Making sense of string theory | Brian Greene

Translator: Mohammad Tofighi Reviewer: Kanan Karimzada

In the year 1919,

1919-cu ildə

a virtually unknown German mathematician, named Theodor Kaluza

bir tanınmamış Alman riyaziyyatçı, adi Theodor kaluza

suggested a very bold and, in some ways, a very bizarre idea.

bir çox qalın və,bəzı baxımlardan, çox qəribə fikir təklif etdi.

He proposed that our universe

O, təklif edir ki, bizim kainat

might actually have more than the three dimensions

üç ölçü'dən çox ola bilər

that we are all aware of.

ki, biz bütün bilirik

That is in addition to left, right, back, forth and up, down,

yani sol - sağ, ön - arxa ve en - aşağı olaraq,

Kaluza proposed that there might be additional dimensions of space

Kaluza təklif edir ki, əlavə ölçülər ola bilər

that for some reason we don't yet see.

ki, biz hələ nədənsə görmürüx .

Now, when someone makes a bold and bizarre idea,

İndi, O,zaman ki bir kişi bir qalın və qəribə fikir verir,

sometimes that's all it is -- bold and bizarre,

bəzən bütünü bü - qalın və bizarre,'s

but it has nothing to do with the world around us.

Lakin bünün bizim dünyaya heç bir dəxli yoxdur.

This particular idea, however --

Bu, müəyyən fikir, lakin --

although we don't yet know whether it's right or wrong,

biz hələ doğru və ya yanlış olmasini bilmirix, baxmayaraq ki

and at the end I'll discuss experiments which, in the next few years,

və sonunda Mən, sonrakı illərdə, eksperimentlərin ətrafında konuşuruz ki,

may tell us whether it's right or wrong --

istər doğru və ya yanlış olmasini bizə bilər

this idea has had a major impact on physics in the last century

Bu ideya ötən əsrin Fizika mühüm təsir edir

and continues to inform a lot of cutting-edge research.

ve bü çox geliştirilen tədqiqata səbəb olür

So, I'd like to tell you something about the story of these extra dimensions.

Ona görə də mən sizə, bu çox ölçülarin haqqında bir şey demək istərdim.

So where do we go?

Beləliklə hara gedək?

To begin we need a little bit of back story. Go to 1907.

geri hekayətən biraz başlamaq üçün lazımdır. 1907 gedin.

This is a year when Einstein is basking in the glow

Bu il o'zamanidi ki Einstein təlaşdaidi ki

of having discovered the special theory of relativity

özel görelilik kuramı keşfettiş

and decides to take on a new project,

və bir yeni layihə üzərində etməke qərar verdi

to try to understand fully the grand, pervasive force of gravity.

tam böyük ağırlıq, yayılan qüvvəyə anlamaq üçün çalışır.

And in that moment, there are many people around

Ve bu anda, orada bir çox insanlar ətrafında var

who thought that that project had already been resolved.

kim fikir elir ki, layihə artıq həll edilmişdir

Newton had given the world a theory of gravity in the late 1600s

Newton dünyaya çəkisi nəzəriyyəsini 1600ün sonlarında vermiş

that works well, describes the motion of planets,

O, yaxşı işlədi, gezegenlerin hərəkətini təsvir edir,

the motion of the moon and so forth,

Ayin hareketi və ayrilarinş

the motion of apocryphal of apples falling from trees,

almalarin ağaclardan düşməsinin hərəkətini,

hitting people on the head.

insanların başina vuruşu.

All of that could be described using Newton's work.

Bütün Newtonun işi onü təsvir edə bilər, amma

But Einstein realized that Newton had left something out of the story,

Lakin Einstein anladi ki, Newton bir şeyi yadinan çikarib

because even Newton had written

hətta Newtonun onlari yazmişdi

that although he understood how to calculate the effect of gravity,

ki, o, necə çəki təsirinin hesablamaqini başa tüşmüşdü

he'd been unable to figure out how it really works.

həqiqətən başaramirdı ki o, necə işlir

How is it that the Sun, 93 million miles away,

Necə ki, Günəş, 93 milyon mil uzakda,

[that] somehow it affects the motion of the Earth?

nətəhər bu yerin hərəkətine təsir göstərir?

How does the Sun reach out across empty inert space and exert influence?

Necə Günəş boş təsirsiz alan arasından gəlir və təsir göstərir?

And that is a task to which Einstein set himself --

Və bü Einstein üçün özü müəyyən bir işidir --

to figure out how gravity works.

ki anliya necə çəkisi işliyir.

And let me show you what it is that he found.

və mənə izin verin ki sizə gorsədim

So Einstein found

belə Einstein onü tapdi.

that the medium that transmits gravity is space itself.

ki çəkisi yönəldər orta özüdü.

The idea goes like this:

Bu fikir bunun kimidir:

imagine space is a substrate of all there is.

təsəvvür alan bütün bir substrat qibidir.

