Making sense of how life fits together - Bobbi Seleski

Transcriber: Andrea McDonough Reviewer: Bedirhan Cinar

Translator: Sinet SEM Reviewer: Daro Rous

I like to think of life science as one big pyramid.

ខ្ញុំចូលចិត្តគិតថាវិទ្យាសាស្រ្តនៃជីវិតប្រៀបដូចជាពីរ៉ាមីតធំមួយ

Let's call the pyramid, "biological organization".

តោះហៅពីរ៉ាមីតនេះថា «រចនាសម្ព័ន្ធជីវិត»។

Let's work our way from very small and specific concepts

តោះសិក្សាពីវាដោយចាប់ផ្តើមពីចំនុចតូចនិងចំៗ

to very large and complex topics.

ទៅដល់ចំនុចធំនិងសាំញ៉ាំ។

So let's start at the tip of the pyramid,

តោះ! ចាប់ផ្តើមនៅផ្នែកខាងចុងនៃពីរ៉ាមីត

with something so small, it can't be seen by the human eye,

ជាមួយអ្វីម្យ៉ាងដែលតូច រហូតដល់យើងមិនអាចមើលឃើញ និងភ្នែកទទេ

a single cell.

គឺកោសិកាមួយ។

A cell by itself is the most basic component of life.

កោសិកាគឺជាឯកតាបង្កគ្រឹះបំផុតនៃជីវិត។

A single cell, which is capable of living on its own,

កោសិកាមួយដែលអាចរស់នៅដោយឯករាជ្យដោយខ្លួនវាបាន

is called a unicellular organism,

ហៅថាសារពាង្គកាយឯកកោសិកា

organisms like bacteria or protists.

សារពាង្គកាយនោះមានដូចជាបាក់តេរី រឺប្រូទីស។

These organisms are everywhere you look,

សារពាង្គកាយទាំងនេះមានគ្រប់ទីកន្លែង

you just can't see them.

គ្រាន់តែយើងមើលវាមិនឃើញប៉ុណ្ណោះ។

But, when cells join together,

ប៉ុន្តែ នៅពេលដែលវាផ្គុំចូលគ្នា

with more than one cell like itself

ជាមួយកោសិកាដូចវាច្រើនចូលគ្នា

to perform a similar function,

ហើយធ្វើការងាររួមគ្នា

it's no longer a unicellular organism.

វាមិនមែនជាសារពាង្គកាយឯកកោសិកាទៀតឡើយ។

It's then called a tissue.

វាគឺជាជាលិកា(Tissue)។

No, not that kind of tissue.

មិនមែនក្រដាស់ជូតមាត់(Tissue)នោះឡើយ។

There are four types of tissues found in the human body:

ជាលិកាក្នុងសារពាង្គកាយមនុស្សមាន៤ប្រភេទដូចជា៖

connective,

ជាលិកាសន្ធាន

muscle,

ជាលិកាសាច់ដុំ

nervous,

and epithelial.

ជាលិកាប្រសាទ

និងជាលិកាអេពីតេល្យូម។

Bone tissue is a type of connective tissue

ឆ្អឹងជាប្រភេទមួយនៃជាលិកាសន្ធាន

and it's not flimsy like a Kleenex at all.

វាមិនផុយដូចក្រដាស់ជូតមាត់ឡើយ។

Blood is also an example

ឈាមគឺជាឧទាហរណ៍មួយទៀត

of the same cells working together to perform the same job,

នៃក្រុមកោសិកាដែលធ្វើការរួមគ្នា

but it's a liquid,

ប៉ុន្តែវាជាសមាសធាតុរាវ

again, not like a Kleenex at all.

ទៀតហើយ វាមិនផុយដូចក្រដាស់ជូតមាត់ឡើយ។

No matter what the consistency is,

មិនថាលក្ខណៈវាយ៉ាងណា

a tissue is a group of the same cells,

ជាលិកាគឺជាក្រុមនៃកោសិកាដូចគ្នា

working together to perform a similar function.

ដែលធ្វើការរួមគ្នាសម្រេចមុខងារស្រដៀងគ្នា។

Any time there are different tissues working together,

នៅពេលដែលជាលិកាផ្សេងគ្នាធ្វើការជាមួយគ្នា

we then call it an organ.

យើងហៅវាថាជាសរីរាង្គ។

That's the next level of the pyramid.

