The problem of light pollution -- and 5 ridiculously easy ways to fix it | Kelsey Johnson

Translator: Ivana Korom Reviewer: Joanna Pietrulewicz

Çeviri: Ferhat Umut Dizdar Gözden geçirme: Nevaz Mescioğlu

Uluslararası Uzay İstasyonu'nda yeterince zaman geçirmediyseniz

Unless you've spent quality time on the International Space Station,

this is probably not a view you are super familiar with.

bu muhtemelen aşina olduğunuz bir manzara değildir.

This is the east coast of the United States.

Burası ABD'nin doğu sahili.

That's New York down there in the lower right,

Sağ alt köşedeki New York

and it's a band of light all the way up through Washington DC.

ve yukarıda Washington DC'ye kadar bir ışık hattı uzanıyor.

Those cities are shining like jewels,

Bu şehirler mücevher gibi parlıyor,

highways are traced by webs of light.

otobanlar ise ışık ağlarıyla sarmalanmış.

And all of that light is super photogenic.

Tüm bu ışıklar oldukça fotojenik.

But there's a problem.

Ama bir sorun var.

That light is meant to be illuminating our sidewalks,

Bu ışıkların asıl amacı

kaldırımlarımızı, sokaklarımızı ve evlerimizi aydınlatmaktı.

and our streets and our houses.

Instead, it's actually going up into the sky

Bunun yerine aslında yukarı, gökyüzüne

and out into the universe,

oradan da hiçbirimize bir faydasının olmayacağı

where it's not doing any of us any good.

uzay boşluğuna çıkıp gidiyor.

When I see photos of this, of the Earth,

Dünya'nın bu fotoğraflarını gördüğümde

I see environmental catastrophe.

çevresel bir felaket görüyorum.

Those aren't jewels,

Bunlar mücevherler değil,

those are tumors.

bunlar tümör.

I'm an astronomer,

Ben bir gök bilimciyim,

so it's really no surprise probably to anyone

yani sanırım kimse için

that I've always loved the night sky.

gece göğünü sevmem şaşırtıcı olmayacaktır.

I'm kind of a walking cliché.

Bir çeşit ayaklı klişe gibiyim aslında.

But when I was growing up in Minnesota,

Ama Minnesota'da büyürken

one of my favorite things to do on a summer evening

yaz akşamları yapmayı en sevdiğim şeylerden biri

was grab my old Raggedy Ann sleeping bag

Raggedy Ann uyku tulumumu alıp,

and take it out into a field behind my house,

evimizin arkasındaki açık alana çıkıp

where I would spend hours looking at the night sky.

gece göğünü izleyerek saatler geçirmekti.

And to do this, I had to brave not only the darkness,

Bunu yapabilmek için sadece karanlıktan değil,

but also swarms of mosquitoes,

sivrisinek sürülerinden de korkmamam gerekiyordu

and my sleeping bag really didn't smell very good.

ve uyku tulumum da pek hoş kokmazdı.

(Laughter)

(Kahkahalar)

But there was one particular star

Ama benim her gece üst üste

that I would look for, night after night.

özellikle aradığım bir yıldız vardı.

And then I would play this game

Sonrasında, o yıldıza

where I would try to focus on that star so intensely,

diğer her şeyin solup gideceği kadar

that everything else would fade from my view

yoğun şekilde odaklanmaya çalıştığım bir oyun oynardım,

and that single star would be all that I could see.

o tek yıldız, görebileceğim tek şey olacak şekilde.

I could only ever hold on to that focus

O odaklanmayı ancak kısa bir süre sağlayabiliyordum.

for a few fleeting moments.

But when I did,

Ama başardığımda

I felt this deep sense of connection to the universe.

evrenle aramda derin bir bağ hissederdim

And almost a sense of vertigo,

ve tıpkı vertigoya benzeyen,

like I was going to fall into space.

sanki uzaya düşecekmişim hissi.

