George Whitesides: A lab the size of a postage stamp

Translator: Hiwa Foundation Reviewer: Hiwa Foundation II

The problem I want to talk with you about is really the problem of:

کێشەکەی کە دەمەوێت لەبارەیەوە لەگەڵتان بدوێم

بەڕاستی کێشەی ئەوەی کە

How does one supply health care in a world in which cost is everything?

چۆن کەسێک چاودێری تەندروستی دابین بکات

لەجیهانێکدا کە نرخ هەموو شتێکە

How do you do that?

چۆن ئەوە دەکەن؟

And the basic paradigm we want to suggest to you,

وە نمونەی سەرەکی کە دەمەوێت پێشنیازی بکەم بۆتان

I want to suggest to you,

من دەمەوێت پێشنیاری ئەوە بکەم بۆتان

is one in which you say that in order to treat disease,

یەکێک لە ئێوە کە دەیەوێت

چارەسەری نەخۆشی بکاتەدەبێت یەکەم شت بزانێت چارەسەری چی دەکات

you have to first know what you're treating, that's diagnostics,

واتە دەستنیشانکردنی نەخۆشیەکە، ئینجا دەبێت شتێک بکات

and then you have to do something.

The program we're involved in is something we call "Diagnostics for All,"

پڕۆگرامەکەی کە ئێمە تێوە گلاوین شتێکە کە ئێمە پێی دەڵێین

دەستنیشانکردنی نەخۆشی بۆ هەمووان، یان دەستنیشانکردنێک بەبێ تێچوون

or "zero-cost diagnostics."

How do you provide medically relevant information

چۆن زانیاری پەیوەندیدار بە پزیشکییەوە پێشکەش بکەین

at as close as possible to zero cost?

بەنرخێک کە لەوانەیە زۆر نزیک بێت لە نرخێکی خۆڕاییەوە؟ چۆن ئەوە بکەین

How do you do it?

Let me just give you two examples.

با من دوو نمونەتان پێبڵێم

The rigors of military medicine are not so dissimilar from the third world:

دڵ ڕەقی لە پزیشکی سوپایی

زۆر جیاواز نین لەسەرچاوە هەژارەکانی

poor resources, a rigorous environment -- a series of problems --

جیهانی سێیەمەوە، ژینگەیەکی بە زەبروزەنگ

زنجیرەیەک کێشەی سوکەڵە، وە شتی لەم جۆرە

light weight and things of this kind.

And also they're not so different from the home health care

وە هەروەها زۆریش جیاواز نیە لەچاودێری پزیشکی ماڵەوە

and diagnostic system world.

وە سیستەمی دەستنیشانکردنی نەخۆشی جیهانی

So, the technology I want to talk about is for the third world,

کەواتە ئەو تەکنەلۆجیایەی کەدەمەوێت بدوێم لەبارەیەوە

بۆ جیهانی سێیەمە، بۆ جیهانە گەشەکردوەکەیە

for the developing world,

but it has, I think, much broader application,

بەڵام، وابزانم جێبەجێکردنی فراوانتری هەیە

because information is so important in the health care system.

چونکە زانیاری زۆر گرنگە لە سیستەمی چاودێری تەندروستی

So you see two examples here.

کەواتە لێرە ئێوە دوو نموونە دەبینن

One is a lab that is actually a fairly high-end laboratory in Africa.

یەکێکیان تاقیگەیەکە کە لەڕاستیدا تاقیگەیەکی پێشکەوتووە لە ئەفەریقا

The second is basically an entrepreneur who is set up and doing who-knows-what

دوەمیان لە بنەڕەتدا کارکردنێکی بوێرانەیە

ئەوەی کەدەست پێدەکات و کێ دەزانێت چی دەکات لە لیستی بازاڕدا

at a table in a market.

I don't know what kind of health care is delivered there.

من نازانم چ جۆرێک چاودێری تەندروستی لەوێ دەدرێت

But it's not really what is probably most efficient.

بەڵام لەڕاستیدا لەوانەیە کاریگەرترین نەبێت

What is our approach?

پێشبینی ئێمە چی یە ؟

The way in which one typically approaches a problem of lowering cost,

وە ئەو ڕێگەیەی کە کەسێک بەهۆیەوە پێشبینی دەکات

لە کێشەی کەم کردنەوەی نرخ

starting from the perspective of the United States,

دەست پێ بکەین لە ڕوانگەی ئەمەریکاوە

is to take our solution,

بۆ چارەسەرکردنی ئێمە

and then try to cut cost out of it.

ئینجا هەوڵ بدەین کەنرخەکەی کەم بکەینەوە

کێشە نیە چۆن ئەوە بکەین

No matter how you do that,

you're not going to start with a $100,000 instrument

ئێوە نیازتان نیە بە ئامێرێکی سەد هەزار دۆلاری دەست پێبکەین

and bring it down to no cost.

دایبەزێنین بۆ ڕادەیەک کە بەخۆڕایی بێت، ئەوە ناکرێت

It isn't going to work.

So the approach we took was the other way around, to ask:

کەواتە، ئەو ڕێگەیەی کە ئێمە گرتمان بە پێچەوانەوە بوو

What is the cheapest possible stuff

با بپرسین هەرزانترین شمەک کە دەستی هەبێت چییە

ئەوەی کە بتوانین سیستەمێکی دەست نیشانکردنی نەخۆشی لێ دروست بکەین

that you could make a diagnostic system out of,

and get useful information and add function?

