What crows teach us about death | Kaeli Swift

Translator: Hiwa Foundation Reviewer: Hiwa Foundation II

Whether we want to or not, humans spend a great deal of time

ئەگەر بمانەوێت یان نا، مرۆڤەکان کاتێکی زۆر بەسەر ئەبەن

considering death.

لە بیرکردنەوە لە مردن.

And it's possible we've been doing so since shortly after homo sapiens

ئەگەری هەیە دوای ماوەیەکی کەم لە هاتنی هۆمۆ سەیپیانس بۆ سەر زەوی

first began roaming the landscape.

دەستمان کردبێت بەوە.

After all, the first intentional human burial

هەرچۆنێک بێت، یەکەمین ناشتنی بە مەبەستی مرۆڤ

is thought to have occurred around 100,000 years ago.

وا بیردەکرێتەوە نزیکەی ١٠٠ هەزار ساڵ لەمەوبەر کرابێت.

What might those early people have been thinking

ئەبێت ئەو خەڵکانەی سەردەمی کۆن بیریان لە چی کردبێتەوە

as they took the time to dig into the earth,

کاتێک کاتی خۆیان وەرگرتووە بۆ هەڵکەندن بۆ ناو زەوی،

deposit the body

دانانی تەرمەکە و

and carefully cover it up again?

ئینجا دیسان داپۆشینی بە وریاییەوە؟

Were they trying to protect it from scavengers

ئایا هەوڵیان یاوە بیانپارێزن لەدەست گەندەخۆرەکان

or stymie the spread of disease?

یان ڕێگری بکەن لە بڵاوبوونەوەی نەخۆشی؟

Were they trying to honor the deceased?

هەوڵیان ئەیا ڕێز لە مردووەکان بنێن؟

Or did they just not want to have to look at a dead body?

یان نەیانویستووە ناچار بن سەیری تەرمێکی مردوو بکەن؟

Without the advent of a time machine,

بەبێ داهێنانی ئامێری کات گێڕانەوە،

we may never know for sure what those early people were thinking,

لەوانەیە هەرگیز نەتوانین دڵنیابین لەوەی ئەو خەڵکانەی سەردەمی زوو بیریان لەچی کردۆتەوە،

but one thing we do know is that humans are far from alone

بەڵام ئەوەی دڵنیاین لێی ئەوەیە مرۆڤەکان زۆر دوورن لە تەنیا بوونەوە

in our attention towards the dead.

لە سەرنجمانا بۆ مردووەکان.

Like people, some animals,

وەک مرۆڤ، ئاژەڵەکانیش،

including the corvids, the family of birds

بە کۆرڤیدەکانیشەوە، کە خێزانی باڵندەکانە

that houses the crows, ravens, magpies and jays,

کە قەلەڕەشەکان، قاژووەکان، قەلەباچکەکانیش

also seem to pay special attention to their dead.

لەوانەیە سەرنجی تایبەتی بەن بە مردووەکانیان.

In fact, the rituals of corvids may have acted as the inspiration

ڕاستییەکەی، ڕێوڕەسمی ئەم باڵندانە لەوانەیە سەرچاوەیەکی ئیلهام بوبێت

for our own.

بۆ ئەوەی ئێمە.

After all, it was the raven that God sent down

هەرچۆنێک بێت، خوا قاژووەکانی نارد

to teach Cain how to bury his slain brother Abel.

بۆ ئەوەی قابیل فێرکەن کە چۆن هابیلی برای بنێژێت.

But despite this clear recognition by early people that other animals

بەڵام سەرەڕای ئەم ناسینەوە زووە لەلایەن خەڵکی زوەوە کە ئاژەڵەکان

attend to their dead,

بەدەم مردووەکانیانەوە ئەچن،

it's only fairly recently that science has really turned its attention

بەم دواییانەیە کە زانست ڕووی سەرنجی کردۆتە

towards this phenomenon.

ئەم دیاردەیە.

In fact, a formal name for this field -- comparative thanatology --

ڕاستییەکەی، ناوێکی ڕەسمی بۆ ئەم بوارە -- ساناتۆلۆجی بەراوردکاری --

wasn't first introduced until 2016.

هەتا ساڵی ٢٠١٦ نەناسێنرا.

