Karina Galperin: Should we simplify spelling? (with English subtitles) | TED

Translator: Tomás Guarna Reviewer: Sebastian Betti

Çeviri: Cihan Ekmekçi Gözden geçirme: Selda Yener

Okulda yazım öğrenmek için çok zaman harcıyoruz.

We lost a lot of time at school learning spelling.

Kids are still losing a lot of time at school with spelling.

Çocuklar yalnızca yazım öğrenmek için okulda sürekli zaman kaybediyorlar.

That's why I want to share a question with you:

Bu yüzden sizinle bir sorunu paylaşmak istiyorum.

Do we need new spelling rules?

Yeni bir yazım şekline gerek var mı?

I believe that yes, we do.

Ben evet diyorum, gerek var.

Or even better, I think we need to simplify the ones we already have.

Veya daha iyisi, elimizdekini basitleştirmemize gerek var.

Neither the question nor the answer are new in the Spanish language.

Dilimizde bu konuya ilişkin ne sorular, ne de cevaplar yeni.

They have been bouncing around from century to century

Çok eskiden beri yüzyıllardır bize geri dönüyor sadece.

since 1492, when in the first grammar guide of the Spanish language,

1492'den beri, İspanyol dilinin ilk dilbilgisinde

Antonio de Nebrija, set a clear and simple principle for our spelling:

Antonio de Nebrija yeni bir yazım şeklini açık ve basit bir dille masaya yatırdı:

"... thus, we have to write words as we pronounce them,

"Konuştuğumuz gibi yazmalı

and pronounce words as we write them."

ve yazdığımız gibi konuşmalıyız."

Each sound was to correspond to one letter,

Her ses bir harfe tekabül etmeli,

each letter was to represent a single sound,

ve her harf yalnızca bir sesi temsil etmeli.

and those which did not represent any sound should be removed.

Hiçbir sesi temsil etmeyen harfler ise kullanımdan çıkarılmalı.

This approach, the phonetic approach,

Bu kriter, bu fonetik kriteri,

which says we have to write words as we pronounce them,

bize telaffuz ettiğimiz şekilde yazmamızı söyler.

both is and isn't at the root of spelling as we practice it today.

Bugün kullandığımız imla şeklinin temelinde hem var, hem de yok.

It is, because the Spanish language, in contrast to English, French or others,

Çünkü İspanyolca'da, diğer dillerin aksine

ister İngilizce, ister Fransızca olsun

always strongly resisted writing words too differently

konuştuğumuzdan çok daha farklı yazmaya yönelik

güçlü bir direnç sahibi olduk her zaman.

to how we pronounce them.

But the phonetic approach is also absent today,

Ancak bunun sebebi 18. yüzyılda

because when, in the 18th century, we decided how we would standardize

kararların büyük bir bölümünü etkileyen başka bir kriter varken

our writing,

there was another approach which guided a good part of the decisions.

yazı stilimizin standartlaştırılması kararının verilmesi değil.

It was the etymological approach,

Bu diğer kriter etimoloji bilgisiydi,

the one that says we have to write words

buna göre kelimeleri orijinal dillerinde

according to how they were written in their original language,

yazıldığı gibi yazmalıydık,

in Latin, in Greek.

Latince veya Yunanca.

That's how we ended up with silent H's, which we write but don't pronounce.

Bu yüzden hiçbir zaman telaffuz etmediğimiz ama yazdığımız sessiz h,

That's how we have B's and V's that, contrary to what many people believe,

çok sayıda insanın İspanyolca'nın telaffuzunda

hiçbir farkının olmadığına inandıkları

were never differentiated in Spanish pronunciation.

uzun ve kısa seslerle kalakaldık.

That's how we wound up with G's,

G harfi "gente" kelimesinde sert çıkan bir "h" sesi iken

that are sometimes aspirated, as in "gente,"

and other times unaspirated, as in "gato."

"gato" kelimesinde yumuşak bir g sesine dönüşüyor.

That's how we ended up with C's, S's and Z's,

Kullandığımız C, S ve Z harfleri

three letters that in some places correspond to one sound,

pek çok ülkede tek bir sese, bazı ülkelerde iki sese tekabul ederken

and in others, to two, but nowhere to three.

hiçbir ülkede üç sese karşılık gelmez.