وە زانیاری بەسوود بەدەست بهێنین

ئەم ئەرکە ؟وە ئەوەی ئێمە هەڵمان بژاردووە پەڕەیە

And what we've chosen is paper.

What you see here is a prototypic device.

ئەوەی کە ئێمە هەڵمان بژاردووە پەڕەیە

It's about a centimeter on the side.

کە نزیکەی سەنتیمەترێکە لەلاوە

It's about the size of a fingernail.

قەبارەی نزیکەی قەبارەی نینۆکێکە

The lines around the edges are a polymer.

هێڵەکانی دەوروبەری ‌قەراغەکان

پۆلیمێرن

It's made of paper.

لە کاغەز و کاغەز دروست کراوە، شل گاز هەڵدەمژێت

And paper, of course, wicks fluid, as you know, paper, cloth --

وەک دەزانن کاغەز، قوماش، دڵۆپەی شەراب لەسەر چەرچەفی مێزەکە

drop wine on the tablecloth,

and the wine wicks all over everything.

شەرابەکە بڵاو دەبێتەوە بەسەر هەموو شتێکدا

Put it on your shirt, it ruins the shirt.

بیخەرە سەر کراسەکەت، کراسەکەت تێک دەدات

That's what a hydrophilic surface does.

ئەوە ئەوەیە کە ڕووبەری ئاو خواز دەیکات

So in this device, the idea is that you drip the bottom end of it

کەواتە لەم ئامرازەدا بیرۆکەکە ئەوەیە بە تنۆکاندن دەیکات

کۆتایی بنەکەی بتکێنە ناو دڵۆپێک لە

in a drop of, in this case, urine.

لەم حاڵەتەدا وەکو، میز

The fluid wicks its way into those chambers at the top.

شلەکە هەڵ دەمژێت بۆ ناو بۆشاییەکانی سەرەوە

The brown color indicates the amount of glucose in the urine,

ڕەنگی قاوەیی ئاماژە بەبڕی گلوکۆز دەکات لە میزدا

the blue color indicates the amount of protein in the urine.

ڕەنگی شین ئاماژە بەبڕی پڕۆتین دەکات لە میزدا

پێکەوەبوونی ئەو دوو ڕەنگەیە

And the combination of those two is a first-order shot

یەکەم ئاماژەی پێکراو لە

at a number of useful things that you want.

ئەو شتە بەسودانەی کە دەتانەوێت

So, this is an example of a device made from a simple piece of paper.

کەواتە، ئەمە نموونەی ئامرازێکە کەلە پارچە پەڕەی سادە دروست کراوە

Now, how simple can you make the production?

ئێستا چەند بەئاسانی دەتوانن بەرهەمەکە دروست بکەن ؟

Why do we choose paper?

بۆ چی پەڕە هەڵدەبژێرین ؟

There's an example of the same thing on a finger,

نمونەیەک لەهەمان شت لەسەر پەنجە هەیە

showing you basically what it looks like.

نیشانتان دەدات لەبنەڕەتدا لە چی دەچێت

One reason for using paper is that it's everywhere.

هۆیەک بۆ بەکارهێنانی پەڕە ئەوەیە کەلە هەموو شوێنێکدا هەیە

We have made these kinds of devices using napkins and toilet paper

ئێمە ئەو جۆرە ئامرازانەمان دروست کردووە بەبەکارهێنانی

دەسڕی کاغەزو دەسڕی توالێت

and wraps, and all kinds of stuff.

وە بەرگ و هەموو جۆرە شمەکێک

So the production capability is there.

کەواتە، توانای بەرهەمەکە لەوێدایە

The second is, you can put lots and lots of tests in a very small place.

دووەم ئەوەیە کە دەتوانن زۆر و زۆر

تاقیکردنەوە دابنێن لە جێگایەکی زۆر بچووکدا

I'll show you in a moment that the stack of paper there

چرکەیەکی تر ئەوەتان نیشان دەدەم کە ئەو کۆمەڵە پەڕەیەی کە لەوێدایە

لەوانەیە شتێکی هەڵگرتبێت وەکو

would probably hold something like 100,000 tests,

سەد هەزار تاقیکردنەوەو، شتێک لەو بابەتە

something of that kind.

And then finally, a point you don't think of so much

ئینجا لە کۆتاییدا شتێک کە ئێوە زۆر بیری لێ ناکەنەوە

in developed world medicine:

لەگەشەسەندنی جیهانی پزیشکییدا

it eliminates sharps.

ئەوەیە کە تیژەکان لادەبات

And what sharps means is needles, things that stick.

وە تیژەکان مانای دەرزی و ئەو شتانەیە کە دەچەقن

If you've taken a sample of someone's blood

ئەگەر نموونەیەک لە خوێنی یەکێکتان وەرگرین

and the someone might have hepatitis C,

وە ئەو کەسە لەوانەیە هەوکردنی جگەری هەبێت لە جۆری سی

you don't want to make a mistake and stick it in you.

ناتانەوێت هەڵە بکەن و وە لەخۆتانی بچەقێنن

You don't want to do that.

ئەوە تەنها، ئێوە ناتوانن ئەوە بکەن

So how do you dispose of that?

کەواتە چۆن ڕزگارتان دەبێت لەوە؟ ئەوە کێشەیە لە هەموو شوێنێک

It's a problem everywhere, and here, you simply burn it.

وە لێرە بەئاسانی دەیسوتێنیت

So it's a sort of a practical approach to starting on things.