In this growing field, we are beginning to appreciate what a rich place

لەم بوارە گەشەکردووەدا، خەریکە دەست ئەکەین بە درک کردن بۆ ئەوەی جیهانی دێرین

the natural world is with respect to how other animals interact with their dead,

چ شوێنێکی دەوڵەمەندە سەبارەت بەوەی ئاژەڵەکانی تر چۆن مامەڵە لەگەڵ مردووەکانیان ئەکەن، و

and it's in this growing body of knowledge

لەم زانیارییە گەشەکردووانەیایە

that that time machine to our early ancestors might be possible.

کە ئامێری کات بۆ باوباپیرانی ڕابردوومان لەوانەیە بتوانرێ درووستکرێت.

So what are we learning in this growing field?

کەواتە چی فێر بووین لەم بوارەدا کە لە گەشەکردندایە؟

Well, right now we can split our understanding into two main groups.

ئێستا ئەتوانین تێگەشتنمان دابەشکەین بۆ دوو گرووپی سەرەکی.

In the first, we have animals that display stereotyped, predictable behaviors

لە یەکەمیانا، ئاژەڵەکانمان هەیە کە ڕەفتارە سادە و پێشبینیکراوەکان نیشان ئەیەن

towards their dead,

بەرامبەر مردووەکانیان، و

and for whom much of what we understand about them

کە بۆ ئەوان زۆرێک لەو شتانەی کە تێئەگەین دەربارەی

comes from experimental studies.

لە توێژینەوەی تاقیکردنەوەوە یەت.

This group includes things like the social insects --

ئەم کۆمەڵە هەندێک گیاندار ئەگرێتەوە وەک مێرووە کۆمەڵایەتییەکان --

bees and ants and termites --

هەنگەکان و مێروولە و مێروولەی سپی -- و

and for all of these animals, colony hygiene is of critical importance,

بۆ هەموو ئەم ئاژەڵانە، پاکی شانەکە گرنگییەکی هەستیاری هەیە و

and so as a result these animals display rigorous undertaking behaviors

دەرئەنجامی ئەمەش ئەم ئاژەڵانە ڕەفتاری دەستبەجێ و خێرا نیشان ئەیەن

in response to corpses.

بەرامبەر بە تەرمەکان.

For example, they may physically remove carcasses from the colony.

بۆ نموونە، لەوانەیە بە هێزی خۆیان مردووەکان لە شانەکە دەرکەن.

They may consume them.

لەوانەیە بیانخۆن.

They may even construct tombs.

لەوانەیە تەنانەت گۆڕستانیشیان بۆ درووستکەن.

We see similar hygiene-driven responses in some colony-living mammals.

کاردانەوەی هاوشێوەی پاکوخاوێنی ئەبینین لە هەندێک لە شیردەرەکانی بە کۆمەڵ ئەژین.

Rats, for example, will reliably bury cage-mates

بۆ نموونە، جرجەکان، هاوەڵی ناو قەفەسەکانیان ئەنێژن

that have been dead for 48 hours.

کە ٤٨ کاتژمێر زیاترە مردوون.

In our other group, we have animals that display more variable,

لە کۆمەڵەکانی تردا، ئاژەڵمان هەیە ڕەفتاری هەمەجۆرتر،

perhaps more charismatic behaviors,

یان لەوانەیە سەرنجڕاکێشتر نیشانبەن، و

and for whom much of what we understand about them

زۆرێک لەو شتانەشی تێئەگەین لەسەریان

comes from anecdotes

لە چیرۆکەکانەوە یەن

by scientists or other observers.

لەلایەن زاناکان یان کەسەکانی تر کە سەرنجیان ئەیەنێ.

This is the animals whose death behaviors

ئەمە ئاژەڵەکانن کە گومان ئەکەم ڕەفتارەکانیان بۆ مردن

I suspect might be more familiar to folks.

ناسراوتر بن بۆ خەڵک.

It includes organisms like elephants,

هەندێک ئاژەڵ ئەگرێتەوە وەک فیل،

which are well-known for their attendance to their dead,

کە زۆر باش ناسراون بۆ بەدەمەوەچوونی مردووەکانیان،

even in popular culture.

تەنانەت لە کلتورە بەبرەوەکانیشا.

