History vs. Tamerlane the Conqueror - Stephanie Honchell Smith

Çeviri: Gözde Alpçetin Gözden geçirme: İlker ÖZBAŞ

He was born in the 1330s in the Chaghatayid Khanate

Orta Asya’da bir zamanların Moğol İmparatorluğu olan

formerly the Mongol Empire in Central Asia.

Çağatay Hanlığında 1330′larda doğmuştu.

On the unforgiving steppe, he rose from a lowly sheep thief

Merhametsiz bozkırlarda, bir koyun hırsızından

to become one of history’s greatest conquerors,

tarihin en büyük fatihlerinden birine dönüştü,

uniting nearly all of Central Asia, Afghanistan, and Iran under his rule.

neredeyse tüm Orta Asya’yı, Afganistan’ı ve İran’ı kendi hükmü altında topladı.

But was he a great state builder or a bloodthirsty tyrant?

Ama büyük bir devlet kurucusu muydu yoksa kana susamış bir zalim mi?

Sessizlik! Sessizlik! Bugün mahkemede kimler varmış bakalım?

Order! Order! Who do we have on the stand today?

Tamer...lane?

Timur...lenk?

That wasn’t his name, your Honor.

Bu, onun ismi değildi, sayın Yargıç.

The great Timur— meaning iron— was nicknamed “Timur the lame”

Demir anlamına gelen Timur’a bacağındaki ve kolundaki kalıcı yaralarla

by enemies who mocked permanent injuries to his leg and arm.

dalga geçen düşmanları tarafından “Aksak Timur” lakabı takılmıştı.

Injuries he sustained raiding a rival tribe’s sheep herd—

Rakip kabilenin koyun sürüsüne saldırırken bu yaraları edinmişti—

he was a thief and a scoundrel from the start!

en başından beri bir hırsız ve alçaktı!

Maybe— we actually don’t know for sure— but even if that’s true,

Belki de— kesin olarak bilmiyoruz aslında— ama bu doğru olsa bile

raiding rivals was just part of nomadic life at the time.

o zamanlar rakip kabilelere saldırmak göçebe hayatın bir parçasıydı sadece.

Timur was not born into a ruling family,

Timur kraliyet ailesine doğmamıştı

so he had to prove his worth through daring and horsemanship.

dolayısıyla cesaret ve binicilikle değerini kanıtlamak zorundaydı.

He was hardly a commoner.

Tam olarak halk tabakasından değildi.

Timur’s family was minor nobility.

Timur’un ailesi ikincil soylulardandı.

His uncle and brother-in-law were high-ranking officials.

Amcası ve eniştesi üst düzey memurlardı.

And when they trusted Timur on a diplomatic mission,

Diplomatik bir görevde Timur’a güvendiklerinde ise

he defected to a rival khan!

rakip bir hanlığa kaçtı!

Strategic maneuvering!

Stratejik bir manevraymış!

He reconciled with his uncle and brother-in-law soon after.

Çok geçmeden amcası ve eniştesiyle barıştı.

Only for long enough to consolidate his own power.

Kendi gücünü toplayana kadar sadece.

Then he went to battle against his brother-in-law—

Sonra eniştesine karşı savaştı—

supposedly his closest ally.

sözde en yakın müttefiki olacaktı.

He was assassinated, and Timur seized power!

Suikasta uğradı ve Timur yönetimi ele geçirdi!

They may have been friends,

Dost olabilirlermiş

but he was a corrupt man who alienated a lot of people.

fakat birçok kişiyi uzaklaştıran yozlaşmış bir adamdı.

Timur was right to oust him.

Timur onun ayağını kaydırmakta haklıydı.

Afterward, he managed to reunite most of the khanate’s territories

Sonra hanlığın çoğu toprağını yeniden bir araya getirmeyi

and put an end to decades of bloody infighting.

ve on yıllardır devam eden kanlı iç çatışmayı sonlandırmayı başardı.

Okay, so where are we? I can hardly keep up.

Pekala, hangi zamandayız şimdi? Zar zor yetişebiliyorum.

1370, your honor.

1370, sayın Yargıç.

And he’s khan now?

Peki şimdi bir han mı?

Well, not quite.

Yani, tam olarak değil.

Timur was not a direct descendant of Genghis Khan,

Timur, doğrudan Cengiz Han’ın soyundan gelmiyordu

so he couldn’t claim the title.

bu yüzden hak iddia edemiyordu.

Instead, he appointed figurehead khans and referred to himself as amir,

Bunun yerine sembolik hanlar atayıp kendini emir veya komutan,

or commander, and later as güregen, or son-in-law,

Cengiz Han soyundan gelen bir kadınla evlendikten sonra da

after he married a woman who was descended from Genghis Khan.

güregen veya diğer bir isimle damat olarak tanıttı.

He claimed to be a divinely ordained protector of the Mongol and Muslim worlds,

Moğol ve İslam dünyasının kutsal koruyucusu olduğunu iddia etti

yet he undermined both Mongol and Muslim power

fakat komşularına durmak bilmeden savaş açarak

by relentlessly waging war against his neighbors,

hem Moğol hem de İslam gücünü sarstı,

weakening them so much that Christian Europe romanticized him as an ally.

o kadar güçsüzleştirdi ki Hristiyan Avrupa onu bir müttefik olarak görüyordu.

His campaigns killed as many as 17 million people!

Seferleri 17 milyon kadar insanı öldürdü!

Propaganda.

Propaganda.

Timur’s official biographies deliberately exaggerated the number of deaths

Timur’un resmi biyografileri isyanları engellemek için

to deter rebellions.