I'm not here to tell you anything you don't know from your own experience.

Kendinizin tecrübe etmediği

bir şey söylemek için gelmedim buraya.

We all went to school,

Hepimiz okula gittik,

we all invested big amounts of learning time,

hepimiz öğrenmek uğruna çok zaman ayırdık,

big amounts of pliant, childlike brain time

o etkileyici çocuk beyni

in dictation,

çok büyük yazım, noktalama

in the memorization of spelling rules filled, nevertheless, with exceptions.

ve istisnalarla dolu imla kurallarını öğrenmek için çok zaman harcadı.

We were told in many ways, implicitly and explicitly,

Bize pek çok değişik biçim öğrettiler, bariz olan ve olmayan.

that in spelling, something fundamental to our upbringing was at stake.

Konu imla olunca,

eğitimimizde çok temel bir husus ile oynanıyordu adeta.

Yet, I have the feeling

Nedense öğretmenlerin bunun ne kadar

that teachers didn't ask themselves why it was so important.

önemli olduğunu kendilerine hiç sormadıklarına inanıyorum.

In fact, they didn't ask themselves a previous question:

Ayrıca şu soruya da hiç rağbet etmediler:

What is the purpose of spelling?

İmlanın fonksiyonu nedir?

What do we need spelling for?

İmlanın ne faydası var?

And the truth is, when someone asks themselves this question,

Birisi bu soruyu sorduğu zaman

cevap düşündüğünüzden çok daha basit

the answer is much simpler and less momentous

than we'd usually believe.

ve daha az karmaşık olur.

We use spelling to unify the way we write, so we can all write the same way,

İmlanın amacı yazının standartlaştırılmasıdır,

hepimizin aynı şekilde yazması içindir.

making it easier for us to understand when we read to each other.

Birbirimizin yazdığını okurken anlamayı basitleştirmektir.

But unlike in other aspects of language such as punctuation,

Dilin diğer yanlarının aksine;

örneğin noktalama,

in spelling, there's no individual expression involved.

imla konusunda kişiye özgü bir yetenek söz konusu değildir.

In punctuation, there is.

Noktalamada olur.

With punctuation, I can choose to change the meaning of a phrase.

Noktalama ile bir söz öbeğinin anlamını değiştirebiliyorum.

With punctuation, I can impose a particular rhythm to what I am writing,

Noktalama ile,

yazdığım şeye belli bir ritim kazandırabiliyorum.

but not with spelling.

İmla ile yapamıyorum ama.

When it comes to spelling, it's either wrong or right,

İmlanın iyi veya kötü olması

according to whether it conforms or not to the current rules.

yürürlükteki kurallara uyup uymamasına bağlı.

But then, wouldn't it be more sensible to simplify the current rules

O hâlde var olan normları basitleştirsek böylelikle öğretmesi, öğrenmesi

so it would be easier to teach, learn and use spelling correctly?

ve doğru bir şekilde kullanılması sağlansa daha zekice olmaz mi?

Wouldn't it be more sensible to simplify the current rules

Bu normları basitleştirsek,

so that all the time we devote today to teaching spelling,

böylece bugün imlayı

öğrenmek icin harcadığımız onca zamanı

we could devote to other language issues

dilin zaman ve emek isteyen diğer karmaşık konularına ayırsak

whose complexities do, in fact, deserve the time and effort?

çok daha zekice olmaz mı?

What I propose is not to abolish spelling,

Ben imlanın yürürlükten kaldırılmasını teklif etmiyorum,

and have everyone write however they want.

herkes istediği gibi yazsın da demiyorum.

Language is a tool of common usage,

Dil, bir ortak kullanım aracıdır

and so I believe it's fundamental that we use it following common criteria.

ve bu sebepten ötürü

onu ortak kriterlere göre kullanmamız çok önemli.

But I also find it fundamental

Yine aynı şekilde bu ortak kriterlerin

that those common criteria be as simple as possible,

mümkün olduğunca basit olması da bana çok önemli görünüyor,

especially because if we simplify our spelling,

hepsinden ötesi, imlamızı basitleştirdiğimiz zaman

we're not leveling it down;

seviyemiz aşağı düşmüyor;

when spelling is simplified,

imla basitleştirildiği zaman

the quality of the language doesn't suffer at all.

dilin kalitesi bundan etkilenmiyor.

