How rollercoasters affect your body - Brian D. Avery

2,473,885 views ・ 2018-10-29

TED-Ed


Videoyu oynatmak için lütfen aşağıdaki İngilizce altyazılara çift tıklayınız.

Çeviri: Saliha Karatepeli Gözden geçirme: Nihal Aksakal
00:06
In the summer of 1895, crowds flooded the Coney Island boardwalk
0
6941
5300
1895 yazında, teknolojinin en yeni hızlı tren harikasını görmek için
00:12
to see the latest marvel of roller coaster technology:
1
12241
3814
insanlar Coney Island'a akın etti:
00:16
the Flip Flap Railway.
2
16055
2328
Parande Trenine.
00:18
This was America’s first-ever looping coaster
3
18383
3578
Bu, Amerika'nın ilk dönüşlü hız treniydi
00:21
– but its thrilling flip came at a price.
4
21961
2866
ama heyecan verici parendesi bedelsiz değildi.
00:24
The ride caused numerous cases of severe whiplash,
5
24827
3287
Onu eşsiz kılan döngüsü,
00:28
neck injury and even ejections,
6
28114
3081
defalarca kez kafa ve omurga incinmesi,
00:31
all due to its signature loop.
7
31195
2522
boyun yaralanması hatta fırlamalara sebep oldu.
00:33
Today, coasters can pull off far more exciting tricks,
8
33717
3747
Günümüzde hız trenleri, "heyecanı" hastane ziyaretine
00:37
without resorting to the “thrill” of a hospital visit.
9
37464
3399
dönüştürmeden çok daha heyecan verici numaralarla baş edebiliyor.
00:40
But what exactly are roller coasters doing to your body,
10
40863
3400
Peki hız trenleri tam olarak vücudunuza ne yapıyor
00:44
and how have they managed to get scarier and safer at the same time?
11
44263
4476
ve hem daha korkutucu hem de daha güvenli hale gelmeyi nasıl başardılar?
00:48
At the center of every roller coaster design is gravity.
12
48739
4271
Tüm hız trenlerinin tasarımının merkezi yer çekimine dayanır.
00:53
Unlike cars or transit trains,
13
53010
2262
Araba ve taşıma trenlerinin aksine
00:55
most coasters are propelled around their tracks
14
55272
2992
çoğu hızlı tren raylarında,
00:58
almost entirely by gravitational energy.
15
58264
3696
neredeyse tamamen yer çekimi enerji sayesinde ilerliyor.
01:01
After the coaster crests the initial lift hill,
16
61960
2899
Hız treni ilk kaldırma tepesini aştıktan sonra, çıkışlar için
01:04
it begins an expertly engineered cycle –
17
64859
3319
potansiyel enerji oluşturma ve inişler için kinetik enerji harcamaya dayalı
01:08
building potential energy on ascents and expending kinetic energy on descents.
18
68178
5579
uzmanca tasarlanmış bir döngü başlar.
01:13
This rhythm repeats throughout the ride,
19
73757
2414
Bu ritm tur boyunca devam eder,
01:16
acting out the coaster engineer’s choreographed dance
20
76171
3249
hız treni mühendisinin yer çekimi enerjisi için oluşturduğu
01:19
of gravitational energy.
21
79420
2191
kareografiyle dans eder.
01:21
But there’s a key variable in this cycle that wasn’t always so carefully considered:
22
81611
4819
Fakat bu döngüde her zaman çok dikkate alınmayan bir anahtar değişken var:
01:26
you.
23
86430
1106
Siz.
01:27
In the days of the Flip-Flap,
24
87536
1512
Parende günlerinde,
01:29
ride designers were most concerned with coasters getting stuck
25
89048
3119
tur tasarımcıları en çok hız treninin yolun bir yerinde
01:32
somewhere along the track.
26
92167
1925
sıkışmasından endişeleniyorladı.
01:34
This led early builders to overcompensate,
27
94092
2490
Bu mimarları, trenleri tepeden aşağı fırlatıp
01:36
hurling trains down hills
28
96582
1917
istasyona erişince frene basarak
01:38
and pulling on the brakes when they reached the station.
29
98499
2943
telafi etmeye yönlendirdi.
01:41
But as gravity affects the cars, it also affects the passengers.
30
101442
4263
Durum şu ki, yer çekimi arabalara etki ederken insanlara da ediyor.
