How we can design timeless cities for our collective future | Vishaan Chakrabarti

Translator: Artjola Puja Reviewer: Helena Bedalli

Travel with me

Udhëto me mua

to some of the most beautiful spots in cities around the world:

në disa nga vendet më të bukura nëpër botë:

Rome's Spanish steps;

Shkallët spanjolle të Romës;

the historic neighborhoods of Paris and Shanghai;

lagjet historike të Parisit dhe Shanghait;

the rolling landscape of Central Park;

peisazhi kodrinor i Central Park;

the tight-knit blocks of Tokyo or Fez;

ndërtesat me thurje metalike në Tokyo ose Fez;

the wildly sloping streets of the favelas of Rio de Janeiro;

rrugët e pjerrëta në lagjet e Rio de Janeiro-s;

the dizzying step wells of Jaipur;

shkallët marramendëse të Jaipur;

the arched pedestrian bridges of Venice.

urat e harkuara të këmbësorëve në Venezia.

Now let's go to some newer cities.

Tani kalojmë te disa qytete më të reja.

Six downtowns built across six continents in the 20th century.

6 qëndra qytetesh të ndërtuar përgjatë 6 kontinenteve në shekullin e 20-të.

Why do none of these places have any of the charming characteristics

Pse nuk ka asnjë nga këto vende karakteristikat magjepsëse të

of our older cities?

qyteteve tona më të vjetra?

Or let's go to six suburbs built on six continents in the 20th century.

Ose të shkojmë te 6 periferitë e ndërtuara në 6 kontinentet në shekullin e 20-të.

Why do none of them have any of the lyrical qualities

Pse asnjëra prej tyre nuk ka ndonjë tipar lirik

that we associate with the places that we cherish the most?

që ne ta lidhim me vendet që na emocionojnë më shumë?

Now, maybe you think I'm just being nostalgic --

Ndoshta tani ju mendoni se unë jam thjesht nostalgjik --

why does it matter?

pse ka kjo rëndësi?

Who cares if there is this creeping sameness besetting our planet?

Kujt i intereson nëse kjo ngjashmëri po pllakos planetin tonë?

Well, it matters because most people around the world

Ajo ka rëndësi sepse shumë njerëz kudo në botë

are gravitating to urban areas globally.

po tërhiqen nga zonat urbane, globalisht.

And how we design those urban areas could well determine

Mënyra se si ne i projektojmë ato zona urbane do të mirë përcaktojë

whether we thrive or not as a species.

nëse ne do të zhvillohemi ose jo si specie.

So, we already know that people who live in transit-rich areas,

Ne tashmë e dimë se njerëzit që jetojnë në zonat në zhvillim,

live in apartment buildings,

jetojnë në pallate,

have a far lower carbon footprint

lenë një gjurmë karboni shumë më të ulët

than their suburban counterparts.

sesa bashkëqytetarët e tyre në periferi.

So maybe one lesson from that is if you love nature,

Ndoshta një mesazh nga kjo është se nëse ti e do natyrën,

you shouldn't live in it.

ti nuk duhet të jetosh në të.

(Laughter)

(Të qeshura)

But I think the dry statistics

Por unë mendoj se statistikat e pakta

of what's known as transit-oriented development

të asaj që njihet si zhvillim tranzitor

only tells part of the story.

tregon pjesë të kësaj historie.

Because cities, if they're going to attract people,

Sepse nëse qytetet do të tërheqin njerëz,

have to be great.

duhet të jenë shumë te mira.

They have to be powerful magnets with distinctive appeal

Ata duhet të kenë tërheqje të fuqishme me tiparet e tyre dalluese

to bring in all those new green urbanites.

për të sjellë të gjithë qytetarët e rinj.

And this is not just an aesthetic issue, mind you.

Dhe kjo nuk është vetëm një çështje estetike, siç e dini.

This is an issue of international consequence.

Kjo është një çështje me pasoja ndërkombëtare.

Because today, every day,

Sepse sot, çdo ditë,

literally hundreds of thousands of people are moving into a city somewhere,

qindra mijëra njerëz po lëvizin diku drejt një qyteti,

mainly in the Global South.

kryesisht në Jug të globit.

And when you think about that, ask yourself:

Dhe kur ju mendoni për atë, pyesni veten:

Are they condemned to live in the same bland cities

A janë ata të dënuar të jetojnë në këto qytete të zymta

we built in the 20th century,

që ne ndërtuam në shekullin e 20-të,

or can we offer them something better?

apo mund t'i ofrojmë atyre diçka më të mirë?