នេះគឺជាកំរិតមួយទៀតនៃពីរ៉ាមីតយើង។

Animals aren't the only ones with organs;

សរីរាង្គមិនមែនមានតែលើសត្វទេ

plants have organs too.

រុក្ខជាតិក៏មានសរីរាង្គដែរ។

When we find multiple different organs

នៅពេលសរីរាង្គផ្សេងគ្នា

working together to perform the same job,

ធ្វើការរួមគ្នាបំរើគោលដៅតែមួយ

we then call it an organ system.

យើងហៅវាថាប្រព័ន្ធសរីរាង្គ។

Take the digestive system, for example.

ឧទាហរណ៍ប្រព័ន្ធរំលាយអាហារ

It's made up of a mouth,

វាកើតឡើងពីមាត់

esophagus,

stomach,

បំពង់អាហារ

ក្រពះ

pancreas,

លំពែង

liver,

gall bladder,

ថ្លើម

ប្រម៉ាត់

small intestine,

ពោះវៀនតូច

and large intestine,

និងពោះវៀនធំ

also known as your colon.

ដែលគេហៅថា colon។

Although each individual organ in this organ system

ទោះបីជាសរីរាង្គនីមួយនៃប្រព័ន្ធសរីរាង្គនេះ

does a very different job,

ធ្វើការងារផ្សេងៗគ្នា

together, these organs work to achieve the one goal

រួមគ្នាពួកវាសម្រេចគោលដៅតែមួយ

of taking all the nutrients out of the food we eat

គឺយកជីវជាតិពីអាហារដែលយើងញ៉ាំ

and getting rid of what we don't need.

និងបញ្ចេញកាកសំណល់ដែលយើងមិនត្រូវការ។

An organ system, by definition,

តាមនិយមន័យ ប្រព័ន្ធសរីរាង្គមួយ

can only do one job,

អាចធ្វើកិច្ចការបានតែមួយ

like get the nutrients from our food,

ឧទាហរណ៍ស្រូបជីវជាតិពីអាហារ

send and receive electrical signals,

បញ្ជូននិងទទួលពត៌មាន

or exchange oxygen for carbon dioxide.

រឺបណ្ទូរឧស្ម័នអុកសុីសែននិងកាបូនឌីអុកសុីត។

Regardless of their individual function,

មិនថាសរីរាង្គហ្នឹងធ្វើការងារអ្វីក៏ដោយ

all organ systems rely on one another

សរីរាង្គនីមួយៗតែងពឹងគ្នាទៅវិញទៅមក

to do the vital jobs which they can't do themselves.

ដើម្បីធ្វើការងារសំខាន់ដែលវាមិនអាចធ្វើបានដោយខ្លួនឯង

If one organ system doesn't work,

បើប្រព័ន្ធសរីរាង្គមួយមិនដំណើរការ

the others will shut down, too.

ប្រព័ន្ធដទៃនឹងលែងដំណើរការដូចគ្នា។

An organism is a complicated, living thing,

សារពាង្គកាយគឺជាភាវៈមានជីវិតដែលមានលក្ខណៈសាំញ៉ាំ

which requires the proper functioning

វាត្រូវការអោយមានការធ្វើការរលូន

of multiple organ systems to maintain stability.

នៃប្រព័ន្ធសរីរាង្គផ្សេងៗដើម្បីអោយមានស្ថេរភាព។

This stability is called homeostasis.

ស្ថេរភាពនេះយើងហៅថា ថេរលំនឹង (homeostasis)។

When all organ systems are working together

នៅពេលដែលសរីរាង្គផ្សេងៗធ្វើការរលូនជាមួយគ្នា

and maintaining homeostasis,

ហើយរក្សាថេរលំនឹង

then it results in a happy, living organism.

អញ្ចឹងសារពាង្គកាយនោះនឹងជាភាវៈមានជីវិតដ៏រីករាយ។

Organisms are incredibly diverse

ភាវៈមានជីវិតមានភាពប្លែកៗគ្នាច្រើនណាស់

and can be as simple as a bacteria

សារពាង្គកាយខ្លះមានលក្ខណៈសាមញ្ញដូចជាបាក់តេរី

or as complex as you.

