How rollercoasters affect your body - Brian D. Avery

Tłumaczenie: Patrycja Klama Korekta: Rysia Wand

In the summer of 1895, crowds flooded the Coney Island boardwalk

W lecie 1895 roku nadmorską promenadę na Coney Island zalały tłumy ludzi,

to see the latest marvel of roller coaster technology:

którzy chcieli zobaczyć najnowszą wersję kolejki górskiej:

the Flip Flap Railway.

Flip Flap Railway.

This was America’s first-ever looping coaster

Była to pierwsza w Ameryce kolejka z pętlą,

– but its thrilling flip came at a price.

ale zapierający dech w piersiach obrót kosztował.

The ride caused numerous cases of severe whiplash,

Jazda kolejką powodowała wiele poważnych urazów karku,

neck injury and even ejections,

a nawet wypadnięcie z kolejki,

all due to its signature loop.

a to wszystko dzięki sławnej pętli.

Today, coasters can pull off far more exciting tricks,

Dzisiaj kolejki górskie mają bardziej ekscytujące atrakcje

without resorting to the “thrill” of a hospital visit.

bez emocjonujących wizyt w szpitalu.

But what exactly are roller coasters doing to your body,

Ale co właściwie kolejki górskie robią organizmowi?

and how have they managed to get scarier and safer at the same time?

I w jaki sposób mogą być jednocześnie bardziej przerażające i bezpieczne?

At the center of every roller coaster design is gravity.

Sedno każdej wersji kolejek górskich to grawitacja.

Unlike cars or transit trains,

W przeciwieństwie do samochodów czy pociągów

most coasters are propelled around their tracks

większość kolejek górskich porusza się po torach

almost entirely by gravitational energy.

prawie wyłącznie dzięki sile grawitacji.

After the coaster crests the initial lift hill,

Kiedy kolejka wjedzie już na pierwsze wzniesienie,

it begins an expertly engineered cycle –

zaczyna się dokładnie zaprojektowany cykl,

building potential energy on ascents and expending kinetic energy on descents.

zbierający energię potencjalną na wjazdach

i uwalniający na zjazdach energię kinetyczną.

This rhythm repeats throughout the ride,

Taki rytm powtarza się na całej trasie,

acting out the coaster engineer’s choreographed dance

to pokaz choreografii inżyniera kolejki, opartej na grawitacji.

of gravitational energy.

But there’s a key variable in this cycle that wasn’t always so carefully considered:

Ale w tym cyklu jest pewna kluczowa zmienna,

która nie zawsze była brana pod uwagę.

you.

Ty.

In the days of the Flip-Flap,

W czasach Flip-Flapa

ride designers were most concerned with coasters getting stuck

twórcy kolejek najbardziej głowili się nad tym,

żeby kolejka nie stanęła na środku trasy.

somewhere along the track.

This led early builders to overcompensate,

Przez to wielu budowniczych przesadzało,

hurling trains down hills

kolejka mknęła w dół,

and pulling on the brakes when they reached the station.

a na stacji była zatrzymywana hamulcami.

But as gravity affects the cars, it also affects the passengers.

Ale grawitacja ma wpływ zarówno na wagonik jak i na pasażerów.

And under the intense conditions of a coaster,

W tych ekstremalnych warunkach

gravity’s effects are multiplied.

działanie grawitacji jest większe.

There’s a common unit used by jet pilots,

Jednostka powszechnie używana przez pilotów szybowców,

astronauts,

and coaster designers called “g force”.

astronautów i twórców kolejek

- to jednostka nazywana "g".

One G force is the familiar tug of gravity you feel when standing on Earth

Jedno g równa się grawitacji, którą czujesz, stojąc na Ziemi.

– this is the force of Earth’s gravitational pull on our bodies.

To siła przyciągania grawitacyjnego na Ziemi.

But as riders accelerate and decelerate,

Jednak gdy pasażerowie kolejki przyspieszają i zwalniają,

they experience more or less gravitational force.

odczuwają wahania siły grawitacji.

Modern ride designers know that the body can handle up to roughly 5 Gs,

Dzisiaj twórcy kolejek wiedzą, że ciało może wytrzymać siłę prawie 5 g,

but the Flip-Flap and its contemporaries routinely reached up to 12 Gs.

ale na Flip-Flapie i innych kolejkach często osiągano nawet 12 g.

At those levels of gravitational pressure,

Przy takiej sile grawitacji

blood is sent flying from your brain to your feet,

krew przemieszcza się z mózgu do stóp,

leading to light-headedness or blackouts

co prowadzi do zawrotów głowy czy utraty przytomności,

as the brain struggles to stay conscious.

ponieważ mózg walczy o utrzymanie świadomości.