کەواتە، ئەوە جۆرێکە لەنزیک بوونەوەیەکی کارا

بۆ دەست کردن بەشتەکان

Now, you say, "If paper is a good idea,

ئێستا، ئێوە دەڵێن، ئەگەر پەڕە بیرۆکەیەکی باشە

خەڵکی تر بەدڵنیاییەوە بیریان لێ کردۆتەوە

other people have surely thought of it."

وە وەڵامەکەش بە دڵنیاییەوە بەڵێ یە

And the answer is, of course, yes.

Those half of you, roughly, who are women,

نزیکەی نیوەی ئەوانەی ئێوەن

کەوا ئافرەتن

at some point may have had a pregnancy test.

لەهەندێ حاڵەتدا لەوانەیە تاقیکردنەوەی سک پڕیان هەبێت

And the most common of these is in a device

لەهەموو ئەو شتانە بڵاوتر

لەناو ئەو ئامڕازەدایە کە لەو شتەی لای چەپ دەچێت

that looks like the thing on the left.

It's something called a lateral-flow immunoassay.

ئەوە شتێکە پێی دەوترێ ئامرازی پێوانەکاری بەرگری تەنیشتەڕۆ

In that particular test,

لەو تاقیکردنەوە تایبەتەدا

urine, either containing a hormone called hCG,

میزەکە یان

هۆڕمۆنێکی تێدایە کەپێی دەوترێت(ئێچ سی چی)، کە

does or does not flow across a piece of paper.

بە پارچە پەڕەیەکدا تێ دەپەڕێت یان تێناپەڕێت

And there are two bars; one bar indicates that the test is working,

وە دوو هێڵ هەیە، یەکێک لە هێڵەکان نیشانی دەدات کە تاقیکردنەوەکە کاردەکات

and if the second bar shows up, you're pregnant.

وە ئەگەر هێڵی دووەمیش دەرکەوت ئەوا تۆ سک پڕیت

This is a terrific kind of test in a binary world,

ئەوە جۆرێکی مەزنە لەتاقیکردنەوە لە جیهانی دوو لایەنەدا

and the nice thing about pregnancy is either you are pregnant

وە شتی باش لەبارەی سک پڕیەوە

ئەوەیە یان سک پڕیت یان سک پڕنیت

or you're not pregnant;

you're not partially pregnant or thinking about being pregnant

تۆ بەتەواوی سک پڕنیت یان بیربکەیتەوە سک پڕبیت

یان شتێک لەو جۆرە

or something of that sort.

کەواتە، لەوێدا زۆر باش کار دەکات

So it works very well there, but it doesn't work very well

بەڵام زۆر باش کار ناکات کەبڕی زیاتری زانیاریت دەوێت

when you need more quantitative information.

هەروەها شیشی پێوانە هەیە

There are also dipsticks,

but if you look at the dipsticks,

بەڵام ئەگەر سەیری ئەو شیشی پێوانەییانە بکەن، ئەوانە بۆ

they're for another kind of urine analysis.

جۆرێکی تر لە شیکردنەوەی میز

There are an awful lot of colors and things like that.

بڕێکی زۆر سامناک لە ڕەنگەکان و شتەکانی وەک ئەوە هەیە

What do you actually do about that in a difficult circumstance?

ئێوە لە ڕاستیدا چی دەکەن لەبارەی ئەوەوە لە بارودۆخێکی قورسدا

کەواتە ئەو بیرۆکەی کە دەستمان پێکرد ئەوەیە بپرسین:

So the approach we started with is to ask:

Is it really practical to make things of this sort?

ئایا بەڕاستی کارایە لەو جۆرە شتانە بکەین ؟

And that problem is now, in a purely engineering way, solved.

وە ئەو پڕۆسەیە ئێستا لەلایەن ئەندازیاری بێگەردەوە چارەسەرکراوە

And the procedure that we have is simply to start with paper.

ئەو پڕۆسەیەی کەهەمانە بەسادەیی بە کاغەز دەست پێدەکەین

You run it through a new kind of printer called a wax printer.

ئێوە دەیبەن بەناو جۆرێکی نوێ لە چاپ پێی دەوترێت چاپی مۆم

The wax printer does what looks like printing.

چاپی مۆم شتێک دەکات وەکو چاپکردن وایە

It is printing.

چاپ دەکات، ئێوە ئەوە ئیش پێدەکەن، تۆزێک گەرمی دەکەن

You put that on, you warm it a little bit,

the wax prints through, so it absorbs into the paper,

مۆمەکەش لەگەڵیدا چاپ دەکات و دەمژرێتە ناو کاغەزەکەوە

and you end up with the device you want.

لە کۆتاییدا ئەو ئامڕازەت دەبێت کە دەتانەوێت

چاپەکان ئێستا هەشت سەد دۆلاری تێدەچێت

The printers cost 800 bucks now.

We estimate that if you were to run them 24 hours a day,

ئەوە دروست دەکەن، ئێمە بەو جۆرە هەڵی دەسەنگێنین کە ئێوە ڕۆژی ٢٤ کاتژمێر کاری پێدەکەن

نزیکەی ١٠ ملیۆن تاقیکردنەوە دەکەن لە ساڵێکدا

they'd make about 10 million tests a year.

So it's a solved problem. That particular problem is solved.

کەواتە ئەوە کێشەیەکی چارەسەرکراوە، ئەو کێشە تایبەتە چارەسەرکراوە

And there is an example of the kind of thing that you see.

وە نمونەیەک هەیە لەو جۆرە شتەی کە ئێوە دەیبینن

ئەوە لەسەر پارچە کاغەزێکی ٨ بە ١٢ ییە

That's on a piece of 8 by 12 paper.

That takes about two seconds to make.

