The Mind-Bending Art of Deep Time | Katie Paterson | TED

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

Have you ever bathed under a light that creates the glow of a full moon,

ကမ်းခြေတွေကို သေးငယ်တဲ့ တောင်တွေအဖြစ် ပုံဖော်ထားတဲ့ သို့မဟုတ် ကမ္ဘာမြေရဲ့

sculpted beaches into miniature mountains

ပထမဆုံးသစ်ပင်တွေရဲ့ရနံ့ကို ရှူရှိက်ထားတဲ့

or breathed in the aroma of Earth’s first trees?

လပြည့်လရဲ့ တောက်ပမှုကို ဖန်တီးပေးတဲ့ အလင်းအောက်မှာ ရေချိုးဖူးလား။

These are some of the artworks I’ve made to come to an understanding of deep time.

ဒါတွေက နက်နဲတဲ့ အချိန်ကို နားလည်လာဖို့ ကျွန်မ ဖန်တီးထားတဲ့ အနုပညာလက်ရာတွေပါ။

But what is deep time,

ဒါပေမဲ့ နက်နဲတဲ့အချိန်ကဘာလဲ။

and why does it matter to us all?

ဘာကြောင့် ကျွန်မတို့အားလုံးအတွက် ဒါက အရေးပါတာလဲ။

The term describes the history of the Earth

ဒီဝေါဟာရက နှစ်သန်းပေါင်းချီ သက်တမ်းရှိတဲ့

over a time span of millions of years.

ကမ္ဘာမြေရဲ့သမိုင်းကို သရုပ်ဖော်တာပါ။

My first encounter with deep time came after I’d finished my studies,

ကျွန်မရဲ့ လေးနက်တဲ့ အချိန်တွေနဲ့ ပထမဆုံး ဆုံတွေ့မှုက ကျွန်မ ကျောင်းပြီးတော့

had no job

အလုပ်ကမရှိ၊

and didn’t know what to do.

ဘာလုပ်ရမှန်းမသိတဲ့နောက်မှာပါ။

So I took off to work as a chambermaid in the remote north of Iceland.

ဒါနဲ့ အိပ်ခန်းထိန်းအဖြစ် အလုပ်လုပ်ဖို့ အိုက်စလန် မြောက်ဘက်စွန်းကို ထွက်လာခဲ့တယ်။

I was tilted on my axis

ကျွန်မရဲ့ ဝင်ရိုးက စောင်းသွားပြီး

and began a series of explorations

နက်နဲတဲ့ အချိန်ရဲ့ ဇာတ်လမ်းကို ဘယ်လို

to try to figure out how to tell the story of deep time.

ပြောပြရမလဲဆိုတာ ကြိုးစားအဖြေရှာဖို့ စူးစမ်းမှုများစွာ စတင်ခဲ့တယ်။

This has been the quest of my work,

ဒါက ကျွန်မလက်ရာအကြောင်း ရှာဖွေမှုဖြစ်ပြီး

and it’s taken me through the cosmos,

ဒါက စကြာဝဠာ၊ ကမ္ဘာမြေရဲ့

the geological strata of the Earth,

ဘူမိဗေဒအလွှာကနေ အစောဆုံး သက်ရှိ ပုံစံတွေနဲ့

to encounters with the earliest forms of life.

ကြုံတွေ့ဖို့ ကျွန်မကို ခေါ်ဆောင်သွားတယ်။

In Iceland I realized that we live on a planet.

ကျွန်မတို့က ဂြိုဟ်တစ်ခုပေါ်မှာ နေတာကို အိုက်စလန်မှာ သိသွားတယ်။

By opening my eyes to the primordial landscape,

ကမ္ဘာဦးရှုခင်းဆီ မျက်လုံးဖွင့်ခြင်းအားဖြင့်

I started to understand we’re not born out of nothing.

ကျွန်မတို့ဟာ ဘယ်အရာကနေမှ မွေးဖွား လာတာ မဟုတ်တာကို နားလည်လာတယ်။

The sea, the sky, the Earth, the air:

ပင်လယ်၊ ကောင်းကင်၊ မြေကြီး၊ လေ၊

we’re made of the same stuff,

ကျွန်မတို့ကို ဖွဲ့စည်းထားတာ အတူတူပါပဲ။

we coexist.