In fact, they're even known to be attracted

ڕاستییەکەی، زانراوە کە سەرنجیان ئەچێت

to the bones of their deceased.

بۆ ئێسکەکانی مردووەکانیان.

It also includes animals like primates,

هەروەها هەندێک ئاژەڵیش ئەگرێتەوە وەک گیاندارە باڵاکان،

which display a wide variety of behaviors around their dead,

کە هەڵسوکەوتی هەمەجۆر نیشان ئەیات بەرامبەر مردووەکانیان،

from grooming them

لە ڕازاندنەوەیانەوە

to prolonged attention towards them,

بۆ سەرنجی درێژخایەن بەرامبەریان،

guarding them,

پاسەوانی کردنیان،

even the transportation of dead infants.

تەنانەت گواستنەوەی بێچووی مردووش.

And that's actually a behavior we've seen in a number of animals,

ڕاستییەکەشی ئەوە هەڵسوکەوتێکە لە ژمارەیەک ئاژەڵدا دیومانە،

like the dolphins for example.

بۆ نموونە وەک دۆلفینەکان.

You may remember the story of Tahlequah,

لەوانەیە چیرۆکی تاهلیکواهتان بیربێت،

the orca in the resident J pod in the Puget Sound,

دۆلفینەکەی لە حەوزەکەی گەرووی پوجێت،

who during the summer of 2018

لە هاوینی ساڵی ٢٠١٨دا

carried her dead calf

بێچووە مردووەکەی هەڵگرت

for an unprecedented 17 days.

بۆ ماوەی ١٧ ڕۆژ.

Now, a story like that

ئێستا، چیرۆکێکی لەو شێوەیە

is both heartbreaking and fascinating,

دڵشکێن و سەرنجڕاکێشیە،

but it offers far more questions than it does answers.

بەڵام پرسیاری زیاتر دابین ئەکات وەک لە دابینکردنی وەڵام.

For example, why did Tahlequah carry her calf

بۆ نموونە، بۆچی تاهلیچوا بێچووە مردووەکەی هەڵگرت

for such a long period of time?

بۆ ماوەیەکی ئاوا درێژ؟

Was she just that stricken with grief?

هێندە خەفەت دایگرتبوو؟

Was she more confused by her unresponsive infant?

هێندە سەری لێتێکچووبوو بەهۆی بێچووەکەی وەڵامی نەئەیایەوە؟

Or is this behavior just less rare in orcas

یان ڕەفتارێکی دەگمەنی دۆلفینەکانە و

than we currently understand it to be?

هێندە تێگەشتنمان نییە بۆی؟

But for a variety of reasons,

بەڵام لەبەر چەندین هۆکار،

it's difficult to do the kinds of experimental studies

قورسە ئەم جۆرە توێژینەوە تاقیکردنەوانە بکرێت

in an animal like an orca, or many of these other large mammals,

لە گیاندارێکی وەک دۆلفینی ئۆرکا، یان زۆرێکی تر لەم شیردەرە گەورانە

that might elucidate those kinds of questions.

کە لەوانەیە ئەم جۆرە پرسیارانە ڕوونکاتەوە.

So instead, science is turning to an animal whose behaviors around death

بۆیە لەجیاتی ئەوە، زانست ڕووی ئەکاتە گیاندارێک کە هەڵسوکەوتەکەی بۆ مردن

we've been thinking about since BCE:

لە پێش زاینەوە خەریکی لێکۆڵینەوەین لێی:

the crows.

قەلەڕەشەکان.

Like insects and primates,

وەک مێرووەکان و گیاندارە باڵاکان،

crows also seem to pay special attention to their dead.

لەوە ئەچێ قەلەڕەشەکانیش سەرنجی تایبەت بە مردووەکانیان بەن.

Typically, this manifests as the discovering bird alarm calling,

زۆرجار، باڵندەکەی پێی ئەزانێت زەنگی ئاگادارکردنەوە لێئەیات،

like you can see in this photo,

وەک لەم وێنەیەیا ئەیبینن،

followed by the recruitment of other birds to the area

بەدوایا باڵندەکانی تر ئەچنە ناوچەکە

to form what we call a mob.

بۆ پێکهێنانی ئەوەی پێی ئەڵێین ئاپۆڕا.

But it can be a little different than that too.