Einstein said space is nice and flat, if there's no matter present.

Einstein dedi alan gözəl və düzdü, əgər maddə olmasa.

But if there is matter in the environment, such as the Sun,

Əgər oranin mühitində maddə olsa, günəş kimi,

it causes the fabric of space to warp, to curve.

o səbəb olur ki kosmik əyiləş

And that communicates the force of gravity.

Və ağırlıq gücü yönəldər.

Even the Earth warps space around it.

Hətta yer oz ətrafini əyir.

Now look at the Moon.

İndi aya bax.

The Moon is kept in orbit, according to these ideas,

Ay dolanir, bu fikir uyğun olaraq,

because it rolls along a valley in the curved environment

çünki bu əyri mühitdə dolanir

that the Sun and the Moon and the Earth can all create by virtue of their presence.

ki, günəş və ay və yer bütün əyrilqi oz varlığlarinan yaradillar.

We go to a full-frame view of this.

Biz bu tam-frame keçirməkə gedirik.

The Earth itself is kept in orbit

yer ozi bir orbit ustə dolanir

because it rolls along a valley in the environment that's curved

ki,çünki əyri olan mühitdə bir vadi boyunca dolanir

because of the Sun's presence.

genəşin huzuru üçünş

That is this new idea about how gravity actually works.

Bu, bu yeni fikir göstərir ki çəkisi necə işlər.

Now, this idea was tested in 1919 through astronomical observations.

İndi bu ideya 1919-cu ildə astronomik müşahidələr yolu ilə test edildi.

It really works. It describes the data.

Bu, həqiqətən çalışır. Bu datani təsvir edir.

And this gained Einstein prominence around the world.

Bu dünyada Einsteinə böyükluk və ehtiram qazandırmış.

And that is what got Kaluza thinking.

Və budur kaluzani fikirə salan.

He, like Einstein, was in search of what we call a unified theory.

O, Einstein kimi, bir "vahid nəzəriyyəsi zəng nə axtarış olmuşdur."

That's one theory

O, bir nəzəriyyədi

that might be able to describe all of nature's forces from one set of ideas,

Bu fikir bir biri bütün təbiətin qüvvələri təsvir edə bilər

one set of principles, one master equation, if you will.

bir set prinsipl, bir master tənlik, siz edəcəkdir.

So Kaluza said to himself,

Kaluza öz-özünə dedi,

Einstein has been able to describe gravity

Einstein çəkisi təsvir edə bilirmişdir

in terms of warps and curves in space --

warplar və eğrileri baxımından fuzada --

in fact, space and time, to be more precise.

faktiki olaraq, Məkan və zaman, daha dəqiq lazımdır.

Maybe I can play the same game with the other known force,

Bəlkə, digər məşhur qüvvəsi ilə, eyni oyun oynaya bilər

which was, at that time, known as the electromagnetic force --

hansı ki, o zamanda, elektromaqnit qüvvə kimi tanınmışdır -

we know of others today, but at that time

biz bu gün başqalari tanirix , ancaq o zaman

that was the only other one people were thinking about.

ki, yalnız bir başqa insanlar haqqında düşünmax edilmişdir.

You know, the force responsible for electricity

Siz, elektrik gücünü bilirsiz

and magnetic attraction and so forth.

və maqnit cəlb edilməsi və ...

So Kaluza says, maybe I can play the same game

Belə ki kaluza deyir, bəlkə də, eyni oyun oynaya bilər

and describe electromagnetic force in terms of warps and curves.

və eğrilerin baxımından elektromaqnit qüvvəyə təsvir edir.

That raised a question: warps and curves in what?

Bir sual: warplar və eğrileri qaldırılan nə?

Einstein had already used up space and time,

Einstein artıq, yer və vaxt istifadə etmədi

warps and curves, to describe gravity.

warplar və eğrileri, çəkisi təsvir etmək.

There didn't seem to be anything else to warp or curve.

Burada başqa bir şey əyir və ya əyri olmaq deyildi.

So Kaluza said, well, maybe there are more dimensions of space.

Kaluza dedi, bəlkə orada yer daha ölçüləri bildirib.

He said, if I want to describe one more force,

Mən bir daha qüvvəyə təsvir etmək istəyirsinizsə, O, dedi

maybe I need one more dimension.

bəlkə daha bir ölçüsü lazımdır.

So he imagined that the world had four dimensions of space, not three,

Beləliklə, o, dünyanın alan dörd ölçüsü deyil, üç idi, təsəvvür

and imagined that electromagnetism was warps and curves

və elektromaqnetizm warplar və eğrileri edilib təsəvvür

in that fourth dimension. Now here's the thing:

ki, dördüncü ölçü ilə. İndi burada şey:

when he wrote down the equations describing warps and curves

o tənliklər warplar və eğrileri təsvir aşağı wrote zaman

in a universe with four space dimensions, not three,

dörd yer ölçüləri deyil, üç bir Evrende,

he found the old equations that Einstein had already derived in three dimensions --

o köhnə tənliklər ki Einstein artıq üç ölçüsü derived gördük -

those were for gravity --

o çəkisi üçün idi -

but he found one more equation because of the one more dimension.