ကျွန်မတို့ အတူရှိတယ်။

In just my lifetime,

ကျွန်မရဲ့ တစ်သက်တာမှာပဲ

we humans have become a geological force.

ကျွန်မတို့လူသားတွေဟာ ဘူမိ စွမ်းအားတစ်ခု ဖြစ်လာခဲ့တယ်။

We’ve caused glaciers around the world to melt entirely.

ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းလုံးက ရေခဲမြစ်တွေကို ကျွန်မတို့ လုံးဝ အရည်ပျော်စေခဲ့တယ်။

I wanted to bring these distant landscapes closer to our lives in a visceral way.

အဝေးရှုခင်းတွေကို အတွင်းကျတဲ့ နည်းလမ်းနဲ့ ဘဝတွေနဲ ပိုနီးနီး ယူဆောင်လာချင်တယ်။

So of course, I set up a phone line.

ဒါနဲ့ ဖုန်းလိုင်းတစ်ခု တပ်ဆင်လိုက်တယ်။

People everywhere could dial a number

နေရာတိုင်းက လူတွေဟာ နံပါတ်တစ်ခုကို

and listen live to the sound of a glacier melting.

ခေါ်ပြီး ရေခဲမြစ် အရည်ပျော်သံကို တိုက်ရိုက်နားထောင်နိုင်တယ်။

(Ice cracks)

(ရေခဲ အက်ကွဲသံ)

It was an elegy to disappearing landscape.

ဒါက ပျောက်ကွယ်နေတဲ့ ရှုခင်းသို့ တမ်းချင်းတစ်ပုဒ်ပါ။

(Glacier melts)

(ရေခဲမြစ် အရည်ပျော်သံ)

Can we connect to deep time via sensory experience?

အာရုံခံစားမှုကနေတစ်ဆင့် နက်နဲတဲ့ အချိန်နဲ့ ချိတ်ဆက်နိုင်ပါသလား။

ဒီအနုပညာလက်ရာကို “Totality” လို့ ခေါ်တယ်။

This artwork, called “Totality,”

brings together nearly every solar eclipse documented by humankind

ကြေးမုံဘောလုံးတစ်ခုမှာ လူသားတွေက မှတ်တမ်းတင်ထားတဲ့ နေကြတ်မှုတိုင်း

in a mirror ball.

နီးပါးကို စုစည်းပေးတာပါ။

Over 10,000 images reflect the progression of a solar eclipse.

ပုံ ၁၀,၀၀၀ ကျော်က နေကြတ်ခြင်း တိုးတက်မှုကို ထင်ဟပ်စေတယ်။

Their light surrounds us,

အလင်းရောင်က ကျွန်မတို့ကို

and we can feel mesmerized.

ဝန်းရံပြီး ညှို့ယူဖမ်းစားမှုကို ခံစားရတယ်။

This led me to wonder:

ကျွန်မကို တွေးမိစေတာက

What is the color of deep time?

နက်နဲတဲ့ အချိန်က ဘာအရောင်လဲ။

I mapped the colors of the entire universe,

စကြဝဠာတစ်ခုလုံးရဲ့ အစကနေ အလားအလာ အဆုံးအထိ

from its very beginnings to its potential ends,

၎င်းရဲ့ အရောင်တွေကို ပုံဖော်ခဲ့တယ်။

discovering the pale blue hues of the first stars

နောက်ဆုံးအလင်းရဲ့ မှောင်မိုက်တဲ့ လတွေအတွက် ပထမဆုံး ကြယ်တွေရဲ့

to the dark maroons of the last light.

အပြာဖျော့ဖျော့ အရောင်တွေကို ရှာဖွေတွေ့ရှိတယ်။

Every single atom in our bodies was formed in a star billions of years ago.

ကိုယ်ခန္ဓာထဲက အက်တမ်တစ်ခုစီဟာ လွန်ခဲ့တဲ့ ဘီလီယံနှစ်တွေက ကြယ်တစ်ပွင့်မှာဖြစ်တည်တာပါ။

The remnants of stars make up all of us.

