsa.

LC: After the heat shield has been jettisoned and the legs are deployed,

Po odrzuceniu osłony i wypuszczeniu wsporników

the next step is to have the radar system begin to detect

uruchamiamy radar, żeby określić wysokość

how far Phoenix really is from the ground.

nad powierzchnią planety.

BC: We've lost 99 percent of our entry velocity.

Wytraciliśmy 99% prędkości wejściowej,

So, we're 99 percent of the way to where we want to be.

więc jesteśmy o 99% bliżej celu.

But that last one percent, as it always seems to be, is the tricky part.

Ale ten ostatni procent jest trudny.

EB: Now the spacecraft actually has to decide

Lądownik musi zorientować się,

when it's going to get rid of its parachute.

kiedy zrzucić spadochron.

BC: We separate from the lander going 125 miles an hour

Oddzielamy się od lądownika

at roughly a kilometer above the surface of Mars: 3,200 feet.

przy prędkości 200 km/h, ok. 1 km nad powierzchnią.

That's like taking two Empire State Buildings

To dwukrotna wysokość Empire State Building.

and stacking them on top of one another.

To dwukrotna wysokość Empire State Building.

EB: That's when we separate from the back shell,

Oddzielamy się od tylnej części,

and we're now in free-fall.

zaczynamy upadek swobodny.

It's a very scary moment; a lot has to happen

To chwila pełna napięcia,

in a very short amount of time.

wiele od niej zależy.

LC: So it's in a free-fall,

W trakcie opadania

but it's also trying to use all of its actuators

lądownik stara się odpowiednio ustawić wsporniki,

to make sure that it's in the right position to land.

żeby optymalnie wylądować.

EB: And then it has to light up its engines, right itself,

Potem odpali silniki, ustawi się prosto

and then slowly slow itself down and touch down on the ground safely.

i powoli, bezpiecznie opuści się na powierzchnię.

BC: Earth and Mars are so far apart that it takes over ten minutes

Odległość między planetami wydłuża czas oczekiwania

for a signal from Mars to get to Earth.

na sygnał do ponad 10 min.

And EDL itself is all over in a matter of seven minutes.

A wejście w atmosferę i lądowanie trwa siedem,

So by the time you even hear from the lander that EDL has started

więc kiedy dotrą pierwsze sygnały, będzie już po wszystkim.

it'll already be over.

więc kiedy dotrą pierwsze sygnały, będzie już po wszystkim.

EB: We have to build large amounts of autonomy into the spacecraft

Żeby lądowanie było możliwe,

so that it can land itself safely.

trzeba dać pojazdowi dużo autonomii.

BC: EDL is this immense, technically challenging problem.

Lądowanie to wyzwanie techniczne.

It's about getting a spacecraft that's hurtling through deep space

Hamujemy pojazd mknący przez kosmos,

and using all this bag of tricks to somehow figure out

robimy, co możemy,

how to get it down to the surface of Mars at zero miles an hour.

żeby bezpiecznie wylądował na Marsie.

It's this immensely exciting and challenging problem.

To ciężkie, ale ciekawe wyzwanie.

CE: Hopefully it all will happen the way you saw it in here.

Miejmy nadzieję, że będzie tak, jak na filmie.

So it will be a very tense moment, you know,

Moment lądowania

as we are watching that spacecraft landing on another planet.

będziemy obserwować z ogromnym napięciem.

So now let me talk about the next things that we are doing.

A plany na przyszłość?

So we are in the process, as we speak, of actually designing

Właśnie projektujemy następny łazik,

the next Rover that we are going to be sending to Mars.

który poleci na Marsa.

So I thought I would go a little bit and tell you, kind of,

Pomyślałem, że opowiem wam, jak przebiega ten proces.

the steps we go through.

Pomyślałem, że opowiem wam, jak przebiega ten proces.

It's very similar to what you do when you design your product.

U was pewnie wygląda to podobnie.

As you saw a little bit earlier,

Jak widzieliście,

when we were doing the Phoenix one,

w konstrukcji Phoenix 1 ważna była osłona ciepłochłonna.

we have to take into account the heat that we are going to be facing.

w konstrukcji Phoenix 1 ważna była osłona ciepłochłonna.