Lakin o, daha bir ölçüsü görə daha bir tənlik tapdi.

And when he looked at that equation,

O zaman o, tənlik baxdı.

it was none other than the equation

Bu, heç bir tənlik başqa edilib

that scientists had long known to describe the electromagnetic force.

ki, alimlər uzun elektromaqnit qüvvəyə təsvir məlum idi.

Amazing -- it just popped out.

Valehedici - yalnız out popped.

He was so excited by this realization

O, belə bu həyata keçirilməsi ilə heyecanlı

that he ran around his house screaming, "Victory!" --

ki, o, ətrafında evinin, "Qələbə qışqırmağa baxmadı!" -

that he had found the unified theory.

ki, o, vahid nəzəriyyəsi gördü.

Now clearly, Kaluza was a man who took theory very seriously.

İndi aydın, kaluza kim çox ciddi nəzəriyyəsi etmişdir bir adam idi.

He, in fact --

O, faktiki olaraq -

there is a story that when he wanted to learn how to swim,

bir hekayə o istəyirdi zaman üzmək necə öyrənmək etmək,

he read a book, a treatise on swimming --

o, bir kitab, üzgüçülük bir traktat oxumaq -

(Laughter)

(Gülməx)

-- then dove into the ocean.

- Sonra okean daxil göyərçin.

This is a man who would risk his life on theory.

Bu kim nəzəriyyəsi onun həyat risk olardı bir insandır.

Now, but for those of us who are a little bit more practically minded,

bizim kimi bir az daha praktiki fikirli Artıq, lakin üçün

two questions immediately arise from his observation.

iki sual dərhal onun müşahidə yarana.

Number one: if there are more dimensions in space, where are they?

Bir sayı: orada yer burada onlar daha ölçüləri, əgər?

We don't seem to see them.

Biz onları görmek değil.

And number two: does this theory really work in detail,

Və nömrəsi iki: Bu nəzəriyyə həqiqətən ətraflı çalışır

when you try to apply it to the world around us?

zaman dünya bizi ətrafında tətbiq cəhd?

Now, the first question was answered in 1926

İndi ilk sual 1926-ci ildə cavab edilib

by a fellow named Oskar Klein.

bir tip Oskar Klein adlı by.

He suggested that dimensions might come in two varieties --

O bildirdi ki, ölçüləri iki növ gəlmək bilər təklif -

there might be big, easy-to-see dimensions,

orada böyük, asan-ölçüləri görə ola bilər

but there might also be tiny, curled-up dimensions,

ancaq həmçinin kiçik, buruq-up ölçüləri, ola bilər

curled up so small, even though they're all around us,

up buruq belə kiçik olsalar belə, onlar bizə ətrafında bütün istəyirik,

that we don't see them.

ki, biz onları görmürəm.

Let me show you that one visually.

Bana göstər edək ki, bir vizual.

So, imagine you're looking at something

Belə bir şey geçirdiğiniz təsəvvür

like a cable supporting a traffic light.

bir kabel bir trafik yüngül dəstəkləyən kimi.

It's in Manhattan. You're in Central Park -- it's kind of irrelevant --

Bu Manhettan's. Siz Central Park etdiyiniz - it's əlaqəsiz növü -

but the cable looks one-dimensional from a distant viewpoint,

ancaq kabel bir ölçülü bir uzaq baxımdan, görünür

but you and I all know that it does have some thickness.

ancaq mən bütün ki, bu, bəzi qalınlığı yoxdur bilirik.

It's very hard to see it, though, from far away.

Bu, çox çətin olsa, uzaqdan görmək üçün.

But if we zoom in and take the perspective of, say,

Amma biz zum əgər, demək baxımından almaq,

a little ant walking around --

bir az qarışqa ətrafında walking -

little ants are so small that they can access all of the dimensions --

az qarışqalar ki, onlar bütün boyutlarda edə bilərsiniz kiçik -

the long dimension,

uzun ölçüsü,

but also this clockwise, counter-clockwise direction.

həm də bu tersi, əks-tersi istiqaməti. Listen Read phonetically

And I hope you appreciate this.

Mən sizə bu təşəkkür istəyirik.

It took so long to get these ants to do this.

Bu çox uzun bu ants bunu almaq üçün etmişdir.

