Reasons for the seasons - Rebecca Kaplan

Nguyên nhân dẫn đến các mùa trong năm - Rebecca Kaplan

Transcriber: Andrea McDonough Reviewer: Jessica Ruby

Translator: Linh Khánh Phan Reviewer: Nhu PHAM

When I was a kid,

Khi tôi còn nhỏ

my understanding of the seasons

những gì tôi biết về các mùa trong năm

was that December and January were cold

là Tháng mười hai và Tháng giêng thì rất lạnh

and covered with snow,

tuyết phủ khắp mọi nơi,

April and May were bursting with flowers,

Tháng tư và Tháng năm thì muôn hoa nở rộ,

July and August were hot and sunshiny,

Tháng bảy, Tháng tám thì trời nắng nóng

and September and October were a kaleidoscope of colorful leaves.

và Tháng chín, Tháng mười lại như ống kính vạn hoa của những chiếc lá đầy màu sắc.

It was just the way the world worked,

Nó chính là cách làm việc của thế giới,

and it was magical.

và nó thật huyền diệu.

If you had told me back then

Nếu bạn đã nói với tôi hồi đó

that one-third of Earth's population

rằng một phần ba dân số của thế giới

had never seen snow

chưa bao giờ thấy tuyết

or that July 4th was most definitely not a beach day,

hoặc ngày 4 Tháng 7 chắc chắn không phải một ngày để đi biển,

I would have thought you were crazy.

Tôi có thể nghĩ rằng bạn đang điên.

But in reality, seasonal change with four distinct seasons

Nhưng trên thực tế, sự thay đổi theo mùa với bốn mùa riêng biệt

only happens in two regions on the planet.

chỉ xảy ra ở hai nơi trên hành tinh.

And, even in those two,

Và, ngay cả trong hai khu vực đó,

the seasons are reversed.

các mùa đảo ngược lẫn nhau.

But why?

Nhưng tại sao lại như vậy?

A lot of people have heard of an astronomer

Nhiều người đã nghe về một nhà thiên văn học

called Johannes Kepler

tên Johannes Kepler

and how he proved that planetary orbits are elliptical

và làm thế nào ông chứng minh được rằng quỹ đạo trái đất là hình elip

and that the sun is not at the center of the orbit.

và mặt trời không phải là trung tâm của quỹ đạo đó.

It was a big deal when he figured this out

Đó đã từng là một vấn đề lớn khi ông tìm ra nó

several hundred years ago.

vài trăm năm trước đây.

His discovery solved a lot of mathematical problems

Khám phá của ông đã giải quyết rất nhiều vấn đề toán học

that astronomers were having

của các nhà thiên văn học

with planetary orbit measurements.

với việc đo quỹ đạo hành tinh.

While it's true that our orbit's not perfectly circular,

Trong khi sự thật là quỹ đạo của chúng ta không hoàn toàn tròn,

those pictures in our science books,

những hình ảnh trong cuốn sách khoa học của chúng ta

on TV, and in the movies

trên TV, và cả trong phim

give an exaggerated impression

cho một ấn tượng phóng đại

of how elongated our orbit is.

về việc giãn dài quỹ đạo chúng ta.

In fact, Earth's orbit is very nearly a perfect circle.

Trong thực tế, quỹ đạo của trái đất gần như là một vòng tròn hoàn hảo.

However, because Earth's orbit is technically an ellipse,

Tuy nhiên, bởi quỹ đạo của trái đất về mặt kỹ thuật là một hình elip,

even though it doesn't look like one,

ngay cả khi nó trông không giống lắm,

and the sun isn't quite exactly at the center,

và mặt trời không phải chính xác ở ngay tâm,

it means that our distance from the sun

điều đó có nghĩa là khoảng cách từ chúng ta đến mặt trời

does change through the year.

thay đổi qua các năm.

Ah-ha!

Ah-ha!

So, winter happens when the Earth is further away from the sun!

Vì vậy, mùa đông sẽ xảy ra khi trái đất cách xa mặt trời!

Well, no, not so fast.

Ồ không, từ từ đã.

The Earth is actually closer to the sun

Trái đất thực sự gần mặt trời hơn

in January than we are in July

vào Tháng giêng so với Tháng bảy

by 5 million kilometers.

khoảng 5 triệu km.