រឺខ្លះទៀតមានលក្ខណៈសំាញ៉ាំដូចជាសារពាង្គកាយមនុស្ស។

When a group of the same organisms,

នៅពេល ក្រុមនៃសារពាង្គកាយដូចគ្នាមួយ

also known as a species,

ដែលយើងហៅថា ប្រភេទ (species)

live together in the same environment,

រស់នៅជាមួយគ្នាក្នុងបរិស្ថាន

we then call it a population.

យើងហៅថា ប៉ូពុយឡាស្យុង (population)។

Often there are several populations

ជាទូទៅមានប៉ូពុយឡាស្យុងច្រើន

all living in one environment.

រស់នៅក្នុងបរិស្ថានតែមួយ។

That is what we call a community.

ការនេះយើងហៅថា សហគមន៍។

Each time you look out the window,

រាល់ពេលដែលអ្នកមើលទៅក្រៅបង្អួច

you're seeing a community.

អ្នកនឹងឃើញសហគមន៍។

When we look at multiple communities,

នៅពេលដែលយើងសង្កេតមើលសហគមន៍ផ្សេងៗ

along with how all of the organisms

ដោយរួមមានទាំងរបៀបដែលភាវៈរស់ផ្សេងៗ

interact with the physical environment,

ធ្វើអន្តរកម្មជាមួយបរិស្ថានរូប

then we refer to it as an ecosystem.

យើងហៅថា ប្រព័ន្ធអេកូឡូសុី។

When you look at all the ecosystems of Earth together,

នៅពេលដែលយើងសង្កេតមើលប្រព័ន្ធអេកូឡូសុីនៃផែនដីទាំងមូល

you're looking at

យើងកំពុងតែមើល

the Earth.

ផែនដី។

The Earth is a big, round circle of life.

ផែនដីមានទំហំធំ មានរាងស្វ៊ែដែលទ្រទ្រង់ជីវិត។

That's why we call it a biosphere -

ដូច្នេះហើយយើងហៅផែនដីថា ប៊ីយ៉ូស្វ៊ែ (biosphere)

bio, meaning life

ប៊ីយ៉ូ (bio) មាននៃថាជីវិត។

and sphere, meaning circle.

ស្វ៊ែ គឺរាងស្វ៊ែ។

And there you go!

ឥឡូវអ្នកឃើញហើយ!

When you break it down to each level,

នៅពេលដែលអ្នកបំបែកវាតាមកំរិត

a very complex concept and phrase

មេរៀននិងប្រយោគដែលសាំញ៉ាំ

becomes easy to understand.

នឹងក្លាយជាងាយស្រួលយល់។

All life starts with a single cell.

ជីវិតចាប់ផ្តើមពីកោសិកាមួយ។

When cells join together,

ពេលកោសិកាផ្គុំចូលគ្នា

they are called a tissue.

ក្លាយជាជាលិកា

A group of different tissues are called an organ,

ជាលិកាផ្សេងៗបង្កើតបានជាសរីរាង្គ

and a group of different organs are an organ system.

ហើយក្រុមសរីរាង្គផ្សេងៗបង្កើតបានជាប្រព័ន្ធសរីរាង្គ។

A group of organ systems working together

ប្រព័ន្ធសរីរាង្គមួយក្រុមធ្វើការជាមួយគ្នា

make up an organism,

បង្កើតបានជាសារពាង្គកាយមួយ

and a group of the same organisms are a population.

ហើយក្រុមនៃសារពាង្គកាយនោះបង្កើតបានជាប៉ូពុយឡាស្យុង។

Combining several different populations together

ពេលដែលយើងមានប៉ូពុយឡាស្យុងច្រើនចូលគ្នា

give us a community.

យើងបានជាសហគមន៍មួយ។

And several different communities in a large area

ហើយសហគមន៍ផ្សេងៗបញ្ចូលគ្នាបង្កើតបានជា

is an ecosystem.

ប្រព័ន្ធអេកូឡូសុី។

And every ecosystem together

ហើយប្រព័ន្ធអេកូឡូសុីនីមួយៗបញ្ចូលគ្នា

makes up our biosphere.

បង្កើតបានជា ប៊ីយ៉ូស្វ៊ែ។

And that, my friends, is biological organization,

មិត្តអើយ! នេះហើយគឺជារចនាសម្ព័ន្ធនៃ

the pyramid of life.

ពីរ៉ាមីតនៃជីវិត។