Why it's too hard to start a business in Africa -- and how to change it | Magatte Wade

Translator: Ngọc Ánh Phạm Reviewer: Thái Hưng Trần

Hôm nay, tôi muốn chia sẻ một câu chuyện xảy đến với bản thân,

tầm 4 tuần trước.

Tôi chưa bao giờ nghĩ rằng những lời đó

Today, what I want to share with you is something that happened to me,

actually, around four weeks ago, it happened.

lại được nói ra bởi một con người.

Words were said to me that I never thought I would ever hear it said to my face

Tôi cảm thấy tổn thương

đồng thời, cũng tràn trề hi vọng.

by another human being.

And those words, they shattered my heart.

Trải nghiệm đó đã thay đổi hoàn toàn suy nghĩ của tôi

And at the same time, they filled it with so much hope.

về một điều mà tôi sắp chia sẻ với các bạn.

Bạn thấy đấy, tôi luôn thừa nhận việc bản thân bị ám ảnh.

And the whole experience renewed my commitment

to the idea that I came to share with you today.

Điều khiến tôi trăn trở chính là những câu chuyện “bất thành”,

You see, I tell everyone that I am a haunted person.

cứ thế nối thành hàng dài

về những người trẻ tuổi, về đồng bào của tôi

What haunts me is the impossible stories,

story after story after story after story

bỏ mạng ngoài khơi xa, ngay lúc này, mãi mãi nằm lại trong lòng đại dương,

of young people, my people, people like me

trở thành miếng mồi cho cá.

dying out there on the ocean, right now, laying at the bottom of the ocean,

Bạn nghĩ đó là tất cả những gì chúng tôi có thể làm hay sao?

Trở thành thức ăn cho cá?

serving as fish food.

Và với những người đang cố vượt biên đến châu Âu

Đây chính là khởi nguồn của mọi chuyện,

Do you really think that's the best we can do?

Mục đích của những cuộc di cư đến châu Âu đều để tìm việc làm

To serve as fish food?

Băng qua lãnh thổ của Libya.

And for those of them who are trying to migrate to Europe --

Bạn có biết điều gì xảy ra khi chúng tôi đặt chân đến Libya

because that's what it is all about,

they are trying to migrate to Europe to find a job.

rồi mắc kẹt lại đó không?

Chúng tôi rơi vào tay lũ buôn nô lệ.

Going through Libya.

Do you know what happens to us when we're trying to cross through Libya

Mức giá dao động từ 300 đô, có lúc lên đến 500 đô.

and we're trapped over there?

Well, we're being sold as slaves.

Có lúc tôi nghe được chuyện về những thi thể rơi từ trên máy bay xuống

For 300 dollars, maybe sometimes 500 dollars.

Ai đó đã trốn ở khoang càng,

hoặc khoang chở hàng hoá của máy bay,

Sometimes I hear stories of bodies that fall off an airplane.

khi được phát hiện thì họ đã chết vì lạnh.

Liệu bạn có thấy ám ảnh như tôi không, khi bản thân chỉ là một đứa trẻ,

Somebody hid in the landing gear of a plane

or in the cargo section of a plane,

phải liên tục nghe người lớn kể đi kể lại câu chuyện đó

and then you find them frozen to death.

hết lần này đến lần khác?

Liệu bạn có trăn trở hay không?

Wouldn't you be haunted if, like me, from the moment you were a little girl,

Đó là trường hợp của tôi.

Bạn biết đấy, khi mà đồng bào của tôi bỏ mạng vô ích

you hear these stories and they keep repeating themselves,

nền văn hoá cũng theo đó lụi tàn.

over and over and over?

Tôi đã nói ra sự thật.

Wouldn't you be haunted?

Bởi chúng tôi luông mang nỗi mặc cảm về văn hoá dân tộc

That's my case.

And at the same time, you know, as my people are dying,

nghĩa là bất cứ thứ gì liên quan đến chúng tôi đều kém cỏi

my culture is also dying.