I work every day with Spanish Golden Age literature,

Her gün Altın Çağ edebiyatı üzerinde çalışıyorum,

I read Garcilaso, Cervantes, Góngora, Quevedo,

Garcilaso, Cervantes, Gongora, Quevedo okuyorum.

who sometimes write "hombre" without H,

Bazen "hombre" kelimesini 'h' olmadan

sometimes write "escribir" with V,

"escribir" kelimesini b yerine kısa v ile yazıyorlar

and it's absolutely clear to me

ve benim için tamamen net olan şey

that the difference between those texts and ours is one of convention,

onların yazıtları ve bizimkiler arasındaki fark ortak mukavele

or rather, a lack of convention during their time.

veya onların zamanından kalan mukavele eksikliği.

But it's not a difference of quality.

Fakat kalite değil.

But let me go back to the masters,

İzninizle öğretmenlere geri döneyim,

because they're key characters in this story.

çünkü onlar bu hikâyede kilit karakterler.

Earlier, I mentioned this slightly thoughtless insistence

Öğretmenlerin imla konusunda bizi sürekli baskılayan

with which teachers pester and pester us

biraz düşüncesizce ısrarından

az önce bahsetmiştim.

over spelling.

But the truth is, things being as they are,

Ama gerçek şu ki her şeyi olduğu gibi düşününce,

this makes perfect sense.

bu gerçekten anlamlı bir davranış.

In our society, spelling serves as an index of privilege,

Toplumumuzda imla,

yazılan içeriklerden bağımsız bir şekilde

separating the cultured from the brute, the educated from the ignorant,

kaba ve kültürlüyü, cahil ve eğitimliyi

independent of the content that's being written.

birbirinden ayıran ayrıcalıklı bir endeks.

One can get or not get a job

Bir kişi, konması veya konmaması gereken bir h harfi yüzünden

because of an H that one put or did not.

işe de girebilir, işinden de olabilir.

One can become an object of public ridicule

Yanlış konulmuş bir b harfi yüzünden

because of a misplaced B.

kişi toplum içinde rencide olabilir.

Therefore, in this context,

İşte bu yüzden, bu ortamda

of course, it makes sense to dedicate all this time to spelling.

imla için bu kadar zaman ayırmak gerçekten de çok mantıklı.

But we shouldn't forget

Ama şunu unutmamalıyız ki

that throughout the history of our language,

dilimizin tarihinin büyük bir kısmında,

it has always been teachers

her zaman öğretmenler

or people involved in the early learning of language

veya bize öncelikle harfleri öğreten benzeri bir şeyler olmuştur.

who promoted spelling reforms,

İmla reformunu ateşleyen insanlar,

who realized that in our spelling there was often an obstacle

bu insanlar imlamızda şunu fark ettiler:

Bilginin aktarılmasında zaman zaman engeller ortaya çıkıyordu.

to the transmission of knowledge.

In our case, for example,

Bizim örneğimizde mesela

Sarmiento, together with Andrés Bello, spearheaded the biggest spelling reform

Sarmiento, Andres Bello ile birlikte, İspanyol dilinde en etkin

imla reformunu başlattılar,

to take place in the Spanish language:

the mid-19th century Chilean reform.

bu olay 19. yüzyılda Şili'de gerçekleşti.

Then, why not take over the task of those teachers

O hâlde neden tarihteki öğreticilerden ders çıkarmıyor

and start making progress in our spelling?

ve imlamızda ilerleme katetmiyoruz?

Here, in this intimate group of 10,000,

Şimdi burada 10.000 kişilik bir aile iken

I'd like to bring to the table

tartışmaya değer olduğunu

some changes that I find reasonable to start discussing.

düşündüğüm bazı düzeltmeleri masaya yatırmak istiyorum.

Let's remove the silent H.

Yazdığımız her yerde,

In places where we write an H but pronounce nothing,

sessiz h harfini ortadan kaldıralım. Çünkü telaffuz etmiyorsak,

let's not write anything.

yazmayacağız da.