And when this happened --

Bu olduğundaysa --

I know this sounds kind of ridiculous,

biliyorum kulağa komik gelecek

but I would simultaneously feel unfathomably insignificant

ama aynı anda hem anlaşılmaz derecede değersiz

and also kind of weirdly important.

hem de garip şekilde önemli hissederdim.

That star I looked to night after night was called Vega.

Benim her gece baktığım o yıldızın adı Vega.

Vega is the brightest star in the constellation Lyra,

Vega, Lyra takımyıldızındaki en parlak yıldız

which is not coincidentally the name of one of my dogs.

ve şans eseri olmayan bir şekilde köpeklerimden birinin de adı.

(Laughter)

(Kahkahalar)

But this experience is being lost.

Ama bu deneyim yok oluyor.

My favorite constellation, Lyra,

En sevdiğim takımyıldız, Lyra,

this is what it would look like from Manhattan.

Manhattan'dan şimdi böyle görünüyor.

For people who live in urban and suburban environments,

Şehir merkezinde ve çevresinde yaşayan insanlar,

if they go outside at night and look up,

gece çıkıp gökyüzüne baktıklarında

instead of being awestruck by the majesty of the universe,

evrenin görkemiyle çarpılmak yerine,

they see pretty much nothing.

genellikle hiçbir şey görmüyorlar.

These unremarkable, completely blank night skies,

Bu önemsiz, tamamen boş gece göğü,

of course are due to all of the light we produce at night.

gece ürettiğimiz tüm ışığın bir sonucu.

Those very same lights we see all the way from space

Uzaydan bakınca gördüğümüz bu ışıklar,

are shining up into the atmosphere,

atmosfere değin parlar ve etrafa yayılıp

where they bounce around and create this featureless smog of light.

bu niteliksiz ışık bulutunu oluşturur.

And that featureless smog of light has a name.

Bu niteliksiz ışık bulutunun bir adı var.

It's called light pollution.

Buna ışık kirliliği deniyor.

As an astronomer,

Bir gök bilimci olarak

I can actually tell how bad light pollution is

ışık kirliliğinin ne boyutta olduğunu

gece gökyüzünde gördüğüm yıldızların parlaklıklarına bakarak söyleyebilirim.

by the brightness of stars I can see in the sky.

And it turns out

Anlaşılan o ki

that when you're trying to unlock the secrets of the cosmos,

evrenin sırlarını ortaya çıkartmaya çalışırken

it's really helpful to be able to see the cosmos.

evreni görebilmenin çok faydası dokunuyor.

And --

Üstelik--

[Laughs]

(Gülme sesleri)

Truth.

Gerçek.

And this light that we're trying to detect

Bu tespit etmeye çalıştığımız ışık

is coming from millions or billions of light-years away,

milyonlar ya da milyarlarca ışık yılı öteden geliyor

and so it's generally pretty faint.

ve genellikle çok soluk oluyor.

And as an astronomer,

Bir gök bilimci olarak

I fight with this every day to do my job,

işimi yaparken her gün bununla mücadele ediyorum

and I have to tell you, it is a really big problem.

ve gerçekten büyük bir sorun olduğunu söylemeliyim.

But the problem is far worse

Ama sorun, yıldızları gözlemleyebilme becerimizin

than just losing some whimsical ability to gaze at the stars.

bir kısmını kaybetme kaprisinden daha beter durumda.

For example,

Örneğin sayısız bitki ve hayvan türü etkilenmiş durumda.

countless plant and animal species are affected.

So we could talk about sea turtles

Deniz kaplumbağalarından

or pollinators

ya da polen taşıyıcılardan

or any of these super important species

ya da süper önemli ve aynı zamanda sevimli olan

that are also cute.

herhangi bir türden bahsedebilirdik.

Instead, I want to talk

Bunun yerine, sessiz ve mütevazi

about these quietly unassuming dog whelks.

deniz salyangozları hakkında konuşmak istiyorum.

You may have seen them around

Onları etrafta görmüş

and not given them really a whole lot of thought.

ve üzerlerine pek kafa yormamış olabilirsiniz.

But they're pretty cool.

Ama aslında bayağı havalılar.

