The secret lives of baby fish - Amy McDermott

Translator: Lanya Kawa Reviewer: Daban Q. Jaff

What you're looking at isn't some weird x-ray.

‎ئەوەی تۆ سەیری دەكەیت ‎ئەوە هەندێک تیشکی ئێکسی سەیر نییە.

It's actually a baby yellow tang surgeonfish at two months old.

‎لە ڕاستیدا ئەوە بەچكە ماسی زەردی تانگە ‎لە تەمەنی دوو مانگیدا.

And you thought your childhood was awkward.

‎هەروەها تۆ بیرت لە منداڵیت کردەوە ‎نامۆ بوو.

But here is the same fish as an adult,

‎بەڵام ئەمە هەمان ماسییە کە گەورە بووە،

a beautiful inhabitant of the Indian and Pacific Oceans' coral reefs

‎دانیشتوویی جوانی کەناری مەرجانی زەریای هیندی و هێمنن

and one of the most popular captive fish for salt water aquariums.

‎و یەکێکە لە بەناوبانگترین ماسیە دیلەكان بۆ حەوزی ماسی ئاوی سوێر.

Of the 27,000 known fish species, over a quarter live on coral reefs

‎لە ٢٧،٠٠٠ جۆری ماسی ناسراو، زیاتر لە چارەكێكیان ژیانیان لەسەر مەرجانی دەریاكانە

that make up less than 1% of the Earth's surface.

کە کەمتر لە %١ ی ڕووی زەوی پێک دەهێنێت.

But prior to settling down in this diverse tropical environment,

بەڵام پێش دانان لەم ژینگە هەمەجۆرە خولگەییە،

baby coral reef fish face the difficult process of growing up on their own,

‎ماسی دەریایی مەرجانی ساوا بە سەختی ڕووبەڕووی پرۆسەی گەورەبوونی خۆیان دەبنەوە،

undergoing drastic changes, and the journey of a lifetime

‎گۆڕانکارییەكی سەخت، و گەشتی كاتی ژیان

before they find that reef to call home.

‎پێش ئەوەی ئەو گردی دەریاییە بدۆزنەوە کە بە ماڵ ناو دەبرێت.

The life cycle for most of these fish

‎سوڕی ژیان بۆ زۆربەی ئەو ماسیانە

begins when their parents spew sperm and eggs into the water column.

کاتێک دەستپێدەکات کە باوانیان هێلکە و تۆوی خۆیان دەڕژێنن بۆ ناو ستونی ئاوەكە.

This can happen daily, seasonally, or yearly depending on the species,

دەکرێت ئەمە ڕۆژانە، وەرزی، یان ساڵانە بە پێی ڕەگەزەكان ڕوو بدات،

generally following lunar or seasonal tidal patterns.

‎بە گشتی دوای شێوازی هەڵكشان و داكشانی مانگی یان وەرزی دەكەوێت،

Left to their fate, the fertilized eggs drift with the currents,

جێدەهێڵدرێن بۆ چارەنووسیان، هێلکە پیتێنراوەکان بە تەوژم رادەماڵرێن،

and millions of baby larvae hatch into the world.

‎هەروەها ملیۆنان كرمۆكەی ساوا هەڵدەهێنرێت بۆ ناو جیهان.

When they first emerge, the larvae are tiny and vulnerable.

‎کاتێک یەکەم جار دەردەکەون ‎كرمۆكەكان بچووک و لاوازن.

Some don't even have gills yet and must absorb oxygen

هەندێکیان ڕیشووە کەوانەیان نییە و پێویستیان بە ئۆکسجینە

directly from the water through their tissue-thin skin.

‎ڕاستەوخۆ لە ئاوەوە ‎لە ڕێگەی پێستە تەنک و كلێنسیەكەیانەوە.

They may float in the water column anywhere from minutes to months,

لەوانەیە سەرئاوکەون لە هەر شوێنێکی ستوونی ئاوەکە بۆ چەند خولەکێک بۆ مانگێک،

sometimes drifting thousands of miles across vast oceans,

‎هەندێک جار هەزاران میل ڕادەماڵرێن ‎لە زەریای گەورەدا،

far from the reefs where they were born.

‎دوور لە ئەو سەردەریایانەی کە ئەوان لێی لە دایک بوون.

Along the way, they must successfully avoid predators,

بەدرێژایی ڕێگەکە، پێویستە بە سەرکەوتوویی خۆیان بە دووربگرن لە ڕاوکردن،

obtain food, and ride the right currents to find their way to a suitable adult habitat,

‎خواردنی دەستدەکەوێت، و سەر شەپۆلی گونجاو دەبێت بۆ دۆزینەوەی ژینگەیەکی گونجاو،

which might as well be a needle in vast haystack of ocean.

‎کە لەوانەیە ببێتە دەرزییەک لە کەلەبەرێکی گەورەی زەریادا.

So, how did they accomplish this feat?

‎کەواتە، چۆن ئەم کارەیان کرد؟

Until recently, marine biologists thought of larval fish as largely passive drifters,

‎تا ئەم دواییانەش، زیندەوەرناسانی دەریایی پێیان وابوو بەزۆری ماسی كرمۆكەی بە نادیاری ڕادەماڵرێن،

dispersed by ocean currents to distant locales.

بەهۆی شەپۆڵی زەریا ‎پەرش دەبن بەرەو شوێنێكی دوور.