So we have to study all kinds of different materials,

Badamy różne materiały,

the shape that we want to do.

różne konstrukcje.

In general we don't try to please the customer here.

Nie musimy słuchać się klienta.

What we want to do is to make sure we have an effective, you know,

Staramy się zbudować coś, co się sprawdzi,

an efficient kind of machine.

wydajną maszynę.

First we start by we want to have our employees

Pierwszą zasadą jest rozbudzenie wyobraźni.

to be as imaginative as they can.

Pierwszą zasadą jest rozbudzenie wyobraźni.

And we really love being close to the art center, because we have,

Dobrze, że jesteśmy koło Akademii Sztuk Pięknych.

as a matter of fact, one of the alumni from the art center,

Jeden z jej absolwentów,

Eric Nyquist, had put a series of displays,

Eric Nyquist, zawiesił nam instalację monitorową

far-out displays, you know,

Eric Nyquist, zawiesił nam instalację monitorową

in our what we call mission design or spacecraft design room,

w sali "projektów misji", żeby zarażała dziką wyobraźnią.

just to get people to think wildly about things.

w sali "projektów misji", żeby zarażała dziką wyobraźnią.

We have a bunch of Legos. So, as I said,

Mamy też klocki Lego.

this is a playground for adults, where they sit down and try to play

Jak mówiłem, to plac zabaw dla dorosłych,

with different shapes and different designs.

bawimy się kształtami, projektami.

Then we get a little bit more serious, so we have

Potem robi się poważniej,

what we call our CAD/CAMs and all the engineers who are involved,

przechodzimy do sekcji CAD/CAM, a inżynierowie

or scientists who are involved, who know about thermal properties,

i naukowcy, zaznajomieni z kwestią termiczności,

know about design, know about atmospheric interaction, parachutes,

projektowaniem, interakcją z atmosferą, spadochronami

all of these things, which they work in a team effort

i wszystkim, co potrzeba,

and actually design a spacecraft in a computer to some extent,

tworzą wirtualny projekt pojazdu kosmicznego,

so to see, does that meet the requirement that we need.

żeby sprawdzić, czy odpowiada naszym potrzebom.

On the right, also, we have to take into account

Bierzemy też pod uwagę środowisko planety.

the environment of the planet where we are going.

Bierzemy też pod uwagę środowisko planety.

If you are going to Jupiter, you have a very high-radiation,

Podróż na Jowisza to podróż w środowisko radioaktywne,

you know, environment. It's about the same radiation environment

Podróż na Jowisza to podróż w środowisko radioaktywne,

close by Jupiter as inside a nuclear reactor.

jak wnętrze reaktora jądrowego.

So just imagine: you take your P.C. and throw it into a nuclear reactor

Więc potrzeba komputerów, które działają nawet po wizycie w reaktorze.

and it still has to work.

Więc potrzeba komputerów, które działają nawet po wizycie w reaktorze.

So these are kind of some of the little challenges, you know,

To są problemy, z którymi się borykamy.

that we have to face.

To są problemy, z którymi się borykamy.

If we are doing entry, we have to do tests of parachutes.

Spadochron trzeba przetestować.

You saw in the video a parachute breaking. That would be a bad day,

Widzieliście na filmiku, jak się rozrywa.

you know, if that happened, so we have to test,

To byłaby okropna sytuacja, więc sprawdzamy,

because we are deploying this parachute at supersonic speeds.

jak spadochron zachowa się przy naddźwiękowej.

We are coming at extremely high speeds, and we are deploying them

Musi wyhamować lecący szybko pojazd,

to slow us down. So we have to do all kinds of tests.

dlatego robimy wiele testów.

To give you an idea of the size, you know, of that parachute

Zdjęcie w lewym górnym rogu pokazuje jego rozmiar.

relative to the people standing there.

Zdjęcie w lewym górnym rogu pokazuje jego rozmiar.