ကြယ်တွေရဲ့ အကြွင်းအကျန်တွေက ကျွန်မတို့ကို ပေါင်းလိုက်တယ်။

My vision was to gather every dying star across the universe

ကျွန်မရဲ့အမြင်က စကြဝဠာတစ်ခွင်လုံးက သေလုလု ကြယ်တိုင်းကို စုစည်းပြိး

and make a map.

မြေပုံတစ်ခု လုပ်တာပါ။

The result:

ရလဒ်ကတော့

over 27,000 supernova,

စူပါနိုဗာ ၂၇၀၀၀ ကျော်၊

stellar black holes

ကြယ်ပွင့်တွင်းနက်တွေနဲ့

and gamma-ray bursts shimmer as pinpoints of aluminum.

အလူမီနီယံ စူးထင်းမှုလို ဝင်းလဲ့စွာ ပေါက်ကွဲတဲ့ ဂမ်မာရောင်ခြည်ပါ။

What you see is a graveyard of stars,

ကျွန်မတို့ မြင်နေရတာက ကြယ်တွေရဲ့ သင်္ချိုင်းတစ်ခုပေမည့်

yet it alludes to life.

ဒါက သက်ရှိကို ရည်ညွှန်းတာပါ။

The journey we humans have been on to arrive right here

ဒီကိုရောက်ဖို့ ကျွန်မတို့ လူသားတွေ လျှောက်ခဲ့တဲ့ခရီးက

is nothing short of a miracle.

အံ့ဖွယ်တစ်ခု ကင်းမဲ့နေတာမဟုတ်ဘူး။

“Fossil Necklace” is a string of worlds made of the material of life itself.

“Fossil Necklace” က သက်ရှိရဲ့ ပစ္စည်းနဲ့ လုပ်ထားတဲ့ ကမ္ဘာ့တွေရဲ့ ကြိုးတစ်ချောင်းပါ။

Each bead is carved from ancient fossils

ပုတီးတစ်စေ့စီကို ရှေးခေတ်ကျောက်ဖြစ် ရုပ်ပ်ကြွင်းတွေကနေ

and strung geological epoch by epoch.

ထွင်းထားပြီး ဘူမိဗေဒ ခေတ်အလိုက် သီထားတယ်။

The beads chart major moments in Earth’s history.

ပုတီးစေ့တွေက ကမ္ဘာမြေသမိုင်းထဲက အဓိကကာလတွေကို မှတ်သားတယ်။

The first single-celled life,

ပထမဆုံး ဆဲလ်တစ်ခုတည်း သက်ရှိ၊

the first flowers,

ပထမဆုံးပန်းပွင့်တွေ၊

the first creatures to see

ပထမဆုံးမြင်ရပြီး ပျံသန်းနိုင်တဲ့

and to fly.

သတ္တဝါတွေ။

“Fossil Necklace” speaks to our long continuum.

“Fossil Necklace” က ကျွန်မတို့ရဲ့ ရှည်လျားတဲ့ ဖြစ်စဉ်ကြီး ပြောနေတယ်။

Every day we walk past trees,

နေ့တိုင်း သစ်ပင်တွေ ဖြတ်လျှောက်ပေမဲ့

but do we stop to think that they are our cousins?

သူတို့က ကျွန်မတို့ရဲ့ ဝမ်းကွဲတွေလားလို့ ရပ်ပြီးတွေးဖူးလား။

We share so many of our genes with trees,

ကျွန်မတို့ဟာ သစ်ပင်တွေနဲ ဗီဇများစွာကို ဝေယးကြပြီး

and forests give us our breath.

သစ်တောတွေက ကျွန်မတို့ရဲ့ အသက်ရှုခြင်းကို ပေးတယ်။

I wanted to honor them

ကမ္ဘာပေါ်က သစ်ပင်အမျိုးအစား

by creating a sculpture made of every tree type on Earth.

တိုင်းနဲ့ လုပ်ထားတဲ့ ပန်းပုဖန်တီးပြီး သူတို့ကို ဂုဏ်ပြုချင်ပါတယ်။

This is “Hollow.”

