How to speak monkey: The language of cotton-top tamarins - Anne Savage

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

Living with her family high above the ground

ကိုလံဘီယာရဲ့ မြောက်ပိုင်း အပူပိုင်းသစ်တောတွေထဲက

in the northern tropical forests of Colombia,

မြေပြင် အထက်မြင့်မြင့်မှာ သူ့မိသားစုနဲ့ နေထိုင်နေတဲ့

you will find Shakira,

Shakira ကို သင်တွေ့ရမှာပါ။

a cotton-top tamarin with a penchant for conversation.

စကားပြောခြင်းကို ခုံမင်တဲ့ ခေါင်းမွေးစုတ်ဖွား မျောက်ကလေးတစ်ကောင်ပါ။

Say, "Hola!"

ပြောတာက "ဟယ်လို"တဲ့။

Though you may not realize it,

ဒါကို သင် သဘောမပေါက်လောက်ပေမဲ့

this one pound monkey communicates

ဒီတစ်ပေါင်သားမျောက်ဟာ တကျိကျိအသံတွေနဲ့

in a highly sophisticated language

လေချွန်သံမျိုးစုံကို အခြေခံထားတဲ့

of 38 distinct calls

ထင်ရှားတဲ့ ခေါ်သံ ၃၈ မျိုးပါတဲ့

based on variations of chirps and whistles.

အလွန် ဆန်းပြားတဲ့ ဘာသာစကားတစ်ခုနဲ့ ဆက်သွယ်ပြောဆိုနိုင်တယ်။

The response she just gave is

သူပေးတဲ့ တုံ့ပြန်မှုကို

known as a "B chirp",

"B chirp" လို့ သိကြတယ်၊

a call often directed at humans.

လူသားတွေကို မကြာခဏ ဦးတည်တဲ့ ခေါ်သံတစ်သံပါ။

To appreciate the complexities of Shakira's language,

Shakira ဘာသာစကားရဲ့ ခက်ခဲနက်နဲမှုကို အရသာခံဖို့

let's learn a few chirps and whistles,

တကျိကျိအသံနဲ့ လေချွန်သံ အနည်းငယ်ကို လေ့လာပြီး

then examine how their combinations

ဒါတွေရဲ့ ပေါင်းစပ်မှုတွေက သဒ္ဒါကျကျ

form grammatically structured sequences.

တည်ဆောက်ထားတဲ့ အစီအစဉ်တွေ ဖြစ်ပေါ်ပုံကို စစ်ဆေးကြည့်ရအောင်။

The chirp Shakira used to greet us

နှုတ်ဆက်ဖို့ Shakira သုံးတဲ့ တကျကျိအသံဟာ

comes from a class of calls known as

ကြိမ်နှုန်းတစ်ခုတည်းရှိတဲ့ ဝဏ္ဏတွေလို့

single frequency modulated syllables.

သိကြတဲ့ ခေါ်သံ အမျိုးအစား တစ်ခုကနေ လာတာပါ။

This class is made up of short duration calls, or chirps,

ဒီအမျိုးအစားက အချိန်တိုခေါ်သံ ( သို့) တကျိကျိသံနဲ့

and long duration calls, like screams and squeals.

စူးဝါးသံ၊ ကျီကနဲအသံလို အချိန်ရှည် ခေါ်သံတွေသံတွေနဲ့ ဖွဲ့စည်းထားတာပါ။

Researchers have determined that there are eight

သံရင်း အမြင့်၊ အချိန်၊ ထိပ်ဆုံး ကြိမ်နှုန်းနဲ့

different types of chirps categorized by

ကြိမ်နှုန်းပြောင်းလဲမှုကနေ ခွဲထားတဲ့ တကျိကျိသံ

stem upsweep, duration, peak frequency, and frequency change.

ရှစ်မျိုးရှိတယ်လို့ သုတေသီတွေ သတ်မှတ်ထားတယ်။

In addition, each chirp has its own unique meaning.

ဒါ့အပြင် တကျိကျိသံတိုင်းဟာ ကိုယ်ပိုင် ထူးခြားတဲ့ အနက်ရှိတယ်။

For example, Shakira's "C chirp" is used

ဥပမာ Shakira ရဲ့ "C chirp"ကို

when she is approaching food,

သူအစာကို ချဉ်းကပ်တဲ့အခါ အသုံးပြုပေမဲ့

where as her "D chirp" is only used

"D chirp" ကိုတော့ လက်ထဲမှာ

when she has the food in hand.

အစာရှိတဲ့အခါမှသာ အသုံးပြုတယ်။

Single whistles also exhibit a unique intention with each call

တစ်ခုတည်းသော လေချွန်သံတွေက ခေါ်သံ တစ်သံစီနဲ့ထူခြားတဲ့ ရည်ရွယ်ချက်ကိုပါ ပြကာ

and just as there are eight different chirps,

တကျိကျိသံ ရှစ်မျိုးရှိသလို

there are five different whistles.

