Reasons for the seasons - Rebecca Kaplan

Skąd biorą się pory roku - Rebecca Kaplan

Transcriber: Andrea McDonough Reviewer: Jessica Ruby

Tłumaczenie: Marta Konieczna Korekta: Rysia Wand

When I was a kid,

Jako dziecko widziałam pory roku tak:

my understanding of the seasons

was that December and January were cold

w grudniu i styczniu padał śnieg i było zimno,

and covered with snow,

April and May were bursting with flowers,

w kwietniu i maju wszystko kwitło,

July and August were hot and sunshiny,

w lipcu i sierpniu było gorąco i słonecznie,

and September and October were a kaleidoscope of colorful leaves.

a wrzesień i październik

mieniły się kalejdoskopem kolorowych liści.

It was just the way the world worked,

Tak wyglądał świat. To było jak magia.

and it was magical.

If you had told me back then

Gdyby mi wtedy powiedziano,

that one-third of Earth's population

że 1/3 ludzkości nigdy nie widziała śniegu,

had never seen snow

or that July 4th was most definitely not a beach day,

a 4 lipca to niekoniecznie idealny dzień na plażowanie,

I would have thought you were crazy.

pomyślałabym, że oszalał.

But in reality, seasonal change with four distinct seasons

4 pory roku występują tylko w dwóch rejonach naszej planety.

only happens in two regions on the planet.

And, even in those two,

Nawet tam występują naprzemiennie. Dlaczego?

the seasons are reversed.

But why?

A lot of people have heard of an astronomer

Słyszeliśmy o astronomie Johannesie Keplerze,

called Johannes Kepler

and how he proved that planetary orbits are elliptical

który udowodnił, że orbity planet to elipsy

and that the sun is not at the center of the orbit.

i że Słońce nie jest w ich centrum.

It was a big deal when he figured this out

Kilkaset lat temu było to naprawdę wielkie odkrycie.

several hundred years ago.

His discovery solved a lot of mathematical problems

Rozwiązało to problemy matematyczne,

that astronomers were having

prześladujące astronomów przy pomiarach orbit planet.

with planetary orbit measurements.

While it's true that our orbit's not perfectly circular,

Nasza orbita nie jest idealnym kołem.

those pictures in our science books,

Jednak ilustracje w podręcznikach

on TV, and in the movies

czy w telewizji czy filmach,

give an exaggerated impression

wyolbrzymiają faktyczne wydłużenie orbity.

of how elongated our orbit is.

In fact, Earth's orbit is very nearly a perfect circle.

W istocie orbita Ziemi to niemal idealne koło.

However, because Earth's orbit is technically an ellipse,

Technicznie uchodzi za elipsę,

even though it doesn't look like one,

choć jej nie przypomina.

and the sun isn't quite exactly at the center,

Słońce nie znajduje się idealnie pośrodku.

it means that our distance from the sun

Czyli odległość Ziemi od Słońca zmienia się w ciągu roku.

does change through the year.

Ah-ha!

Czyli zima jest wtedy, kiedy jesteśmy dalej od Słońca!

So, winter happens when the Earth is further away from the sun!

Well, no, not so fast.

Nie tak szybko.

The Earth is actually closer to the sun

Ziemia jest bliżej Słońca w styczniu niż w lipcu,

in January than we are in July

by 5 million kilometers.

o 5 milionów kilometrów.

January is smack-dab in the middle

Styczeń to sam środek najzimniejszej pory roku

of the coldest season of the year

for those of us up north.

na półkuli północnej.

Still not convinced?

Wciąż nieprzekonani?

How about this:

A co powiecie na to:

Summer and winter occur simultaneously

Lato i zima występują na Ziemi w tym samym czasie.

on the surface of our planet.

When it's winter in Connecticut,

Kiedy w Connecticut jest zimno, w Nowej Zelandii jest pełnia lata.

it's summer in New Zealand.

So, if it's not the distance from the sun,

Jeśli nie chodzi więc o odległość od Słońca, to w czym rzecz?

what else could it be?

Well, we need to also need to know

Trzeba pamiętać, że Ziemia nie "stoi" prosto. Jest nachylona.

that the Earth doesn't sit straight up.

It actually tilts.

And that axial tilt of the Earth

To kąt nachylenia osi

is one of the main reasons for the seasons.

jest głównym powodem występowania pór roku.

The Earth spins on an axis

Ziemia kręci się wokół własnej osi,

that's tilted 23.5 degrees from vertical.

nachylonej o 23,5 stopnia.

At the same time, the Earth revolves around the sun

Równocześnie okrąża Słońce

with the axis always pointing in the same direction in space.

z osią skierowaną zawsze w tę samą stronę.

Together with the tilt,

Nachylenie, obrót wokół osi i okrążanie Słońca

the spinning and revolving causes the number

of hours of daylight in a region to change

powodują zmiany długości dnia w ciągu roku.

as the year goes by,

with more hours in summer

W lecie dni są dłuższe, a w zimie krótsze.

and fewer in winter.

So, when the sun is shining on the Earth, it warms up.