بەڵام ئەکرێت کەمێک لەوەش جیاوازتر بێت.

For example, I've had people share with me seeing prolonged silent vigils by crows

بۆ نموونە، خەڵک هەبووە پێی وتووم قەلەڕەشیان دیوە ماوەیەکی زۆر بە بێدەنگی ماوەتەوە

in response to deceased or dying crows.

وەک کاردانەوەیەک بۆ قەلەڕەشە نەخۆش یان مردووەکان.

I've even had people tell me of witnessing crows place objects

هەروەها خەڵکیش هەبووە پێیان وتووم قەلەڕەشیان بینیوە شتیان داناوە

like sticks and candy wrappers on or near the bodies of dead crows.

وەک دار و کاغەزی چکلێت لەسەر یان لە نزیک لاشەی قەلەڕەشە مردووەکان.

And this mix of observations puts these birds

ئەم تێکەڵەی سەرنجانەش ئەم باڵندانە ئەخاتە

in a really important place in our scheme,

شوێنێکی زۆر گرنگی بەرنامەکەمان،

because it suggests on the one hand they might be like the insects,

چونکە لەلایەک پێشنیاری ئەکات کە لەوانەیە وەک مێرووەکان بن،

displaying these very predictable behaviors,

کە ئەم ڕەفتارە زۆر پێشبینیکراوانە نیشان ئەیەن،

but on the other hand we have this handful of observations

بەڵام لەلایەکی تر ئەم کۆمەڵە سەرنجەمان هەیە

that are more difficult to explain and feel a bit more like what we see

کە ڕوونکردنەوەی قورسترە و کەمێک زیاتر هەست ئەکەی وەک ئەوە بێـ کە ئەیبینین

in some of the mammals like primates and elephants.

لە هەندێک لە شیردەرەکانی وەک گیاندارە باڵاکان و فیلەکان. و

And like those animals, crows share an extremely large relative brain size

وەک ئەو ئاژەڵانە، قەلەڕەشەکان قەبارەی مێشکیان گەورەیە و

and the kinds of dynamic social lives that might invite more complexity

جۆرە ژیانێکی کۆمەڵایەتی چالاکیان هەیە کە ئاڵۆزی زیاتر بێنێت

in how they respond to their dead.

لە بەدەمەوەچوونیان بۆ مردووەکانیان.

So I wanted to try to understand what was going on

بۆیە ئەمویست هەوڵبەم تێبگەم کە چی ڕووئەیات

when crows encounter a dead crow,

کاتێک قەلەڕەشەکان قەلەڕەشی مردوو ئەبینن، و

and what this might teach us about the role of death in their world,

ئەبێ ئەمە چیمان فێرکات دەربارەی ڕۆڵی مردن لە جیهانەکەیانا، و

and possibly the worlds of other animals as well,

هەروەها جیهانەکانی ئاژەڵەکانی تر،

even those early versions of ourselves.

تەنانەت مرۆڤە سەرەتاییەکانی خۆشمان.

There's a number of different ways that we could explain

چەند ڕێگایەکی جیاواز هەیە کە بتوانین ڕوونیکەینەوە پێی

why crows might be attracted to their dead.

کە ئەبێ بۆچی قەلەڕەشەکان بچن بۆ مردووەکانیان.

For example, maybe it's a social opportunity,

بۆ نموونە، لەوانەیە دەرفەتێکی کۆمەڵایەتی بێت،

a way for them to explore why that individual died,

ڕێگایەک بۆیان بۆ ئەوەی بزانن ئەو دانەیە بۆ مردووە،

who they were

کێ بوون و

and what impact this is going to have on the neighborhood moving forward.

ئەمە چی کاریگەرییەکی ئەبێت لەسەر بەرەوپێشچوونی کۆمەڵەکە.

Maybe it's an expression of grief,

لەوانەیە دەربڕینی خەفەت بێت،

like our own contemporary funerals.

وەک پرسە ئاساییەکانی خۆمان.

Or maybe it's a way that they learn about danger in their environment.

یان لەوانەیە ڕێگایەک بێت بۆ ئەوەی فێری مەترسییەکانی ژینگەکەیان بن.

While all of those explanations are worth pursuing,

لەکاتێکا هەموو ئەو ڕوونکردنەوانە شایەنی بەدەمەوە چوونن، و

and certainly not mutually exclusive,

بەدڵنیاییەوە تایبەت نین بەوان،

they're not all testable scientific questions.