(Laughter)

(Gülməx)

But this illustrates the fact that dimensions can be of two sorts:

Lakin bu faktı ölçüləri iki növ ola bilər gösterilmektedir:

big and small. And the idea that maybe the big dimensions around us

böyük və kiçik. Və fikri bizə bəlkə ətrafında böyük ölçüləri

are the ones that we can easily see,

ki, biz asanlıqla görə bilərsiniz olanlar, var

but there might be additional dimensions curled up,

lakin əlavə ölçüləri ola bilər, up buruq-buruq

sort of like the circular part of that cable,

çeşidliyi ki, kabel və dairəvi hissəsi kimi,

so small that they have so far remained invisible.

Belə ki, onlar malik kiçik indiyədək görünməz qalmışdır.

Let me show you what that would look like.

mənə nə olub ki, kimi görünür sizə göstərək.

So, if we take a look, say, at space itself --

Biz bir göz alsaq, deyə, yer özü -

I can only show, of course, two dimensions on a screen.

Mən yalnız, əlbəttə göstərə bilər, bir ekranda iki ölçüsü.

Some of you guys will fix that one day,

Aranızda uşaqlar bir gün, düzeltme edəcək

but anything that's not flat on a screen is a new dimension,

bu düz deyil, ekranda ancaq bir şey yeni bir boyut ki,

goes smaller, smaller, smaller,

kiçik gedir, kiçik, kiçik

and way down in the microscopic depths of space itself,

və yol aşağı alan özü və mikroskopik təbəqəsindədir -

this is the idea,

Bu fikir:

you could have additional curled up dimensions --

əlavə ölçüləri up buruq siz ola bilər.

here is a little shape of a circle -- so small that we don't see them.

Burada bir daire kiçik bir şekli - ki, biz onları görmürəm kiçik.

But if you were a little ultra microscopic ant walking around,

Lakin bir az ultra mikroskopik qarışqa ətrafında gəzinti, olsaydı

you could walk in the big dimensions that we all know about --

siz ki, biz bütün bilmek böyük ölçüsü gəzmək bilər -

that's like the grid part --

ki grid hissəsi kimi -

but you could also access the tiny curled-up dimension

ancaq həmçinin kiçik buruq-up ölçüsü gedə bilər

that's so small that we can't see it with the naked eye

ki, belə ki, biz gözlə ilə göremiyorum kiçik's

or even with any of our most refined equipment.

bizim ən nəfis avadanlığın və ya hətta ilə.

But deeply tucked into the fabric of space itself,

Lakin dərin alan özü kumaş daxil, dürməkləyik

the idea is there could be more dimensions, as we see there.

fikri daha çox ölçüləri, biz orada bax olma.

Now that's an explanation

Artıq bir izahatdi

about how the universe could have more dimensions than the ones that we see.

necə ki, biz kainatın bax olanları daha çox ölçüləri ola bilər.

But what about the second question that I asked:

Bəs ki, mənim ikinci sualimin haqqında:

does the theory actually work

nəzəriyyəsi həqiqətən çalışır

when you try to apply it to the real world?

zaman real dünyaya müraciət edin?

Well, it turns out that Einstein and Kaluza and many others

Bəli, bu çalışır ki, Einstein və kaluza və bir çox digərləri

worked on trying to refine this framework

Bu çərçivə rafine çalışırsınız üzərində çalışmışdır

and apply it to the physics of the universe

və kainatın fizikası üçün tətbiq

as was understood at the time, and, in detail, it didn't work.

zaman, anlaşıldı kimi və iş olmadığını ətraflı.

In detail, for instance,

ətraflı Misal üçün,

they couldn't get the mass of the electron

Onlar elektron kütləvi surətdə bilməyib

to work out correctly in this theory.

doğru bu nəzəri vermək.

So many people worked on it, but by the '40s, certainly by the '50s,

Belə çox insanın da çalışır lakin 40s tərəfindən mütləq 50 ilə,

this strange but very compelling idea

Bu, lakin çox çekici qəribə fikir

of how to unify the laws of physics had gone away.

fizika qanunlarına birləşdirmək necə üz gitmişti.

Until something wonderful happened in our age.

bir şey bizim yaş baş gözəl qədər.

In our era, a new approach to unify the laws of physics

Hal-hazırda, yeni yanaşma fizika qanunlarına birleştirmesine

is being pursued by physicists such as myself,

fizikasına tərəfindən özüm kimi təqib olunur

many others around the world,

dünyanın bir çox başqaları

it's called superstring theory, as you were indicating.

Əgər göstərilməklə idi kimi Superstring nəzəriyyəsi, deyirlər.

And the wonderful thing is that superstring theory

Və gözəl şey superstring nəzəriyyəsi

has nothing to do at first sight with this idea of extra dimensions,

Heç bir şey ilk baxışdan əlavə ölçüləri bu fikir yoxdur,

but when we study superstring theory,

Biz,ozaman ki superstring nəzəriyyəsini təhsil edirix,

we find that it resurrects the idea in a sparkling, new form.

biz ki, bir köpüklü yeni formada fikir resurrects tapa bilərsiniz.

So, let me just tell you how that goes.

Elə ki, gedir mənə yalnız söyleyeyim.

