How the Mongols used horses to create an empire - William T. Taylor

Tłumaczenie: Paulina Kaniewska Korekta: Ola Królikowska

People have been captivated by horses for a long time.

Ludzie zachwycają się końmi od niepamiętnych czasów.

They appear more than any other animal in cave paintings

Pojawiają się one częściej niż inne zwierzęta

na malowidłach naskalnych

dating back 30,000 years.

datowanych na 30 tysięcy lat p.n.e.

But how did horses make the journey from wild animals

Jak to się jednak stało, że te dzikie zwierzęta

to ones humans could hitch themselves to and even ride,

zostały przyzwyczajone do chodzenia w zaprzęgu, a nawet pod siodłem,

determining the fate of civilizations and dramatically altering history?

co przesądziło o losach wielu cywilizacji i diametralnie zmieniło bieg historii?

Equids originally evolved in North America.

Koniowate po raz pierwszy pojawiły się w Ameryce Północnej.

Sometime after 4 million years ago,

Jakieś cztery miliony lat temu starożytne gatunki z rodziny koniowatych

ancient equid species began trotting across the Bering land bridge.

pokonały most lądowy przez Cieśninę Beringa.

Eventually, they spread through Eurasia and into Africa,

Z czasem rozprzestrzeniły się na terenach Eurazji i Afryki,

diversifying into the lineages that would lead to modern-day horses,

różnicując się na linie,

które doprowadziły do powstania dzisiejszych koni, osłów i zebr.

donkeys, and zebras.

Early humans, including generations of the first people to live in the Americas,

Nasi dalecy przodkowie, w tym pokolenia pierwszych mieszkańców obu Ameryk,

hunted wild horses, sometimes fashioning their bones into tools.

polowali na dzikie konie, a z ich kości robili czasem narzędzia.

Then, between 15,000 and 5,000 years ago,

W czasach późniejszych, między 15 000 a 5000 lat temu,

likely because of a changing climate, hunting by humans,

zapewne wskutek zmian klimatycznych, polowań i rywalizacji z bizonami,

and competition with bison,

horses disappeared from the American archaeological record.

amerykańskie konie wyginęły - brak jest późniejszych śladów ich obecności.

But they’d be back eventually.

Jednak ich zniknięcie nie było ostateczne.

In the meantime, on the other side of the world around 2,000 BCE,

Tymczasem około 2000 lat p.n.e. po drugiej stronie globu

something very consequential happened:

zdarzyła się rzecz o doniosłych konsekwencjach.

people on the western Eurasian steppe domesticated horses.

Konie zostały udomowione przez mieszkańców zachodnioeuroazjatyckich stepów.

By then, people in western Asia had already domesticated many animals

Już wcześniej udomowili oni wiele zwierząt,

and begun using some of them to pull carts.

a niektóre wykorzystywali do ciągnięcia wozów.

But, because horses were generally faster and more difficult to control,

Ale ponieważ konie poruszały się szybciej i trudniej było nad nimi zapanować,

steppe people developed a bridle-and-bit system

ludy stepowe opracowały system uprzęży składający się z uzdy i wędzidła

and chariots with lighter, spoked wheels.

oraz rydwany o lżejszych kołach ze szprychami.

Horses were soon integrated into many ancient cultures.

Wkrótce konie stały się nieodłączną częścią starożytnych kultur.

In contrast with horse-drawn charioteering,

Wydaje się, że powożenie rydwanami ciągniętymi przez konie

horseback riding appears to have been less common at first.

było początkowo popularniejsze niż jazda wierzchem.

Archaeological evidence suggests that people who did mount horses

Ślady archeologiczne wskazują na to,

że ludzie, którzy dosiadali koni w dalekiej przeszłości,

during this early stage

did so without structured saddles or stirrups.

próbowali tego bez siodeł i strzemion.

This sometimes altered or damaged the skeletons of riders and horses alike.

Wskazują na to zdeformowane lub uszkodzone szkielety

zarówno jeźdźców, jak i rumaków.

People continued breeding for less aggressive horses

Ludzie dążyli do wyhodowania ras koni, które byłyby potulniejsze,

with greater endurance and weight-bearing abilities.

bardziej wytrzymałe i zdolne dźwigać więcej.

And they developed techniques and tools for improved control and comfort.

Opracowali techniki i narzędzia

zwiększające kontrolę nad koniem i poprawiające komfort jazdy.

After around 1000 BCE,

Około 1000 lat p.n.e.

cavalry appeared in combat across much of Asia.

na większości terenów Azji pojawiło się wojsko walczące konno.

Riders of steppe and desert cultures became renowned

Stepowe i pustynne ludy słynęły z umiejętności jeździeckich.

for their prowess on horseback.

Ceremonial horse sacrifice also made its way into the funerary traditions

W pewnych kulturach ofiary z koni stały się częścią tradycji pogrzebowych.

of some cultures.