(Applause)

It's hard for me to imagine what sentimental attachment

(Alkışlar)

Şunu anlamakta güçlük çekiyorum. Nasıl bir duygusal bağ

can justify to someone all the hassle caused by the silent H.

sessiz h harfinin yol açtığı sıkıntıları haklı kılabilir?

B and V, as we said before,

Uzun b veya kısa v, bahsettim daha önce,

were never differentiated in the Spanish language --

İspanyol dilinde daha önce hiç farklı değillerdi.

(Applause)

(Alkışlar)

Let's choose one; it could be either. We can discuss it, talk it over.

Birini eleyelim, herhangi biri olabilir, oturup tartışabiliriz.

Everyone will have their preferences and can make their arguments.

Herkesin kendi tercihi olacaktır, herkes tartışmaya katılabilir.

Let's keep one, remove the other.

Birine bağlı kalıp diğerini eleyelim.

G and J, let's separate their roles.

"G" ve "J" harfleri, işlevlerini ayıralım,

G should keep the unaspirated sound, like in "gato," "mago," and "águila,"

yumuşak sesler için "g"yi kullanıyoruz, "gato", "mago", "águila" gibi,

and J should keep the aspirated sound,

sert sesler içinse "j"yi kullanıyoruz,

as in "jarabe," "jirafa," "gente," "argentino."

"jarabe", "jirafa", "gente", "argentino" gibi.

The case of C, S and Z is interesting,

Ve ilginç "C", "S" ve "Z" üçlüsü,

because it shows that the phonetic approach must be a guide,

fonetik kriterler bir rehber olmalı,

but it can't be an absolute principle.

kesin bir ilke değil.

In some cases, the differences in pronunciation must be addressed.

Bazı durumlarda telaffuz farklılıklarına uyulmalı da.

As I said before, C, S and Z,

Şimdi, dediğim üzere, C, S ve Z

in some places, correspond to one sound, in others to two.

bazı ülkelerde tek sese, bazılarında ise iki sese tekabül ediyor.

If we go from three letters to two, we're all better off.

Üç sesi ikiye indirgersek çok daha iyi olacaktır.

To some, these changes may seem a bit drastic.

Kimileri için bu değişiklikler biraz aşırı görünebilir.

They're really not.

Öyle değil ama.

The Royal Spanish Academy, all of language academies,

İspanyol Dil Akademisi, dilimizin tüm otoriteleri,

also believes that spelling should be progressively modified;

imlanın modifiye edilmesi gerektiğine,

that language is linked to history, tradition and custom,

dilin tarih, gelenek ve göreneklere bağlı olduğuna,

but that at the same time, it is a practical everyday tool

günlük aktivitelere dair bir araç olduğuna

and that sometimes this attachment to history, tradition and custom

ve bazen tarih, gelenek ve göreneklere olan bu bağın

becomes an obstacle for its current usage.

günümüz kullanımı için engel teşkil ettiğine inanıyorlar.

Indeed, this explains the fact

Bu da bize gerçekten de dilimizin

that our language, much more than the others we are geographically close to,

tarihte fark ettiğimizden veya coğrafi olarak keşfettiğimizden

has been historically modifying itself based on us,

çok daha fazla değişime uğradığını açıklıyor.

Örneğin, ''orthographia'' kelimesi ''ortografia'' olmuş,

for example, we went from "ortographia" to "ortografía,"

from "theatro" to "teatro," from "quantidad" to "cantidad,"

''theatro'' kelimesi ''teatro'', ''quantidad'' ise ''cantidad'' olmuş,

from "symbolo" to "símbolo."

''symbolo'' kelimesi ''simbolo'' olmuş.

And some silent H's are slowly being stealthily removed:

Şimdi de yavaş yavaş sessiz h harflerini kaldırmaya başlıyorlar,

in the Dictionary of the Royal Academy,

İspanyol Dil Akademisi Sözlüğü'ne göre

"arpa" and "armonía" can be written with or without an H.

'arpa' ve 'armonia' kelimeleri h harfi ile de, onsuz da yazılabilir.

And everybody is OK.

Hiçbirimiz için sorun yok.

I also believe

Ancak bana öyle görünüyor ki

that this is a particularly appropriate moment to have this discussion.

bu tam da bu tartışmada değinmemiz gereken bir konu.