هەموو پرسیاری زانستی نین بتوانرێت تاقی بکرێنەوە.

But that idea that dead crows might act as cues of danger, that is.

بەڵام ئەو بیرۆکەیە کە قەلەڕەشی مردوو لەوانەیە وەک هێمای مەترسی دابنرێت ئەکرێت.

So as a graduate student, I wanted to explore that question,

بۆیە وەک دەرچوێکی زانکۆ، ویستم لەو پرسیارە بکۆلضمەوە،

particularly with respect to two ideas.

بەتایبەتی سەبارەت بە دوو بیرۆکە.

The first was whether they might be able to learn new predators,

یەکەمیان کە ئایا ئەتوانن زانیاری لەسەر ڕاوچی نوێ بزانن،

specifically people,

بەتایبەتی مرۆڤەکان،

based on their association with dead crows.

بە پشت بەستن بە قەلەڕەشە مردووەکانیان. و

And the second was if they might learn places

دووەمیش فێربن لەسەر شوێنەکانی

associated with where they find crow bodies.

بەستراونەتەوە بە تەرمی قەلەڕەشەکانەوە.

So to do this, I would go out into some unsuspecting Seattle neighborhood

بۆیە بۆ ئەنجامدانی ئەمە، ئەچمە یەکێک لە گەڕەکەکانی سیاتڵ کە گومانی لێناکەن و

and I would start to feed a breeding pair of crows

دەست ئەکەم بە خواردن پێدان بە جووتێک قەلەڕەش

over the course of three days,

بۆ ماوەی سێ ڕۆژ، و

and this provided a baseline

ئەمەش کاتێکی بنچینەیی دیاریکرد

for how quickly the crows would come down to a food pile,

کە قەلەڕەشەکان چەندێک خێرا یەنە خوارەوە بۆ تۆپەڵێک خۆراک،

which, as you'll see in a minute, was really important.

کە وەک کەمێکی تر ئەبینن، زۆر گرنگ بووە.

Then, on the fourth day,

ئینجا، بۆ ڕۆژی چوارەم،

we would have our funeral.

پرسەکەمان ئەبێت.

This is Linda.

ئەمە لیندایە.

Linda is one of seven masks whose job was to stand there for 30 minutes

لیندا یەکێکە لە حەوت دەمامکەکەی کارەکەی ئەوە بوو سی خولەک لەویا بووەستێت

with her little hors d'oeuvre plate of dead crow

بە قەلەڕەشە مردووەکەیەوە و

while I documented what happened.

منیش ئەوەم تۆمار ئەکرد کە ڕووی ئەیا.

Most importantly, though,

بەڵام لە هەموو شتێک گرنگتر،

her job was to come back after a week,

کارەکەی ئەوە بوو دوای هەفتەیەک بێتەوە،

now without the dead crow,

ئێستا بەبێ قەلەڕەشە مردووەکە،

so that we could see if the birds would treat her just like any old pedestrian,

بۆ ئەوەی ببینین ئایا باڵندەکە وەک هەر کەسێکی تر مامەڵەی لەگەڵ ئەکات،

or if, instead, they would exhibit behaviors like alarm calling

یان لەجیاتی ئەوە، هەندێک ڕەفتار ئەنوێنن وەک بانگکردنی ئاگادارکەرەوە

or dive bombing

یان لە نزیکەوە فڕینەکەی

that would indicate that they perceived her as a predator.

ئاماژە ئەکات بۆ ئەوەی وەک ڕاوچییەک سەیری ئەکەن.

Now, given that we already knew crows were capable of learning

ئێستا بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی زانیومانە قەلەڕەشەکان توانای فێربوونیان هەبووە و

and recognizing human faces,

توانیویانە ڕووخساری مرۆڤەکان بناسنەوە،

it may come as no surprise that the majority of crows in our study

لەوانەیە هیچ جێگەی سەرسوڕمان نەبێت کە زۆرینەی قەلەڕەشەکانی توێژینەوەکەمان

did treat the masks that they saw handling dead crows as threats

وا مامەڵەیان لەگەڵ دەمامکەکان کردووە کە قەلەڕەشی مردوویان پێبووە وەک ئەوەی مەترسی بن

when they saw them over the course of the next six weeks.