Nhưng trong hoàn cảnh của tôi,

There, I said it.

bởi lẽ đã thấm câu nói của Michelangelo, nhìn nhận mọi thứ bằng sự sáng tạo.

Because, you know, we have this culture inferiority,

which means that anything that comes from us is not good enough.

Cha tôi luôn nói “Đừng nhờ cha giải quyết vấn đề của con

But you know, in my situation,

trừ khi con không còn cách xử lí nào khác.

and because I was raised to criticize by creating, it's Michelangelos.

Cách giải quyết không cần đúng,

Cha chỉ muốn chắc chắn rằng con có ý tưởng.”

My father said, "Do not come to me with problems

Vì vậy, tôi học được một điều rằng khi vấn đề phát sinh, hãy tìm cách khắc phục.

unless you thought of a couple alternatives.

They don't have to be right,

Và đó là lí do vì sao tôi khởi nghiệp,

but I just want to know that you thought of something."

bắt đầu từ các sản phẩm tiêu dùng,

So, I have this attitude in life -- something is wrong, find a way to fix it.

mang đậm dấu ấn của văn hoá châu Phi.

Tôi bắt đầu trưng bày, kêu gọi đầu tư theo hướng mới, đạt chuẩn,

And that's why I start the businesses that I start,

that's usually consumer brands,

that have embedded in them the very best of my African culture.

và sau đó đưa tới một trong số những thị trường phức tạp nhất thế giới,

And what I do is it's all packaged, 21st century, world-class tendered,

Hoa Kỳ.

Công ty đầu tiên chuyên sản xuất đồ uống,

and I bring that to one of the most sophisticated markets in the world,

Cái thứ hai thuộc mảng làm đẹp, cái thứ ba sẽ được ra mắt trong tháng tới,

và tất cả đều có điểm chung như vậy.

which is the US.

First company was a beverage company,

Vậy thì, tại sao người dân vẫn phải tha hương?

second one is a skin care company, third one is launching next month,

Họ rời đi vì thiếu việc làm.

and they all have that in common.

Họ rời đi bởi không có bất cứ việc gì để làm ở nơi họ sinh sống

So, why are these people leaving?

Vậy nên...

They're leaving because they have no jobs.

Nhưng gốc rễ của vấn đề nằm ở chữ nghèo, thứ đã khiến cuộc sống họ thêm chật vật.

They're leaving because where they are, there's no jobs.

So ...

Giờ thì, tại sao họ vẫn nghèo?

But poverty, that's really striking them, is the root cause of why they're leaving.

Người ta nghèo vì không có tiền.

Bạn không có tiền đơn giản vì bạn không có thu nhập.

Và với hầu hết mọi người, thu nhập đến từ đâu?

Now, why are people poor?

Phần lớn chúng ta kiếm tiền từ đâu, nguồn nào, thử nói tôi nghe?

People are poor because they have no money.

Công việc, xin cảm ơn.

You have no money because you have no source of income.

Vậy thì công việc từ đâu mà có?

And for most of us, what is a source of income?

Từ đâu?

For most of us, what is our source of income, what is it, tell me?

Doanh nghiệp, xin cảm ơn.

Jobs, thank you.

Giờ nếu việc làm là giải pháp xoá nghèo,

Where do jobs come from?

Come from where?

và doanh nghiệp tạo ra việc làm,

Businesses, thank you.

liệu mọi người có băn khoăn --

đặc biệt là việc làm ở những doanh nghiệp nhỏ và vừa, SMEs --

Now, if jobs is what fixes poverty,

vậy thì bạn có nghĩ, chỉ một thoáng thôi,

and jobs come from businesses,

rằng chúng ta nên chú trọng việc tạo điều kiện cho chủ doanh nghiệp nhỏ

don't you think --

especially, they come from small and medium size enterprises, SMEs --

thực hiện việc kinh doanh của họ?

then don't you think, maybe for a second,

Bạn có nghĩ điều đó khả quan không?

that we should focus on making it easy for a small-business person

Vậy tại sao khi tôi nhìn vào bảng xếp hạng môi trường kinh doanh

của Ngân hàng Thế giới,

mà mỗi quốc gia được xếp hạng

to start and run their business?