ဒါက “Hollow” ပါ။

Designed with architects Zeller & Moye,

ဗိသုကာပညာရှင် Zeller & Moye နဲ့ ဒီဇိုင်းဆွဲထားတာပါ။

it brings together over 10,000 tree species

နှစ်သန်းပေါင်းများစွာ သက်တမ်းရှိတဲ့ သစ်ပင်မျိုးစိတ် ၁၀,၀၀၀ ကျော်ကို

spanning millions of years.

အတူတူစုထားတာပါ။

We were donated wood samples from almost every country:

နိုင်ငံတိုင်းနီးပါးမှကနေ သစ်သား နမူနာတွေ လှူဒါန်းခဲ့တယ်။

the Indian Banyan,

အိန္ဒိယ ညောင်ပင်၊

the White Mulberry,

ပိုးစာပင် အဖြူ၊

the Dawn Redwood

Dawn သစ်နီပင်နဲ့

and twigs from sacred forests around us.

ကျွန်မတို့အနီးက အထွတ်အမြတ်ထားတဲ့ သစ်တောတွေက သစ်ကိုင်းတွေပါ။

Looking upwards into the light,

အလင်းရောင်ကို အပေါ်ကို မော့ကြည့်တော့

we see the most threatened tree species of now.

အခု ခြိမ်းခြောက်မှု အခံရဆုံး သစ်ပင်မျိုးစိတ်ကို တွေ့ရတယ်။

More recently in my practice,

မကြာသေးမီက လေ့ကျင့်မှုမှာ

I’ve come to believe that looking forward is just as important as looking back.

ရှေ့ကို မျှော်ကြည့်သလိုပဲ နောက်ကို ပြန်ကြည့်တာက အရေးပါတယ်လို့ ယုံကြည်လာမိတယ်။

How do we speak to unborn people?

မမွေးသေးတဲ့ လူတွေကို ဘယ်လိုပြောမလဲ။

How do we build a bridge across time?

အချိန်ကိုဖြတ်ပြီး တံတားတစ်ခု ဘယ်လို တည်ဆောက်မလဲ။

I thought the world's literary voices may be the best at doing that job,

ကမ္ဘာ့စာပေအသံတွေက ဒီလက်ရာ အကောင်းဆုံးဖြစ်နိုင်တယ်လို့ တွေးမိတယ်။

so I proposed a library of the future:

ဒါကြောင့် အနာဂတ် စာကြည့်တိုက် တစ်ခုကို တင်ပြခဲ့တယ်၊

a forest,

သစ်တောတစ်တော၊

a room,

အခန်းတစ်ခန်း၊

100 authors and 100 years.

စာရေးဆရာ ၁၀၀ နဲ့ နှစ် ၁၀၀ ပါ။

It started in 2014.

ဒါကို ၂၀၁၄ ခုနှစ်မှာ စတင်ခဲ့တယ်။

On the outskirts of Oslo,

Oslo မြို့စွန်မှာ

we planted a thousand baby Spruce trees.

ထင်းရှူးပင်ငယ်တစ်ထောင်ကို စိုက်ခဲ့တယ်။

When they’re fully grown,

အပြည့်အဝ ကြီးထွားလာတဲ့အခါ

they’re going to be cut and made into paper.

ခုတ်ပြိးတော့ စက္ကူလုပ်မှာပါ။

Every year for 100 years

နှစ် ၁၀၀ အတွက် နှစ်စဥ်

a different author is invited to write something new.

အသစ်တစ်ခုခုရေးဖို့ မတူတဲ့ စာရေးဆရာတစ်ဦးကို ဖိတ်ကြားတယ်။

Their words will become an anthology of books

သူတို့စကားလုံးတွေက ဒီသစ်ပင်တွေကနေ ဖန်တီးထားတဲ့ စက္ကူပေါ်မှာ

printed on paper made from these trees,

ရိုက်နှိပ်ထားတဲ့ စာအုပ်တွေရဲ့စာစုတစ်ခုဖြစ်လာမယ်။

only to be read in the year 2114.