ئەوە دوو چرکەت دەبات بۆ دروستکردنی

And so I regard that as done.

کەواتە من ئەوە وادادەنێم کە کراوە

لێرەدا کێشەیەکی زۆر گرنگ هەیە

There's a very important issue here,

which is that because it's a printer, a color printer, it prints colors.

لەبەرئەوەی ئەوە چاپگەرە

چاپی ڕەنگاو ڕەنگ، ڕەنگەکان چاپ دەکات، ئەوە ئەوەیە کە چاپە ڕەنگاوڕەنگەکان دەیکەن

That's what color printers do.

I'll show you in a moment, that's actually quite useful.

لە کاتێکدا نیشانتان دەدەم، ئەوە لەڕاستیدا زۆر بە سوودە

Now, the next question that you would like to ask is:

ئێستا، پرسیاری داهاتوو کە ئێوە حەز دەکەن بپرسن

What would you like to measure? What would you like to analyze?

ئەوەیە، حەز دەکەن پێوانەی چیبکەن؟ حەزدەکەن پێوانەی چی بکەن؟

And the thing you'd most like to analyze, we're a fair distance from.

وە ئەو شتەی کە زیاتر حەز دەکەن شیکاری بکەن

ئێمە تاڕادەیەک دوورین لێی

It's what's called "fever of undiagnosed origin."

ئەوە ئەوەیە کە پێی دەوترێت هۆکاری دەست نیشان نەکراو

Someone comes into the clinic, they have a fever, they feel bad.

یەکێک دێت بۆ نەخۆشخانەکە

تایان هەیە، حاڵیان خراپە، دەبێت چی بکەن؟

What do they have?

ئایا تووشی سیل بوون؟ ئایا توشی ئایدز بوون؟

Do they have TB? Do they have AIDS? Do they have a common cold?

ئایا هەر تووشی هەڵامەت بوون

The triage problem.

کێشەی سه‌ره‌کیه‌، ئەوە کێشەیەکی قورسە

That's a hard problem for reasons I won't go through.

بۆ چەند هۆیەک کە ناتوانم لەسەری بڕۆم

There are an awful lot of things that you'd like to distinguish among.

زۆر شتی خراپی تریش هەیە کە ئێوە دەتانەوێت هەست بەجیاوازی بکەن لەناویاندا

بەڵام زنجیرەیەک شت هەیە

But then there are a series of things --

ئایدز، هەوکردنی جگەر، مەلاریا

AIDS, hepatitis, malaria, TB, others --

سیل، شتی تر

and simpler ones, such as guidance of treatment.

وە ئاسانترەکان، وەک ڕێنماییکەر بۆ چارەسەر کردن

Now, even that's more complicated than you think.

ئێستا تەنانەت ئەوەش ئالۆزترە لەوەی بیری لێدەکەنەوە

A friend of mine works in transcultural psychiatry,

هاوڕێیەکم لەنەخۆشی دەروونی کەلتورەکاندا ئیش دەکات

and he is interested in the question

ئەو حەز بەپرسیار دەکات

of why people do and don't take their meds.

بۆچی خەڵک دەرمانەکانیان دەخۆن یان نایخۆن

So Dapsone, or something like that, you have to take for a while.

کەواتە، داپسۆن جۆرێکە لەدەرمان، یان شتیک لەو بابەتە

دەبێت بۆ ماوەیەک وەری بگریت

He has a wonderful story of talking to a villager in India

چیرۆکێکی سەیری هەیە کە قسەی لەگەڵ لادێیەک کردوە لە هیندستان

and saying,

وە دەڵێت، ئایا دەرمانەکەت خواردووە؟ بەڵێ

"Have you taken your Dapsone?" "Yes."

ئایا هەموو ڕۆژێک خواردووتە؟ بەڵێ

"Have you taken it every day?" "Yes."

"Have you taken if for a month?" "Yes."

ئایا بۆ ماوەی مانگێک وەرت گرتووە؟ بەڵێ

What the guy actually meant

ئەوەی کابراکە لە ڕاستیدا مەبەستی بوو

was that he'd fed a 30-day dose of Dapsone to his dog that morning.

ئەوەیە کە دەرمانەکەی کە بۆماوەی ٣٠ ڕۆژ بوو داویەتی

بە سەگەکەی، ئەو بەیانییە

(Laughter)

پێکەنین

And he was telling the truth, because in a different culture,

ئەو ڕاستییەکە دەڵێت، چونکە

لە کەلتوورێکی جیاوازدا

the dog is a surrogate for you;

سەگەکە جێی ئێوە دەگرێتەوە

"today," "this month," "since the rainy season" --

ئێوە دەزانن ئەمڕۆ، ئەم مانگە، لەوەرزە باراناوییەکەوە

there are lots of opportunities for misunderstanding.

دەرفەتی زۆر هەیە بۆ لێک تێنەگەیشتن

(Laughter)

ئەو کێشەیەی لێرەدا هەیە

And so an issue here is to, in some cases, figure out

لەهەندێک حاڵەتدا،چارەسەر دەکرێت

how to deal with matters that seem uninteresting, like compliance.

چۆن مامەڵە لەگەڵ شتە گرنگەکاندا دەکەیت کە سەرنج ڕاکێش نین

وەکو گوێڕایەڵی

Now, take a look at what a typical test looks like.

ئێستا، سەیربکەن کەتاقیکردنەوەیەکی نموونەیی لەچی دەچێت

Prick a finger, you get some blood -- about 50 microliters.