But in the last 20 years, new research has suggested

‎بەڵام لە 20 ساڵی ڕابردوودا ‎توێژینەوەی نوێ پێشنیاری کردووە

‎ئەو كرمۆكانە لەوانەیە وانەبن وەك ئەوەی ئەوەنە بێ دەرەتان دەرئەكەون،

that larvae may not be as helpless as they seem,

and are capable of taking their fate in their own fins

‎و توانایان هەیە چارەنووسی خۆیان لە ناو پولەكەكانی خۆیاندا دیاری بکەن

to maximize their chances of survival.

‎بۆ ئەوەی شانسی مانەوەیان زیاد بکەن.

The larvae of many species are unexpectedly strong swimmers,

‎زۆرجۆر لە كرمۆكەكان لەپڕ ئەبنە مەلەوانێكی بەهێز،

and can move vertically in the water column to place themselves in different water masses

‎و دەتوانن بە ستونی لە ستوونی ئاودا بجولێت تا جێگای خۆیان بكەنەوە لە ئاوە جیاوازەكان

and preferentially ride certain currents.

و شەپۆڵەکان هاوکاریان دەکەن.

These fish may be choosing the best routes to their eventual homes.

لەوانەیە ‎ئەم ماسیانە باشترین ڕێگەكان هەڵبژێرن بەرەو ماڵە كۆتاییەكانیان.

When searching for these homes,

‎كاتێك بەدوای ئەو ماڵانەدا دەگەڕێن،

evidence suggests that larvae navigate via a complex suite of sensory systems,

بەڵگەکان ئەوە نیشان دەدەن کە کرمۆکەی ڕابەر لە ڕێگەی چەندین سیستەمی هەستەوەری ئاڵۆز،

detecting both sound and smell.

‎هەردوو بۆن و دەنگ دیاری دەکات.

بە تایبەتی، ‎بۆن، ڕێگە بە كرمۆكە دەدات بۆ دیاریكردنی جیاوازییەكان لە نێوان ژینگەکان،

Odor, in particular, allows larvae to distinguish between different environments,

even adjacent reefs,

‎تەنانەت لە نزیک مەرجانەی دەریاییش،

helping guide them toward their preferred adult habitats.

‎یارمەتیان دەدات بە ڕێنماییکردنیان بەرەو شوێنێكی باشتر بۆ پێگەیشتووان،

Many will head for far-flung locales miles away from their birth place.

‎زۆریان بەرەو ناوچەی دوور لە خۆیانەوە سەردەکەون ‎چەند میلێک دوورن لە شوێنی لەدایک بوونەکەیان.

But some will use smell and other sensory cues

‎بەڵام هەندێک بۆن بەکار دەهینن ‎لەگەڵ نیشانەی هەستەوەری تر

to navigate back to the reefs where they were born,

‎بۆ گەڕانەوە بەرەو ئەو سەری دەریایانەی ‎کە لێی لە دایک بوون،

even if they remain in the larval stage for months.

‎تەنانەت ئەگەر بۆ ماوەی چەندین مانگیش لە قۆناغی كرمۆكەیدا بمێنێتەوە.

So, what happens when larvae do find a suitable coral reef?

‎کەواتە، چی ڕوودەدات کاتێک كرمۆكەیەك مەرجانی دەریایی گونجاو بدۆزێتەوە ؟

Do they risk it all in one jump from the water column,

‎ئایا هەموو مەترسیەکان لە یەک بازدان لە ستوونی ئاوەکە،

hoping to land in exactly the right spot to settle down

‎بەهیوای ئەوەی لە خاڵی ڕاست دا بنیشێنەوە بۆ جێگیر بوون،

and metamorphose into adults?

هەرووها گۆڕا ن بۆ پێگەیشتوو؟

Not exactly.

‎بە تەواوەتی نا.

Instead, larvae appear to have more of a bungee system.

‎لە جیاتی ئەوە، كرمۆكە وا دەردەکەوێت زیاتر لە سیستەمی هەڵواسیندا بن.

Larvae will drop down in the water column to check out a reef below.

‎كرمۆكەكان لە ستوونی ئاوەکە دابەزن بۆی لە ژێرەوە مەرجانی دەریاییەكە بپشکننن.

If conditions aren't right, they can jump back up

‎ئەگەر رەوش باش نەبێت، دەتوانن بازبدەنەوە سەرەوە

into higher water masses and ride on,

‎بۆ ناو بارستەی ئاوی بەرزتر،

chancing that the next reef they find will be a better fit.

‎چانسێکە کە ئەو دەریای ئەیدۆزنەوە گونجاوتر بێت.

But this is the point where our knowledge ends.

‎بەڵام ئەمە ئەو خاڵەیە کە زانیاری ئێمە کۆتایی پێدێت.

We don't know the geographic movements of individual larva for most species.

‎ئێمە جووڵە جوگرافییەکان نازانین ‎لە تاكێکی كرمۆكەوە بۆ زۆربەی جۆرەکان.

Nor do we know which exact environmental cues and behaviors they use

‎هەروەها نازانین کام نیشانەی ژینگەیی و ڕەفتاربەکار دەهینن

to navigate to the reefs they will call home.

‎بۆ چوونە سەر ئەو دەریایانەی کە ناوی دەنێن ماڵ.

But we do know that these tiny trekkers

بەڵام ئێمە دەزانین ئەم گەشتکەرە بچووکانە

are more than the fragile and helpless creatures

‎لە بوونەوەرە لاواز و بێدەسەڵاتەكان زیاترن

science once believed them to be.

‎زانست جارێک بڕوای پێکردن.

The secret lives of baby fish remain largely mysterious to us,

نهێنیی ‎ژیانی ماسی ساوا ‎بە شێوەیەکی زۆر نادیار ماوەتەوە بۆ ئێمە،

unknown adventures waiting to be told.

‎سەرکێشیە نەناسراوەكان چاوەڕێی وتن دەکەن.