So in an entire year

Bir deniz salyangozu, bir sene içinde

a dog whelk will rarely move more than about 10 meters.

nadiren 10 metreden fazla hareket eder.

That means that when they are attacking their prey

Bu demek oluyor ki avlarına saldırdıkları sırada

they can hit this brisk pace of about a millimeter an hour.

saatte bir milimetrelik hızlı bir tempoya çıkabilirler.

And --

Gerçi--

(Laughter)

(Gülüşmeler)

This works out OK,

Bu pek sorun olmuyor

because they attack things like barnacles.

çünkü genellikle kaya midyelerine saldırıyorlar.

(Laughter)

(Kahkahalar)

So these dog whelks live in the intertidal area of coasts,

Deniz salyangozları, kıyıların gelgite maruz kalan kısımlarında yaşarlar

where, it turns out,

ve anlaşılan o ki

they're a pretty key part of the ecosystem.

ekosistemin çok önemli bir parçası durumundalar.

Not only are they one of the most dominant invertebrate predators,

Sadece en baskın omurgasız avcı olmaları nedeniyle değil,

but other animals, like crabs and birds, think they're pretty tasty.

kuşlar ve yengeçler gibi diğer hayvanlar onları lezzetli bulduğu için de böyle.

So that leaves these poor snails in a kind of precarious situation,

Bu ise zavallı salyangozları zor bir durumda bırakıyor

because if they go too low in the water,

çünkü eğer suyun içine fazla girerlerse

then crabs are a threat,

yengeçler tehdit olmaya başlıyor

but if they come out of the water too far,

ama suyun fazla dışına çıkarlarsa da

birds are going to have a feast.

kuşlar ziyafete başlıyor.

Why is an astronomer telling you about dog whelks?

Neden bir gök bilimci size deniz salyangozlarını anlatıyor?

I ask that myself.

Kendime bunu sordum.

Because their behavior is impacted by light pollution.

Çünkü onların davranışları ışık kirliliğinden etkileniyor.

For example,

Örneğin eğer deniz salyangozları gece yapay ışığa maruz kalırlarsa

if dog whelks are subjected to artificial light at night

they're about twice as likely to stay under the water with a predator.

suyun altında, bir avcı ile kalma olasılıkları iki katına çıkıyor.

And that puts them at increased risk.

Bu da onları daha fazla riske sokuyor.

And it's not like they can make a speedy escape.

Çok hızlı kaçabilecek gibi de görünmüyorlar.

And so these --

Tabii bir de --

(Laughter)

(Kahkahalar)

And the other issue is because they literally move

Ayrıca diğer bir husus da tam anlamıyla

at a snail's pace.

salyangoz hızında ilerlemeleri.

If a population is wiped out,

Eğer bir nüfus yok olursa

it can take decades to replenish.

yenilenmesi on yıllar alabilir.

And that, in turn, affects the rest of their ecosystem

Bu da hem kendi ekosistemlerini

and the other species, like the birds and the barnacles and the crabs.

hem de kuşlar, yengeçler ve midyeler gibi diğer türleri etkiliyor.

So this is just one small and slimy example

Bu, ışık kirliliğinin bütün bir ekosistem üzerinde

of how light pollution can unleash a cascade effect

nasıl bir domino etkisi yaratabileceğinin

on an entire ecosystem.

küçük, basit bir örneği.

Virtually every species that has been studied to date

Görünen o ki şu zamana kadar üzerinde çalıştığımız tüm türler

is impacted by light pollution.

ışık kirliliğinden etkileniyorlar.

And that includes humans.

Bu türlere insanlar da dahil.

So let's talk about us.

Şimdi, bizden bahsedelim.

You are probably not surprised to hear

Muhtemelen, ışık kirliliğinin

that light pollution can affect your ability to sleep well at night.

gece uykusu kalitenizi etkilediğini duymak sizi şaşırtmayacaktır.

But you might be surprised to hear that light pollution is linked to obesity.

Ama ışık kirliliğinin obezite ile bağı olduğunu duyunca şaşırabilirsiniz.