دەرزییەک بکە پەنجەتدا، تۆ هەدێک خوێنت دەست دەکەوێت

نزیکەی ٥٠ مایکرۆ لیتر

That's about all you're going to get,

ئەوە نزیکەی هەموو ئەوەیە کەبەدەستی دەهێنن

because you can't use the usual sort of systems.

چونکە ئێوە ناتوانن جۆری سیستەمی ئاسایی بەکاربهێنن

You can't manipulate it very well;

ناتوانن زۆر باش بەکاری بهێنن

I'll show something about that in a moment.

من لە چرکەیەکدا شتێکتان نیشان دەدەم لەبارەی ئەوەوە

So you take the drop of blood, no further manipulations,

کەواتە، ئێوە دڵۆپە خوێنەکە وەردەگرن، بێ دەستکاری کردن

you put it on a little device,

دەیخەنە سەر ئامرازێکی بچکۆلە

the device filters out the blood cells, lets the serum go through,

ئامرازەکە خانەکانی خوێنەکە دەپاڵێوێت، زەرداوی خوێنەکە دەڕوات

and you get a series of colors down in the bottom there.

زنجیرەیەک ڕەنگ بەدەست دەهێنین

لەخوارەوەی بنکەکەد لەوێ

And the colors indicate "disease" or "normal."

وە ڕەنگەکان ئاماژە دەدەن بە نەخۆشی یا ئاسایی

But even that's complicated,

بەڵام تەنانەت ئەوەش ئالۆزە

because to me, colors might indicate "normal,"

چونکە بۆ ئێوە، بۆ من، ڕەنگەکان لەوانەیە ئاماژە بەوە بدەن بە ئاسایی

but after all, we're all suffering from probably an excess of education.

بەڵام لەدوای هەموو شتێک، ئێمە هەموو دەناڵینین

لەوانەیە لە زیادەڕۆیی لە پەروەردەو فێرکردندا

What do you do about something which requires quantitative analysis?

ئێوە چی دەکەن لەبارەی شتێکەوە کە پێویستی بە

شیکردنەوەی چەندێتی هەیە

And so the solution that we and many other people

کەواتە چارەسەرەکەی کە ئێمە و زۆر خەڵکی تر

are thinking about there,

بیری لێدەکەنەوە لەبارەی ئەوێ

and at this point, there is a dramatic flourish,

وە لەم حاڵەتەدا گەشەکردنێکی لەپڕو سەرنج ڕاکێش هەیە

and out comes the universal solution to everything these days,

دەرهاتەکەی چارەسەرێکی جیهانییە بۆ هەموو شتێک لەم ڕۆژانەدا

ئەوەش خانەی دەنگییە، لەم حاڵەتە تایبەتەدا کامێرا فۆن

which is a cell phone --

in this particular case, a camera phone.

لەهموو شوێنیکن، ٦ بلیۆن لەمانگێکدا لە هیندستان

They're everywhere -- six billion a month in India.

And the idea is that what one does is to take the device,

وە بیرۆکەکە ئەوەیە کەکەسێک چی بکات

کە ئامرازەکە بگرێت

هەڵیدەکێشن لە شلەکە، ڕەنگەکە دەشۆنەوە

you dip it, you develop the color,

you take a picture, the picture goes to a central laboratory.

وێنەیەک دەگرن، وێنەکە دەنێرن بۆ تاقیگەی مەرکەزی

You don't have to send out a doctor,

پێویست ناکات پزیشکێک بنێرن بۆ ئەوێ

you send out somebody who can just take the sample,

ئێوە یەکێک دەنێرن کە بتوانێت نموونەکە وەربگرێت

and in the clinic either a doctor, or ideally, a computer in this case,

وە لەنەخۆشخانەکە، یان پزیشکێک یان زۆر بەباشی کۆمپیوتەرێک

does the analysis.

لەم حاڵەتەدا، شیکارەکە دەکات

Turns out to work actually quite well,

لەڕاستیدا زۆر بەباشی ئیش دەکات، بەتایبەتی کە

particularly when your color printer has printed the color bars

چاپە ڕەنگاوڕەنگەکانتان خەتی ڕەنگاوڕەنگەکانی چاپ کردووە

ئەوە ئاماژە بەوە دەدەن کە شتەکان چۆن کاردەکات

that indicate how things work.

So my view of the health care worker of the future

کەواتە ڕوانگەی من بۆ کارمەندانی چاودێری تەندروستی بۆ دواڕۆژ

پزیشکێک نییە

is not a doctor, but an 18-year-old,

بەڵام ١٨ ساڵێکە ، دانەمەزراوە

otherwise unemployed, who has two things:

کە دوو شتی هەیە، جانتایەکی پشتی پڕ لەو تاقیکردنەوانەی هەیە

a backpack full of these tests and a lancet

وە نەشتەرێک کە جار بەجار نموونەی خوێنی پێ دەگرێت

to occasionally take a blood sample,

and an AK-47.

وە کڵاشینکۆفێک ئەی کەی-٤٧

And these are the things that get him through his day.

وە ئەمانە ئەو شتانەیە کەڕۆژەکەی پێ بەسەردەبات

(Laughter)

There's another very interesting connection here,

پەیوەندییەکی تری سەرنج ڕاکێش لێرەدا ئەوەیە

and that is, that what one wants to do is pass through useful information

ئەویش ئەوەیە کە کەسێک دەیەوێت بیکات

ئەوەیە بگاتە زانیاری بەسوود

لەڕێی ئەوەی کە بەگشتی سیستەمێکی تەلەفۆنی قورسە

over what is generally a pretty awful telephone system.