Superstring theory -- what is it?

Superstring nəzəriyyəsi - bu nedir?

Well, it's a theory that tries to answer the question:

Bəli, bu məsələ cavab çalışır nəzəriyyəsini's:

what are the basic, fundamental, indivisible, uncuttable constituents

nə əsas fundamental bölünməz uncuttable tərkib var

making up everything in the world around us?

bizə dünyada ətrafında hər şeyi uydurma?

The idea is like this.

Bu fikir bu kimidi.

So, imagine we look at a familiar object, just a candle in a holder,

Biz bir obyekt tanış oldu, sahibi yalnız bir təsəvvür mum

and imagine that we want to figure out what it is made of.

və biz bunu olunmuşdur nə out rəqəm təsəvvür etmək istəyirəm.

So we go on a journey deep inside the object and examine the constituents.

Biz bir ezamiyyət obyekt içərisində dərin getmək və tərkib yoxlamaq.

So deep inside -- we all know, you go sufficiently far down, you have atoms.

Beləliklə, dərin daxili - Biz sizin kifayət qədər uzaq enmək bilir, siz atomları var.

We also all know that atoms are not the end of the story.

Biz həmçinin bütün atomları xəbəri sonunda deyil, bilirik.

They have little electrons that swarm around a central nucleus

Onlar mərkəzi özək ətrafında ki, oğul az elektronlar var

with neutrons and protons.

nötronlar və protonlarnan.

Even the neutrons and protons have smaller particles inside of them known as quarks.

Hətta nötronlar proton və onların quarks kimi tanınan daxilində kiçik hissəciklər var.

That is where conventional ideas stop.

Yəni harada şərti fikir stop.

Here is the new idea of string theory.

Burada simli nəzəriyyəsinin yeni fikir.

Deep inside any of these particles, there is something else.

Dərin bir bu hissəciklərin daxilində, orada başqa bir şey edir.

This something else is this dancing filament of energy.

Bu başqa bir şey enerji bu rəqs lif edir.

It looks like a vibrating string --

Bu Titrəmə string kimi görünür -

that's where the idea, string theory comes from.

o deməkdir ki, fikir string nəzəriyyəsi minir's.

And just like the vibrating strings that you just saw in a cello

Və yalnız bir violonçel gördüm Titrəmə strings kimi

can vibrate in different patterns,

müxtəlif nümunələri ilə, titrəmək bilər

these can also vibrate in different patterns.

bu da müxtəlif örüntüsünde titrəmək edə bilərsiniz.

They don't produce different musical notes.

Onlar müxtəlif musiqi notları etmir.

Rather, they produce the different particles making up the world around us.

Əksinə, onlar müxtəlif hissəciklər bizə dünyadakı uydurma istehsalı.

So if these ideas are correct,

Beləliklə, bu ideyaların doğru varsa,

this is what the ultra-microscopic landscape of the universe looks like.

bu nə kainatın ultra-mikroskopik landşaft kimi görünür.

It's built up of a huge number

Bu qədər böyük bir sıra yerleşik

of these little tiny filaments of vibrating energy,

enerji Titrəmə bu kiçik kiçik filament,

vibrating in different frequencies.

müxtəlif tezliklərin in Titrəmə.

The different frequencies produce the different particles.

Müxtəlif frekansları müxtəlif hissəciklər istehsalı.

The different particles are responsible

Müxtəlif hissəciklər sorğu

for all the richness in the world around us.

bizə dünyada bütün zənginliyi üçün ətrafında.

And there you see unification,

Və sizə, unification gorursuz

because matter particles, electrons and quarks,

çünki məsələ hissəciklər, elektron və quarks,

radiation particles, photons, gravitons, are all built up from one entity.

radiasiya hissəciklər, photons, gravitons, bütün müəssisə bir qədər inşa edilir.

So matter and the forces of nature all are put together

məsələ və təbiətin bütün qüvvələri birlikdə qoyulur So

under the rubric of vibrating strings.

strings Titrəmə və rubrikanın altında.

And that's what we mean by a unified theory.

Və biz vahid nəzəriyyəsi tərəfindən anlamları.

Now here is the catch.

İndi burada tutmaq edir.

When you study the mathematics of string theory,

Zaman, simli nəzəriyyəsinin öyrənilməsi riyaziyyat

you find that it doesn't work

siz ki, bu iş deyil tapmaq

in a universe that just has three dimensions of space.

yalnız alan üç ölçüləri bir Evrende.

It doesn't work in a universe with four dimensions of space, nor five, nor six.

Bu alan dörd ölçüləri, nə də beş, nə də altı bir kainat iş deyildir.

Finally, you can study the equations, and show that it works

Son olaraq, bu tənliklər öyrənilməsi və ki, bu işləri göstər

only in a universe that has 10 dimensions of space

ki, alan 10 ölçüləri bir kainat yalnız

and one dimension of time.

və zaman bir ölçüsü.