Don't you think that it makes sense?

dựa trên mức độ thuận lợi cho việc kinh doanh,

Why is it that when I look at the Doing Business index ranking

đoán xem tại sao các quốc gia Châu Phi,

of the World Bank,

that ranks every country in the world

toàn bộ 50 quốc gia,

căn bản đều nằm ở cuối danh sách?

in terms of how easy or hard it is to start a company,

you tell me why African countries,

Đó là lí do cho cái nghèo của chúng tôi.

all 50 of them,

Chúng tôi nghèo vì đó gần như là bất khả thi

are basically at the bottom of that list?

để bắt đầu việc kinh doanh ở quê nhà.

Nhưng tôi sẽ giải thích chính xác ý nghĩa của việc đó

That's why we're poor.

We're poor because it is literally impossible

đối với những người như tôi.

Tôi có một cơ sở sản xuất ở Senegal.

to do businesses in these countries of ours.

Bạn có biết rằng với tất cả những nguyên liệu thô không có sẵn trong nước,

But I'm going to tell you exactly what it means on the ground

Tôi phải trả 45 phần trăm thuế nhập khẩu cho món hàng?

for someone like me.

I have a manufacturing facility in Senegal.

45 phần trăm thuế nhập khẩu.

Did you know that for all my raw material that I can't find in the country,

Bạn có biết kể cả việc tìm những chiếc hộp carton

I have to pay a 45 percent tariff on everything that comes in?

để đóng gói hàng vận chuyển sang Hoa Kỳ,

tôi cũng không có lấy một chiếc hoàn chỉnh?

Forty-five percent tariff.

Điều đó là không thể.

Bới vì nhà phân phối sẽ không đến chỗ tôi

Do you know that, even to look for fine cardboard

to ship my finished products to the US,

để làm ăn,

vì việc đó cũng nằm ngoài khả năng.

I can't find new, finished cardboard?

Vậy nên bây giờ, tôi phải dự trữ số hộp carton trị giá 3000 đô

Impossible.

Because the distributors are not going to come here

trong nhà kho, để có đủ số hộp carton,

và sẽ không có đợt hộp nào được nhập trong 5 tuần tới.

to start their business,

because it makes no sense, either.

Sự thật là những điều luật vô lí đó vẫn đang ngáng đường chúng tôi.

So right now, I have to mobilize 3000 dollars' worth of cardboard

in my warehouse, so that I can have cardboard,

Điều đó khiến việc kinh doanh không thuận lợi.

and they won't arrive for another five weeks.

Cảm giác như bơi trong một vũng mật vậy.

The fact that we are stifled with the most nonsensical laws out there.

Vậy thì, bạn nghĩ bạn sẽ làm gì trong trường hợp đó?

That's why we can't run businesses.

Hôm nay, các bạn biết rằng tôi đã khắc ghi lời của ai đó ra sao,

It's like swimming through molasses.

So, what can you do about that?

bởi vì tôi cũng nói những điều tương tự với nhân viên của mình ở Senegal.

Và một trong số họ bỗng bật khóc -- cô ấy là Yahara.

I told you today that someone said to me words that marked me,

Cô ấy bật khóc.

“Tại sao cô khóc?” Tôi hỏi

because I explained the same thing to my employees in Senegal.

Cô ấy đáp rằng “Vì tôi phải chấp nhận một điều--

And one of them started crying -- her name is Yahara.

rằng với họ, chúng ta chỉ là đám nghèo khổ--

She started crying.

Tôi phải tin rằng có lẽ chúng ta chỉ là tầng lớp yếu kém.

I said, "Why are you crying?"

She said, "I'm crying because I had come to believe --

Bởi vì, nếu không thì, còn lí do nào

always seeing us represented as poor people --

cho việc chúng tôi luôn ở trong tình cảnh bế tắc?