It turns out there's an enormous amount of information

گەیشتنە ئەو ئەنجامەی کە بڕێکی زۆر زانیاری هەیە

already available on that subject, which is the Mars Rover problem.

کەلەسەر ئەوبابەتە هەیە، کە کێشەی گەڕۆکی مەریخە

How do you get back an accurate view of the color on Mars

چۆن دیمەنێکی ڕاستی ڕەنگ لەسەر مەریخ بەدەست دەهێنیتەوە

if you have a really terrible bandwidth to do it with?

ئەگەر ئێوە بەڕاستی مەودایەکی لەرەلەری شەپۆلی ڕادیۆی نالەبارتان هەبێت؟

And the answer is not complicated,

وەڵامەکەش لاواز نییە

but it's one which I don't want to go through here,

بەڵام ئەوە یەکێکە کە من نامەوێت لێرەدا لەسەری بڕۆم

جگە لەوەی کە بڵێم کە سیستەمی پەیوەندییەکان

other than to say that the communication systems for doing this

بۆ کردنی ئەمە بەڕاستی زۆر بەباشی تێیگەیشتوون

are really pretty well understood.

Also, a fact which you may not know

هەروەها ڕاستییەک کەلەوانەیە ئێوە نەزانن

is that the compute capability of this thing is not so different

ئەوەیە کە توانای ژمێریاری ئەو شتە

زۆر جیاواز نییە لە توانای ژماردنی

from the compute capability of your desktop computer.

کۆمپیوتەرەکەی ئێوە

This is a fantastic device which is only beginning to be tapped.

ئەمە ئامرازێکی نایابە کەتەنها سەرەتایە بۆ ئەوەی بخرێتە کار

I don't know whether the idea of one computer, one child

من نازانم ئایا بیرۆکەی یەک کۆمپیوتەر، یەک منداڵ

makes any sense.

ڕێی تێدەچێت، ئەمە کۆمپیوتەری دواڕۆژە

Here's the computer of the future,

because this screen is already there and they're ubiquitous.

چونکە ئەم شاشەیە تازە لەوێیە و لەهەموو شوێنێکدان

All right, let me show you just a little bit about advanced devices.

زۆر باشە بائێستا لەبارەی ئامرازە پێشکەوتوەکانەوە تۆزێکتان نیشانبدەم

وە دەست پێ دەکەین بە خستنە بەرچاوی کێشەیەکی بچووک

And we'll start by posing a little problem.

What you see here is another centimeter-sized device,

ئەوەی کە ئێوە لێرەدا دەیبینن ئامرازێکی قەبارە سانتیمێتری ترە

and the different colors are different colors of dye.

وە ڕەنگە جیاوازەکان ڕەنگە جیاوازەکانی بۆیەن

And you notice something

وە تێبینی شتێک دەکەن کەلەوانەیە بتان هەژێنێت

which might strike you as a little bit interesting,

تۆزێک خۆشی

which is, the yellow seems to disappear,

ئەویش ئەوەیە کە زەردەکە لەوە دەچێت کە دیارنەمێنێت

get through the blue, and then get through the red.

بەشینەکەدا تێپەڕێت، ئینجا بەسوورەکەدا تێپەڕێت

How does that happen?

ئەوە چۆن ڕوودەدات؟ چۆن وادەکەن کە شتێک بڕوات بە شتێکی تردا

How do you make something flow through something?

بەدڵنیاییەوە وەڵامەکەی ئەوەیە کە ئێوە ناتوانن

And, of course the answer is, "You don't."

ئێوە وای لێدەکەن کە بەسەرو ژێریدا بڕوات

You make it flow under and over.

بەڵام ئێستا پرسیارەکە ئەوەیە، چۆن وای لێدەکەن بڕوات

But now the question is:

How do you make it flow under and over in a piece of paper?

لە ژێرو لەسەری پارچەیەک پەڕەدا؟

The answer is that what you do --

وەڵامەکە ئەوەیە کە ئەوەی ئێوە دەیکەن

and the details are not terribly important here --

لێرەدا وردەکاری زۆر گرنگ نییە

is to make something more elaborate:

کەشتێک زیاتر بەدوور و درێژی باسی بکەین

You take several different layers of paper,

ئێوە هەندێک چینی جیاوازی کاغەز وەردەگرن

each one containing its own little fluid system,

هەریەکێکیان سیستەمی شلەمەنی بچووکی خۆیانی تێدایە

and you separate them by pieces of, literally, double-sided carpet tape,

وە ئێوە لەیەکی جیادەکەنەوە بەپارچە لە

شریتی لەزگەیی دوولایی فەڕش

the stuff you use to stick the carpets onto the floor.

ئەو شتە بەکاردەهێنن بۆ لکاندنی فەڕشەکان بە زەوی یەوە

And the fluid will flow from one layer into the next.

وە شلەکە لەچینێکەوە دەڕژێتە چینی دواتر

It distributes itself, flows through further holes,

خۆی دابەشدەکات، دەڕژێت بەناو کونی زیاتردا

distributes itself.

خۆی دابەش دەکات

And what you see, at the lower right-hand side there,

ئەوەی ئێوە دەی بینن، لەلای دەستە ڕاستی خوارەوەدا لەوێ

is a sample in which a single sample of blood has been put on the top,

نموونەیەکە لەناویدا نموونەیەکی تاک

لە خوێن لەسەرەوە دانراوە

and it has gone through and distributed itself

وە رۆیشتووە بەناویدا و خۆی دابەشکردووە

into these 16 holes on the bottom,

بۆ ئەم ١٦ کونە لەبنکەدا

in a piece of paper -- basically, it looks like a chip,

لەناو پارچە کاغەزێکدا، لە بنەڕەتدا لە تاڵە موویەک دەچێت

بە ئەستووری دوولاپەڕە

two pieces of paper thick.

