Making sense of how life fits together - Bobbi Seleski

Giải nghĩa những gì tạo nên sự sống - Bobbi Seleski

Transcriber: Andrea McDonough Reviewer: Bedirhan Cinar

Translator: Linh Tran Reviewer: Trinh Le

I like to think of life science as one big pyramid.

Tôi thích nghĩ về khoa học đời sống như một kim tự tháp lớn

Let's call the pyramid, "biological organization".

Hãy gọi kim tự tháp đó là "tổ chức sinh học".

Let's work our way from very small and specific concepts

Hãy bắt đầu từ những khái niệm nhỏ và đơn giản

to very large and complex topics.

đến những vấn đề to lớn và quan trọng.

So let's start at the tip of the pyramid,

Vậy hãy bắt đầu từ đỉnh của kim tự tháp,

with something so small, it can't be seen by the human eye,

với những thứ nhỏ đến nỗi không thể quan sát bằng mắt thường,

a single cell.

một đơn bào.

A cell by itself is the most basic component of life.

Một tế bào tự bản thân nó đã là thành phần cơ bản nhất của sự sống.

A single cell, which is capable of living on its own,

Một tế bào có thể tự duy trì sự sống

is called a unicellular organism,

được gọi là sinh vật đơn bào,

organisms like bacteria or protists.

giống như vi khuẩn hay sinh vật nguyên sinh.

These organisms are everywhere you look,

Những sinh vật này ở khắp nơi,

chỉ là bạn không nhìn thấy chúng.

you just can't see them.

But, when cells join together,

Nhưng khi các tế bào kết hợp với nhau,

with more than one cell like itself

với nhiều tế bào giống nhau

to perform a similar function,

để thực hiện cùng một chức năng,

it's no longer a unicellular organism.

thì nó không còn là sinh vật đơn bào nữa.

It's then called a tissue.

Nó sẽ được gọi là mô.

No, not that kind of tissue.

Không phải khăn giấy.

There are four types of tissues found in the human body:

Có bốn loại mô khác nhau trong cơ thể con người:

connective,

mô liên kết,

muscle,

mô cơ,

nervous,

and epithelial.

mô thần kinh,

và biểu mô.

Bone tissue is a type of connective tissue

Mô xương là một loại của mô liên kết

and it's not flimsy like a Kleenex at all.

và nó không mỏng manh như khăn giấy chút nào.

Blood is also an example

Máu cũng là một ví dụ

of the same cells working together to perform the same job,

cho việc các tế bào giống nhau cùng kết hợp để thực hiện một chức năng,

but it's a liquid,

nhưng máu là chất lỏng,

again, not like a Kleenex at all.

nó cũng không giống khăn giấy chút nào.

No matter what the consistency is,

Dù kết cấu như thế nào,

a tissue is a group of the same cells,

một mô là một tổ hợp của các tế bào giống nhau,

working together to perform a similar function.

kết hợp để thực hiện cùng một chức năng.

Any time there are different tissues working together,

Khi các mô khác nhau cùng làm việc,

we then call it an organ.

chúng ta gọi đó là một cơ quan.

That's the next level of the pyramid.

Đó là cấp bậc tiếp theo của kim tự tháp.

Animals aren't the only ones with organs;

Động vật không phải là sinh vật duy nhất có các cơ quan;

plants have organs too.

thực vật cũng có cơ quan.

When we find multiple different organs

Khi chúng ta có những cơ quan khác nhau

working together to perform the same job,

làm việc cùng nhau để thực hiện một chức năng,

we then call it an organ system.

chúng ta gọi đó là hệ cơ quan.

Take the digestive system, for example.

Lấy ví dụ về hệ tiêu hóa.

It's made up of a mouth,

Nó bao gồm miệng,

thực quản,

esophagus,

stomach,

dạ dày,

pancreas,

tuyến tụy,

liver,

gall bladder,

gan,

túi mật,

small intestine,

ruột non,

and large intestine,

và ruột già,

also known as your colon.

hay còn gọi là ruột kết.

Although each individual organ in this organ system

Dù mỗi cơ quan trong hệ thống này

does a very different job,

đảm nhiệm những việc khác nhau,

together, these organs work to achieve the one goal

nhưng chúng cùng thực hiện để đạt cùng một mục đích

of taking all the nutrients out of the food we eat

là lấy chất dinh dưỡng từ thức ăn

and getting rid of what we don't need.

và thải ra những thứ chúng ta không cần.