Next step, we go and actually build some kind of test models

Potem budujemy modele próbne,

and actually test them, you know, in the lab at JPL,

testujemy je w laboratorium JPL,

in what we call our Mars Yard.

które nazywamy Mars Yard.

We kick them, we hit them, we drop them,

Modele kopiemy i upuszczamy,

just to make sure we understand how, where would they break.

żeby sprawdzić, jak i gdzie pękną.

And then we back off, you know, from that point.

Potem analizujemy poprzednie etapy konstrukcji.

And then we actually do the actual building and the flight.

W końcu następuje budowa pojazdu i lot.

And this next Rover that we're flying is about the size of a car.

Nasz nowy łazik jest rozmiaru samochodu.

That big shield that you see outside,

Widzimy tutaj jego wielką osłonę ciepłochłonną.

that's a heat shield which is going to protect it.

Widzimy tutaj jego wielką osłonę ciepłochłonną.

And that will be basically built over the next year,

Budowa zakończy się w tym roku,

and it will be launched June a year from now.

wylot w czerwcu, za rok.

Now, in that case, because it was a very big Rover,

Ten łazik jest duży, więc nie ma poduszek powietrznych.

we couldn't use airbags.

Ten łazik jest duży, więc nie ma poduszek powietrznych.

And I know many of you, kind of, last time afterwards said

Na ostatniej prelekcji te poduszki bardzo się spodobały.

well, that was a cool thing to have -- those airbags.

Na ostatniej prelekcji te poduszki bardzo się spodobały.

Unfortunately this Rover is, like, ten times the size of the, you know,

Ale ten łazik jest dziesięć razy większy

mass-wise, of the other Rover, or three times the mass.

i ma trzykrotnie większą masę.

So we can't use airbags. So we have to come up with

Poduszki nie wchodzą w grę,

another ingenious idea of how do we land it.

wymyśliliśmy coś innego.

And we didn't want to take it propulsively all the way to the surface

Nie chcemy w lądowaniu stosować napędu odrzutowego,

because we didn't want to contaminate the surface;

żeby nie skazić powierzchni.

we wanted the Rover to immediately land on its legs.

Łazik ma opaść na wspornikach.

So we came up with this ingenious idea,

To pomysłowe rozwiązanie

which is used here on Earth for helicopters.

przypomina "latający dźwig" w helikopterach.

Actually, the lander will come down to about 100 feet and hover

Lądownik zatrzyma się na wysokości ok. 30 metrów,

above that surface for 100 feet, and then we have a sky crane

a stamtąd dźwig opuści łazik na powierzchnię.

which will take that Rover and land it down on the surface.

a stamtąd dźwig opuści łazik na powierzchnię.

Hopefully it all will work, you know, it will work that way.

Miejmy nadzieję, że to się uda.

And that Rover will be more kind of like a chemist.

Ten łazik będzie chemikiem.

What we are going to be doing with that Rover as it drives around,

Będzie pobierał próbki skał

it's going to go and analyze the chemical composition of rocks.

i badał ich skład chemiczny.

So it will have an arm which will take samples,

Pobierze próbkę ramieniem, podgrzeje,

put them in an oven, crush and analyze them.

zmiażdży i przebada.

But also, if there is something that we cannot reach

Jeśli skała będzie poza zasięgiem,

because it is too high on a cliff, we have a little laser system

mamy system laserowy,

which will actually zap the rock, evaporate some of it,

który odparuje kawałek skały z daleka

and actually analyze what's coming from that rock.

i zanalizuje jej skład.

So it's a little bit like "Star Wars," you know, but it's real.

Jak z Gwiezdnych wojen, ale to nie fikcja.

It's real stuff.

Jak z Gwiezdnych wojen, ale to nie fikcja.

And also to help you, to help the community

W odpowiedzi na potrzeby społeczności wyrażone w reklamach,

so you can do ads on that Rover, we are going to train that Rover

W odpowiedzi na potrzeby społeczności wyrażone w reklamach,

to actually in addition to do this, to actually serve cocktails,

nauczyliśmy łazik robić drinki.

you know, also on Mars.

nauczyliśmy łazik robić drinki.