လေချွန်သံ ငါးမျိုးရှိတယ်။

Based on frequency modulation,

ကြိမ်နှုန်း နိမ့်မြင့်ကို အခြေခံတဲ့

single whistles are subdivided into four categories:

တစ်ခုတည်းသော လေချွန်သံတွေကို လေးမျိုး ထပ်ခွဲခြားထားတယ်။

squeaks, initially modulated whistles,

တကျွိကျွိသံတွေ၊ ကနဦး နိမ့်မြင့် လေခွန်သံတွေ၊

terminally modulated whistles, and flat whistles.

အဆုံးမှာ နိမ့်မြင့် လေချွန်သံတွေနဲ့ နိမ့်တဲ့ လေချွန်သံတွေပါ။

The language's quality of unique intention

ထူးခြားတဲ့ ရည်ရွယ်ချက်ရဲ့ ဘာသာစကား

is wonderfully exemplified by the category

အရည်အသွေးကို ကနဦး နိမ့်မြင့်

of initially modulated whistles.

လေချွန်သံတွေရဲ့ အမျိုးအစားနဲ့ ထူးခြားစွာ သာဓကဆောင်ထားတယ်။

These whistles change based on the proximity

ဒီလေချွန်သံတွေက အခြားသော သူ့မိသားစုဝင်နဲ့

of Shakira to other members of her family.

Shakira ရဲ့ အနီးအဝေးအပေါ် မူတည်ပြောင်းလဲတယ်။

If Shakira is greater than .6 meters from her family,

Shakira သူ့မိသားစုတွေကနေ .၆ မီတာ ထက် ပိုဝေးတဲ့ နေရာမှာဆိုရင်

she'll sound a large initally modulated whistle.

သူဟာ ကနဦး နိမ့်မြင့် လေချွန်သံကြီး တစ်ခုကို အသံပြုမယ်။

But if she's less than .6 meters from her family,

ဒါပေမဲ့ မိသားစုနဲ့ .၆ မီတာ မရှိတဲ့ နေရာမှာဆိုရင်

she'll sound a small initially modulated whistle.

ကနဦး နိမ့်မြင့် လေချွန်သံလေးတစ်ခုကို အသံပြုမယ်။

Now that we've learned a few chirps and whistles,

အခုသိခဲ့တာက တကျိကျိသံနဲ့ လေချွန်သံတချို့ပါ။

Shakira wants to show off by taking you

Shakira က တိုတောင်းတဲ့ သူ့ဘဝတစ်နေ့တာဆီ

through a quick day in her life with these calls.

ဒီခေါ်သံတွေနဲ့ သင့်ကို ခေါ်သွားရင်း ကြွားချင်တယ်။

While heading towards a feeding tree for her first meal of the day,

တစ်နေ့တာရဲ့ ပထမဆုံးအစာအတွက် ကျွေးမွေးရေး အပင်တစ်ပင်ဆီ ဦးတည်ရင်း

she says, (monkey noise),

သူပြောတာ ( မျောက်သံ)

a call most often used in relaxed investigations.

စိတ်လက်အေးချမ်းတဲ့ စူးစမ်းမှုတွေမှာ မကြာခဏ အသုံးအများဆုံး ခေါ်သံပါ။

However, suddenly she spots the shadow of a hawk.

သို့ပေမည့် ရုတ်တရက် သိမ်းငှက်တစ်ကောင်ရဲ့ အရိပ်ကို သူ မြင်သွားတယ်။

"E chirp" for alarm.

သတိပေးချက်အတွက် "E chirp" သံပါ။

This call alerts her family to the presence of this predator,

ဒီခေါ်သံက ရန်သူရှိနေတာကို သူမိသားစုကို သတိပေးတာဖြစ်ပြီး

and Shakira jumps to the safety of an inner branch.

Shakira ဟာ အတွင်းဘက်ကိုင်း တစ်ကိုင်းရဲ့ လုံခြုံရာဆီ ခုန်လိုက်တယ်။

The coast seems clear,

ဘေးကင်းနေပုံရတော့

so Shakira makes her way towards her dad.

Shakira ဟာ သူ့အဖေဆီကို ဦးတည်သွားတယ်။

Wait, wait. Who is that?

နေဦး၊ နေဦး၊ အဲဒါ ဘယ်သူလဲ။

Ah, it's her younger brother, Carlos.

ဒါက သူ့ရဲ့မောင်လေး Carlos ပါ။

Cotton-top tamarins often squeal during play wrestling.

ခေါင်းမွှေးဖွား မျောက်တွေဟာ မကြာခဏ လုံးထွေးကစားရင်း တကျွိကျွိလုပ်တယ်။

Uh-oh. He's playing a little too roughly, and Shakira screams,

အိုး၊ သူ ကစားတာက နည်းနည်း ကြမ်းလွန်း တော့ Shakira က စူးစူးရှရှအော်တယ်။

alerting her parents to help her.

သူ့ကို ကူညီဖို့ မိဘတွေကို သတိပေးတာပေါ့။

Her dad makes his way towards the ball of rolling fur

သူ့အဖေက လိမ့်နေတဲ့ အမွေးလုံး တစ်လုံးဆီလာတော့

and her brother stops.