It leads us right back to this idea of Kaluza and Klein --

Bu, doğru geri kaluza və Klein bu fikri bizi olur -

that our world, when appropriately described,

ki, bizim dünya zaman uyğun təsvir

has more dimensions than the ones that we see.

ki, biz bax olanları daha çox ölçüləri var.

Now you might think about that and say, well,

İndi haqqında düşünməyə bilər ki, və yaxşı, de

OK, you know, if you have extra dimensions, and they're really tightly curled up,

OK, Bilirsiniz, extra ölçüləri varsa, onlar həqiqətən sıx up buruq istəyirik,

yeah, perhaps we won't see them, if they're small enough.

onlar kiçik kifayət danışırsınızsa Bəli, bəlkə də, biz onlara olunmaz.

But if there's a little tiny civilization of green people walking around down there,

Lakin əgər yaşıl yörə orada gəzinti kiçik bir kiçik sivilizasiyanın's

and you make them small enough, and we won't see them either. That is true.

və onlara kifayət qədər kiçik etmək və ya ki, haqdır onlara olunmaz.

One of the other predictions of string theory --

Bir sözü nəzəriyyəsi və digər proqnozlar -

no, that's not one of the other predictions of string theory.

yoxdur ki, bir sözü nəzəriyyəsi və digər proqnozlar deyil.

(Laughter)

(Gülməx)

But it raises the question:

Lakin bu məsələ qaldırır:

are we just trying to hide away these extra dimensions,

yalnız bu çox ölçüləri üz gizlətmək çalışırıq

or do they tell us something about the world?

və ya onlar bizə dünya haqqında bir şey deyə bilərəm?

In the remaining time, I'd like to tell you two features of them.

qalan vaxt, mən onlara iki funksiyalar demək istərdim.

First is, many of us believe that these extra dimensions

Birincisi, bizə bir çox olduğuna inanıram ki, bu çox ölçüləri

hold the answer to what perhaps is the deepest question

nə, bəlkə də, dərin sual cavab saxlayın

in theoretical physics, theoretical science.

nəzəri fizika, nəzəri elm.

And that question is this: when we look around the world,

Və bu sual olunur: biz dünyada baxmaq zaman,

as scientists have done for the last hundred years,

alimlər son yüz il etmişik kimi

there appear to be about 20 numbers that really describe our universe.

orada təxminən 20 ədəd, həqiqətən, bizim kainat təsvir kimi görünür.

These are numbers like the mass of the particles,

Bunlar zərrəciklər kütləvi kimi nömrələri var

like electrons and quarks, the strength of gravity,

elektron və quarks kimi, çəkisi gücü,

the strength of the electromagnetic force --

elektromanyetik qüvvə gücü -

a list of about 20 numbers

haqqında 20 ədəd siyahısı

that have been measured with incredible precision,

inanılmaz dəqiqliyi ilə, ölçülür edilmişdir

but nobody has an explanation

lakin heç bir izahı var

for why the numbers have the particular values that they do.

sayıları ki, onlar müəyyən dəyərlər var nə.

Now, does string theory offer an answer?

İndi vermir string nəzəriyyə təklif cavab?

Not yet.

hələ yox.

But we believe the answer for why those numbers have the values they do

Amma biz iman o ədəd onlar dəyərlər var nə üçün cavab

may rely on the form of the extra dimensions.

əlavə boyutları formasında etibar edə bilər.

And the wonderful thing is, if those numbers

Və gözəl bir şey, əgər bu nömrələri

had any other values than the known ones,

Məlum olanları daha başqa dəyərlər var idi,

the universe, as we know it, wouldn't exist.

kainatın, biz mövcud deyildir bilirsiniz.

This is a deep question.

Bu dərin məsələdir.

Why are those numbers so finely tuned

Nə üçün o ədəd belə gözəl sazlanmaq var

to allow stars to shine and planets to form,

ulduz parlaq və gezegenleri formalaşması, izin

when we recognize that if you fiddle with those numbers --

biz tanımaq zaman ki, əgər bu nömrələri ilə siz fiddle -

if I had 20 dials up here

Mən burada 20 zənglər olsa

and I let you come up and fiddle with those numbers,

və I, bu nömrələri ilə fiddle up və come bildirin

almost any fiddling makes the universe disappear.

demək olar ki, hər hansı bir mənasız kainatın yox edir.

So can we explain those 20 numbers?

Biz həmin 20 ədəd izah edə bilər?

And string theory suggests that those 20 numbers

Və simli nəzəriyyə təklif həmin 20 ədəd

have to do with the extra dimensions.

əlavə ölçüləri ilə etmək var.

Let me show you how.

mənə necə göstərmək olsun.

So when we talk about the extra dimensions in string theory,

Biz, simli nəzəriyyəsinin əlavə ölçüləri haqqında danışmaq zaman

it's not one extra dimension,

o, bir əlavə ölçüsü deyil

as in the older ideas of Kaluza and Klein.