An organ system, by definition,

Một hệ cơ quan

can only do one job,

chỉ có thể làm một việc duy nhất

like get the nutrients from our food,

như lấy chất dinh dưỡng từ thức ăn,

send and receive electrical signals,

gửi và nhận các tín hiệu điện,

or exchange oxygen for carbon dioxide.

hay trao đổi khí oxi thành CO2.

Regardless of their individual function,

Dù có những chức năng riêng,

all organ systems rely on one another

tất cả hệ cơ quan đều phụ thuộc lẫn nhau

to do the vital jobs which they can't do themselves.

để thực hiện những công việc quan trọng mà nó không thể làm một mình.

If one organ system doesn't work,

Nếu một hệ cơ quan không hoạt động,

the others will shut down, too.

thì những hệ cơ quan khác cũng không hoạt động.

An organism is a complicated, living thing,

Một thực thể sống phức tạp

which requires the proper functioning

đòi hỏi phải có chức năng phù hợp

of multiple organ systems to maintain stability.

của nhiều hệ cơ quan để duy trì sự ổn định.

This stability is called homeostasis.

Tính ổn định này được gọi là sự cân bằng nội môi.

When all organ systems are working together

Khi tất cả các hệ cơ quan cùng hoạt động

and maintaining homeostasis,

và duy trì sự cân bằng nội môi,

then it results in a happy, living organism.

chúng ta có một cơ thể sống khỏe mạnh.

Organisms are incredibly diverse

Các sinh vật vô cùng đa dạng

and can be as simple as a bacteria

và có thể đơn giản như vi khuẩn

or as complex as you.

hoặc phức tạp như bạn.

When a group of the same organisms,

Khi một nhóm các cá thể giống nhau

also known as a species,

hay còn gọi là các loài,

live together in the same environment,

sinh sống với nhau trong cùng một môi trường,

we then call it a population.

chúng ta gọi đó là quần thể.

Often there are several populations

Thường thì sẽ có nhiều quần thể

all living in one environment.

cùng sống trong một môi trường.

That is what we call a community.

Chúng ta gọi đó là quần xã.

Each time you look out the window,

Mỗi lần bạn nhìn ra ngoài cửa sổ,

you're seeing a community.

là bạn đang nhìn thấy một quần xã.

When we look at multiple communities,

Khi chúng ta nhìn vào nhiều quần xã,

along with how all of the organisms

cộng với cách tất cả sinh vật

interact with the physical environment,

tác động qua lại với môi trường tự nhiên,

then we refer to it as an ecosystem.

chúng ta gọi đó là một hệ sinh thái.

When you look at all the ecosystems of Earth together,

Khi bạn nhìn vào tất cả hệ sinh thái cùng một lúc,

you're looking at

là bạn đang nhìn vào

the Earth.

chính Trái Đất.

The Earth is a big, round circle of life.

Trái Đất là một vòng tròn của sự sống.

Đó là lí do chúng ta gọi nó là biosphere (sinh quyển)

That's why we call it a biosphere -

bio, meaning life

bio- nghĩa là sự sống

and sphere, meaning circle.

và -sphere nghĩa là vòng tròn

And there you go!

Xong rồi đấy!

When you break it down to each level,

Khi bạn phân thành từng cấp độ,

a very complex concept and phrase

một khái niệm rất phức tạp

becomes easy to understand.

trở nên vô cùng dễ hiểu.

All life starts with a single cell.

Mọi sự sống đều xuất phát từ một đơn bào.

When cells join together,

Khi các tế bào kết hợp với nhau,

they are called a tissue.

chúng được gọi là mô.

A group of different tissues are called an organ,

Một nhóm mô khác nhau được gọi là một cơ quan.

and a group of different organs are an organ system.

và một nhóm các cơ quan khác nhau được gọi là hệ cơ quan.

A group of organ systems working together

Một nhóm các hệ cơ quan cùng hoạt động

make up an organism,

tạo nên một cá thể sống.

and a group of the same organisms are a population.

và một nhóm những cá thể giống nhau tạo thành một quần thể.

Combining several different populations together

Kết hợp nhiều quần thể khác nhau

give us a community.

cho chúng ta một quần xã.

And several different communities in a large area

Và nhiều quần xã khác nhau trong một khu vực rộng lớn

is an ecosystem.

là một hệ sinh thái.

And every ecosystem together

Và mỗi hệ sinh thái cùng nhau

makes up our biosphere.

hợp thành sinh quyển.

And that, my friends, is biological organization,

Và đó được gọi là hệ thống sinh học,

the pyramid of life.

kim tự tháp của sự sống.