One royal Scythian burial site from around the 9th century BCE

W pozostałościach jednego ze scytyjskich cmentarzysk z IX wieku p.n.e.

contained the remains of approximately 200 horses fitted with riding gear.

znaleziono szkielety około 200 koni w uprzężach.

Officials in ancient China recognized how advantageous horses were

W starożytnych Chinach urzędnicy zdawali sobie sprawę,

jak wielką przewagę nad sąsiadami dają konie,

for their neighbors

and some coveted larger numbers of them for their own empire.

dlatego dążyli do tego, żeby cesarstwo dysponowało większą ich liczbą.

Around 100 BCE, the Chinese emperor reportedly ordered a 30,000-man army west

Około 100 roku p.n.e.

cesarz chiński wysłał ponoć 30-tysięczną armię na zachód,

that laid siege to a city and had its king killed—

która przypuściła oblężenie na miasto

i doprowadziła do zabicia tamtejszego króla,

all for 3,000 of the so-called “heavenly horses” of Ferghana.

żeby wejść w posiadanie 3000 “niebiańskich wierzchowców”.

Between the 4th and 8th centuries CE,

Między IV a VIII wiekiem naszej ery

steppe horsemen spread riding technologies like stirrups across cultures.

wynalazki stepowych jeźdźców, jak strzemiona, dotarły do innych kultur.

And nomadic groups eventually coalesced into unstoppable forces on horseback.

Połączone siły koczowniczych ludów konno stały się potęgą nie do zatrzymania.

The Mongol Empire rose to power in the 13th century,

W XIII wieku imperium mongolskie rosło w siłę.

and raided, traded, and toppled empires over previously unthinkable distances.

Mongołowie grabili, handlowali i podbijali kolejne ziemie,

pokonując odległości wcześniej nie do pomyślenia.

They developed a horse-backed postal relay system

Stworzyli pocztę konną, system dostarczania przesyłek,

that stretched more than 60,000 kilometers.

który obejmował zasięgiem przeszło 60 000 kilometrów.

Their imperial successes relied on the well-being of their horses—

Mongolscy chanowie zdawali sobie sprawę, że ich podboje zależą od dobrostanu koni.

and leaders knew it.

In 1252, before launching his next military campaigns,

W 1252 roku przed kolejną wyprawą wojenną

Möngke Khan sent officials ahead to prohibit cattle grazing

wielki chan Mongke wysłał urzędników przodem, żeby zakazali wypasu bydła

so there’d be plentiful pastureland for their steeds.

i zapewnili tym samym bogate pastwiska dla rumaków.

Horses continued to spread,

Konie rozprzestrzeniały się dalej.

eventually spurring equestrian empires reaching a south of the Sahara.

“Końskie imperia” objęły południe Sahary.

By the mid-14th century, the Mali Empire was said to have had

W połowie XIV wieku imperium Mali miało ponoć ponad 10 000 konnych.

a cavalry of more than 10,000

that controlled some 1 million square kilometers of West Africa.

To zachodnioafrykańskie państwo obejmowało około miliona kilometrów kwadratowych.

And by 1500, horses were finally reintroduced to the Americas.

Natomiast pod koniec XV wieku konie ponownie pojawiły się w obu Amerykach.

They appear to have escaped Spanish control rapidly

Z hiszpańskich rąk szybko trafiły do rdzennej ludności Ameryk,

as Indigenous people from the Pampas to the Great Plains

zarówno do ludów pamp Ameryki Południowej, jak i Wielkich Równin,

exchanged them via expansive trade networks.

a to dzięki szeroko zakrojonym wymianom handlowym.

Colonization and trade spread horses even further around the globe.

Kolonizacja i handel doprowadziły do dalszego upowszechnienia koni.

And well into the 20th century they were a widespread and essential means

W XX wieku zwierzęta te stanowiły już podstawowy środek transportu.

of travel and transport.

This didn’t come without problems:

Nie obyło się to jednak bez problemów.

issues of hygiene and animal welfare emerged,

Doszły do głosu kwestie higieny i dobrostanu zwierząt,

especially in cities.

zwłaszcza w miastach.

And many human hubs transformed with the introduction

Wiele skupisk ludzkich przeszło przemianę

wraz z zastąpieniem żywych zwierząt końmi mechanicznymi.

of non-living modes of transport, like the automobile.

Nevertheless, people have maintained their multifaceted relationships with horses—

Jednak pojawienie się aut nie oznaczało kresu złożonej relacji człowieka z końmi,

riding, herding, racing, or admiring them—

ujeżdżanymi, zaganianymi, wystawianymi w gonitwach i podziwianymi

from the steppes of Mongolia to the prairies of Montana,

wszędzie na świecie od stepów Mongolii po prerie Montany.

ever since.