How to speak monkey: The language of cotton-top tamarins - Anne Savage

Translator: Twinkle Bell Reviewer: Nhu PHAM

Living with her family high above the ground

Cùng với gia đình trên ngọn cây cao kia

in the northern tropical forests of Colombia,

trong khu rừng nhiệt đới phía bắc Colombia

you will find Shakira,

bạn sẽ tìm thấy Shakira,

a cotton-top tamarin with a penchant for conversation.

cô khỉ sóc đầu trắng thích trò chuyện.

Say, "Hola!"

Nói "Xin chào!" đi!

Though you may not realize it,

Bạn có thể không nhận thấy,

this one pound monkey communicates

nhưng cô khỉ nặng 0.5 kg này

in a highly sophisticated language

giao tiếp bằng thứ ngôn ngữ hết sức tinh vi

of 38 distinct calls

gồm 38 tiếng kêu khác nhau

based on variations of chirps and whistles.

dựa trên sự biến đổi của những tiếng chiêm chiếp và huýt sáo.

The response she just gave is

Phản ứng vừa rồi của cô ấy

known as a "B chirp",

được gọi là "B chiếp",

a call often directed at humans.

tiếng kêu thường hướng vào con người.

To appreciate the complexities of Shakira's language,

Để hiểu ngôn ngữ của Shakira phức tạp như thế nào,

let's learn a few chirps and whistles,

hãy học một vài kiểu chiêm chiếp và huýt sáo,

then examine how their combinations

sau đó, nghiên cứu cách kết hợp

form grammatically structured sequences.

để tạo nên những cấu trúc ngữ pháp.

The chirp Shakira used to greet us

Tiếng "chiêm chiếp" Shakira dùng để chào chúng ta

comes from a class of calls known as

xuất phát từ nhóm tiếng kêu gọi là

single frequency modulated syllables.

âm biến đổi tần số đơn.

Loại này được hình thành từ những tiếng kêu ngắn, hoặc tiếng "chiếp",

This class is made up of short duration calls, or chirps,

và những tiếng kêu kéo dài, như tiếng thét và tiếng ré.

and long duration calls, like screams and squeals.

Researchers have determined that there are eight

Những nhà nghiên cứu khám phá ra 8 dạng

different types of chirps categorized by

"chiêm chiếp" được phân loại bởi

stem upsweep, duration, peak frequency, and frequency change.

sự lên cao, độ dài, tần số cực đại và biến tần.

Mỗi tiếng "chiếp" có một ý nghĩa nhất định.

In addition, each chirp has its own unique meaning.

For example, Shakira's "C chirp" is used

Ví dụ, Shakira sử dụng "C chiếp"

when she is approaching food,

khi đến gần thức ăn,

where as her "D chirp" is only used

trong khi "D chiếp" chỉ được dùng

when she has the food in hand.

khi cầm thức ăn trong tay.

Single whistles also exhibit a unique intention with each call

Mỗi tiếng huýt sáo cũng biểu lộ một mục đích duy nhất

and just as there are eight different chirps,

nếu như có 8 loại "chiếp",

there are five different whistles.

thì cũng có 5 loại huýt sáo khác nhau.

Based on frequency modulation,

Dựa trên sự biến điệu tần số,

single whistles are subdivided into four categories:

mỗi tiếng huýt sáo được chia nhỏ thành 5 loại:

squeaks, initially modulated whistles,

tiếng "chít chít", tiếng huýt sáo được điều chỉnh giai đoạn đầu,

terminally modulated whistles, and flat whistles.

giai đoạn cuối, và tiếng còi.

The language's quality of unique intention

Chất lượng ngôn ngữ với mục đích duy nhất

is wonderfully exemplified by the category

được minh họa một cách tuyệt vời bởi

of initially modulated whistles.

tiếng huýt sáo biến âm giai đoạn đầu.

Những âm thanh này biến đổi dựa trên sự gần gũi

These whistles change based on the proximity

of Shakira to other members of her family.

của Shakira với những thành viên khác trong gia đình.

If Shakira is greater than .6 meters from her family,

Nếu Shakira ở cách xa gia đình hơn 6 mét,

she'll sound a large initally modulated whistle.

cô ấy sẽ phát ra tiếng huýt sáo biến âm giai đoạn đầu lớn.

But if she's less than .6 meters from her family,

Nếu khoảng cách nhỏ hơn 6 mét,

she'll sound a small initially modulated whistle.

cô ấy sẽ phát ra tiếng huýt sáo biến âm giai đoạn đầu nhỏ.

Đó là một vài kiểu "chiếp" và huýt sáo,

Now that we've learned a few chirps and whistles,

Shakira muốn biểu diễn nhiều hơn bằng cách cho bạn thấy

Shakira wants to show off by taking you

through a quick day in her life with these calls.

một ngày của cô diễn ra thế nào với những tiếng kêu đó.