کاتێک بەدرێژایی شەش هەفتەی دواتر بینیویانن.

Now, if you're sitting there thinking,

ئینجا، ئەگەر دانیشیت بیری لێبکەیتەوە،

alright, give me a break,

باشە، پشووێکم بەرێت،

look at that face, it is terrifying,

سەیری ئەو ڕووخسارەکە، ترسێنەرە،

anyone would treat that as a threat

هەموو کەس ئەوە بە هەڕەشە سەیر ئەکات

if they saw it walking down the street,

ئەگەر ببینن بە شەقامێکا بڕوات،

know that you are not alone.

بزانێت کە بەتەنیایت.

As it turns out, a lot of the folks

وەک دەرکەوت، زۆرێک لە خەڵکەکەی

whose houses we did these experiments in front of

کە ئەم تاقیکردنەوانەمان لەبەردەمی ماڵەکانیانا کرد

felt the same way,

هەمان هەستیان هەبوو،

but we'll save that for another time.

بەڵام ئەوە بۆ کاتێکی تر هەڵئەگرین.

So you may be comforted to know that we did control tests

بۆ ئەوەی دڵنیابن لەوەی کە تاقیکردنەوەی دووپاتکردنەوەشمان کردووە

to make sure that crows don't share our preconceived bias against masks

بۆ دڵنیابوونەوە لەوەی قەلەڕەشەکان هەمان تێڕوانینی پێشوەختیان نییە بۆ دەمامکەکانی

that look a bit like the female version of Hannibal Lecter.

کە لە وەشانە مێینەکەی هانیباڵ لیکتەر ئەچن.

Now, in addition to finding that crows were able to make associations with people

ئێستا، لەگەڵ دۆزینەوەی ئەوەی قەلەڕەشەکان توانیویانە خەڵکەکان جیا بکەنەوە

based on their handling of dead crows,

بە پشت بەستن بە مامەڵەکردنیان لەگەڵ قەلەڕەشە مردووەکان،

we also found that in the days following these funeral events,

ئەوەشمان دۆزییەوە کە لە ڕۆژەکانی دوای ئەم ڕووداوانەی پرسەکان،

as we continued to feed them,

کاتێک بەردەوام بووین لە خواردن پێدانیان،

that their willingness to come down to the food pile significantly diminished,

ئامادەبوونیان بۆ ئەوەی بێنە خوار بۆ تۆپەڵە خواردنەکە زۆر کەمی کرد، و

and we didn't see that same kind of decline in our control groups.

هەمان ئەو جۆرە کەمبوونەوەیەمان نەبینی لە کۆمەڵەی دووەمی قەلەڕەشەکان.

So that suggests that, yes, crows can make associations

ئەوەش بۆمان پێشنیار ئەکات کە بەڵێ، قەلەڕەشەکان پێکەوە بەستن دروست ئەکەن،

with particular places where they've seen dead crows.

لەگەڵ شوێنە دیاریکراوەکانی قەلەڕەشە مردووەکانیان لێ بینیوە.

So together, what that tells us is that

بۆیە پێکەوە، ئەوەی ئەوە پێمان ئەڵێ ئەوەیە

while we certainly shouldn't discount those other explanations,

لەکاتێکا بەدڵنیاییەوە نابێت ئەو لێکدانەوانەی تر بخەینە لاوە،

we can feel pretty confident in saying

ئەتوانین بەدڵنیاییەوە ئەوە بڵێین

that for crows, attention to their dead

کە بۆ قەلەڕەشەکان، سەرنجدان بە مردووەکانیان

might be a really important way

لەوانەیە ڕێگایەکی زۆر گرنگ بێت

that these animals learn about danger.

بۆ ئەوەی ئەم ئاژەڵانە بزانن چی مەترسیدارە.

And that's a nice, tidy little narrative

ئەوەش لێکدانەوەیەکی بچووک و جوانە

on which to hang our hats.

ئەتوانین کڵاوەکانمانی پێوە هەڵواسین.