So that's kind of giving you an idea of the kind of, you know,

Widzicie, jakie fajne rzeczy robimy na Marsie.

fun things we are doing on Mars.

Widzicie, jakie fajne rzeczy robimy na Marsie.

I thought I'd go to "The Lord of the Rings" now

Teraz przejdę do Władcy Pierścieni,

and show you some of the things we have there.

omówię nasze plany.

Now, "The Lord of the Rings" has two things played through it.

Władca Pierścieni interesuje nas z 2 powodów.

One, it's a very attractive planet --

To bardzo ładna planeta,

it just has the beauty of the rings and so on.

ma piękne pierścienie itd.

But for scientists, also the rings have a special meaning,

Dla naukowców pierścienie są ważne,

because we believe they represent, on a small scale,

bo sądzimy, że pokazują, jak powstał Układ Słoneczny.

how the Solar System actually formed.

bo sądzimy, że pokazują, jak powstał Układ Słoneczny.

Some of the scientists believe that the way the Solar System formed,

Niektórzy sądzą, że Układ Słoneczny powstał tak,

that the Sun when it collapsed and actually created the Sun,

że po zapadnięciu się i powstaniu Słońca,

a lot of the dust around it created rings

część pyłu utworzyła pierścienie,

and then the particles in those rings accumulated together,

których drobiny grupowały się,

and they formed bigger rocks, and then that's how the planets,

tworzyły większe bryły, i tak powstały planety.

you know, were formed.

tworzyły większe bryły, i tak powstały planety.

So, the idea is, by watching Saturn we're actually watching

Dlatego sądzimy, że Saturn pokazuje,

our solar system in real time being formed on a smaller scale,

jak powstawał Układ Słoneczny.

so it's like a test bed for it.

To jakby taki model.

So, let me show you a little bit

Pokażę wam teraz układ Saturna.

on what that Saturnian system looks like.

Pokażę wam teraz układ Saturna.

First, I'm going to fly you over the rings.

Najpierw przelećmy nad pierścieniami.

By the way, all of this is real stuff.

To prawdziwe zdjęcia,

This is not animation or anything like this.

nie żadna animacja.

This is actually taken from the satellite

Zrobił je orbiter Cassini,

that we have in orbit around Saturn, the Cassini.

który jest na orbicie Saturna.

And you see the amount of detail that is in those rings,

Widzicie, jak złożone są pierścienie.

which are the particles.

Widzicie, jak złożone są pierścienie.

Some of them are agglomerating together to form larger particles.

Niektóre drobiny łączą się w większe.

So that's why you have these gaps, is because a small satellite, you know,

Widoczne tu przerwy to miejsca,

is being formed in that location.

gdzie formują się małe satelity.

Now, you think that those rings are very large objects.

Pierścienie wydają się ogromne.

Yes, they are very large in one dimension;

Pod jednym kątem są wielkie,

in the other dimension they are paper thin. Very, very thin.

pod innym cienkie, jak papier.

What you are seeing here is the shadow of the ring on Saturn itself.

Tu widzimy cień pierścieni na Saturnie.

And that's one of the satellites

To jeden z satelitów,

which was actually formed on that one.

który uformował się z pierścienia.

So, think about it as a paper-thin,

Wyobraźcie sobie, że to cieniutki,

huge area of many hundreds of thousands of miles, which is rotating.

wirujący obszar, szeroki na dziesiątki tysięcy kilometrów.

And we have a wide variety of kind of satellites which will form,

Tworzą się tu różnorodne satelity,

each one looking very different and very odd, and that keeps

każdy wygląda dziwnie, każdy inaczej,

scientists busy for tens of years trying to explain this,

co od lat dziesiątek lat zajmuje naukowców,

and telling NASA we need more money so we can explain

którzy proszą NASA o sfinansowanie badań.

what these things look like, or why they formed that way.

Jak one powstają?

Well, there were two satellites which were particularly interesting.

Dwa z satelitów są wyjątkowo interesujące.

One of them is called Enceladus.

Jeden nazywa się Enkelados.

It's a satellite which was all made of ice,

Składa się w całości z lodu, zbadaliśmy go z orbity.

and we measured it from orbit. Made of ice.