In fact, in a recent study

Aslında 80 ülkede yapılan

they found that light pollution contributed to over 70 percent

yakın zamanlı bir çalışma ışık kirliliğinin, obezite oranında

of the obesity rates in 80 countries.

yüzde 70'in üzerinde payı olduğunu gösterdi.

More than that,

Bunun ötesinde,

light pollution actually contributed about the same amount to excess weight

ışık kirliliği, fazla kilo oranlarına abur cubur tüketimiyle

as eating junk food.

aynı miktarda etki etti.

And it gets worse.

Daha fenası da var.

For people who are subjected

Geceleri yüksek miktarda

to significant amounts of artificial light at night

yapay ışığa maruz kalan kişilerin

they're about 50 percent more likely to get breast cancer.

göğüs kanserine yakalanma riskleri yüzde elli artıyor.

And in fact, light pollution is correlated with types of cancer

Aslında incelendiğinde ışık kirliliği

across the board.

kanser tipleriyle ilişkili.

And in controlled lab experiments

Kontrollü laboratuvar deneylerinde,

there's a direct link between increased artificial light at night

tümör büyüme oranıyla gece mazur kalınan yüksek yapay ışık arasında

and a rate of tumor growth.

doğrudan bağlantı olduğu görüldü.

You might be wondering how normal light

Normal bir ışığın, nasıl olup da kanser oranlarına

could possibly impact cancer rates.

etki ettiğini merak ediyor olabilirsiniz.

It likely all comes down to the super important hormone

Her şeyin gelip bağlandığı nokta ise süper önemli bir hormon olan melatonin

called melatonin,

which we have evolved over millions of years

ki biz milyonlarca yıl içinde onu gece-gündüz döngüsünde

to produce on a day-night cycle, or a circadian rhythm.

ya da sirkadyen ritminde üretecek şekilde geliştik.

What happens is that when light impacts

Gece gözümüzün arkasındaki retinaya

the retina at the back of our eye at night

ışık etki ettiğinde

it can disrupt melatonin production,

melatonin üretimini kesintiye uğratabiliyor

and when melatonin production is disrupted,

ve melatonin üretimi kesintiye uğradığında

a whole chain of other chemical processes are affected,

diğer tüm kimyasal süreçler zinciri bundan etkileniyor

and that includes estrogen production.

ve buna östrojen üretimi de dahil.

And when we throw this chemical balance out of whack,

Kimyasal dengenin ayarı bozulunca da

really bad things can happen.

gerçekten kötü şeyler olabilir.

In fact, things are so bad,

Aslında o kadar kötü ki

that the International Agency for Cancer Research

Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı

has said that disrupting the human circadian rhythm

insanlarda sirkadyen ritminin bozulmasının

is a probable carcinogen.

muhtemel kanserojen olduğunu açıkladı.

Also, for fun, I want to let you know

Ayrıca eğlencesine, ışık kirliliğinin

that light pollution has been linked to,

şunlarla da bağı olduğunu bilmenizi isterim.

let's see -- headaches, anxiety, depression, diabetes,

Bakalım -- baş ağrısı, anksiyete, depresyon, diyabet,

cardiovascular disease and the list goes on.

kalp damar hastalıkları ve liste uzayıp gidiyor.

But maybe you don't care about your health.

Ama sağlığınızı önemsemiyor olabilirsiniz.

We're all going to die anyway,

Sonuçta hepimiz bir şekilde öleceğiz,

you might as well die in a brightly lit room.

iyi aydınlatılmış bir odada da ölebilirsiniz.

(Laughter)

(Kahkahalar)

The fact that you're laughing about death is kind of amazing.

Aslında ölüm hususuna gülüyor olmanız muhteşem.

(Laughter)

(Kahkahalar)

You might still care about money.

Hâlâ parayı önemsiyor olabilirsiniz.

The money that's spent on that wasted light,

Bu atıl ışığa harcanan para,

and I mean just the light that's going out into the universe,

ki bize hiçbir yararı olmaksızın

evrene gönderdiğimiz ışıktan bahsediyorum,

and not doing us any good,

is three billion dollars a year.

her yıl üç milyar dolar.