It's always said that language changes spontaneously,

Bize her zaman dilin spontane bir şekilde değiştiği söylendi,

from the bottom up,

aşağıdan yukarıya doğru,

that its users are the ones who incorporate new words

şimdi yeni keliemeler yerleştiren kullanıcılar var,

and who introduce grammatical changes,

yeni dilbilimsel düzeltmeler ortaya koyan

and that the authority -- in some places an academy,

bazen bir otorite, bazı yerlerde ise bir akademi var,

in others a dictionary, in others a ministry --

kimi yerlerde bu bir sözlük, kimi yerlerde ise bakanlık.

accepts and incorporates them long after the fact.

Bir süre sonra bu değişikler kabul ediliyor ve yerleşiyor.

This is true only for some levels of language.

Dilin bazı seviyeleri için doğru olabilir.

It is true on the lexical level, the level of words.

Kelimelerin zorluk derecesi için de doğru olabilir,

It is less true on the grammatical level,

dilbigisi için daha az da olsa doğru olabilir,

and I would almost say it is not true for the spelling level,

ama şunu söylemeliyim ki tarihte her zaman yukarıdan aşağı

that has historically changed from the top down.

değişime uğramış imla için doğru değildir.

Institutions have always been the ones to establish the rules

Her zaman belli normlar

ve düzeltmeler ortaya atan kurumlar oldu.

and propose changes.

Why do I say this is a particularly appropriate moment?

Niçin uygun zamanın şimdi olduğunu söylüyorum?

Until today,

Bugüne kadar

writing always had a much more restricted and private use than speech.

yazının konuşmaya göre her zaman daha kurallı ve özel bir kullanımı oldu,

But in our time, the age of social networks,

ama bizim çağımızda; sosyal medya çağında,

this is going through a revolutionary change.

bu konu bir devrimden muzdarip.

Never before have people written so much;

Daha önce hiçbir zaman bu kadar yazılmamıştı,

never before have people written for so many others to see.

daha önce yazı hiç bu kadar insanın göreceği şekilde kullanılmamıştı.

And in these social networks, for the first time,

Bu sosyal medyada ilk kez

we're seeing innovative uses of spelling on a large scale,

çok büyük çapta yeni imla kullanımları görüyoruz.

where even more-than-educated people with impeccable spelling,

En kusursuz imla bilgisine sahip süper eğitimli kimseler bile

when using social networks,

sosyal medya üzerinde yazı yazdıkları zaman

behave a lot like the majority of users of social networks behave.

çoğunluk nasıl yazıyorsa öyle yazmaya meyilli oluyorlar.

Yani imla kurallarını bir yana bırakıyorlar

That is to say, they slack on spell-checking

and prioritize speed and efficacy in communication.

ve iletişimin hızı ve etkililiği önem kazanıyor.

For now, on social networks, we see chaotic, individual usages.

Şu anki yazı ortamı bir kaos, bireysel,

But I think we have to pay attention to them,

ama bana kalırsa bu duruma pür dikkat kesilmeliyiz,

because they're probably telling us

çünkü muhtemelen bize bir işaret veriyor,

that an era that designates a new place for writing

bu çağ bizi yeni bir yazı devrine yönlendiriyor,

seeks new criteria for that writing.

bizden yeni yazı kriterleri istiyor.

I think we'd be wrong to reject them, to discard them,

Bunları görmezden gelerek hata yapmış oluyoruz,

because we identify them as symptoms of the cultural decay of our times.

çünkü şu anda bunları

kültürel bozulmanın semptomları olarak değerlendiriyoruz.

No, I believe we have to observe them, organize them and channel them

Hayır, bunları gözlemlemeli, bunlara kulak vermeliyiz,

within guidelines that better correspond to the needs of our times.

zamanımızın gereksinimleri içinde düzene sokmalıyız.

I can anticipate some objections.

Bazı itirazlar sezebiliyorum.

There will be those who'll say

Şöyle söyleyenler olacak:

that if we simplify spelling we'll lose etymology.

İmlayı basitleştirdiğimiz zaman etimolojiyi kaybedeceğiz.