Światło słoneczne nagrzewa Ziemię.

After the sun sets, it has time to cool down.

Po zachodzie Ziemia się wychładza.

So, in the summer,

W lecie obszary powyżej 40. równoleżnika północnego,

any location that's about 40 degrees north of the equator,

like Hartford, Connecticut,

takie jak Hartford czy Connecticut,

will get 15 hours of daylight each day

mają 15 godzin dnia i 9 godzin nocy.

and 9 hours of darkness.

It warms up for longer than it cools.

Powierzchnia nagrzewa się dłużej,

niż się wychładza.

This happens day after day,

Tak jest codziennie.

so there is an overall warming effect.

Następuje ocieplenie.

Remember this fact for later!

Zapamiętajcie to na później!

In the winter, the opposite happens.

W zimie jest odwrotnie.

There are many more hours of cooling time

Ziemia stygnie dłużej niż się nagrzewa.

than warming time,

and day after day, this results in a cooling effect.

Dzień po dniu następuje wychłodzenie.

The interesting thing is, as you move north,

Co ciekawe, im bardziej na północ,

the number of daylight hours in summer increases.

tym letni dzień jest dłuższy.

So, Juneau, Alaska would get about 19 hours of daylight

W Juneau na Alasce dzień trwa 19 godzin,

on the same summer day that Tallahassee, Florida gets about 14.

a w Tallahassee na Florydzie 14 godzin.

In fact, in the summertime at the North Pole,

W lecie na Biegunie Północnym

the sun never sets.

słońce w ogóle nie zachodzi.

OK, then, it's all about daylight hours, I've got it!

Czyli chodzi o długość dnia, kapuję!

Well, no, there's another important piece to this puzzle.

Niezupełnie, brakuje jeszcze jednego elementu układanki.

If daylight hours were the only thing

Gdyby sama długość dnia sterowała średnią temperaturą,

that determined average temperature,

wouldn't the North Pole be the hottest place

czy Biegun Północny nie byłby najgorętszym punktem podczas lata,

on Earth in northern summer

because it receives 24 hours of daylight

skoro dzień trwa tam całą dobę

in the months surrounding the summer solstice?

w miesiącach przed i po przesileniu?

But it's the North Pole.

A przecież to Biegun Północny!

There's still icebergs in the water

Pływają góry lodowe,

and snow on the ground.

jest pełno śniegu.

So, what's going on?

O co chodzi?

The Earth is a sphere

Ziemia jest kulą.

and so the amount of solar energy an area receives

Ilość otrzymywanej energii słonecznej

changes based on how high the sun is in the sky,

zmienia się zależnie od wysokości słońca na niebie,

which, as you know, changes during the day

co zmienia się w ciągu dnia,

between sunrise and sunset.

od wschodu do zachodu Słońca.

But, the maximum height also changes during the year,

Maksymalna wysokość zmienia się też w ciągu roku.

with the greatest solar height during the summer months

W lecie jest wyżej.

and highest of all at noon on the summer solstice,

Najwyżej w południe podczas letniego przesilenia,

which is June 21st in the northern hemisphere

czyli na półkuli północnej 21 czerwca,

and December 21st in the southern hemisphere.

a na południowej 21 grudnia.

This is because as the Earth revolves,

Podczas obiegu Ziemi

the northern hemisphere ends up tilted away

północna półkula odchyla się od Słońca zimą,

from the sun in the winter

a pochyla ku niemu latem,

and toward the sun in summer,

which puts the sun more directly overhead

przez co Słońce świeci pod mniejszym kątem

for longer amounts of time.

przez więcej godzin.

Remember those increased summer time daylight hours?

Pamiętacie wydłużone dni w lecie?

And solar energy per square kilometer increases

Energia przypadająca na km2 wzrasta,

as the sun gets higher in the sky.

im wyżej jest słońce na niebie.

So, when the sun's at an angle,

Kiedy słońce świeci pod kątem,

the amount of energy delivered

ilość dostarczonej energii jest mniejsza.

to each square of the sunlit area is less.

Therefore, even though the North Pole is getting 24 hours

Choć na biegunie słońce świeci przez 24 godziny,

of daylight to warm up,

the sunlight it receives is very spread out

światło słoneczne jest bardzo rozproszone.

and delivers less energy than a place further south,

i dostarcza mniej energii niż na południu,

where the sun is higher in the sky

gdzie słońce jest wyżej

because it's more tilted toward the sun.

z powodu mniejszego odchylenia.

Besides, the North Pole has a lot to make up for.

Ponadto biegun północny ma co nadrabiać.

It was cooling down without any sunlight at all

Wychładzał się bez odrobiny słońca

for 6 months straight.

przez całe 6 miesięcy.

So, as the seasons change, wherever you are,

Obserwując w dowolnym miejscu zmiany pór roku,

you can now appreciate not just the beauty of each new season

możesz doceniać nie tylko ich piękno

but the astronomical complexity

ale też astronomiczną złożoność czynników,

that brings them to you.

dzięki którym istnieją.