Why are sharks so awesome? - Tierney Thys

Dlaczego rekiny są takie świetne? - Tierney Thys

Tłumaczenie: Jakub Kowalczyk Korekta: Rysia Wand

Sharks have been celebrated as powerful gods

Rekiny były wysławiane jako potężni bogowie

by some native cultures.

w niektórych tubylczych kulturach.

For example, Fijians believe the shark god Dakuwaqa,

Na przykład Fidżyjczycy wierzyli, że rekini bóg Dakuwaga

could protect fisherman from the dangers at sea.

może chronić rybaków od zagrożeń na morzu.

And today, sharks are recognized as apex predators of the world's ocean

Dzisiaj rekiny uchodzą za najlepsze drapieżniki w oceanach

and include some of the Earth's longest living vertebrates.

i zaliczane są do najdłużej żyjących kręgowców.

What is it that makes these fish worthy of our ancient legends

Co czyni te ryby wartymi starożytnych legend

and so successful in the seas?

i tak skutecznymi w morzach?

Much of their hunting prowess stems from a unique set of biological traits

W większości ich sprawność w polowaniu pochodzi z wyjątkowego zestawu cech,

honed for more than 400 million years.

szlifowanych przez ponad 400 milionów lat.

Their cartilaginous skeletons are less dense than bony ones

Ich chrzęstne szkielety są mniej zbite niż szkielety kostne

and require less energy to move.

i potrzebują mniej energii do ruchu.

Large oily livers lend buoyancy to their streamlined bodies,

Duża, tłusta wątroba zapewnia wyporność opływowemu tułowiu.

and while trunk muscles of bony fishes attach directly to their skeletons,

Mięśnie tułowia ryb kościstych przylegają bezpośrednio do szkieletu,

those of sharks also join to their skin.

u rekinów przylegają także do skóry.

This special design transforms them into pressurized tubes

Ta specjalna konstrukcja przemienia je w ciśnieniowe tuby,

whose springy skin can efficiently transmit muscular forces to the tail.

których elastyczna skóra wydajnie przekazuje siłę do ogona.

Shark skin has additional remarkable features.

Rekinia skóra ma liczne niezwykłe cechy.

Despite its smooth external appearance,

Wygląda na gładką,

at the micro level, it has a coarse texture

ale w dużym powiększeniu widać szorstką strukturę

thanks to thousands of tiny teeth-like scales

dzięki tysiącom łusek w kształcie zęba

called dermal denticles.

zwanymi ząbkami skórnymi.

Each denticle is coated in a substance called enameloid,

Każdy z nich pokryty jest szkliwem,

which turns the skin into a tough shield.

które zmienia skórę w twardą tarczę.

Plus the structure of denticles varies across the body

Struktura ząbków zmienia się w zależności od części ciała,

in such a way as to reduce noise and drag

co zmniejsza hałas i opór wody

wokół płynącego rekina.

when the shark moves through water.

As for the teeth in their mouths,

Co do zębów,

sharks can produce up to 50,000 in a lifetime.

rekiny mogą wytworzyć ich 50 000 w ciągu całego życia.

On average, they can lose one tooth a week,

Średnio tracą jeden tygodniowo,

and each time that happens,

a ząb jest natychmiast zastępowany.

it's rapidly replaced.

Thanks to a layer of fluoride coating their teeth,

Dzięki warstwie fluorku pokrywającego zęby

sharks also avoid cavities.

rekiny unikają ubytków.

But teeth aren't the same in all sharks.

Nie wszystkie rekinie zęby są takie same.

They can vary across species and by diet.

Różnią się zależnie od gatunku i diety.

Some are dense and flattened,

Niektóre są zbite i płaskie,

useful for crushing mollusks.

co pomaga zgniatać mięczaki.

Others are needle-like for gripping fish.

Inne są w kształcie igły, co pomaga chwytać ryby.

The mouths of Great Whites contain pointy lower teeth for holding prey

Zarłacze białe mają spiczaste dolne zęby do trzymania ofiary

and triangular serrated upper teeth for slicing.

i trójkątne, ząbkowane górne do cięcia.

This variety enables sharks to target prey in a diversity of ocean environments.