That's enough money to build, like,

Bu kadar parayla

1,000 utility-grade windmills,

mesela 1.000 rüzgar türbini inşa edilebilir

or fund the entire DC public-school system for over two years,

ya da Washington DC okul sisteminin tümü iki yıl boyunca finanse edilebilir

or -- this is my favorite, because I really want one

ya da - en sevdiğim bu çünkü gerçekten bir tane istiyorum

but I can't afford one --

ama param yetmez --

buy 30,000 Tesla Model X SUVs.

30.000 Tesla Model X Arazi Aracı alınabilir.

(Laughter)

(Kahkahalar)

And that includes the electric car tax credit.

Üstelik fiyata elektrikli araba vergi kredisi de dahil.

And then there are the existential costs.

Tabii bir de varoluşsal maliyetler var.

I don't have any data

Elimde, kozmostaki yerimizi kaybetmenin

on how losing touch with our place in the cosmos

bizi nasıl etkilediğine dair veri yok.

impacts us.

But I believe

Ama inanıyorum ki

that this probably impacts our humanity

insanlığımız üzerindeki etkisi

more than any of the other scary statistics I can share with you.

gösterebileceğim diğer tüm korkutucu istatistiklerden daha fazla olacak.

And it's getting worse with time.

Bu durum, zamanla kötüleşiyor.

The amount of light pollution is doubling roughly every 35 years.

Işık kirliliği miktarı kabaca her 35 yılda ikiye katlanıyor.

That means that within the next decade

Bu, önümüzdeki on yılda

virtually the entire eastern half of the United States

Amerika Birleşik Devletleri'nin tüm doğu yarısının

will be perpetually brighter than twilight.

sürekli olarak tan vaktinden daha parlak olacağı anlamına geliyor.

And there's another issue with light pollution.

Işık kirliliği ile ilgili bir husus daha var.

The problem is way worse than we can see with our own eyes.

Sorun gözle görünenden çok daha kötü.

Our eyes have evolved to just detect this tiny range

Gözlerimiz ışık tayfının sadece küçük bir kısmını

of the full spectrum of light.

görecek şekilde evrimleşmiştir.

All of this other light that we can't see,

Tüm bu göremediğimiz ışık için

this invisible light,

bu görünmez ışıklar için

also has a pollution problem.

aynı kirlilik problemi mevcut.

Mostly it's from modern technology,

Çoğunlukla modern teknolojili şeyler nedeniyle;

things like cell phones or car-to-car radar,

cep telefonları yahut araçtan araca radarlar

or now apparently we need appliances that can talk to each other.

ya da şimdilerde ihtiyaç duyduğumuz birbirleriyle konuşan cihazlar gibi.

All of this modern technology is putting out strong signals

Tüm bu modern teknoloji, evrenden gelen ve tespit etmeye çalıştığımız

that can completely swamp

son derece soluk ışıkları

tamamen bastıracak güçlü sinyaller yayıyor.

this exceedingly faint light we're trying to detect

from the rest of the universe outside Earth,

Dünya dışından, evrenin kalanından gelen ışıkları,

which just for the record, is most of the universe.

ki bilesiniz diye söylüyorum, bu, evrenin büyük çoğunluğu oluyor.

(Laughter)

(Kahkahalar)

And then, there are satellites.

Sonra bir de uydular var.

Satellites are a problem at both visible and invisible wavelengths.

Uydular hem görünür hem de görünmez dalga boyları için sorun oluşturuyor.

A host of private companies have plans to deploy tens of thousands of satellites

Bir sürü şirket, on binlerce uyduyu

into Earth orbit,

Dünya yörüngesine yerleştirip,

where they will not only outnumber,

aşırı fazla olmakla kalmayıp

literally outnumber the visible stars in the sky,

resmen gökyüzünde gördüğümüz yıldızlardan bile fazla olacakları

while also beaming invisible light back to Earth.

ve aynı zamanda görünmez ışıkları Dünya'ya geri yansıtacakları planlar kuruyor.

