Why are sharks so awesome? - Tierney Thys

Köpek balıkları neden bu kadar muhteşem? - Tierney Thys

Çeviri: Ramazan Şen Gözden geçirme: Yunus ASIK

Köpek balıkları bazı yerel kültürlerde

Sharks have been celebrated as powerful gods

by some native cultures.

güçlü tanrılar olarak bilinir.

For example, Fijians believe the shark god Dakuwaqa,

Örneğin, Fijililer köpek balığı tanrısı Dakuwaqa'nın

balıkçıları denizdeki tehlikelerden koruduğuna inanırlar.

could protect fisherman from the dangers at sea.

And today, sharks are recognized as apex predators of the world's ocean

Bugün köpek balıkları okyanuslarındaki uç yırtıcılar olarak tanınır

and include some of the Earth's longest living vertebrates.

ve Dünya'nın en uzun yaşayan omurgalıları arasında yer alırlar.

What is it that makes these fish worthy of our ancient legends

Bu balıkları kadim efsanelere konu eden

and so successful in the seas?

ve bu kadar başarılı kılan şey nedir?

Avlanma hünerlerinin çoğu 400 milyon yıldır bilenen

Much of their hunting prowess stems from a unique set of biological traits

honed for more than 400 million years.

biyolojik niteliklerden kaynaklanır.

Kıkırdaklı iskeletleri diğer kemiklerden daha sıkıdır

Their cartilaginous skeletons are less dense than bony ones

and require less energy to move.

ve hareket için daha az enerji gerektirir.

Büyük, yağlı karaciğerleri aerodinamik vücutlarına itme gücü verir

Large oily livers lend buoyancy to their streamlined bodies,

ve kemikli balıkların gövde kasları direkt olarak iskeletlerine bağlıyken,

and while trunk muscles of bony fishes attach directly to their skeletons,

those of sharks also join to their skin.

köpek balıklarında derilerine de bağlıdır.

This special design transforms them into pressurized tubes

Bu özel tasarım, onları basınçlı tüplere dönüştürür,

whose springy skin can efficiently transmit muscular forces to the tail.

böylece elastik derileri etkili bir şekilde kas kuvvetlerini kuyruğa iletir.

Shark skin has additional remarkable features.

Köpek balığı derisinin göze çarpan başka özellikleri de vardır.

Despite its smooth external appearance,

Pürüzsüz dış görünümüne rağmen,

at the micro level, it has a coarse texture

mikro seviyede, binlerce ufak

thanks to thousands of tiny teeth-like scales

"deridişcik" denen dişimsi pullarıyla

called dermal denticles.

kaba bir dokuya sahip.

Each denticle is coated in a substance called enameloid,

Her dişcik enameloid denen maddeyle kaplıdır.

Bu da deriyi sert bir zırha dönüştürür.

which turns the skin into a tough shield.

Plus the structure of denticles varies across the body

Artı, dişciklerin yapısı vücut boyunca değişiklik gösterir

in such a way as to reduce noise and drag

ve köpek balığı suda hareket ederken

when the shark moves through water.

gürültü ve sürüklenmeyi azaltır.

As for the teeth in their mouths,

Ağızlarındaki dişlere gelirsek,

sharks can produce up to 50,000 in a lifetime.

köpek balıkları hayatları boyunca 50 bin diş üretebilir.

On average, they can lose one tooth a week,

Ortalama olarak haftada bir diş kaybederler

and each time that happens,

ve bu meydana geldiğinde

it's rapidly replaced.

hemen yerine yenisi çıkar.

Thanks to a layer of fluoride coating their teeth,

Dişlerindeki florür kaplama tabakası sayesinde

sharks also avoid cavities.

köpek balıklarının dişi çürümez.

Fakat dişler tüm köpek balıklarında aynı değildir.

But teeth aren't the same in all sharks.

They can vary across species and by diet.

Türlere ve beslenme biçimine göre çeşitlilik gösterir.

Some are dense and flattened,

Bazısı yoğun ve düzdür,

useful for crushing mollusks.

yumuşakçaları ezmek kolaylaşır.

Others are needle-like for gripping fish.

Diğerleri balıkları tutmak için iğnemsidir.

The mouths of Great Whites contain pointy lower teeth for holding prey

Büyük Beyazların ağızlarında avları tutmak için sivri alt dişler bulunur

and triangular serrated upper teeth for slicing.

ve doğramak için de üçgen tırtıklı üst dişler vardır.