ölü sayısını bilerek abartıyordu.

Like the Mongols, Timur offered cities the chance to surrender

Moğollar gibi Timur da şehirlere teslim olma şansı sundu

and only ordered massacres if they revolted.

ve sadece karşı gelirlerse katliam yaptı.

He rebuilt irrigation canals to support agriculture,

Tarımı desteklemek için sulama kanalları inşa etti

and regularly distributed food to the poor.

ve düzenli olarak yoksullara yemek dağıttı.

Just in his hometown of Kesh,

Sadece memleketi Kesh’de

he paid for the meat of 20 sheep to be given to the poor every day.

her gün yoksullara verilmek üzere 20 koyun etinin parasını karşıladı.

His campaigns were brutal,

Seferleri acımasızdı

but by unifying Central Asia, Afghanistan, and Iran,

fakat Orta Asya’yı, Afganistan’ı ve İran’ı birleştirerek

he was also able to reinvigorate the Silk Road.

aynı zamanda İpek Yolu’nu da canlandırabildi.

Much of Eurasia benefited from the revival of long-distance trade,

Avrasya’nın çoğu şehirlerarası ticaretin canlanmasından yararlandı

and Central Asian cities, such as Samarkand and Herat,

ve Semerkant ile Herat gibi Orta Asya şehirleri

became thriving commercial hubs under his rule.

yönetimi altında gelişen ticaret noktaları haline geldiler.

And meanwhile, other cities like Baghdad, Aleppo, and Delhi

Bu esnada Bağdat, Halep ve Delhi gibi diğer şehirler

were plundered and burned and took decades to recover.

yağmalanıyor ve yakılıyordu ve kendilerine gelmeleri on yıllar sürdü.

This illiterate warlord destroyed centuries’ worth of cultural heritage,

Bu cahil savaş ağası yüzyıllık kültürel mirası yok etti,

leaving nothing but pyramids of skulls in his wake.

ardında kafatası piramitlerinden başka bir şey bırakmadı.

Timur may have been illiterate,

Timur’un okuma yazması olmayabilir

but he was also an active patron of culture and the arts.

fakat kültür ve sanatın etkin müdavimlerinden biriydi.

During his conquests, he spared artisans and scholars,

Fetihleri sırasında sanatçıları ve alimleri esirgeyip

sending them to work on public projects like schools and mosques.

onları okul ve camiler gibi kamusal projelerde çalışmaya yolladı.

Unlike many women in the world at the time,

O zamanki dünyadaki birçok kadının aksine

his wives, daughters, and daughters-in-law

eşleri, kızları ve gelinleri

were highly educated and politically active.

iyi eğitimlilerdi ve siyasette de aktiflerdi.

Timur also personally met with— and impressed—

Timur aynı zamanda Şam’da meşhur Arap tarihçi İbn Haldun ile

the famed Arab historian Ibn Khaldun in Damascus,

bizzat tanıştı ve onu etkiledi

and he so thoroughly mastered chess that he is said to have enjoyed

ve satrançta o kadar ustalaşmış ki

onun adını verdikleri daha karışık bir varyanttan çok keyif aldığı söyleniyor.

a more complex variant that was named for him.

So what happened after that?

Peki sonra ne oldu?

Timur died from an illness in 1405, when he was likely in his early 70s.

Timur 1405′te, muhtemelen 70′li yaşların başında bir hastalıktan vefat etti.

The empire he founded lasted another hundred years,

Kurduğu imparatorluk bir yüzyıl daha dayandı,

ushering in an architectural, artistic, literary and scientific renaissance

tüm Orta Asya’da mimari, sanatsal, edebi ve bilimsel rönesansa öncellik etti.

across Central Asia.

In Samarkand, Timur’s grandson, Ulugh Beg,

Semerkant’ta Timur’un torunu Uluğ Bey

built the largest astronomical observatory in the world at the time.

o zamanın dünyadaki en büyük astronomik gözlemevini inşa etti.

Even after the fall of Timur's empire,

Timur’un imparatorluğunun çöküşünden sonra bile

his descendant Babur re-established himself in India,

torunu Babür, Hindistan’da kendini yeniden var etti

founding the Mughal Empire,

ve Babür İmparatorluğu’nu kurdu,

which would become home to nearly a quarter of the world’s population

bu imparatorluk dünya nüfusunun neredeyse çeyreğine ev sahipliği yapacak

and which built such splendors as the Red Fort and Taj Mahal.

ve Kızıl Kale ile Tac Mahal gibi görkemleri inşa edecekti.

Timur's legacy is still celebrated in monuments across Central Asia,

Timur’un mirası tüm Orta Asya’da halen abidelerde anılıyor,

where he is remembered as “Buyuk Babamiz” or “our great forefather.”

“Büyük Babamız” denilerek hatırlanıyor.

And yet today in Europe, India, and much of the Middle East,

Fakat bugün Avrupa, Hindistan ve Orta Doğu’nun çoğunda

he's remembered as a butcher.

bir cani olarak hatırlanıyor.

That’s more reflection of the success of his own propaganda

Bu, bizzat kendisinden çok

propagandasının başarısının bir yansıması.

than of the man himself.

Hold on now, I think I’ve almost got the king cornered!

Bekleyin, sanırım kralı neredeyse köşeye sıkıştırdım!

Emerging from relative obscurity, Timur’s conquests formed a legacy

Gördüğümüz kadarıyla Timur’un fetihleri bugün bile yargılanmaya devam eden

lasting nearly 500 years that remains on trial even today.

neredeyse 500 yıllık bir miras yaratmış.