သူ့မောင်လေးက ရပ်လိုက်တယ်။

Shakira shakes herself

Shakira က ခါလိုက်ပြီး၊

and scratches herself to get the hair on her head

သူ့ခေါင်းပေါ်က အမွေးကို အနောက်ရောက်ဖို့

back in place.

သူ့ကိုယ်သူ ကုတ်ခြစ်လိုက်တယ်။

Then Shakira spots another group of unfamiliar tamarins

ဒီနောက် Shakira ဟာ နောက်ထပ် မရင်းနှီးတဲ့ မျောက်ကလေးတွေကို မြင်မိပြီး

and hears their normal long call.

သူတို့ရဲ့ သာမန် ခေါ်သံရှည်ကို ကြားတယ်။

She turns to her family. (Monkey noise)

သူ မိသားစုဘက်ကို လှည့်လိုက်တယ်။ (မျောက်သံ)

Did you catch that? First there was a chirp, then a whistle.

ကြားမိလိုက်လား။ ပထမ တကျိကျိသံ၊ နောက်တော့ လေချွန်သံ တစ်သံပါ။

This is what's known as a combination vocalization,

ဒါက စကားသံ ပေါင်းစပ်မှုလို့ သိကြတဲ့

a phrase that contains both a chirp and a whistle.

တကျိကျိတစ်သံနဲ့ လေချွန်သံ တစ်သံပါတဲ့ ပုဒ်စုတစ်ခုပါ။

These are two calls strung together to convey a message.

သတင်းစကားတစ်ခု ပို့ဆောင်ဖို့ ခေါ်သံနှစ်သံကို တွဲသီထားတာပါ။

The combination of these two elements

ဒီအစိတ်အပိုင်းနှစ်ခုရဲ့ ပေါင်းစပ်မှုက

alerts her family to the presence of another group,

အခြားအုပ်တစ်ခုရှိနေတာကို သူ့မိသားစုကို သတိပေးတာပါ။

the "F chirp", and the distance they are away,

"F chirp" က သူတို့ရှိတဲ့ အကွာအဝေးပါ။

the normal long call whistle.

သာမန် ခေါ်သံရှည် လေချွန်သံပါ။

In other words, Shakira just said a sentence.

တစ်နည်းပြောရရင် Shakira ဟာ ဝါကျတစ်ကြောင်း ပြောလိုက်တာပါ။

Her simple demonstration is just the tip of the iceberg.

သူ့ရဲ့ ရိုးရှင်းတဲ့ သရုပ်ပြမှုက အကင်းလေးပဲရှိသေးတာပါ။

She's got trills, chatters, multiple whistle calls,

သူ့မှာ လျှာလိပ်သံတွေ၊ ဆက်တိုက်မြည် သံတွေ၊ လေချွန်ခေါ်သံမျိုးစုံနဲ့

more combination vocalizations, even twitters.

နောက်ထပ် ပေါင်းစပ် စကားသံတွေနဲ့ တကျွိကျွိသံတွေတောင်ရှိတယ်။

Yet sadly enough, we may not get to hear

သို့ပေမည့် ဝမ်းနည်းစရာက သူပြောဖို့လိုတာတိုင်းကို

everything she has to say.

ကျွန်မတို့ မကြားနိင်လောက်တာပါ။

Mixed in with chirping sonatas from high above

အထက်မြင့်ဆီက တကျိကျိတေးသွားတွေနဲ့ အတူ ရောစပ်နေတာက

is the constant thud of a machete chopping trees.

သစ်ခုတ်ဓားနဲ့ ခုတ်ပိုင်းနေတဲ့ သစ်ပင်တွေရဲ့ အဆက်မပြတ် တဒုတ်ဒုတ်မြည်သံပါ။

Shakira's habitat in Colombia is being cut down,

ကိုလံဘီယာက Shakira ရဲ့ နေထိုင်ရာဟာ တစ်ပိုင်းချင်း

piece by piece,

ခုတ်လှဲခံနေရပြီး

and if we don't work to protect

ကာကွယ်ဖို့ မလုပ်ကြဘူးဆိုရင်

the critically endangered cotton-top tamarin,

အရေးပေါ် ဘေးသင့် ခေါင်းမွှစုတ်ဖွား မျောက်ကလေးဟာ

it will become extinct in our lifetime.

ကျွန်ုပ်တို့ ဘဝတာအတွင်းမှာ မျိုးသုဉ်းသွားတော့မှာပါ။

If the chirp from one tamarin to the next

မျောက်တစ်ကောင်မှ နောက်အကောင်ဆီ တကျိကျိသံဟာ

has proven to be more than just idle chit chat,

အပျင်းပြေ အာလာပသလ္လာပထက် ပိုတယ်လို့ သက်သေပြထားတယ်။

imagine what else we have left to discover.

ရှာဖွေဖော်ထုတ်ဖို့ ကျန်သေးတာကို စိတ်ကူးကြည့်ပါ။

Imagine what else Shakira can tell us.

နောက်ထပ် Shakira ပြောပြနိုင်သေးတာကို စိတ်ကူးကြည့်ပါ။