January is smack-dab in the middle

Tháng một là đúng ngay khoảng giữa

of the coldest season of the year

của mùa lạnh nhất trong năm

for those of us up north.

đối với chúng ta, những người sống ở phía bắc.

Still not convinced?

Vẫn không thuyết phục à?

How about this:

Vậy thế này thì sao:

Summer and winter occur simultaneously

Mùa hè và mùa đông xảy ra đồng thời

on the surface of our planet.

trên bề mặt của hành tinh chúng ta.

When it's winter in Connecticut,

Khi đang là mùa đông tại Connecticut,

it's summer in New Zealand.

thì New Zealand lại đang là mùa hè.

So, if it's not the distance from the sun,

Vì vậy, nếu vấn đề không phải là khoảng cách từ mặt trời,

what else could it be?

thì nó có thể là vì lí do nào khác?

Well, we need to also need to know

Vâng, chúng ta cũng cần phải biết

that the Earth doesn't sit straight up.

rằng trái đất không đứng thẳng.

It actually tilts.

Nó thực sự hơi nghiêng.

And that axial tilt of the Earth

Và độ nghiêng của trục quay của trái đất

is one of the main reasons for the seasons.

là một trong những lý do chính gây ra các mùa .

The Earth spins on an axis

Trái đất quay trên một trục

that's tilted 23.5 degrees from vertical.

nghiêng 23,5 độ so với phương thẳng đứng.

At the same time, the Earth revolves around the sun

Cùng lúc đó, trái đất xoay quanh mặt trời

with the axis always pointing in the same direction in space.

với trục luôn luôn chỉ một hướng trong không gian.

Together with the tilt,

Cùng với độ nghiêng,

the spinning and revolving causes the number

sự quay quanh mình và quay quanh mặt trời gây nên

of hours of daylight in a region to change

sự thay đổi số giờ được chiếu sáng ở một vùng

as the year goes by,

qua các năm,

with more hours in summer

với số giờ chiếu sáng vào mùa hè nhiều hơn

and fewer in winter.

và ít hơn trong mùa đông.

So, when the sun is shining on the Earth, it warms up.

Vì vậy, khi mặt trời chiếu sáng trên trái đất, nó ấm lên.

After the sun sets, it has time to cool down.

Sau khi mặt trời lặn, mọi thứ có thời gian để nguội đi.

So, in the summer,

Vì vậy, trong mùa hè,

any location that's about 40 degrees north of the equator,

bất kỳ vị trí nào trong khoảng 40 độ phía bắc của đường xích đạo,

like Hartford, Connecticut,

như Hartford, Connecticut,

will get 15 hours of daylight each day

sẽ được 15 giờ chiếu sáng mỗi ngày

and 9 hours of darkness.

và 9 giờ ban đêm.

It warms up for longer than it cools.

Nó ấm lên lâu hơn so với thời gian nguội đi.

This happens day after day,

Điều này xảy ra ngày qua ngày,

so there is an overall warming effect.

vậy nên sẽ có một tác động ấm lên tổng thể.

Remember this fact for later!

Hãy nhớ điều này về sau nhé!

In the winter, the opposite happens.

Vào mùa đông, điều ngược lại sẽ xảy ra.

There are many more hours of cooling time

Có rất nhiều giờ làm mát hơn

than warming time,

so với số giờ được sưởi ấm,

and day after day, this results in a cooling effect.

và ngày qua ngày, việc này dẫn đến một hiệu ứng làm mát.

The interesting thing is, as you move north,

Điều thú vị là, khi bạn di chuyển lên phía bắc,

the number of daylight hours in summer increases.

số giờ ban ngày vào mùa hè tăng.

So, Juneau, Alaska would get about 19 hours of daylight

Vì vậy, Juneau, Alaska sẽ nhận được khoảng 19 giờ ban ngày

on the same summer day that Tallahassee, Florida gets about 14.

trong cùng một ngày mùa hè mà Tallahassee, Florida chỉ được khoảng 14.

In fact, in the summertime at the North Pole,

Trong thực tế, vào mùa hè tại Bắc cực,

the sun never sets.

mặt trời không bao giờ lặn.

OK, then, it's all about daylight hours, I've got it!

OK, bây giờ, đó là tất cả về số giờ chiếu sáng ban ngày, tôi đã hiểu!