၂၁၁၄ မှသာ ဖတ်လို့ရမှာပါ။

The core of Future Library is time and longevity,

Future Library ရဲ့အဓိကက အချိန်နဲ့ အသက်ရှည်ခြင်းဆိုပေမည့်

but also hope and rituals.

မျှော်လင့်ချက်နဲ့ ဓလေ့ထုံးတမ်းတွေရောပါ။

Every spring, we take a pilgrimage to the forest.

နွေဦးရာသီတိုင်းမှာ သစ်တောဆီ ဝတ်ပြုခရီးထွက်တယ်။

Authors hand over their manuscript and announce its title.

စာရေးဆရာတွေက သူတို့ရံ့ စာမူတွေက အပ်ပြိး ခေါင်းစဉ်ကိုကြေညာတယ်။

Their text will be stored here in Oslo’s new library.

သူတို့ရဲ့စာသားကို အော်စလို စာကြည့်တိုက် အသစ်မှာ သိမ်းဆည်းထားမယ်။

You take off your shoes,

သင့် ဖိနပ်ကို ချွတ်ပြိး

you step inside.

လှမ်းဝင်လိုက်ပါ။

Each glass drawer holds a manuscript.

ဖန်အံဆွဲတစ်ခုစီမှာ စာမူပါရှိသည်။

100 years is not vast in cosmic terms.

အနှစ်၁၀၀ ဟာ စကြာဝဠာစကားအရ ကျယ်ပြောလှသည်မဟုတ်ပါ။

Yet if my young son lives to read the books,

ဒါပေမဲ့ စာအုပ်တွေကို ဖတ်ဖို့ ကျွန်မရဲ့ သားငယ် အသက်ရှင်ရင်

his world is likely to have changed beyond recognition.

သူ့ကမ္ဘာက မမှတ်မိနိုင်လောက်အောင် ပြောင်းလဲသွားနိုင်လောက်တယ်။

Will human beings survive to read the books?

လူသားတွေက စာအုပ်တွေဖတ်ဖို့ ရှင်ကျန်နေမှာလား။

Future Library is a century-long prayer.

Future Library က ရာစုနှစ်တစ်ခုကြာ ဆုတောင်းစာတစ်ခုပါ။

Future generations may be invisible to our eyes,

အနာဂတ်မျိုးဆက်တွေကို ကျွန်မတို့ မျက်စိနဲ့ မမြင်နိုင်ပေမဲ့

but we are connected through our actions.

ကျွန်မတို့ရဲ့ လုပ်ဆောင်ချက်တွေကနေ ချိတ်ဆက်ထားပါတယ်။

I wanted to see to future readers,

အနာဂတ် စာဖတ်သူတွေကို ကျွန်မ မြင်ချင်တယ်။

“I see you.”

“ငါ မင်းကို မြင်တယ်။”

“We see you.”

“ငါတို့ မင်းကို မြင်တယ်။”

Why does connecting to deep time matter to us all?

ဘာကြောင့် နက်နဲတဲ့ အချိန်ကို ချိတ်ဆက်တာက အားလုံးအတွက် အရေးပါတာလဲ။

Shortsightedness may be the greatest threat to humanity.

အဝေးမှုန်ခြင်းဟာ လူ့လောကအတွက် အကြိးမားဆုံး ခြိမ်းခြောက်မှုတစ်ခု ဖြစ်နိုင်လောက်တယ်။

To be human is to understand that we’re part of a long continuum.

လူသားဖြစ်ဖို့ဆိုတာက ရှည်လျားတဲ့ ဖြစ်စဥ်ရဲ့ အစိတ်အပိုင်းဖြစ်တာကို နားလည်ဖို့ပါ။

Let’s embrace our cosmic context,

စကြာဝဠာဆိုင်ရာ ဆက်စပ် အကြောင်းအရာကို လက်ခံကြပါစို့၊

respect our origins

ကျွန်မတို့ရဲ့ မူလဇစ်မြစ်ကို လေးစားပြီး

and hold our future close.

အနာဂတ်ကို မြဲမြဲ ဆုပ်ကိုင်ထားပါ။

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။