Radioactivity: Expect the unexpected - Steve Weatherall

Transcriber: Andrea McDonough Reviewer: Bedirhan Cinar

Translator: Tun Lin Aung + 1 Reviewer: Myo Aung

It is only in the last 100 or so years that human kind has understood

ဓါတုဒြပ်စင်တွေရဲ့ နျူးကလိယပ်တွေဟာ အမြဲတမ်း ပုံသေမဟုတ်ဘူးဆိုတာကို လူသားမျိုးဆက်က

that the nucleus of the chemical elements is not always fixed.

သိနားလည်လာခဲ့တာ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် ၁၀၀ ခန့် အတွင်းမှာသာ ဖြစ်ပါတယ်။

It can change spontaneously from one element to another.

၎င်းဟာ ဒြပ်စင်တမျိုးမှ အခြားတမျိုးသို့ အလိုလို ပြောင်းလဲနိုင်ပါတယ်။

The name for this process is radioactivity.

ဒီ ဖြစ်စဉ်ကို ရေဒီယို သတ္တိကြွခြင်း လို့ခေါ်ပါတယ်။

You probably already know something about the nucleus:

သင်ဟာ နျူးကလိယဆိုင်ရာ ကိစ္စတစ်ချို့ကို သိပြီးသား ဖြစ်နိုင်ပါတယ်-

it's much tinier than the atom,

၎င်းဟာ အက်တမ်ထက် ပိုသေးပါတယ်။

it's made of particles called protons and neutrons,

၎င်းထဲတွင် ပရိုတွန်နဲ့ နယူထရွန် လို့ခေါ်တဲ့ အမှုန်တွေပါဝင်ပြီး

there are electrons orbiting around it.

အဲဒီအီလက်ထရွန်တွေဟာ ၎င်းကို ဗဟိုပြု လည်ပတ်​နေကြတာပါ။

And though the atoms can share or swap electrons when they bond together,

အက်တမ်တွေ အချင်းချင်း ချိတ်တွဲရာတွင် အီလက်ထရွန်တွေကို မျှဝေ ဒါမှမဟုတ် နေရာချင်း

the nuclei themselves never change.

ပြောင်းနိုင်ပေမဲ့ နျူးကလိယတွေကတော့ ဘယ်တော့မှ မပြောင်းကြပါဘူး။

Right?

Well, no.

မှန်တယ်နော်။

ဒါ.. မမှန်ပါဘူး။

အချို့ နျူးကလိယတွေဟာ ဒီလိုမျိုး မတည်ငြိမ်ကြပါဘူး။

Certain nuclei are not stable in that way.

This means they may change suddenly,

ဒါက သူတို့တွေ ရုတ်တရက် ပြောင်းလဲနိုင်တာကို ဆိုလိုတယ်

spontaneously.

အလိုလို လျှပ်တပြက်အတွင်းမှာပါ။

The radioactive nucleus flings out a small particle

ရေဒီယိုသတ္တိကြွ နျူးကလိယက အမှုန်သေးသေးကို ပစ်ထုတ်ပါတယ်။

and transforms into another element, just like that.

ပြီးတော့၊ အခြားဒြပ်စင်အဖြစ် အသွင်ပြောင်းသွားတယ်။

ဒါမျိုးပေါ့ ခင်ဗျာ့၊

For example,

ကာဗွန်နျူးကလိယက မြန်ဆန်တဲ့ အီလက်ထရွန်ကို ထုတ်ပစ်နိင်ကာ

the carbon nucleus can eject a fast-moving electron

နိုက်ထရိုဂျင် နျူးကလိယ အဖြစ် ပြောင်းနိုင်တယ်။

and turn into a nitrogen nucleus.

ရေဒီယိုသတ္တိကြွ နျူးကလိယတွေ ထုတ်လွှတ်တဲ့ အမှုန် ၂ မျိုးရှိတယ်၊

There are two different particles that can be emitted from radioactive nuclei,

ဒါပေမဲ့ အတူတူတော့ ဘယ်တော့မှ မထုတ်ပါဘူး။

but never together.

The very fast electron is known as a beta particle.

မြန်လွန်းတဲ့ အီလက်ထရွန်ကို ဘီတာအမှုန်လို့ ခေါ်ပါတယ်။

အီလက်ထရွန် အကြောင်း နည်းနည်းပါးပါး သင် သိထားရင်

If you know a little bit about electrons, you may be thinking,

သင် ထင်နိုင်တာက၊

အီလက်ထရွန်ဟာ နျူးကလိယထဲက ပထမ နေရာမှာ ဘာများ လုပ်နေခဲ့တာလဲပေါ့။

"What was the electron doing in the nucleus in the first place?"

အဖြေမှာ နျူးကလိယထဲက နယူထရွန်တစ်လုံးဟာ

The answer is there is a neutron in nucleus

spontaneously changed into a proton,

အလိုလို ပရိုတွန်အဖြစ် ပြောင်းခဲ့ပြီး၊

နေက်မှာ ကျန်ရစ်နေခဲ့လျက်၊

which stayed behind,

and the electron flew out as a beta particle.