Strictly speaking, if we wanted to preserve etymology,

Eğer gerçekten etimolojiyi korumak istiyorsak,

it would go beyond just spelling.

imla ile ilerlemeyeceksek,

We'd also have to learn Latin, Greek, Arabic.

o hâlde Latince, Yunanca ve Arapça öğrenmemiz lazım.

With simplified spelling,

Basitleştirilmiş imla ile etimolojiyi tamir etmiş olacağız,

we would normalize etymology in the same place we do now:

şu anda da başvurduğumuz etimoloji sözlüklerinde olacaklar.

in etymological dictionaries.

A second objection will come from those who say:

Duyacağım ikinci itiraz:

"If we simplify spelling, we'll stop distinguishing

''Eğer imlayı basitleştirirsek,

bir harfle birbirinden ayrılan kelimeleri

between words that differ in just one letter."

ortadan kaldırmış olacağız.''

That is true, but it's not a problem.

Bu doğru, ama bir sorun değil.

Our language has homonyms, words with more than one meaning,

Dilimizde birden çok anlama gelen sesteş çok sözcük var

yet we don't confuse the "banco" where we sit

ve biz onları karıştırmıyoruz:

Üzerine oturduğumuz bank ve para yatırdığımız banka (bank).

with the "banco" where we deposit money,

or the "traje" that we wear with the things we "trajimos."

İlk ay olan Ocak ve üzerinde yemek pişirdiğimiz ocak.

In the vast majority of situations, context dispels any confusion.

Bu durumların pek çoğunda içerik, karışıklığı ortadan kaldırıyor.

Ancak üçüncü bir itiraz var,

But there's a third objection.

To me,

benim için en anlamlı olan ve hatta en üzücü olan.

it's the most understandable, even the most moving.

It's the people who'll say: "I don't want to change.

Şunu söyleyecek olanlar: ''Ama ben değişmek istemiyorum.

I was brought up like this, I got used to doing it this way,

Ben bu şekilde eğitim aldım, böyle alıştım,

when I read a written word in simplified spelling, my eyes hurt."

basitleştirilmiş imla ile yazılan bir şey okuduğumda

gözlerim acıyor.''

(Laughter)

(Kahkahalar)

This objection is, in part, in all of us.

Bu itiraz kısmen de olsa hepimizin içinde var.

What do I think we should do?

Ne yapılması gerek diye mi düşünüyorum?

The same thing that's always done in these cases:

Bu tür durumlarda her zaman ne yapılırsa onu,

changes are made looking forward; children are taught the new rules,

bu değişiklikler ilerlemek için yapılacak,

gençlere yeni standartlar öğretilecek;

those of us who don't want to adapt can write the way we're used to writing,

istemeyenlere gelirsek, alışık olduğumuz şekilde yazmaya devam edeceğiz.

and hopefully, time will cement the new rules in place.

Zamanla yeni standartlar oturacaktır.

The success of every spelling reform that affects deeply rooted habits

Bu yerleşik alışkanlıklarımıza değinen imla reformunun başarısı için

lies in caution, agreement, gradualism and tolerance.

sağduyu, konsensüs, değişimin yavaş yavaş gerçekleşmesi ve sabır gerek.

At the same time, can't allow the attachment to old customs

Eski alışkanlıklarımızın bizi ilerlemek için yaptıklarımızdan

impede us from moving forward.

alıkoymasına izin veremeyiz.

The best tribute we can pay to the past

Geçmiş için göstereceğimiz en iyi takdir

is to improve upon what it's given us.

elde ettiklerimizi geliştirmektir.

So I believe that we must reach an agreement,

Sanırım bir anlaşmaya varmamız lazım,

that academies must reach an agreement,

akademilerin de anlaşmaya varması ve imlamızda

and purge from our spelling rules

bize bir faydası olmayan ama

all the habits we practice just for the sake of tradition,

devam ettirdiğimiz tüm alışkanlıklarımız üzerinde bir temizlik yapması lazım.

even if they are useless now.

I'm convinced that if we do that

İnanıyorum ki bu şekilde devam edersek

dil açısından çok önemli ama mütevazi bu alan içinde

in the humble but extremely important realm of language,

we'll be leaving a better future to the next generations.

bizden sonraki nesillere

daha iyi bir gelecek bırakacağız.

(Applause)

(Alkışlar)