And in this particular case,

وە لەم بابەتە تایبەتییەدا ئێمە تەنها ئارەزوومەند بووین

we were just interested in the replicability of that.

نوسخەی ئەوە

But that is, in principle, the way you solve

بەڵام ئەوە، لەبنچینەدا، ئەو ڕێگایەیە کە ئێوە چارەسەری

the "fever of unexplained origin" problem,

کێشەی نەخۆشی تا سەرچاوە نادیارەکەی پێی دەکەن

because each one of those spots then becomes a test

چونکە هەریەک لەو خاڵانە لەوێدا دەبێت بە

تاقیکردنەوەیەک بۆ سێتێکی تایبەت لە نیشانەکانی

for a particular set of markers of disease,

نەخۆشی

and this will work in due course.

وە ئەمە بەڕێڕەوی ئاسایی خۆیدا کاردەکات

Here is an example of a slightly more complicated device.

ئەمەش نموونەیەکە لە ئامرازێکی تۆزێک زیاتر ئاڵۆزتر

There's the chip.

پارچەیەکی زۆر بچووک و تەنک

You dip in a corner.

لە سووچێکدا لەشلەکەی هەڵبکێشە، شلەکە دەچێتە ناوەڕاستەوە

The fluid goes into the center.

It distributes itself out into these various wells or holes

خۆی دابەشدەکات بۆناو ئەو چەند جۆرە

بۆشایی و کون، وە ڕەنگ دەگۆڕێت

and turns color,

all done with paper and carpet tape.

هەمووی بە پەڕەو شریتی کەتیرەی فەرشکراوە

So it's, I think, as low-cost

کەواتە، وابزانم ئەوە نرخەکەی ئەوەندە کەمە

as we're likely to be able to come up and make things.

کە ئێمە لەوە دەچێت بتوانین باسی بکەین شت دروست بکەین

Now, I have two last little stories to tell you

ئێستا من یەک چیرۆکی کۆتایی، دوو چیرۆکی کۆتاییم ماوە

کە پێتان بڵیم لەتەواو کردنی ئەم کارەدا

in finishing off this business.

This is one:

ئەمە یەکێکیانە، یەکێک لەو شتانەی کە مرۆڤ جاربە جارێک

One of the things you occasionally need to do

پێویستە بیکات ئەوەیە کە خانەکانی خوێن جیابکاتەوە لە زەرداوەکەی

is separate blood cells from serum.

وە پرسیارەکە ئەوەبوو

And the question was,

here we do it by taking a sample,

لێرە ئێمە دەیکەین بە وەرگرتنی نموونەیەک

we put it in a centrifuge, we spin it,

دەیخەینە ناو ئامێری لەیەک جیاکەرەوە

دەیخولێنینەوە، وە خانەکانی خوێن دەکەونە دەرەوە، نایابە

and you get blood cells out.

Terrific.

چی ڕوودەدات ئەگەر کارەبات نەبوو

What happens if you don't have electricity, a centrifuge, and whatever?

وە ئامێری لێک جیاکردنەوە، وە هەر شتێکی تر؟

And we thought for a while of how you might do this,

بۆماوەیەک بیرمان لەوەکردەوە کە چۆن ئێوە لەوانەیە ئەمە بکەن

and the way, in fact, you do it, is what's shown here.

وە ئەو ڕێگەیەی، لەڕاستیدا، کە ئێوە دەیکەن لێرەدا نیشان دراوە

مەکینەی هێلکە شڵەقاندن دەهێنن

You get an eggbeater, which is everywhere, and you saw off a blade,

کەلە هەموو شوێنێکدا هەیە، یەکێک لەپەڕەکانی دەبڕنەوە

and then you take tubing, and you stick it on that.

ئینجا بۆرییەک وەردەگرن

وە لەجێگەی پەڕەکە دەیلکێنیت، خوێنەکە دەکەیتە ناویەوە، پاشان دەیخولێننەوە

You put the blood in, somebody sits there and spins it.

کەسێک لەوێدا دەنیشێت وە بیخولێنێتەوە

It works really, really well.

ئەوە زۆر باش ئیش دەکات، بەڕاستی باشە

And we sat down, we did the physics of eggbeaters

ئێمە دانیشتووین، کاری فیزیایی هێلکە شڵەقێنەرەکەمان کرد

and self-aligning tubes and all the rest of that kind of thing,

هەروەها خولاندنەوەی بۆری یەکان و هەموو شتەکانی دیکەی لەو جۆرە

and sent it off to a journal.

ئەم باسە بنێرن بۆ گۆڤارێک

We were very proud of this,

ئێمە زۆر شانازیمان بەوەوە کرد، بەتایبەتی ناونیشانەکە

particularly the title, which was "Eggbeater as Centrifuge."

کەبەو جۆرە بوو، هێلکە شڵەقێن وەک ئامێرێکی لێک جیاکەرەوە

(Laughter)

پێکەنین

And we sent it off,

ئێمە ناردمان، بەهۆی پۆستی گەڕاوەوە هاتەوە

and by return mail, it came back.

I called up the editor and I said,

منیش تەلەفۆنم کرد بۆ سەر نوسەرەکەو ووتم

"What's going on? How is this possible?"

