How rollercoasters affect your body - Brian D. Avery

Çeviri: Saliha Karatepeli Gözden geçirme: Nihal Aksakal

In the summer of 1895, crowds flooded the Coney Island boardwalk

1895 yazında, teknolojinin en yeni hızlı tren harikasını görmek için

to see the latest marvel of roller coaster technology:

insanlar Coney Island'a akın etti:

the Flip Flap Railway.

Parande Trenine.

This was America’s first-ever looping coaster

Bu, Amerika'nın ilk dönüşlü hız treniydi

– but its thrilling flip came at a price.

ama heyecan verici parendesi bedelsiz değildi.

The ride caused numerous cases of severe whiplash,

Onu eşsiz kılan döngüsü,

neck injury and even ejections,

defalarca kez kafa ve omurga incinmesi,

all due to its signature loop.

boyun yaralanması hatta fırlamalara sebep oldu.

Today, coasters can pull off far more exciting tricks,

Günümüzde hız trenleri, "heyecanı" hastane ziyaretine

without resorting to the “thrill” of a hospital visit.

dönüştürmeden çok daha heyecan verici numaralarla baş edebiliyor.

But what exactly are roller coasters doing to your body,

Peki hız trenleri tam olarak vücudunuza ne yapıyor

and how have they managed to get scarier and safer at the same time?

ve hem daha korkutucu hem de daha güvenli hale gelmeyi nasıl başardılar?

At the center of every roller coaster design is gravity.

Tüm hız trenlerinin tasarımının merkezi yer çekimine dayanır.

Unlike cars or transit trains,

Araba ve taşıma trenlerinin aksine

most coasters are propelled around their tracks

çoğu hızlı tren raylarında,

almost entirely by gravitational energy.

neredeyse tamamen yer çekimi enerji sayesinde ilerliyor.

After the coaster crests the initial lift hill,

Hız treni ilk kaldırma tepesini aştıktan sonra, çıkışlar için

it begins an expertly engineered cycle –

potansiyel enerji oluşturma ve inişler için kinetik enerji harcamaya dayalı

building potential energy on ascents and expending kinetic energy on descents.

uzmanca tasarlanmış bir döngü başlar.

This rhythm repeats throughout the ride,

Bu ritm tur boyunca devam eder,

acting out the coaster engineer’s choreographed dance

hız treni mühendisinin yer çekimi enerjisi için oluşturduğu

of gravitational energy.

kareografiyle dans eder.

But there’s a key variable in this cycle that wasn’t always so carefully considered:

Fakat bu döngüde her zaman çok dikkate alınmayan bir anahtar değişken var:

you.

Siz.

In the days of the Flip-Flap,

Parende günlerinde,

ride designers were most concerned with coasters getting stuck

tur tasarımcıları en çok hız treninin yolun bir yerinde

somewhere along the track.

sıkışmasından endişeleniyorladı.

This led early builders to overcompensate,

Bu mimarları, trenleri tepeden aşağı fırlatıp

hurling trains down hills

istasyona erişince frene basarak

and pulling on the brakes when they reached the station.

telafi etmeye yönlendirdi.

But as gravity affects the cars, it also affects the passengers.

Durum şu ki, yer çekimi arabalara etki ederken insanlara da ediyor.

And under the intense conditions of a coaster,

Hız treninin kuvvetli şartları altında,

gravity’s effects are multiplied.

yer çekiminin etkisi katlanır.

There’s a common unit used by jet pilots,

Jet pilotları, astronotlar

ve hız treni tasarımcıları tarafından yaygın olarak kullanılan

astronauts,

and coaster designers called “g force”.

"g kuvveti" adlı bir birim var.

One G force is the familiar tug of gravity you feel when standing on Earth

Bir G kuvveti ayakta dururken hissettiğinize benzer bir yer çekimi.

– this is the force of Earth’s gravitational pull on our bodies.

Bu dünyanın, bedenlerimiz üzerimizdeki yer çekimi kuvveti.

But as riders accelerate and decelerate,

Biniciler hızlanıp yavaşlarken

they experience more or less gravitational force.

daha fazla ya da daha az yer çekimi kuvveti hissederler.

Modern ride designers know that the body can handle up to roughly 5 Gs,

Modern tur tasarlayıcıları vücudun 5 G kadarını kaldırabileceğini biliyor

but the Flip-Flap and its contemporaries routinely reached up to 12 Gs.

ama parende ve çağdaşları rutin olarak 12 G'ye kadar ulaştı.

At those levels of gravitational pressure,

Bu seviyelerdeki yer çekimi basıncında,

blood is sent flying from your brain to your feet,

kan, beyninizden ayağınıza uçarak giderek

leading to light-headedness or blackouts

beyin bilincini yitirmemeye çabalarken

as the brain struggles to stay conscious.

baş dönmesi ya da baygınlığa sebep olabilir.