Ta różnorodność pozwala rekinom na polowanie w różnych środowiskach.

Many species also have another peculiar trait -

Wiele gatunków ma osobliwą cechę:

the ability to launch their jaws out of their mouths,

zdolność do wystrzelenia szczęki i otwarcia jej bardzo szeroko,

open them extra wide,

and grab prey by surprise.

by złapać ofiarę znienacka.

Over the course of evolution,

W trakcie ewolucji rekinie mózgi urosły

shark brains have expanded,

coupled with the growth of their sensory organs.

razem ze wzrostem narządów czucia.

Modern-day sharks can smell a few drops of blood

Obecne rekiny mogą wyczuć kropelki krwi

and hear sounds underwater from 800 meters away.

i słyszeć dźwięki z odległości 800 metrów.

They're particularly well-tuned to low frequencies,

Szczególnie dobrze słyszą niskie częstotliwości,

including those emitted by dying fish.

emitowane przez umierające ryby.

And like cats, they have reflective membranes called tapeta lucida

Podobnie jak koty, mają na dnie oczu odblaskowe błony, zwane tapeta lucida,

at the backs of their eyes

that dramatically improve their vision in low light.

które poprawiają im wzrok przy słabym świetle.

As if these heightened abilities weren't enough,

Jakby tych zdolności było za mało,

sharks have even honed a sixth sense.

rekiny wykształciły szósty zmysł.

They're able to hunt using a network of electrosensory cells

Mogą polować, używając sieci komórek elektrosensorycznych,

called ampullae of Lorenzini.

zwanych ampułkami Lorenziniego.

These cells are filled with hypersensitive jelly

Komórki te wypełnia ultraczuły żel,

which allows them to detect electrical signals from prey,

który wyczuwa impulsy elektryczne ofiary, nawet najmniejszy skurcz mięśnia.

including the slightest twitch of a muscle.

Niektóre z najbardziej rozpoznawalnych rekinów,

Some of the most iconic shark species,

like Great Whites, Makos, Porbeagles, and Salmon Sharks

takie jak żarłacz biały, mako, lamna, rekiny łososiowe,

owe their success to another surprising trait:

zawdzięczają sukces kolejnej zaskakującej cesze:

warm blood inside a cold-blooded creature.

ciepłej krwi w zimnokrwistym stworzeniu.

Inside their bodies,

Mają organizmie mnóstwo żył i tętnic zwanych siecią dziwną.

they have bundles of arteries and veins

called rete mirabile.

Here, venous blood warmed up by the shark's working muscles

Tam żylna krew rozgrzana dzięki pracy rekinich mięśni

passes right next to arteries carrying cold, oxygen-rich blood from the gills.

płynie obok tętnic z zimną i bogatą w tlen krwią ze skrzeli.

This arrangement transfers heat to the blood

Takie ułożenie przekazuje ciepło krwi, która wraca do ważnych organów.

that gets cycled back to the body's vital organs.

Cieplejsze mięśnie umożliwiają szybsze i energiczniejsze pływanie,

Warmer muscles enable faster, more powerful swimming,

while warmer bellies aid digestion,

a cieplejsze brzuchy wspomagają trawienie i szybszy rozwój młodych w macicy.

and the more rapid development of young in utero.

And warmer eyes and brains keep the sharks alert in cold waters.

Ciepłe oczy i mózgi utrzymują czujność rekinów w zimnej wodzie.

With these amazing adaptations, there's more to revere than fear

Przez niezwykłe przystosowania trzeba raczej szanować niż bać się

from the 500 shark species roaming our oceans.

500 gatunków rekinów krążących po oceanach.

Unfortunately, one-third of these species are threatened

Niestety, jedna trzecia tych gatunków jest zagrożona

due to overfishing.

z powodu nadmiernych połowów.

After millions of years in the making,

Po milionach lat rozwoju

these apex predators may be meeting their greatest challenge yet.

te najlepsze drapieżniki napotkały swoje największe wyzwanie.

[Autor: Tierney Thys Narracja: Pen-Pen Chen]

[Muzyka: David Obuchowski, Brett Bamberger. Animacja: TED-Ed]