But in life and death,

بەڵام لە ژیان و مردندا،

things are rarely so neat,

شتەکان بە دەگمەن ئەوەنە ڕێک و پێکن، و

and I really came face to face with that in a follow-up experiment,

لە تاقیکردنەوەی دواتردا ڕووبەڕووی ئەوە بوومەوە،

where we were looking at how crows respond to dead crows

کاتێک سەیرمان ئەکرد کە قەلەڕەشەکان کاردانەوەیان چۆنە بۆ قەلەڕەشە مردووەکان

in the absence of any kind of predator.

لە کاتی نەبوونی ڕاوچییەک.

And suffice it to say, we found that in these cases,

ئەشتوانین بڵێین، بۆمان دەرکەوت لەم کاتانەیا،

the wakes can get a little more weird.

دۆزینەوەکان کەمێک سەیرتر بوون.

So this is what that experimental setup looks like.

کەواتە ڕێکخستنی تاقیکردنەوەکە بەم شێوەیە بوو ئەم جارە.

You can see our stuffed dead crow alone on the sidewalk,

ئەتوانی قەلەڕەشە مردووە پڕکراوەکەمان ببینیت لە تەنیشت ڕێگاکە، و

and it's been placed on the territory of a pair.

خراوەتە ناوچەی جووتە قەلەڕەشێک.

(Squawk)

(کواک)

That is the alarm call by one of those territorial birds,

ئەوە بانگکردنی ئاگادارکردنەوەیە لەلایەن یەکێک لەو باڵندانەوە،

and it's coming into frame.

یەتە ئەو شوێنە.

Pretty soon, its mate is going to join it.

زۆری پێناچێت، هاوەڵەکەشی یەت.

And so far, this is all very usual.

هەتا ئێستا، ئەمە زۆر ئاساییە.

This is what crows do.

قەلەڕەشەکان ئەمە ئەکەن.

OK, right now it's getting a little less usual.

باشە، ئێستا ئەمە کەمێک نائاسایی ترە.

Not everyone here might be familiar with what bird sex looks like,

لەوانەیە هەموو ئەوانەی لێرەن ئاشنا نەبن بە ڕەگەزی باڵندە،

so if you are not, this is what it looks like.

بۆیە ئەگەر پێی ئاشنا نین، لەمە ئەچێت.

You're basically seeing a confluence of three behaviors:

بەیەک گەشتنی سێ ڕەفتار ئەبینیت:

alarm, as indicated by the alarm calling;

ئاگادارکردنەوە، وەک بە بانگکردنی ئاگادارکردنەوەکە ئاماژەی پێئەدرێت؛

aggression, as indicated by the very forceful pecking

دووژمنکاری، وەک بە دەنووکلێدانەکەیا دیارە

by both one of the copulatory birds and one of the excited bystanders;

لەلایەن هەردووکیانەوە یەکێک لە جوتە باڵندەکە و یەکێکیش لە تەماشاکەرە بەجۆشەکان؛ و

and sexual arousal.

بزواندنی سێکسیش.

Clearly, this is startling,

بە ڕوونی دیارە، ئەمە ڕاچڵەکێنەرە، و

and interesting to think about and talk about.

سەرنجڕاکێشە بۆ بیرکردنەوە لێی، و باسکردنی.

But if our goal is to understand

بەڵام ئەگەر ئامانجی ئێمە تێگەشتن بێت

the big picture of how animals interact with their dead,

لە وێنە گەورەکەی ئەوەی ئاژەڵەکان چۆن مامەڵە لەگەڵ مردووەکانیان ئەکەن،

then the most important question we should ask is, is this representative?

ئەوا گرنگترین پرسیار کە پێویستە بیکەین ئەوەیە، ئایا ئەمە یەکلاکەرەوەیە؟

Is this something that's happening consistently?

ئەمە شتێکە بەردەوام ڕووئەیات؟ و

And that's why being able to do systematic studies with crows

لەبەر ئەوە توانای ئەنجامدانی توێژینەوەی سیستیماتیک لەسەر قەلەڕەشەکان،

is so valuable,

هێندە بەنرخە،

because after conducting hundreds of these trials,

چونکە دوای ئەنجامدانی سەدان تاقیکردنەوە،

where I was placing these dead crows out on the sidewalks

کە تیایدا ئەم قەلەڕەشە مردووانەم ئەخستە سەر شۆستەکە

on the territories of hundreds of different pairs,

بۆ ناو ناوچەی سەدان جووتی جیاواز،

what we found was that, no, it's not.