01:45
And under the intense conditions of a coaster,
31
105705
2331
Hız treninin kuvvetli şartları altında,
01:48
gravity’s effects are multiplied.
32
108036
2654
yer çekiminin etkisi katlanır.
01:50
There’s a common unit used by jet pilots,
33
110690
2314
Jet pilotları, astronotlar
ve hız treni tasarımcıları tarafından yaygın olarak kullanılan
01:53
astronauts,
34
113004
841
01:53
and coaster designers called “g force”.
35
113845
3210
"g kuvveti" adlı bir birim var.
01:57
One G force is the familiar tug of gravity you feel when standing on Earth
36
117055
4607
Bir G kuvveti ayakta dururken hissettiğinize benzer bir yer çekimi.
02:01
– this is the force of Earth’s gravitational pull on our bodies.
37
121662
4061
Bu dünyanın, bedenlerimiz üzerimizdeki yer çekimi kuvveti.
02:05
But as riders accelerate and decelerate,
38
125723
2964
Biniciler hızlanıp yavaşlarken
02:08
they experience more or less gravitational force.
39
128687
3818
daha fazla ya da daha az yer çekimi kuvveti hissederler.
02:12
Modern ride designers know that the body can handle up to roughly 5 Gs,
40
132505
4730
Modern tur tasarlayıcıları vücudun 5 G kadarını kaldırabileceğini biliyor
02:17
but the Flip-Flap and its contemporaries routinely reached up to 12 Gs.
41
137235
5298
ama parende ve çağdaşları rutin olarak 12 G'ye kadar ulaştı.
02:22
At those levels of gravitational pressure,
42
142533
2356
Bu seviyelerdeki yer çekimi basıncında,
02:24
blood is sent flying from your brain to your feet,
43
144889
3028
kan, beyninizden ayağınıza uçarak giderek
02:27
leading to light-headedness or blackouts
44
147917
2291
beyin bilincini yitirmemeye çabalarken
02:30
as the brain struggles to stay conscious.
45
150208
2744
baş dönmesi ya da baygınlığa sebep olabilir.
02:32
And oxygen deprivation in the retinal cells impairs their ability to process light,
46
152952
5424
Retina hücrelerindeki yetersiz oksijen, ışığı işleme yeteneğini zayıflatıp
02:38
causing greyed out vision or temporary blindness.
47
158376
3589
göz kararmasına ya da geçici körlüğe sebep oluyor.
02:41
If the riders are upside down, blood can flood the skull,
48
161965
3814
Eğer biniciler baş aşağıysa, kan kafatasına akın edebilir
02:45
causing a bout of crimson vision called a “redout”.
49
165779
4038
ve "göze perde inme" olarak adlandırılan kıpkırmızı bir görüşe sebep olabilir.
02:49
Conversely, negative G’s create weightlessness.
50
169817
3669
Buna karşılık, negatif G'ler yer çekimsizliğe sebep oluyor.
02:53
Within the body,
51
173486
905
Kısa süreli yer çekimsizlik,
02:54
short-term weightlessness is mostly harmless.
52
174391
2697
vücut içinde neredeyse zararsızdır.
02:57
It can contribute to a rider’s motion sickness
53
177088
2532
Binicinin yol tutmasına,
02:59
by suspending the fluid in their inner ears
54
179620
2634
dengeyi yöneten iç kulak sıvılarını durdurarak
03:02
which coordinates balance.
55
182254
1512
yardımcı olabilir.
03:03
But the bigger potential danger
56
183766
1561
Daha büyük olası tehlikeyse
03:05
– and thrill –
57
185327
1066
-ve heyecan-
03:06
comes from what ride designers call airtime.
58
186393
3123
tur tasarımcılarının hava zamanı olarak adlandırdığı şeyden geliyor.
03:09
This is when riders typically experience seat separation,
59
189516
3533
Bu genellikle binicilerin koltuktan ayrılması,
hatta gerekli önlemler alınmazsa
03:13
and, without the proper precautions,
60
193049
1791
koltuktan fırlaması gibi durumlarında olur.
03:14
ejection.
61
194840
1103
03:15
The numerous belts and harnesses of modern coasters
62
195943
2711
Modern hız trenleri çok sayıda kemer ve donanımla
03:18
have largely solved this issue,
63
198654
1958
bu problemi büyük ölçüde çözdü
03:20