چی ڕوودەدات؟ چۆن ئەمە ڕێی تێدەچێت؟

The editor said, with enormous disdain,

سەرنوسەرەکە بە سووکایەتی پێکردنەوە ووتی

"I read this.

ئەمەم خوێندەوە

And we're not going to publish it, because we only publish science."

وە نیازمان نییە بڵاوی بکەینەوە، چونکە ئێمە تەنها

زانست بڵاو دەکەینەوە

(Laughter)

ئەمە کێشەیەکی گرنگە

And it's an important issue,

because it means that we have to, as a society,

چونکە ئەوە مانای وایە کە ئێمە دەبێت

وەک کۆمەڵگایەک

think about what we value.

بیرلەوە بکەینەوە کە ئێمە نرخی بۆدابنێین

And if it's just papers and Phys. Rev. letters,

وە ئەوە تەنها پەڕەو فیزیایی و خێرایی جوڵاندنی پیتە

کێشەیەکمان بۆ پەیدا بووە

we've got a problem.

Here is another example of something which is --

ئەمە نموونەیەکی ترە لە شتێک کە ئەویش

this is a little spectrophotometer.

ئامرازێکی بچووکی پێوەری درێژی شەپۆلە

It measures the absorption of light in a sample.

ئەوە هەڵمژینی ڕووناکی لەنموونەکەدا دەپێوێت

The neat thing about this is,

شتە باشەکە لەبارەی ئەمەوە ئەوەیە، ئێوە سەرچاوەی ڕووناکیتان هەیە کە پرتە پرت دەکات

you have a light source that flickers on and off at about 1,000 hertz,

دادەگیرسێت و دەکوژێتەوە لە نزیکەی ١٠٠٠ هێرتزدا

another light source that detects that light at 1,000 hertz,

سەرچاوەیەکی تری ڕووناکی کە ئەو ڕووناکییە دەدۆزێتەوە لە ١٠٠٠ هێرتزدا

and so you can run this system in broad daylight.

ئێوە دەتوانن ئەم سیستەمە کار پێبکەن لەڕووناکی ڕۆژدا

It performs about equivalently

ئەمەش کار جێبەجێ دەکات نزیکەی هاوتایی

to a system that's on the order of 100,000 dollars.

ئەو سیستەمەی کەلە دەوری

١٠٠ هەزار دۆلاردایە

It costs 50 dollars.

ئەوە ٥٠ دۆلاری تێدەچێت، ئێمە لەوانەیە بە ٥٠ سەنت دروستی بکەین

We can probably make it for 50 cents if we put our mind to it.

ئەگەر ئێمە بیرمان بخەینە سەر ئەوە

Why doesn't somebody do it?

بۆچی کەسێک ئەوە ناکات؟ وەڵامەکەش ئەوەیە

The answer is:

چۆن قازانج دەکەن لە سیستەمێکی سەرمایەداردا بە کردنی ئەوە؟

How do you make a profit in a capitalist system, doing that?

Interesting problem.

کێشەیەکی سەرنج ڕاکێشە

So, let me finish by saying that we've thought about this

با باسەکە تەواو بکەم بە وتنی

ئەوەی کە ئێمە بیرمان لەمە کردۆتەوە وەک جۆرێک لە کێشەی ئەندازیاری

as a kind of engineering problem.

وە پرسیوومانە، بیرۆکە یەکگرتووە زانستی یەکە لێرەدا چی یە؟

And we've asked: What is the scientific unifying idea here?

And we've decided we should think about this

بڕیارمان دا کە دەبێت ئێمە بیر لەمە بکەینەوە

زۆر لەبارەی نرخەوە نا

not so much in terms of cost, but in terms of simplicity.

بەڵکو لەبارەی ئاسانییەوە

Simplicity is a neat word.

ئاسانی ووشەیەکی جوانە، ئێوە دەبێت بیری لێبکەنەوە

You've got to think about what simplicity means.

ئاسانی مانای چی یە

من دەزانم لەبارەی چییەوەیە بەڵام بەڕاستی نازانم مانای چی یە

I know what it is,

but I don't actually know what it means.

So I actually was interested enough in this

لەبەر ئەوە،بەڕاستی ئەوەندە بە پەرۆش بووم لەوەی کەوا

to put together several groups of people.

چەند گروپێک خەڵک پێکەوە کۆبکاتەوە

The most recent involved a couple of people at MIT,

وە تازەترینیان کە بەشدارن چەند کەسێکن لەلە کۆلێژی ئەندازیاری لە کامبریج

one of them being an exceptionally bright kid

یەکێک لەوانە منداڵێکی لەڕادەبەدەر زیرەکە

who is one of the very few people I would think of

کە یەکێکە لەو خەڵکە کەمانەی کەلەوانەیە من بیری لێبکەمەوە

ئەو بلیمەتێکی ڕاستەقینەیە

who's an authentic genius.

We all struggled for an entire day to think about simplicity.

هەموومان بەدرێژایی ڕۆژەکە کۆششمان کرد بۆ بیرکردنەوە لە ئاسانی

And I want to give you the answer of this deep scientific thought.

من دەمەوێت وەڵامی ئەمەتان بدەمێ

بیرۆکەی زانستی قووڵ

[What is simplicity?

پێکەنین

"It's impossible to f..k it up"]

(Laughter)

کەواتە، لەلایەکەوە ئەوەتان دەست دەکەوێت کە پارەی پێدەدەن

So, in a sense, you get what you pay for.

Thank you very much.

زۆر سوپاس بۆ ئێوە

(Applause)

پێکەنین