Kaluza və Klein eski fikir kimi.

This is what string theory says about the extra dimensions.

Bu simli nəzəriyyəsi haqqında əlavə ölçüləri dediklərini edir.

They have a very rich, intertwined geometry.

Onlar bir çox zəngin sıx həndəsə var.

This is an example of something known as a Calabi-Yau shape --

Bu Calabi-Yau forması kimi tanınan bir nümunəsidir -

name isn't all that important.

£ad bütün vacib deyil.

But, as you can see,

Lakin siz görə bilərsiniz

the extra dimensions fold in on themselves

əlavə ölçüləri özləri haqqında olan qat

and intertwine in a very interesting shape, interesting structure.

və bir çox maraqlı şəklində bir-birinə keçirmək, maraqlı quruluşu.

And the idea is that if this is what the extra dimensions look like,

Və fikir, bu halda əlavə ölçüləri kimi baxmaq hansı ki,

then the microscopic landscape of our universe all around us

sonra bizim kainatın mikroskopik landşaft hamımız ətrafında

would look like this on the tiniest of scales.

səsqatarlarının qurulma tiniest bu kimi görünür.

When you swing your hand,

Əgər əl swing zaman

you'd be moving around these extra dimensions over and over again,

Sizə bu çox ölçüləri ətrafında hərəkət olarıq təkrar-təkrar,

but they're so small that we wouldn't know it.

ancaq biz bunu bilmirəm ki, kiçik edirik.

So what is the physical implication, though, relevant to those 20 numbers?

Beləliklə, nə fiziki implication, baxmayaraq, həmin 20 ədəd müvafiq nedir?

Consider this. If you look at the instrument, a French horn,

Bu düşünün. Əgər alətin bir valtorn bakarsanız

notice that the vibrations of the airstreams

bildiriş ki, airstreams və vibrasiya

are affected by the shape of the instrument.

alətin şəklində təsir edir.

Now in string theory,

simli nəzəriyyəsi İndi,

all the numbers are reflections of the way strings can vibrate.

bütün nömrələr yolu strings yansıması titrəmək bilər.

So just as those airstreams

Belə ki, yalnız bu kimi airstreams

are affected by the twists and turns in the instrument,

Bu katlanmış məruz qalmış və alətində çevirir,

strings themselves will be affected

strings özləri etkilenecektir

by the vibrational patterns in the geometry within which they are moving.

hansı ərzində onlar geçiyorsunuz geometri ildə rəqsi nümunələri ilə.

So let me bring some strings into the story.

Mənə xəbəri bazı strings gətirmək bildirin.

And if you watch these little fellows vibrating around --

Ve bu kiçik yoldaşları ətrafında Titrəmə saat əgər -

they'll be there in a second -- right there,

Orada ikinci - orada sağ, olacaq

notice that they way they vibrate is affected

bildiriş onlar titrəmək ki, onlar yol etkilenir

by the geometry of the extra dimensions.

əlavə boyutlarda geometri ilə.

So, if we knew exactly what the extra dimensions look like --

Biz dəqiq hansı əlavə ölçüləri kimi oldu - Kaş biləydiniz

we don't yet, but if we did --

biz deyil, ancaq Əgər biz oldu -

we should be able to calculate the allowed notes,

biz izin notları hesaplayabileceksiniz olmalıdır

the allowed vibrational patterns.

icazə verilən rəqsi nümunələri.

And if we could calculate the allowed vibrational patterns,

Və biz, izin rəqsi nümunələri hesablanması, əgər

we should be able to calculate those 20 numbers.

biz həmin 20 ədəd hesablamaq lazımdır.

And if the answer that we get from our calculations

Əgər ki, biz hesablamalar aldığım cavab

agrees with the values of those numbers

o değerlerini ilə razılaşır nömrələr

that have been determined

ki, müəyyən edilmiş

through detailed and precise experimentation,

ətraflı və dəqiq sınaq vasitəsi ilə

this in many ways would be the first fundamental explanation

Bu çox yolu ilk fundamental mouse olacağı

for why the structure of the universe is the way it is.

kainatın strukturu o yolu neden üçün.

Now, the second issue that I want to finish up with is:

İndi, ikinci məsələ ki, mən ile bitirmək istəyirəm edilir:

how might we test for these extra dimensions more directly?

biz bu çox ölçüləri üçün daha çox birbaşa test bilər necə?

Is this just an interesting mathematical structure

Bu yalnız bir maraqlı riyazi strukturu

that might be able to explain

ki, izah edə bilər

some previously unexplained features of the world,

Dünyanın bəzi əvvəllər unexplained xüsusiyyətləri,

or can we actually test for these extra dimensions?

və ya biz, həqiqətən, bu çox ölçüləri üçün test edə bilərsiniz?