အီလက်ထရွန်က ဘီတာအမှုန်တစ်ခုအဖြစ် ပျံထွက်သွားခဲ့တာ ဖြစ်မယ်။

ဓါတုဗေဒက တို့တွေကို သင်ပေးထားတာက အဲဒီလို မဟုတ်ပါဘူး။

This is not what chemistry has taught us to expect.

နျူးကလိယဟာ တည်ငြိမ်တယ်လို့ ယူဆပါတယ်။

The nucleus is supposed to be stable.

နယူထရွန်တွေက ပရိုတွန်တွေအဖြစ် မပြောင်းကြဘူးပေါ့။

Neutrons don't change into protons.

ခြွင်းချက်အနေနဲ့ တခါတရံ ပြောင်းနိုင်ကြတယ်။

Except, sometimes they do!

မတည်ငြိမ်တဲ့ နျူးကလိယမှ အခြားအမှုန်ကို

The other particle it emits spontaneously

အလိုအလျောက် ထုတ်လွှတ်တဲ့ အခြားအမှုန်က

from an unstable nucleus is alpha.

အလ်ဖာ ပါ။

အလ်ဖာအမှုန်က ဘီတာ ထက် အဆ ၈၀၀၀ ပိုကြီးမားပါပြီး

An alpha particle is 8,000 times more massive than beta,

နည်းနည်းလေး ပိုနှေးပါတယ်။

and it's a bit slower.

Alpha is made from two protons and two neutrons.

အလ်ဖာထဲမှာ ပရိုတွန် နှစ်လုံး နယူထရွန် ၂လုံး ပါတယ်။

ဒီအလ်ဖာအမှုန်တွေ အားလုံးကို အတူတူစုထား လိုက်ရင်

If we trap all those alpha particles together,

တို့တွေ ဟီလီယံ ဓါတ်ငွေ့ုကို ရရှိကြမှာပေါ့။

we get helium gas.

Alpha is a helium nucleus.

အလ်ဖာဟာ ဟီလီယံ နျူးကလိယ ပါ။

Like the beta particle, you would not have expected

ဘီတာအမှုန် နည်းတူပဲ၊ ပိုလေးတဲ့ နျူးကလိယကလည်း

a heavier nucleus to throw out helium.

ဟီလီယံကို လွှင့်ထုတ်ပစ်မယ်လို့ မျှော်လင့်နိုင်ပါတယ်။

ဒါပေမဲ့ ထပ်ပြီးတော့ အဲဒီလို ဖြစ်ပြန်လျက်

But again, it happens,

and the nucleus becomes a new element.

နျူးကလိယပ်ဟာ ဒြပ်စင်အမျိုးအစား အသစ် ဖြစ်သွားပါတယ်။

ဒီလိုဆို၊ ရေဒီယိုသတ္တိကြွခြင်းဟာ အသုံးဝင်တာလား၊

So, is radioactivity useful or just dangerous?

အန္တရာယ်ပေးရုံ သက်သက် ပဲလား။

Wherever you are sitting,

သင် ဘယ်နေရာမှာပဲ ထိုင်နေနေ၊

it is quite likely that there is a device nearby

အနီးအပါးမှာရှိနေတဲ့ စက်ပစ္စည်းက

which contains a source of alpha particles:

အလ်ဖာအမှုန်တွေရဲ့ ရင်းမြစ် ဖြစ်ဖို့များပါတယ်၊

ဒါ မီးခိုးငွေ့ အာရုံခံ ကိရိယာပေါ့။

a smoke detector.

The source is radioactive Americium.

အဲဒီ အရင်းအမြစ်က ရေဒီယိုသတ္တိကြွ အမေရီစီယံ ဒြပ်စင်ပါ။

You are totally safe from these alpha particles,

သင်ဟာ ဒီအလ်ဖာအမှုန်တွေကို လုံး၀ စိုးရိမ်စရာ မလိုပါ၊

which cannot travel more than a few centimeters in air.

လေထဲမှာ အမှုန်တွေ စင်တီမီတာ အနည်းငယ်သာ သွားနိုင်လို့ပါ။

Beta particles penetrate much farther

ဘီတာအမှုန်တွေက အရာ၀တ္ထုတွေကို ဖြတ်သန်းရာမှာ

through materials than alpha can.

အလ်ဖာထက် ပိုဝေးရာသို့ ဖောက်ထွင်းနိုင်ကြပါတယ်။

ရေဒီယိုသတ္တိကြွ အက်တမ်တွေကို ဆေးပညာမှာ ခြေရာခံကြည့်ရန် သုံးပြီး၊

Radioactive atoms are used in medicine as traces,

လူနာကိုယ်ထဲ ဓါတုပစ္စည်းတွေ သွားလာမှုကို ပြသဖို့ပါ။

to show where chemicals travel in the patient.

Beta particles are emitted and have enough energy

ဘီတာအမှုန်တွေကို ထုတ်လွှတ်ပြီး စွမ်အင် လုံလောက်လို့

ကိုယ်တွင်းမှ ထွက်လာနိုင်ပြီး အာရုံခံ တွေ့မြင်နိုင်ပါတယ်။

to emerge from the body and be detected.

There is a third type of nuclear radiation:

နျူးကလိယား ဖြာထွက်ခြင်းရဲ့ တတိယ ပုံစံကရှိပါသေးတယ်၊

gamma, which is not a particle at all.

ဂမ္မာပါ၊

အဲဒါက အမှုန် လုံး၀မဟုတ်ပါဘူး။

It is an electromagnetic wave,

၎င်းဟာ လျှပ်စစ်သံလိုက်လှိုင်းပါ၊

like microwaves, or light,

မိုက်ခရိုဝေ့ သို့မဟုတ် အလင်းလိုမျိုးပါ၊

ဒါပေမဲ့၊ တကယ်တမ်းမှာ မြင်နိုင်တဲ့အလင်းထက် စွမ်းအင် အဆ ၁၀၀၀ ပိုပါတယ်။

but it is actually 1,000 times more energentic than visible light.

ဂမ္မာရောင်ခြည်က သင့် ကိုယ်ခန္ဓာကို ထုတ်ခြင်းပေါက် ဖြတ်နိုင်ပါတယ်။

Gamma rays may pass right through your body.

သစ်သီးသက်တမ်းတာရှည်ဖို့ ဗက်တီးရီးယား ပိုးများ သုတ်သင်ရန်

Gamma is used to zap the bacteria in fruit to increase its shelf life,

သို့မဟုတ် ဓါတ်ရောင်ခြည်ကုထုံးတွင် ကင်ဆာဆဲလ်များ သတ်ရန် ဂမ္မာကို သုံးပါတယ်။

or in radiotherapy to kill cancer cells.

ရေဒီယိုသတ္တိကြွ အရာများက ပူလာတတ်ပြီး

Radioactive substances get hot,

အဲဒီအပူကို စွမ်းအင်ထုတ်ရန် သုံးနိုင်ပါတယ်။

and this heat can be used to generate power.

ဒီအပူကို အာကာသထဲ စူးစမ်းခဲ့ပြီးလို့

This heat has been brought to you since space probes,

သင့်ထံကို ယူဆောင်ပေးခဲ့တယ်၊

and, in the past, in pacemakers for hearts.

အရင်ကဆို နှလုံးခုန်စက်တွေထဲမှာပါ။

နျူးကလိယား ဓါတ်ရောင်ခြည်ကို ရုတ်ခနဲ အရှိန်လျှော့ချပစ်လေလေ

The more abruptly nuclear radiation is slowed down,

၎င်းကးတိုက်မိတဲ့ အက်တမ်တွေကို ပျက်စီးမှု များလေလေပါ။

the more damage it does to the atoms it hits.

ဒါကို အိုင်းယွန်းဖြစ်ခြင်းလို့ ခေါ်ပါတယ်။

This is called ionization.

Alpha causes the most ionization as it crashes into other atoms

အလ်ဖာက အခြား အက်တမ်တွေကို တိုက်ချိန်မှာ အိုင်းယွန်းအပြုဆုံး ဖြစ်ပြီး

ဂမ္မာကတော့ အနိမ့်ဆုံးပါ။

and gamma the least.

လူတွေအတွက် စိုးရိမ်စရာ အကောင်ဆုံး ဓါတ်ရောင်ခြည် အကျိုးသက်ရောက်မှုက

In humans, the most serious effect of radiation

လူတွေရဲ့ DNA ကို ထိခိုက် ပျက်စီးစေခြင်းပါပဲ။

is the damage that it can cause to our DNA.

အလ်ဖာက သင့် အရေပြားကို မထိုးဖောက်နိုင်ပေမဲ့၊

Although alpha cannot penetrate your skin,

သင်ဟာ ရေဒီယိုသတ္တိကြွ နျူးကလိယကို ရှုသွင်းမိရင်

if you inhale or injest a radioactive nucleus,

ကျန်းမာရေး အကျိုးဆက်တွေ အလွန် ဆိုးရွားနိုင်ပါတယ်။

the health consequences can be severe.

Radioactivity is both useful and deadly,

ရေဒီယိုသတ္တိကြွမှုက အသုံးတည့်သလို အန္တရာယ်လည်း များပေမဲ့၊

၎င်းဟာ ကမ္ဘာကြီးရဲ့ သဘာဝ နောက်ခံအဖြစ် ကျွန်တော်တို့ကို ဝန်းရံလျက် ရှိနေပါတယ်။

but it is all around us as a background to the natural world.