Składa się w całości z lodu, zbadaliśmy go z orbity.

But there was something bizarre about it.

Ale było w nim coś dziwnego.

If you look at these stripes in here, what we call tiger stripes,

Widzimy tu prążki, które nazywamy tygrysimi.

when we flew over them, all of a sudden we saw

Przelatując nad nimi,

an increase in the temperature, which said that those stripes

wykryliśmy wzrost temperatury.

are warmer than the rest of the planet.

Są cieplejsze, niż reszta gruntu.

So as we flew by away from it, we looked back. And guess what?

Wróciliśmy - i co się okazało?

We saw geysers coming out.

Zobaczyliśmy gejzery.

So this is a Yellowstone, you know, of Saturn.

Jak w parku Yellowstone.

We are seeing geysers of ice which are coming out of that planet,

Na tej planecie są lodowe gejzery,

which indicate that most likely there is an ocean, you know,

co oznacza, że pod powierzchnią jest pewnie ocean.

below the surface.

co oznacza, że pod powierzchnią jest pewnie ocean.

And somehow, through some dynamic effect, we're having these geysers

I jakieś zjawisko dynamiczne powoduje,

which are being, you know, emitted from it.

że tryskają z niego gejzery.

And the reason I showed the little arrow there,

Ta strzałka oznacza wysokość, ok 50 km.

I think that should say 30 miles,

Ta strzałka oznacza wysokość, ok 50 km.

we decided a few months ago to actually fly the spacecraft

Kilka miesięcy temu postanowiliśmy przelecieć

through the plume of that geyser

przez jego pióropusz,

so we can actually measure the material that it is made of.

żeby zbadać, z czego jest złożony.

That was [unclear] also -- you know, because we were worried

Było to wielkie ryzyko,

about the risk of it, but it worked pretty well.

ale wszystko się udało.

We flew at the top of it, and we found that there is a fair amount of

Okazało się, że wraz z lodem

organic material which is being emitted in combination with the ice.

z gejzerów wypływa sporo substancji organicznych.

And over the next few years, as we keep orbiting, you know, Saturn,

W najbliższych latach, krążąc wokół Saturna,

we are planning to get closer and closer down to the surface

będziemy zbliżać się do powierzchni,

and make more accurate measurements.

żeby zbadać to dokładniej.

Now, another satellite also attracted a lot of attention,

Uwagę przyciąga też Tytan.

and that's Titan. And the reason Titan is particularly interesting,

To satelita większy od Księżyca

it's a satellite bigger than our moon, and it has an atmosphere.

i posiadający atmosferę.

And that atmosphere is very -- as dense as our own atmosphere.

Atmosferę tak gęstą, jak ziemska.

So if you were on Titan, you would feel the same pressure

Dlatego na Tytanie ciśnienie jest takie,

that you feel in here. Except it's a lot colder,

jak tutaj, ale jest znacznie zimniej,

and that atmosphere is heavily made of methane.

a w składzie atmosfery przeważa metan.

Now, methane gets people all excited, because it's organic material,

To wszystkich ciekawi, bo metan to związek organiczny,

so immediately people start thinking,

To wszystkich ciekawi, bo metan to związek organiczny,

could life have evolved in that location,

więc zastanawiają się, czy tam mogło powstać życie,

when you have a lot of organic material.

bo są związki organiczne.

So people believe now that Titan is most likely what we call

Obecnie uważamy, że to prawdopodobnie "planeta prebiotyczna",

a pre-biotic planet, because it's so cold organic material did not get

bo związki organiczne na zimnym Tytanie nie doszły do etapu

to the stage of becoming biological material,

powstania substancji biologicznych,

and therefore life could have evolved on it.

więc nie mogło tam być życia.

So it could be Earth, frozen three billion years ago

Jakby Ziemia, zamrożona 3 mld lat temu,

before life actually started on it.

zanim powstało tu życie.