While heading towards a feeding tree for her first meal of the day,

Khi lao đến một cái cây để ăn bữa ăn đầu tiên trong ngày,

she says, (monkey noise),

cô ấy nói, (âm thanh của khỉ),

a call most often used in relaxed investigations.

tiếng kêu thường được dùng trong những cuộc tìm kiếm dễ dàng.

However, suddenly she spots the shadow of a hawk.

Thình lình, cô ấy thấy bóng của một con diều hâu.

"E chirp" for alarm.

"E chiếp" để cảnh báo.

Tiếng kêu này báo động cho gia đình về sự hiện diện của kẻ săn mồi,

This call alerts her family to the presence of this predator,

and Shakira jumps to the safety of an inner branch.

Shakira nhảy lên một cành cây phía trong, an toàn hơn.

The coast seems clear,

Bên ngoài có vẻ đã ổn rồi

so Shakira makes her way towards her dad.

thế nên Shakira chạy về phía cha mình.

Wait, wait. Who is that?

Chờ đã... Ai vậy nhỉ?

Ah, it's her younger brother, Carlos.

À, đó là em trai cô, Carlos.

Khỉ sóc đầu trắng thường ré lên trong khi chơi đấu vật.

Cotton-top tamarins often squeal during play wrestling.

Uh-oh. He's playing a little too roughly, and Shakira screams,

Ồ. Cậu nhóc chơi hơi thô bạo, và Shakira hét lên,

báo cho cha mẹ tới giúp đỡ.

alerting her parents to help her.

Her dad makes his way towards the ball of rolling fur

Cha của cô chạy về phía trái bóng lông đang lăn

and her brother stops.

và chú khỉ em dừng lại.

Shakira lắc người

Shakira shakes herself

and scratches herself to get the hair on her head

và chải lại cho gọn phần lông trên đầu.

back in place.

Sau đó, Shakira phát hiện một nhóm khỉ lạ

Then Shakira spots another group of unfamiliar tamarins

and hears their normal long call.

và nghe thấy tiếng kêu dài của chúng.

She turns to her family. (Monkey noise)

Cô chạy về nhà.

Did you catch that? First there was a chirp, then a whistle.

Nghe thấy không? Đầu tiên là tiếng "chiếp" rồi huýt sáo.

Đó là sự kết hợp tiếng kêu,

This is what's known as a combination vocalization,

một cụm từ bao gồm cả tiếng "chiếp" và huýt sáo.

a phrase that contains both a chirp and a whistle.

These are two calls strung together to convey a message.

Hai tiếng kêu được kết hợp để truyền tải một thông điệp.

The combination of these two elements

Sự kết hợp này

alerts her family to the presence of another group,

cảnh báo cho gia đình về sự hiện diện của một nhóm khác,

the "F chirp", and the distance they are away,

"F chiếp", và khoảng cách với chúng,

the normal long call whistle.

tiếng huýt sáo dài.

In other words, Shakira just said a sentence.

Nói cách khác, Shakira vừa nói cả câu.

Her simple demonstration is just the tip of the iceberg.

Biểu hiện đơn giản đó chỉ là phần nổi của tảng băng.

She's got trills, chatters, multiple whistle calls,

Còn có cả âm rung, tiếng ríu rít, nhiều hồi huýt sáo,

more combination vocalizations, even twitters.

nhiều kiểu kết hợp tiếng kêu, thậm chí cả tiếng líu lo.

Yet sadly enough, we may not get to hear

Thật đáng buồn, chúng ta có thể không nghe được

everything she has to say.

tất cả những điều cô ấy muốn nói.

Mixed in with chirping sonatas from high above

Lẫn trong bản sonata tiếng "chiếp", trên cao kia

is the constant thud of a machete chopping trees.

là tiếng động liên tục phát ra từ những cái dao rựa.

Shakira's habitat in Colombia is being cut down,

Nơi ở của Shakira tại Columbia đang bị chặt phá, từng mảnh một,

piece by piece,

và nếu không có động thái bảo vệ

and if we don't work to protect

the critically endangered cotton-top tamarin,

loài khỉ sóc đầu trắng đang gặp nguy hiểm này

it will become extinct in our lifetime.

sẽ bị tuyệt chủng.

Nếu tiếng "chiếp" từ chú khỉ sóc đến chú khỉ khác

If the chirp from one tamarin to the next

has proven to be more than just idle chit chat,

được chứng minh là mang nhiều ý nghĩa hơn chuyện phiếm,

imagine what else we have left to discover.

tưởng tượng xem còn bao nhiêu điều đợi ta khám phá.

Imagine what else Shakira can tell us.

Tưởng tượng xem những gì mà Shakira còn có thể nói cho chúng ta.