Bu farklılık köpek balıklarının okyanusta avlarını hedeflemelerine olanak tanır.

This variety enables sharks to target prey in a diversity of ocean environments.

Many species also have another peculiar trait -

Birçok türde de başka hususi özellikler bulunur.

the ability to launch their jaws out of their mouths,

Çenelerini ağızlarından çıkarabilme yeteneği,

open them extra wide,

ağızlarını fazlaca açabilmelerini

and grab prey by surprise.

ve avlarını gafil avlamalarını sağlar.

Evrim sırasında,

Over the course of evolution,

shark brains have expanded,

köpek balığı beyinleri genişlemiş,

coupled with the growth of their sensory organs.

duyumsal organları büyüdükçe ikiye katlanmıştır.

Modern-day sharks can smell a few drops of blood

Günümüz köpek balıkları birkaç damla kanı koklayabilir

and hear sounds underwater from 800 meters away.

ve sualtında 800 metre mesafeden sesleri duyabilirler.

Özellikle düşük frekans için iyi ayarlanmışlardır,

They're particularly well-tuned to low frequencies,

including those emitted by dying fish.

buna ölen balıkların yaydıkları da dahil.

Ve kediler gibi, gözlerinin arkasında tapeta lucida denen

And like cats, they have reflective membranes called tapeta lucida

at the backs of their eyes

yansıtıcı zarlara sahipler,

that dramatically improve their vision in low light.

bu da karanlıkta görüşlerini önemli ölçüde artırır.

As if these heightened abilities weren't enough,

Bu yüksek kabiliyetler yetmezmiş gibi,

sharks have even honed a sixth sense.

köpek balıklarının altıncı hissi de oluşmuştur.

They're able to hunt using a network of electrosensory cells

Lorenzini kabarcığı denilen

elektroduyu hücreleri ağını kullanarak avlanabilirler.

called ampullae of Lorenzini.

Bu hücreler aşırı duyarlı jölelerle doludur

These cells are filled with hypersensitive jelly

which allows them to detect electrical signals from prey,

ve bu da avlarından elektriksel sinyal algılamalarını sağlar,

including the slightest twitch of a muscle.

ufacık bir kas seğirmesi de dahil.

Some of the most iconic shark species,

Çok simgesel köpek balığı türlerinden bazıları,

like Great Whites, Makos, Porbeagles, and Salmon Sharks

- Büyük Beyaz, Mako, Dikburun, Somon gibi -

owe their success to another surprising trait:

başarılarını başka bir özelliğe borçlular:

warm blood inside a cold-blooded creature.

soğuk kanlı bir yaratığın içindeki sıcak kana.

Vücutlarının içinde,

Inside their bodies,

they have bundles of arteries and veins

rete mirabile denilen arter ve

called rete mirabile.

damar demetleri bulunur.

Here, venous blood warmed up by the shark's working muscles

Burada, köpek balığının çalışan kaslarıyla ısınan kirli kan,

passes right next to arteries carrying cold, oxygen-rich blood from the gills.

solungaçtan gelen soğuk, oksijen zengini kanı taşıyan arterin hemen yanından geçer.

This arrangement transfers heat to the blood

Bu tanzim, kana ısı transfer eder,

that gets cycled back to the body's vital organs.

bu da vücudun önemli organlarına geri gelir.

Warmer muscles enable faster, more powerful swimming,

Sıcak kaslar daha hızlı ve güçlü yüzüş sağlarken,

while warmer bellies aid digestion,

sıcak karın sindirime yardımcı olur

and the more rapid development of young in utero.

ve rahimdeki yavrunun daha hızlı gelişmesini sağlar.

And warmer eyes and brains keep the sharks alert in cold waters.

Sıcak göz ve beyin, köpek balıklarını soğuk suda tetikte tutar.

With these amazing adaptations, there's more to revere than fear

Okyanuslarda dolaşan 500 köpek balığı türünün bu şaşırtıcı adaptasyonları

from the 500 shark species roaming our oceans.

korkudan çok hayranlık uyandırıyor.

Unfortunately, one-third of these species are threatened

Ne yazık ki, bu türlerin üçte biri

aşırı avlanma nedeniyle tehdit altında.

due to overfishing.

After millions of years in the making,

Milyonlarca yıllık gelişimden sonra

these apex predators may be meeting their greatest challenge yet.

bu uç yırtıcılar belki de en büyük zorluklarıyla karşı karşıya olabilirler.