So that's getting a lot of interest, and to show you some example

Dlatego Tytan przyciąga zainteresowanie.

of what we did in there, we actually dropped a probe,

Podam wam przykład tego, co tam robimy:

which was developed by our colleagues in Europe, we dropped a probe

zrzuciliśmy sondę, wykonaną przez kolegów z Europy.

as we were orbiting Saturn.

zrzuciliśmy sondę, wykonaną przez kolegów z Europy.

We dropped a probe in the atmosphere of Titan.

Prosto w atmosferę Tytana.

And this is a picture of an area as we were coming down.

Te zdjęcia wykonała spadając.

Just looked like the coast of California for me.

Przypomina to Kalifornię, na wybrzeżu mamy rzeki,

You see the rivers which are coming along the coast,

Przypomina to Kalifornię, na wybrzeżu mamy rzeki,

and you see that white area which looks like Catalina Island,

biała plama, jak wyspa Catalina,

and that looks like an ocean.

reszta wygląda jak ocean.

And then with an instrument we have on board, a radar instrument,

Poza tym, za pomocą urządzenia radarowego

we found there are lakes like the Great Lakes in here,

znaleźliśmy jeziora, jak Wielkie Jeziora na Ziemi.

so it looks very much like Earth.

znaleźliśmy jeziora, jak Wielkie Jeziora na Ziemi.

It looks like there are rivers on it, there are oceans or lakes,

Wygląda na to, że są tam rzeki, oceany, jeziora,

we know there are clouds. We think it's raining also on it.

na pewno chmury, może deszcz.

So it's very much like the cycle on Earth except

Przypomina to cykl ziemski,

because it's so cold, it could not be water, you know,

ale jest tam za zimno, żeby mogła to być woda - zamarzłaby.

because water would have frozen.

ale jest tam za zimno, żeby mogła to być woda - zamarzłaby.

What it turned out, that all that we are seeing, all this liquid,

Okazało się, że ten płyn

[is made of] hydrocarbon and ethane and methane,

to węglowodory, etan i metan,

similar to what you put in your car.

coś, czym napędzamy samochód.

So here we have a cycle of a planet which is like our Earth,

Mamy tu obieg, na planecie podobnej do Ziemi,

but is all made of ethane and methane and organic material.

ale obieg etanu, metanu i substancji organicznych.

So if you were on Mars -- sorry, on Titan,

Na Tytanie nie trzeba się martwić wzrostem cen benzyny.

you don't have to worry about four-dollar gasoline.

Na Tytanie nie trzeba się martwić wzrostem cen benzyny.

You just drive to the nearest lake, stick your hose in it,

Jedziemy nad jezioro, wsadzamy do niego szlauch

and you've got your car filled up.

i ściągamy paliwo do auta.

On the other hand, if you light a match

Ale jeśli zapalisz zapałkę,

the whole planet will blow up.

wysadzisz całą planetę.

So in closing, I said I want to close by a couple of pictures.

Na koniec pokażę parę zdjęć.

And just to kind of put us in perspective,

Żeby nadać odpowiednią perspektywę:

this is a picture of Saturn taken with a spacecraft

to zdjęcie Saturna z kosmosu, zza planety.

from behind Saturn, looking towards the Sun.

to zdjęcie Saturna z kosmosu, zza planety.

The Sun is behind Saturn, so we see what we call "forward scattering,"

Słońce jest za Saturnem, widzimy, że światło jest rozproszone,

so it highlights all the rings. And I'm going to zoom.

podświetla pierścienie. Zaraz zrobię zbliżenie.

There is a -- I'm not sure you can see it very well,

Nie wiem, czy coś tam widzicie,

but on the top left, around 10 o'clock,

ale z lewej u góry jest mała plamka - to Ziemia.

there is a little teeny dot, and that's Earth.

ale z lewej u góry jest mała plamka - to Ziemia.

You barely can see ourselves. So what I did, I thought I'd zoom on it.

Prawie nas nie widać. Zrobimy zbliżenie.

So as you zoom in, you know, you can see Earth, you know,

Niedługo zobaczymy Ziemię.

just in the middle here. So we zoomed all the way on the art center.

Zrobię zbliżenie na Akademię Sztuk Pięknych.

So thank you very much.

Dziękuję bardzo.