but the passenger’s ever-changing position can make it difficult
64
200612
3447
fakat binicinin sürekli değişen pozisyonu
neye kemer takılması gerektiğini belirlemeyi zorlaştırabilir.
03:24
to determine what needs to be strapped down.
65
204059
2867
03:26
Fortunately, modern ride designers are well aware
66
206926
2792
Neyse ki, modern tur tasarımcıları
03:29
of what your body, and the coaster,
67
209718
1698
vücudunuzun neyi kaldırıp kaldıramayacağının
03:31
can handle.
68
211416
1119
oldukça farkında.
03:32
Coaster engineers play these competing forces against each other,
69
212535
3537
Hız treni mühendisleri, yoğun basınç anlarını neredeyse basınçsız anlarla
03:36
to relieve periods of intense pressure with periods of no pressure at all.
70
216072
4346
rahatlatmak için bu rekabetçi kuvvetleri birbirine karşı kullanıyor.
03:40
And since a quick transition from positive to negative G-force
71
220418
3240
G-kuvvetinin pozitiften negatife hızlıca dönüşmesi
03:43
can result in whiplash, headaches, and back and neck pain,
72
223658
3554
boyun incinmesine, baş ağrısına, sırt ve boyun ağrısına sebep olabileceğinden
03:47
they avoid the extreme changes in speed and direction
73
227212
3423
eski heyecan yolculuklarında çok yaygın olan hız ve yöndeki
03:50
so common in thrill rides of old.
74
230635
2969
aşırı değişimlerden kaçınıyorlar.
03:53
Modern rides are also much sturdier,
75
233604
2810
Ayrıca, dayanmaları gereken yer çekimi miktarına bakılırsa
03:56
closely considering the amount of gravity they need to withstand.
76
236414
3560
modern hız trenleri daha dayanıklı.
03:59
At 5 G’s, your body feels 5 times heavier;
77
239974
3295
5 G'de vücudunuz 5 kat daha ağır hissedersiniz:
04:03
so if you weigh 100lbs,
78
243269
1669
Eğer 45 kiloysanız,
04:04
you’d exert the weight of 500 lbs on the coaster.
79
244938
3481
hız treninde 225 kg uygulayacaksınız.
04:08
Engineers have to account for the multiplied weight
80
248419
2771
Mühendisler, hız treninin desteklerini tasarlarken
04:11
of every passenger when designing a coaster’s supports.
81
251190
4071
her yolcunun katlanacak kilosunu hesaplamak zorunda.
04:15
Still, these rides aren’t for everyone.
82
255261
2426
Yine de bu turlar her yiğidin harcı değil.
04:17
The floods of adrenaline, light-headedness, and motion sickness
83
257687
3893
Adrenalin akını, baş dönmesi ve yol tutması
04:21
aren’t going anywhere soon.
84
261580
2080
yakın zamanda çözülmeyecek.
04:23
But today’s redundant restraints, 3D modeling and simulation software
85
263660
4786
Günümüzün fazlaca kısıtlamaları, 3D modellemeleri ve yazılım simülasyonları
04:28
have made roller coasters safer and more thrilling than ever.
86
268446
3871
hız trenlerini hiç olmadığı kadar güvenli ve heyecan verici kıldı.
04:32
Our precise knowledge about the limits of the human body
87
272317
2315
İnsan vücudunun sınırlarına dair kesin bilgilerimiz,
04:34
have helped us build coasters that are faster, taller, and loopier
88
274632
4025
daha hızlı, daha uzun, daha kavisli ve tüm bunlarla birlikte raydan çıkmayan
04:38
– and all without going off the rails.
89
278657
2689
hız trenleri yapmamıza yardım etti.
Bu web sitesi hakkında

Bu site size İngilizce öğrenmek için yararlı olan YouTube videolarını tanıtacaktır. Dünyanın dört bir yanından birinci sınıf öğretmenler tarafından verilen İngilizce derslerini göreceksiniz. Videoyu oradan oynatmak için her video sayfasında görüntülenen İngilizce altyazılara çift tıklayın. Altyazılar video oynatımı ile senkronize olarak kayar. Herhangi bir yorumunuz veya isteğiniz varsa, lütfen bu iletişim formunu kullanarak bizimle iletişime geçin.

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7