And we think -- and this is, I think, very exciting --

Biz güman - bu, I, çox maraqlı think -

that in the next five years or so we may be able to test

Beləliklə, biz test edə bilərsiniz növbəti beş il və ya

for the existence of these extra dimensions.

bu çox boyutları mövcudluğu üçün.

Here's how it goes. In CERN, Geneva, Switzerland,

Bu şəkildə gedir's. CERN-ci ildə, Cenevrə, İsveçrə,

a machine is being built called the Large Hadron Collider.

bir maşın Böyük Hadron Collider adlı inşa edilir.

It's a machine that will send particles around a tunnel,

Bu, tunel ətrafında hissəciklər göndərmək bir maşın,'s

opposite directions, near the speed of light.

işıq sürəti yaxın əks istiqamətdə.

Every so often those particles will be aimed at each other,

Hər tez-tez bu hissəciklərin bir-birinə edilməsi, olacaq

so there's a head-on collision.

belə ki, onların bir-toqquşma baş haqqında.

The hope is that if the collision has enough energy,

Ümid edir ki, toqquşma, kifayət qədər enerji varsa

it may eject some of the debris from the collision

bu toqquşma bəzi olan metal qırıntılarının eject bilər

from our dimensions, forcing it to enter into the other dimensions.

bizim ölçüləri, o, digər ölçüləri daxil məcbur seçin.

How would we know it?

Necə bilirsiniz?

Well, we'll measure the amount of energy after the collision,

Bəli, biz toqquşma sonra, enerji miqdarı ölçmək lazımdır

compare it to the amount of energy before,

enerji miqdarı əvvəl, bu müqayisə

and if there's less energy after the collision than before,

və əgər daha az enerji olmadan daha toqquşma sonra,

this will be evidence that the energy has drifted away.

Bu sübut edir ki, enerji var olacaq üz drifted.

And if it drifts away in the right pattern that we can calculate,

Və əgər üz doğru model ki, biz hesablamaq edə bilərsiniz, drifts

this will be evidence that the extra dimensions are there.

Bu sübut edir ki, əlavə boyutları var olacaq.

Let me show you that idea visually.

Mənə fikir vizual ki, siz göstərək.

So, imagine we have a certain kind of particle called a graviton --

Biz hissəcik müəyyən bir növ bir Gravitasyon çağırıb təsəvvür -

that's the kind of debris we expect to be ejected out,

ki, zibil, biz gözləyirik növü həyata ejected olmaq üçün

if the extra dimensions are real.

əlavə ölçüləri real edin.

But here's how the experiment will go.

Lakin burada necə sınağa getmək mümkündür.

You take these particles. You slam them together.

Bu hissəciklər edirlər. Siz onlarla storm.

You slam them together, and if we are right,

Siz birlikdə, və əgər biz doğru olan, onlara çırpmaq

some of the energy of that collision

bazı toqquşma enerjisinin

will go into debris that flies off into these extra dimensions.

ki, bu çox ölçüləri daxil off flies zibil daxil olacaq.

So this is the kind of experiment

Beləliklə, bu sınağa növ

that we'll be looking at in the next five, seven to 10 years or so.

ki, növbəti beş, yeddi və ya belə 10 il axtarır olacaq.

And if this experiment bears fruit,

Bu sınaq, meyvə daşıyır əgər

if we see that kind of particle ejected

biz hissəcik ki cür ejected görsələr,

by noticing that there's less energy in our dimensions

ki, bizim ölçüsü az enerji's fark ilə

than when we began,

daha biz başladı zaman

this will show that the extra dimensions are real.

bu əlavə ölçüləri real var göstərilir.

And to me this is a really remarkable story,

Və mənə bu, həqiqətən, gözəl hekayə ki,

and a remarkable opportunity. Going back to Newton with absolute space --

və əlamətdar bir imkan. geri Newton'a mütləq alan Going -

didn't provide anything but an arena, a stage

bir şey ancaq bir arena, bir mərhələ verməyiblər

in which the events of the universe take place.

yer olan kainatın tədbirlərdə.

Einstein comes along and says,

Einstein çıxar və deyir,

well, space and time can warp and curve -- that's what gravity is.

yaxşı Məkan və zaman əyir və curve ki, nə çəkisi vacibdir.

And now string theory comes along and says,

İndi string nəzəriyyəsi çıxar və deyir,

yes, gravity, quantum mechanics, electromagnetism,

bəli, çəkisi, kvant mexanikası, elektromaqnetizm -

all together in one package,

bir bütün birlikdə paketi

but only if the universe has more dimensions than the ones that we see.

lakin yalnız kainatın ki, biz oldu olanları daha çox ölçüləri var.

And this is an experiment that may test for them in our lifetime.

Və bu onlar üçün bizim boyu test bilər bir sınaq edir.

Amazing possibility.

Valehedici imkanı.

Thank you very much.

Çox sağ olun.

(Applause)

(Alqış)