I had come to believe that maybe, yes, maybe we are inferior.

Điều đó khiến trái tim tôi tan nát.

Nhưng vào thời điểm cô ấy nói ra điều đó,

Because, otherwise, how do you explain

bởi chính cách tôi đã giải thích mọi việc,

that we're always in the begging situation?"

cô ấy nói, “Nhưng giờ, tôi nhận ra tôi không phải vấn đề.

That's what broke my heart.

Vấn đề duy nhất chính là môi trường sống.”

But at the same time that she said that,

Tôi đáp lại, “Đúng vậy.”

because of how I explained just what I explained to you,

Và tôi được tiếp thêm hi vọng--

she said, "But now, I know that I am not the problem.

rằng một khi con người ta vỡ lẽ, thế giới quan của họ sẽ thay đổi.

It is my environment in which I live, that's my problem."

Giờ thì đâu là giải pháp cho chúng tôi?

I said, "Yes."

Nếu đó là vấn đề nghề nghiệp,

And that's what gave me hope --

vậy bạn có nghĩ chúng tôi nên đơn giản hoá

that once people get it, they now change their outlook on life.

môi trường kinh doanh ở các quốc gia đó hay không?

Here, what are some of our solutions, then?

Bạn có nghĩ như vậy không?

If jobs is a solution,

Và không chỉ riêng các bạn,

don't you think, then, that we should be simplifying

Tôi mong rằng bạn bè của các bạn, những người đến từ 50 quốc gia

the business environment of all of these countries?

nằm ở cuối của danh sách đó cũng sẽ làm điều tương tự.

Don't you think?

Rồi chúng tôi sẽ lo liệu phần còn lại.

And along with you,

Tôi vẫn luôn nỗ lực cho việc này, các bạn thì sao?

I would like for all of your friends from the other 50 countries

(Vỗ tay)

Các bạn đang làm gì?

that are on the bottom of that list to do the same thing.

(Vỗ tay)

You do that, we do the rest of the job.

Các bạn đang làm gì?

I'm doing my part of the game, what are you doing?

(Vỗ tay)

Về phần các bạn, tất cả những thính giả ở đây,

(Applause)

Tôi chỉ có 2 yêu cầu thôi.

What are you doing?

(Applause)

Hãy sát cánh cùng chúng tôi,

và để làm được điều đó, hãy trau dồi bản thân,

What are you doing?

nâng cao nhận thức cộng đồng,

(Applause)

And as for you, everybody here in this room,

và ủng hộ các giải pháp của chính phủ điện tử.

I leave you with two marching orders.

Có người hỏi “Vậy còn tham nhũng, Làm cách nào để đẩy lùi?”

Get in the game,

and the way you get in it is educate yourself,

Thật sự thì, tôi ở đây để nói

build awareness around yourself,

rằng bạn hoàn toàn có khả năng làm điều đó ngay tức khắc.

and then also advocate for e-government solutions.

Bạn không cần ai thúc giúc phải làm việc đó khi nào và như thế nào.

He said, "Oh, corruption, how do we fight corruption?"

Hãy nhớ một điều,

Well, as a matter of fact, I'm here to tell you

rằng cứ hành động đi, đừng chờ đến khi có người khởi xướng.

that yes, you can do it by the stroke of a pen.

Bằng không, đừng nói với tôi rằng bạn muốn đẩy lùi nạn tham nhũng.

You do not need anyone to tell you when and how to do that.

Bạn cùng với 50 người bạn khác tới từ 50 quốc gia

It is one thing, actually,

that you don't need to wait for anyone to do, so do it.

nằm ở tận cùng của danh sách đó.

Đó là cách chúng ta đấu tranh với nạn tham nhũng.

Otherwise, don't come and tell me that you want to fix corruption.

Nếu bạn chỉ trả 5% giá trị thực để mua sản phẩm,

You and your other 50 friends from the other 50 countries

nguồn nguyên liệu thô của tôi,

that are at the bottom of that list.

thay vì 45%,

thì bạn có nghĩ tôi sẽ phải trả một khoản hối lộ không?