And oxygen deprivation in the retinal cells impairs their ability to process light,

Retina hücrelerindeki yetersiz oksijen, ışığı işleme yeteneğini zayıflatıp

causing greyed out vision or temporary blindness.

göz kararmasına ya da geçici körlüğe sebep oluyor.

If the riders are upside down, blood can flood the skull,

Eğer biniciler baş aşağıysa, kan kafatasına akın edebilir

causing a bout of crimson vision called a “redout”.

ve "göze perde inme" olarak adlandırılan kıpkırmızı bir görüşe sebep olabilir.

Conversely, negative G’s create weightlessness.

Buna karşılık, negatif G'ler yer çekimsizliğe sebep oluyor.

Within the body,

Kısa süreli yer çekimsizlik,

short-term weightlessness is mostly harmless.

vücut içinde neredeyse zararsızdır.

It can contribute to a rider’s motion sickness

Binicinin yol tutmasına,

by suspending the fluid in their inner ears

dengeyi yöneten iç kulak sıvılarını durdurarak

which coordinates balance.

yardımcı olabilir.

But the bigger potential danger

Daha büyük olası tehlikeyse

– and thrill –

-ve heyecan-

comes from what ride designers call airtime.

tur tasarımcılarının hava zamanı olarak adlandırdığı şeyden geliyor.

This is when riders typically experience seat separation,

Bu genellikle binicilerin koltuktan ayrılması,

hatta gerekli önlemler alınmazsa

and, without the proper precautions,

koltuktan fırlaması gibi durumlarında olur.

ejection.

The numerous belts and harnesses of modern coasters

Modern hız trenleri çok sayıda kemer ve donanımla

have largely solved this issue,

bu problemi büyük ölçüde çözdü

but the passenger’s ever-changing position can make it difficult

fakat binicinin sürekli değişen pozisyonu

neye kemer takılması gerektiğini belirlemeyi zorlaştırabilir.

to determine what needs to be strapped down.

Fortunately, modern ride designers are well aware

Neyse ki, modern tur tasarımcıları

of what your body, and the coaster,

vücudunuzun neyi kaldırıp kaldıramayacağının

can handle.

oldukça farkında.

Coaster engineers play these competing forces against each other,

Hız treni mühendisleri, yoğun basınç anlarını neredeyse basınçsız anlarla

to relieve periods of intense pressure with periods of no pressure at all.

rahatlatmak için bu rekabetçi kuvvetleri birbirine karşı kullanıyor.

And since a quick transition from positive to negative G-force

G-kuvvetinin pozitiften negatife hızlıca dönüşmesi

can result in whiplash, headaches, and back and neck pain,

boyun incinmesine, baş ağrısına, sırt ve boyun ağrısına sebep olabileceğinden

they avoid the extreme changes in speed and direction

eski heyecan yolculuklarında çok yaygın olan hız ve yöndeki

so common in thrill rides of old.

aşırı değişimlerden kaçınıyorlar.

Modern rides are also much sturdier,

Ayrıca, dayanmaları gereken yer çekimi miktarına bakılırsa

closely considering the amount of gravity they need to withstand.

modern hız trenleri daha dayanıklı.

At 5 G’s, your body feels 5 times heavier;

5 G'de vücudunuz 5 kat daha ağır hissedersiniz:

so if you weigh 100lbs,

Eğer 45 kiloysanız,

you’d exert the weight of 500 lbs on the coaster.

hız treninde 225 kg uygulayacaksınız.

Engineers have to account for the multiplied weight

Mühendisler, hız treninin desteklerini tasarlarken

of every passenger when designing a coaster’s supports.

her yolcunun katlanacak kilosunu hesaplamak zorunda.

Still, these rides aren’t for everyone.

Yine de bu turlar her yiğidin harcı değil.

The floods of adrenaline, light-headedness, and motion sickness

Adrenalin akını, baş dönmesi ve yol tutması

aren’t going anywhere soon.

yakın zamanda çözülmeyecek.

But today’s redundant restraints, 3D modeling and simulation software

Günümüzün fazlaca kısıtlamaları, 3D modellemeleri ve yazılım simülasyonları

have made roller coasters safer and more thrilling than ever.

hız trenlerini hiç olmadığı kadar güvenli ve heyecan verici kıldı.

Our precise knowledge about the limits of the human body

İnsan vücudunun sınırlarına dair kesin bilgilerimiz,

have helped us build coasters that are faster, taller, and loopier

daha hızlı, daha uzun, daha kavisli ve tüm bunlarla birlikte raydan çıkmayan

– and all without going off the rails.

hız trenleri yapmamıza yardım etti.