بۆمان دەرکەوت کە نەخێر، وا نییە.

Contact of any kind,

پەیوەندی لە هەر جۆرێک بێت،

whether it was sexual, aggressive

ئەگەر سێکسی بێت، دووژمنکاری

or even just exploratory,

یان تەنیا بۆ گەڕان،

only occurred 30 percent of the time.

تەنیا لە سەدا ٣٠ی جارەکان ڕوویداوە.

So given that this wasn't representative,

کەواتە لەگەڵ ئەوەیا کە گشتگیر نەبووە،

this was the minority,

ئەمە کەمینەیەک بووە،

we may be tempted to just dismiss it

لەوانەیە ناچار بین بیخەینە لاوە

as irrelevant, odd, creepy, weird crow behavior.

وەک ڕەفتاری ناگرنگ، نائاسایی، سەیری قەلەڕەش.

But what may surprise you is that behaviors like aggression

بەڵام ئەوەی تووشی سەرسوڕمانت ئەکات ئەوەیە کە ڕەفتارەکانی وەک دووژمنکاری

or even sexual arousal

یان بزواندنی سێکسی

aren't all that rare,

ئەوەنە دەگمەن نین و

and certainly aren't constrained to just crows.

تەنیا پەیوەست نین بە قەلەڕەشەکانەوە.

Because while the popular narrative when it comes to animal death behaviors

چونکە لەکاتێکا گێڕانەوە بەبرەوەکەی ڕەفتارەکانی ئاژەڵ بۆ مردن

tends to focus on affiliative behaviors

تیشک ئەخاتە سەر ڕەفتاری بایەخپێدان

like grooming or guarding,

وەک ڕازاندنەوە یان پاسەوانیکردن،

that is far from the complete list of what even our closest relatives do

ئەوە زۆر دوورە لە لیستە تەواوەکەی ئەوەی نزیکترین خزمەکانمان ئەیکەن

around their dead.

بۆ مردووەکانیان.

In fact, we've documented behaviors like biting, beating and even sex itself

ڕاستییەکەی، ڕەفتاری تر تۆمارکراوە وەک گازلێگرتن، لێدان یان جووتبوونیش

in a wide variety of animals,

لە ژمارەیەکی زۆر ئاژەڵدا،

including many primates and dolphins.

بە زۆرێک لە گیاندارە باڵاکان و دۆلفینەکانەوە.

So where does this leave us in our understanding of animals

کەواتە ئەمە ئەمانخاتە کوێی تێگەشتنمان بۆ ئاژەڵەکان و

and their death rituals?

ڕێوڕەسمەکانیان بۆ مردووەکانیان؟

Well, for crows, it suggests that,

بۆ قەلەڕەشەکان، پێشنیاری ئەوە ئەکات،

like insects, they may have a strong adaptive driver

وەک مێرووەکان، لەوانەیە پاڵنەرێکی خۆگونجێنەری بەهێزیان هەبێت

in their interest in their dead.

لە گرنگیدانیان بە مردووەکانیان.

In this case, it might be danger learning,

لەم حاڵەتەیا، لەوانەیە فێربوون بێت لەسەر مەترسی، و

and that might have acted as the inspiration

ئەوە لەوانەیە وەک ئیلهامێک بێت

for our own rituals as well.

بۆ ڕێوڕەسمەکانی خۆشمان.

But when we look more closely,

بەڵام کاتێک لە نزیکترەوە سەیر ئەکەین،

we see that there's no one simple narrative

ئەبینین کە بەتەنیا یەک گێڕانەوەی سادە بوونی نییە

that can explain the vast array of behaviors

کە بتوانێت ئەو هەموو ڕەفتارە ڕوونکاتەوە

we see in crows and many other animals.

کە لە قەلەڕەشەکان و زۆر ئاژەڵی تریشدا ئەیبینین.

And that suggests that we are still far from completing that time machine.

ئەوەش پێشنیاری ئەکات کە هێشتا دوورین لە درووستکردنی ئامێری کات.

But it's going to be a really fascinating ride.

بەڵام گەشتێکی زۆر خۆش ئەبێت.

Thank you.

زۆر سوپاس.

(Applause)

(چەپڵەلێدان)