Well, no, there's another important piece to this puzzle.

Ồ, không, còn một mảnh ghép quan trọng nữa cho câu đố này.

If daylight hours were the only thing

Nếu số giờ ban ngày là điều duy nhất

that determined average temperature,

xác định nhiệt độ trung bình,

wouldn't the North Pole be the hottest place

chẳng lẽ Bắc cực là nơi nóng nhất

on Earth in northern summer

trên trái đất trong mùa hè của cực bắc

because it receives 24 hours of daylight

vì nó nhận được 24 giờ ánh sáng ban ngày

in the months surrounding the summer solstice?

trong những tháng quanh ngày hạ chí?

But it's the North Pole.

Nhưng nó là Bắc cực.

There's still icebergs in the water

Vẫn có những tảng băng trôi trong nước

and snow on the ground.

và tuyết trên mặt đất.

So, what's going on?

Vì vậy, chuyện gì đang xảy ra?

The Earth is a sphere

Trái đất là một hình cầu

and so the amount of solar energy an area receives

và như vậy số năng lượng mặt trời một vùng nhận được

changes based on how high the sun is in the sky,

thay đổi dựa vào độ cao của mặt trời trên bầu trời,

which, as you know, changes during the day

trong đó, như bạn đã biết đấy, thay đổi trong ngày

between sunrise and sunset.

giữa bình minh và hoàng hôn.

But, the maximum height also changes during the year,

Tuy nhiên, chiều cao tối đa cũng thay đổi trong năm,

with the greatest solar height during the summer months

với số năng lượng nhiều nhất trong những tháng mùa hè

and highest of all at noon on the summer solstice,

và cao nhất của tất cả là vào giữa trưa ngày hạ chí,

which is June 21st in the northern hemisphere

đó là ngày 21 tháng 2 ở Bắc bán cầu

and December 21st in the southern hemisphere.

và ngày 21 tháng 12 ở Nam bán cầu.

This is because as the Earth revolves,

Điều này là bởi vì khi trái đất xoay,

the northern hemisphere ends up tilted away

Bắc bán cầu nghiêng đi

from the sun in the winter

cách xa khỏi mặt trời trong mùa đông

and toward the sun in summer,

và hướng về mặt trời vào mùa hè,

which puts the sun more directly overhead

điều này đặt mặt trời thẳng trực tiếp trên không

for longer amounts of time.

lâu hơn.

Remember those increased summer time daylight hours?

Bạn có nhớ những khoảng thời gian có số giờ chiếu sáng cao vào mùa hè không?

And solar energy per square kilometer increases

Và số năng lượng mặt trời trên một kilomet vuông cũng tăng

as the sun gets higher in the sky.

khi mặt trời lên cao trên bầu trời.

So, when the sun's at an angle,

Vì vậy, khi mặt trời ở một góc nào đó,

the amount of energy delivered

số lượng năng lượng cung cấp

to each square of the sunlit area is less.

đến mỗi mét vuông của vùng được chiếu sáng sẽ ít hơn.

Therefore, even though the North Pole is getting 24 hours

Vì vậy, mặc dù Bắc cực nhận được 24 giờ

of daylight to warm up,

chiếu sáng ban ngày để ấm lên,

the sunlight it receives is very spread out

ánh sáng nó nhận được đã bị trải ra

and delivers less energy than a place further south,

và cung cấp ít năng lượng hơn so với nơi xa phía Nam,

where the sun is higher in the sky

nơi mặt trời lên cao trên bầu trời

because it's more tilted toward the sun.

bởi vì nó nghiêng hơn về phía mặt trời.

Besides, the North Pole has a lot to make up for.

Bên cạnh đó, Bắc cực có rất nhiều thời gian để làm lạnh trở lại.

It was cooling down without any sunlight at all

Nó lạnh xuống mà không có bất kỳ ánh sáng mặt trời nào

for 6 months straight.

trong suốt 6 tháng.

So, as the seasons change, wherever you are,

Vì vậy, khi các mùa thay đổi, dù bạn đang ở đâu,

you can now appreciate not just the beauty of each new season

bạn có thể mong chờ không chỉ vẻ đẹp lung linh khác nhau giữa các mùa

but the astronomical complexity

mà còn cả sự phức tạp của thiên văn học

that brings them to you.

điều đó mang đến những vẻ đẹp đó.