That's how you fight corruption.

If you were only charging me 5 percent to get my stuff in the country,

Đó chính là gốc rễ của tham nhũng.

Luật pháp tồi tệ với hàng loạt điều lệ vô căn cứ.

my raw material,

instead of the 45 percent,

do you really think that I would have to go a pay a bribe?

(Vỗ tay) (Tán thưởng)

That's what breeds corruption.

Đúng chứ?

Bad laws, sets of horrible, nonsense laws.

(Tiếng vỗ tay)

(Applause) (Cheers)

Bạn muốn chống nạn tham nhũng.

Right?

Đó là việc bạn cần làm.

(Applause)

Một lần nữa, hãy nhớ rằng đừng trông đợi bất cứ ai.

Bạn hoàn toàn có thể tự lực.

Trừ khi bạn cho rằng bản thân mình không có quyền hành,

You want to fight corruption?

thì đó là một vấn đề hoàn toàn khác.

That's what you do.

And again, remember, you don't need to wait for anyone.

Vậy thì kể từ giờ, tôi có đôi lời muốn nói với những “người lãnh đạo”.

You can do that by yourself.

Unless you're telling me that maybe you have no sovereignty,

and that's a whole other problem.

OK, so, from here on, I have simple words for our "leaders."

Chuyện này có hai chiều hướng.

Có thể theo cách tồi tệ,

bởi vì chúng ta có tới hàng trăm triệu người trẻ

đang chuẩn bị bước ra ngoài xã hội,

This can go two ways.

và nếu họ không xác định quan điểm sống rõ ràng,

It can go the nasty way,

because we have hundreds of millions of young people

họ sẽ bị cuốn vào một cuộc cách mạng.

Họ sẽ bị cuốn vào bạo lực.

coming to life right now, here,

Và đó là điều không ai mong muốn.

Không một ai trong chúng ta.

and if they don't have an outlook in life,

Đó là khả năng thứ nhất.

Hoặc trường hợp thứ 2,

they are going to go for a revolution.

They're going to go for violence.

Mọi chuyện diễn ra êm xuôi, hiệu quả, và tất cả mọi thứ đều ổn,

And none of us wants that.

và bạn làm những việc cần thiết, thay vì ngáng đường,

None, none of us.

That's the one way it can go.

hãy để chúng tôi làm việc của mình, trao cơ hội việc làm,

Or the second way it can go is,

all this happens peacefully, productively, and everything is good,

và nhờ đó châu Phi trở thành một quốc gia thịnh vượng

and you do what you need to do, you get out of my way,

điều mà đáng lẽ nên xảy ra từ rất lâu về trước.

you let people like me do our job, we create all these jobs we need,

Khi mọi chuyện ổn thoả, đời sống ổn định, chúng ta lại tiến về phía trước.

and then Africa becomes this very prosperous country

Có hai khả năng --

Phương pháp bạo lực hoặc êm xuôi, hiệu quả.

that it's designed to be, it should have been for a long time.

It happens like that, everybody's happy, we move on with our lives.

Tôi muốn sự ổn thoả, hiệu quả.

Không ai trong chúng ta nên cố ép bản thân hình dung

It can happen in two ways --

rằng liệu sẽ ra sao nếu chúng ta không tới đó.

pick violence or you pick the calm, productive way.

Vì vậy, làm ơn.

Thời điểm đã chín muồi.

I want the calm, productive way.

Viễn tưởng về sự thịnh vượng, hạnh phúc, sự phát triển của con người --

None of us should ever, ever even try to think

about what else could happen if we don't go there.

là thứ tôi thấy nếu chúng ta làm việc này.

So, please.

Xin cảm ơn.

(Vỗ tay) (Tán thưởng)

And the time has come.

This type of picture -- prosperity, happiness, human flourishing --

Xin cảm ơn.

(Vỗ tay)

that's what I see if we do our job.

Thank you.

(Applause) (Cheering)

Thank you.

(Applause)