So for astronomers like me,

Bu, görünmez ışıkları kullanarak

who use invisible light to study the universe,

evreni inceleyen benim gibi astronomlar için

it's going to be like staring at the Sun

Güneş'e gözlerini dikip

and trying to see a birthday candle behind it.

arkasında yanan doğum günü mumunu görmeye çalışmak gibi olacaktır.

Alright, I want to be clear

Açık konuşmak gerekirse

that there's nothing inherently wrong with any of this modern technology.

bu modern teknolojinin özünde bir yanlışlık yok.

With cell phones or satellites or car radar.

Cep telefonlarında, uydularda ya da araba radarlarında.

I'm not sure about kitchen appliances.

Mutfak aletleri konusunda emin değilim.

(Laughter)

(Kahkahalar)

I haven't broken down

Henüz pes edip

and gotten an oven that talks to my cell phone yet.

telefonumla iletişim kurabilen bir fırın almadım.

And I use lights at night like everybody else.

Diğer herkes gibi ben de geceleri ışık kullanıyorum.

But here's the thing.

Ama bir de şu var;

Some problems in the world,

dünyadaki bazı sorunlar,

like we've heard about today and you'll hear more about,

bugün duyduğumuz ve fazlasıyla duyacağınız gibi

are overwhelming and they seem intractable.

bunaltıcı ve çok zorlu görünebilir.

Visible light pollution is not one of these problems.

Görünür ışık kirliliği bu sorunlardan biri değil.

This is actually stupidly simple, OK?

Mesele aslında saçma derecede basit.

So here are five super simple things you can do.

İşte size yapabileceğiniz süper basit beş şey.

Don't use lights brighter than you need to.

İhtiyacınızdan daha parlak ışıkları kullanmayın.

Don't use lights when you don't need them.

İhtiyacınız olmadığında ışık kullanmayın.

Those lights you're using,

Kullandığınız ışıkların yere dönük olduğuna emin olun,

make sure they're shielded down,

so they're not shining up into the sky.

böylece gökyüzüne doğru parlamazlar.

And let's talk about LED lights.

Hadi bir de LED ışıklardan bahsedelim.

If you have a choice, don't buy the blue ones.

Eğer imkânınız varsa mavi olanları almayın.

Look for words like "warm white."

"Sıcak Beyaz" etiketli olanları arayın.

If you buy LEDs with words like "natural light" or "daylight,"

"Doğal Işık" ya da "Gün Işığı" etiketli olanlardan almanız,

that's like saying you hate space.

uzaydan nefret ediyorum demek gibi.

(Laughter)

(Kahkahalar)

And finally,

Son olarak

you could advocate for this.

bu konunun savunucusu olabilirsiniz.

Even in your local community,

Yerel topluluğunuzda bile,

find out if there's a lighting code

ışıklandırma konusunda bir kural var mı

and whether it could be made more night-sky friendly.

ve bu kural daha gece-göğü dostu olabilir mi, araştırın.

Or dare I say, you could even advocate at the federal level,

Hatta federal boyutta savunmaya geçebilirsiniz,

by politely asking our federal officials,

bazıları şu an aramızda da olabilecek federal yetkililerden

some of whom may be here,

to please not auction off our view of the invisible universe

lütfen görünmez evren manzaramızı, en yüksek fiyatı teklif eden

ve istediği gibi kirletecek olanlara satmamalarını rica ederek

to the highest bidder to pollute at will,

which is actually what happens.

ki tam olarak olan da bu.

Now, like a good professor,

Şimdi, her iyi profesör gibi

I have homework for you.

sizin için ev ödevim var.

If you have never seen a truly dark night sky,

Eğer hiç gerçekten karanlıkta gece göğünü görmediyseniz

I want you to go out and experience one for yourself.

dışarı çıkıp bunu deneyimlemenizi istiyorum.

Because if you don't,

Çünkü eğer yapmazsanız

you don't know what you're missing,

ne kaçırdığınızı bilemezsiniz

and you don't know what humanity is losing.

ve de insanlığın neyi kaybetmekte olduğunu.

Thank you.

Teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkışlar)