The most dangerous elements on the periodic table - Shannon Odell

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Moon Thit

From 1952 to 1953, Sydney detectives investigated

၁၉၅၂ ခုနှစ်ကနေ ၁၉၅၃ ခုနှစ်အထိ ဆစ်ဒနီ စုံထောက်တွေက

a staggering number of murder and attempted murder cases

ဆက်စပ်မှုမရှိသေးပေမဲ့၊ ဒြပ်စင်တစ်ခု တူနေတဲ့၊

that were unrelated yet shared a common element:

မယုံနိုင်စရာ လူသတ်မှု အရေအတွက် စုံစမ်းစစ်ဆေးခဲ့ကြတယ်၊

thallium poisoning.

သာလီယမ် အဆိပ်သင့်တာပါ။

The secret to thallium toxicity lies in its structural similarity to potassium—

သာလီယမ်အဆိပ်ရဲ့  လျှို့ဝှက်ချက်က ပိုတက် ဆီယမ်နဲ့တည်ဆောက်ပုံ တူတာထဲမှာ တည်ရှိတယ်၊

an element that helps regulate the body's fluids,

ကိုယ်ခန္ဓာရဲ့ အရည်တွေကို ထိန်းညှိတာ၊ ကြွက်သားကျုံ့တာ

initiate muscle contraction, and transmit nerve signals.

အစပျိုးပြီး အာရုံကြော အချက်ပြမှုတွေကို ထုတ်လွှင့်တဲ့ ဒြပ်စင်တစ်ခုပါ။

If even a small amount of thallium sneaks its way into the body—

ဥပမာ၊ မသန့်တဲ့ လက်ဖက်ရည် ဒါမဟုတ် ကိတ်မုန့်တစ်ပိုင်းကနေ

for example, through a tainted tea or a slice of cake—

ကိုယ်ခန္ဓာထဲကို သာလီယမ် အနည်းငယ် ခိုးဝင်သွားတာတောင်၊

it easily supplants potassium,

ဒါက ကိုယ်ခန္ဓာကို တဖြည်းဖြည်း၊ နာကျင်စွာ

causing the body to slowly and painfully shut down.

ပိတ်ချစေတဲ့ ပိုတက်ဆီယမ်ကို အလွယ်တကူ အစားထိုးလိုက်တယ်။  

ဒီအချိန်မှာ သာလီယမ်ရဲ့ အန္တရာယ်တွေကို ကောင်းကောင်းသိတော့

At the time, thallium's risks were well known,

so how were the perpetrators able to get their hands on such a lethal element?

ပြစ်မှုကျူးလွန်သူတွေဟာ ဒီလိုသေစေနိုင်တဲ့ ဒြပ်စင်ကို ဘယ်လို ရနိုင်ခဲ့တာလဲ။

And thallium isn't the only dangerous element on the periodic table.

ဒြပ်စင်အလှည့်ကျဇယားမှာရှိတဲ့ အန္တရာယ်ရှိတဲ့ ဒြပ်စင်က သာလီယမ်ပဲမဟုတ်ဘူး။

Within this tabular array loom several potential threats,

ဇယား အစဉ်ထဲမှာ ခြိမ်းခြောက်နိုင်တဲ့ ဒြပ်စင်တွေ အများကြီးပါ၊

each with their own unique method of imposing destruction.

တစ်ခုစီက ကိုယ်ပိုင်ထူးခြားတဲ့ နည်းလမ်းနဲ့ ဖျက်ဆီးတာပါ။

Some elements, like thallium, are dangerous due to their toxicity.

သာလီယမ်လို ဒြပ်စင်တချို့က ၎င်းတို့ရဲ့ အဆိပ်ကြောင့် အန္တရာယ်ရှိတယ်။

ဒါတွေ ကိုယ်ခန္ဓာထဲ ဝင်လာတာနဲ့

Once they enter the body,

they wreak havoc on the biological systems that keep us alive.

လူတွေကို အသက်ရှင်စေတဲ့ ဇီဝ စနစ်တွေကို အကြီးအကျယ် ပျက်စီးစေတယ်။

Lead, for example, switches places with the body's essential metals like calcium,

ဥပမာ၊ ခဲက ကယ်လ်စီယမ်လို ခန္ဓာကိုယ်ရဲ့ မရှိမဖြစ် သတ္တုဓာတ်တွေနဲ့ နေရာလဲပြီး

in turn disrupting neuronal communication in the brain.

ဦးနှောက်ထဲက အာရုံကြော ဆက်သွယ်မှုကို အလျဉ်ပြတ်စေတယ်။

Traveling through the bloodstream, it also generates toxic levels of molecules

သွေးကြောကို ဖြတ်သန်းရင်း၊ Reactive Oxygen Species လို့သိကြတဲ့ မော်လီကျူး

known as reactive oxygen species, which over time can stress and kill cells.

အဆိပ် အဆင့်တွေကိုလည်း ဖြစ်စေပြီး ကြာလာရင် ဆဲလ်တွေကို ဖိစီးပြီး သေစေနိုင်တယ်။

Mercury's toxicity was made famous in the 19th century

သက္ကလပ် ဦးထုပ် ထုတ်လုပ်မှုမှာ ကျယ်ပြန့် စွာ အသုံးပြုမှုကြောင့်

due to its widespread use in felt hat production.

၁၉ ရာစုမှာ ပြဒါး  အဆိပ်သင့်မှုလို့ ကျော်ကြားခဲ့တယ်။

Prolonged exposure made hat makers ill

ကြာကြာ ထိတွေ့တာက “Mad Hatter” လို့ နောက်ပိုင်းမှာ

with what was later known as "Mad Hatter" disease,

လူသိများလာတဲ့ ရောဂါနဲ့ ဦးထုပ် လုပ်သူတွေကို ဖျားနာစေတယ်။

with symptoms that included personality changes,

ရောဂါလက္ခဏာတွေမှာ စရိုက်ပြောင်းလဲတာတွေ၊ စိတ်အနှောင့်အယှက်ဖြစ်တာတွေနဲ့

emotional disturbances, and tremors.

ကတုန်ကယင်ဖြစ်တာတွေ ပါဝင်တယ်။

Mercury is quick to react with certain parts of proteins

ပြဒါးက ခန္ဓာကိုယ်တစ်လျှောက်မှာ တွေ့ရတဲ့ ပရိုတင်းတချို့ကို

found throughout the body.

အမြန် တုံ့ပြန်တယ်။

And upon binding, mercury twists the proteins into different shapes,

ဖွဲ့တည်သွားတာနဲ့ ပြဒါးက ပရိုတင်းတွေကို ပုံသဏ္ဍာန်အမျိုးမျိုးနဲ့ ရစ်ပတ်ပြီး

rendering them useless.

အသုံးမဝင်ဖြစ်စေတယ်။

Some elements are dangerous because of how they respond, react, or even explode

ပြင်ပဝန်းကျင်မှာ တုံ့ပြန်၊ ဓာတ်ပြုပုံ၊ ဒါမဟုတ် ပေါက်ကွဲပုံကြောင့်

တချို့ဒြပ်စင်တွေက အန္တရာယ်ရှိတယ်။

in the outside environment.

Top reactive elements reside in the first column of the periodic table

ထိပ်တန်း တုံ့ပြန်တဲ့ ဒြပ်စင်တွေကတော့ ဒြပ်စင် ဇယားရဲ့ ပထမ ကော်လံမှာ ရှိပြီး

and are known as alkali metals.

အယ်ကာလိုင်း သတ္တုတွေလို့ လူသိများတာတွေပါ။

They're rarely found in their pure elemental form,

ပိုတည်ငြိမ်တဲ့ အိုင်ယွန် ဒြပ်ပေါင်းတွေ ဖွဲ့ဖို့

as alkalis readily donate the single electron in their outer shell

အပြင်ခွံထဲမှာ တစ်ခုတည်းသော အီလက်ထရွန်ကို အသင့် ပေးတဲ့ အယ်ကာလိုင်းတွေလို၊

to whatever's around to form more stable ionic compounds.

ဒါတွေရဲ့ ဒြပ်စင် ပုံစံစစ်စစ်မှာ  တွေ့ ရခဲတယ်။

This can lead to violent results—

ဒါက ပြင်းထန်တဲ့ ရလဒ်တွေကို ဖြစ်စေနိုင်တယ်၊

pure cesium, for example, bursts into flames when exposed to air,

ဥပမာ စီဇီယမ်က လေထုနဲ့ ထိတွေ့တဲ့အခါ မီးတောက်တွေအဖြစ် လောင်ကျွမ်းပြီး

and explodes when dropped in water.

ရေထဲကျသွားတဲ့ အခါ ပေါက်ကွဲတယ်။

Francium is likely the most reactive alkali

ဖရန်စီယမ်က ဒြပ်စင်အဇယားထဲက နေရာ အပေါ် အခြေခံတဲ့

based on its position in the periodic table,

ဓာတ်အပြုဆုံး အယ်ကာလိုင်းဖြစ်လောက်ပေမဲ့၊

but we don't know for sure.

အသေအချာ မသိဘူး။

With a half-life of 22 minutes at most,

အများဆုံး ၂၂ မိနစ် သက်တမ်း တစ်ဝက်နဲ့အတူ၊

it's thought that less than an ounce exists on Earth at any one time.

ကမ္ဘာပေါ်မှာ တစ်ကြိမ်ကို တစ်အောင်စ လျော့လျော့ရှိတယ်လို့ ယူဆရတယ်။

But perhaps the most threatening elements are those that silently emit.

ဒါပေမဲ့ ခြိမ်းခြောက်မှုအရှိဆုံးဒြပ်စင်တွေက တိတ်တဆိတ် ထုတ်လွှတ်တာတွေဖြစ်လောက်တယ်။

Known as radioactive elements,

ရေဒီယိုသတ္တိကြွ ဒြပ်စင်တွေလို့ သိကြတဲ့

the substances readily release energy, or decay,

ဒြပ်တွေက အလွန် မတည်ငြိမ်တဲ့ နျူကလီးယား ဖွဲ့စည်းမှုကြောင့်

due to their highly unstable nuclear composition.

စွမ်းအင် ဒါမှမဟုတ် ယိုယွင်းမှုကို အလွယ် ထုတ်လွှတ်ပေးတယ်။

This reactive nature is what's harnessed to create

ကမ္ဘာ့ အန္တရာယ်အရှိဆုံး နျူကလီးယား လက်နက်တချို့ကို

some of the world's most dangerous nuclear weapons.

ဖန်တီးဖို့ ဒီဓာတ်ပြုတဲ့ သဘာဝကို အသုံးချတယ်။

Radioactive elements typically emit energy in the form of alpha particles,

ရေဒီယိုသတ္တိကြွ ဒြပ်စင်တွေက အယ်လ်ဖာ အမှုန်တွေ၊ ဘီတာအမှုန်တွေ၊ နျူထရွန်တွေ

beta particles, neutrons, or electromagnetic radiation.

ဒါမှမဟုတ် လျှပ်စစ်သံလိုက်ရောင်ခြည် ပုံစံနဲ့ စွမ်းအင် ထုတ်လွှတ်လေ့ရှိတယ်။

While all dangerous,

အားလုံးက အန္တရာယ်ရှိပေမဲ့၊

alpha particles, which consist of two neutrons and protons

အတူ တင်းကျပ်စွာ  စည်းနှောင်တဲ့ နျူထရွန် ၂ ခုနဲ့  ပရိုတွန် ၂ ခုပါဝင်တဲ့

bound tightly together,

အယ်လ်ဖာ အမှုန်တွေကတော့

can be particularly hazardous.

အထူး အန္တရာယ်ရှိနိုင်တယ်။

Heavy and positively charged,

နျူးကလီးယပ်စ် ဓာတ်အားဖြစ်နေတဲ့

if alpha particles find their way into the body,

အယ်လ်ဖာ အမှုန်တွေက ခန္ဓာကိုယ်ထဲ ဝင်လာရင်၊

they can easily bombard and kill any cell in their path.

ဒါတွေက လမ်းကြောင်းထဲက ဆဲလ်တိုင်းကို   အလွယ်တကူ ဗုံးကြဲပြီး သေစေနိုင်တယ်။

In fact, it's theorized that a single gram of one alpha emitter, polonium,

တကယ်တော့၊ အယ်လ်ဖာ ထုတ်လွှတ်သူ၊ ပိုလိုနီယမ် တစ်ဂရမ်တည်းက

could kill upwards of 50 million people.

လူသန်း ၅၀ ကျော်ကို သေစေနိုင်တယ်လို့ ယူဆရတယ်။

Polonium was first discovered by Marie Curie,

ပိုလိုနီယမ်ကို Marie Curie က ပထမဆုံး ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့ပြီး၊

and tragically her daughter, researcher Irene Joliot-Curie,

ဝမ်းနည်းစရာက သူ့သမီး၊ သုတေသီ Irene Joliot-Curie က

may have been one of its first victims after she was exposed in a lab accident.

ဓာတ်ခွဲခန်း မတော်တဆမှုမှာ ထိတွေ့ခံရတဲ့ ပထမဆုံး သားကောင်တစ်ယောက်ဖြစ်နိုင်တယ်။

Polonium is rare in nature with few commercial uses,

စီးပွားရေး အသုံး အနည်းငယ်ရှိတဲ့ ပိုလိုနီယမ်က သဘာဝမှာ ရှားတာကြောင့်

so only a small amount is synthesized each year.

နှစ်စဉ် ပမာဏအနည်းငယ်သာ ဓာတုနည်းနဲ့ထုတ်လုပ်တယ်။

Thallium, on the other hand, wasn't so difficult to find

 တစ်ဖက်မှာတော့ သာလီယမ်က ၁၉၅၀ နှစ်လွန် အစောပိုင်း ဩစတြေးလျမှာ

in the early 1950s in Austalia.

ရှာဖွေဖို့ ဒီလောက်မခက်ခဲ့ဘူး။

At the time, Sydney was plagued with chronic rat infestations.

အဲဒီတုန်းက ဆစ်ဒနီဟာ တာရှည် ကြွက် ပြန့်ပွားမှုတွေနဲ့  ပလိပ်ရောဂါဖြစ်ခဲ့တယ်။

And thallium was the main ingredient in the popular and cheap

သာလီယမ်ဟာ Thall-Rat လို့ခေါ်တဲ့ လူကြိုက်များ၊ စျေးပေါတဲ့

rat poison called Thall-Rat.

ကြွက်အဆိပ်ထဲမှာ အဓိက ပါဝင်ပစ္စည်းပါ။

Thankfully, detectives were able to connect the dots,

ကံကောင်းတာက စစ်ဆေးသူတွေဟာ   အခြေအနေတွေကို ဆက်စပ်နိုင်ခဲ့ပြီး

and in 1953 Australian Parliament effectively banned all sale of thallium.

၁၉၅၃ ခုနှစ်မှာ ဩစတြေးလျ ပါလီမန်က သာလီယမ် အရောင်းအားလုံးကို ထိရောက်စွာပိတ်ပင်ခဲ့တယ်။