And oxygen deprivation in the retinal cells impairs their ability to process light,

Niedobór tlenu w siatkówce osłabia zdolność postrzegania światła,

causing greyed out vision or temporary blindness.

co powoduje zaburzenia widzenia i krótkotrwałą ślepotę.

If the riders are upside down, blood can flood the skull,

Kiedy pasażerowie są do góry nogami, krew zalewa im czaszkę,

causing a bout of crimson vision called a “redout”.

co powoduje, że nagle widzą wszystko w purpurze.

Conversely, negative G’s create weightlessness.

Z drugiej strony negatywna siła g powoduje nieważkość.

Within the body,

Krótkotrwała nieważkość jest dla organizmu zazwyczaj nieszkodliwa.

short-term weightlessness is mostly harmless.

Może przyczyniać się do choroby lokomocyjnej,

It can contribute to a rider’s motion sickness

by suspending the fluid in their inner ears

zatrzymując płyn w uchu środkowym, które odpowiada na równowagę.

which coordinates balance.

But the bigger potential danger

Ale źródłem jeszcze większego ryzyka i dreszczu emocji

– and thrill –

comes from what ride designers call airtime.

jest to, co twórcy kolejek nazywają "airtime",

This is when riders typically experience seat separation,

czyli moment, w którym pasażerowie odrywają się od siedzeń,

and, without the proper precautions,

a bez odpowiednich środków ostrożności

ejection.

mogą wypaść.

The numerous belts and harnesses of modern coasters

Pasy i uprzęże w nowoczesnych kolejkach

have largely solved this issue,

rozwiązały ten problem,

but the passenger’s ever-changing position can make it difficult

ale ciągłe zmiany pozycji pasażerów sprawiają, że trudno jest określić,

to determine what needs to be strapped down.

co i gdzie trzeba zapiąć.

Fortunately, modern ride designers are well aware

Na szczęście współcześni twórcy kolejek dobrze wiedzą,

of what your body, and the coaster,

co potrafi znieść twój organizm i kolejka.

can handle.

Coaster engineers play these competing forces against each other,

Konstruktorzy kolejek przeplatają te przeciwne sobie siły,

to relieve periods of intense pressure with periods of no pressure at all.

aby silne przyciąganie zrekompensować okresem bez jakiegokolwiek przyciągania.

And since a quick transition from positive to negative G-force

Nagłe przejście z dodatniej do ujemnej siły g

can result in whiplash, headaches, and back and neck pain,

może powodować urazy karku, ból głowy, pleców i karku,

they avoid the extreme changes in speed and direction

dlatego dzisiaj unika się nagłych zmian prędkości i kierunku jazdy,

so common in thrill rides of old.

które były tak częste w starych kolejkach.

Modern rides are also much sturdier,

Współczesne kolejki są też bardziej wytrzymałe,

closely considering the amount of gravity they need to withstand.

biorąc pod uwagę siłę grawitacji, którą muszą wytrzymać.

At 5 G’s, your body feels 5 times heavier;

Przy sile 5 g twoje ciało jest 5 razy cięższe,

so if you weigh 100lbs,

więc przy wadze 50 kg

you’d exert the weight of 500 lbs on the coaster.

wywierasz na kolejkę nacisk 250 kg.

Engineers have to account for the multiplied weight

Konstruktorzy muszą brać pod uwagę zwiększony ciężar pasażerów

of every passenger when designing a coaster’s supports.

podczas projektowania podpór kolejki.

Still, these rides aren’t for everyone.

Takie kolejki nie są dla każdego.

The floods of adrenaline, light-headedness, and motion sickness

Przypływ adrenaliny, zawroty głowy i choroba lokomocyjna

aren’t going anywhere soon.

szybko nie znikną,

But today’s redundant restraints, 3D modeling and simulation software

ale współczesne dodatkowe zabezpieczenia, modelowanie 3D i symulacje sprawiają,

have made roller coasters safer and more thrilling than ever.

że kolejki są bezpieczniejsze i bardziej ekscytujące niż kiedykolwiek.

Our precise knowledge about the limits of the human body

Dokładna wiedza na temat ograniczeń ludzkiego ciała

have helped us build coasters that are faster, taller, and loopier

pomaga nam budować kolejki, które są szybsze, wyższe i bardziej zakręcone,

– and all without going off the rails.

a to wszystko bez wypadania z torów.