And to answer that question,

Për t'iu përgjigjur pyetjes,

you have to unpack how we got here in the first place.

duhet së pari të mendosh se si arritëm deri këtu.

First: mass production.

Së pari: Prodhimi në masë.

Just like consumer goods and chain stores,

Ashtu si mallrat e konsumit dhe rrjetet e dyqaneve,

we mass-produce glass and steel and concrete and asphalt and drywall,

ne prodhojmë në masë qelq dhe çelik dhe beton dhe asfalt dhe stuko,

and we deploy them in mind-numbingly similar ways across the planet.

dhe i vendosim ato në të njëjtën mënyrë të mërzitshme kudo në planet.

Second: regulation.

Së dyti: Rregullat.

So, take cars, for instance.

Kështu, le të marrim makinat, për shembull.

Cars travel at very high speeds.

Makinat ecin me shpejtësi të madhe.

They're susceptible to human error.

Ato preken nga gabimet njerëzore.

So when we're asked, as architects, to design a new street,

Kështu kur na kërkohet, si arkitekt, të projektojmë një rrugë të re,

we have to look at drawings like this,

ne duhet të shohim në vizatime si kjo,

that tell us how high a curb needs to be,

që na tregojnë sa i lartë duhet një trotuar

that pedestrians need to be over here and vehicles over there,

që kalimtarët duhet të kalojnë këtu dhe makinat atje,

a loading zone here, a drop-off there.

një zonë ngjitjeje këtu, një zonë zbritëse atje.

What the car really did in the 20th century

Ajo që makina e bëri me të vërtetë në shekullin e 20-të

is it created this carved-up, segregated landscape.

është krijimi këtij peizazhi të copezuar.

Or take the ladder fire truck -- you know, those big ladder trucks

Ose marrim makinat e zjarrëfikses -- i njihni, me ato shkallët e larta që

that are used to rescue people from burning buildings?

përdoren për të shpëtuar njerëzit kur digjen ndërtesat?

Those have such a wide turning radius,

Ato kanë një rreze të gjerë kthimi,

that we have to deploy an enormous amount of pavement, of asphalt,

prandaj duhet të shtrojmë një rrugë më të gjerë asfalti,

to accommodate them.

për t'i përshtatur ato.

Or take the critically important wheelchair.

Ose marrim më të rëndësishmen karrigen me rrota.

A wheelchair necessitates a landscape of minimal slopes

Një karrige me rrota kërkon një peisazh me pjerrësi minimale

and redundant vertical circulation.

jo shumë vertikale në zbritje.

So wherever there's a stair, there has to be an elevator or a ramp.

Pra kudo ku ka shkallë, duhet një ashensor ose një e tatëpjetë.

Now, don't get me wrong, please -- I am all for pedestrian safety,

Ju lutem mos më keqkuptoni -- unë jam për sigurinë e këmbësorit,

firefighting

zjarrëfikësit

and certainly, wheelchair access.

e sigurisht të karriges me rrota.

Both of my parents were in wheelchairs at the end of their lives,

Të dy prindërit e mi ishin në karrige me rrota në fund të jetës,

so I understand very much that struggle.

prandaj unë e kuptoj mirë atë vështirësi.

But we also have to acknowledge that all of these well-intentioned rules,

Por duhet gjithashtu të pranojmë që të gjitha këto rregulla me qëllim të mirë,

they had the tremendous unintended consequence

kishin pasoja të jashtëzakonshme të padëshiruara

of making illegal the ways in which we used to build cities.

që i bënin të paligjshme mënyrat me të cilat kemi ndërtuar qytetet.

Similarly illegal: at the end of the 19th century,

Gjithashtu të paligjshme: në fund të shekullit të 19-të,

right after the elevator was invented,

menjëherë pasi u shpik ashensori,

we built these charming urban buildings,

ne ndërtuam këto ndërtesa joshëse urbane,

these lovely buildings, all over the world,

këto ndërtesa të bukura, kudo nëpër botë,

from Italy to India.

nga Italia në Indi.

And they had maybe 10 or 12 apartments in them.

Dhe ato kishin ndoshta 10 ose 12 apartamente.

They had one small elevator and a staircase that wrapped them

Ato kishin një ashensor të vogël, shkallë të mbyllura

and a light well.

dhe të ndriçuara mirë.

And not only were they charming buildings that were cost-effective,

Ato ishin jo vetëm ndërtesa joshëse, kosto-efektive

they were communal --

ato ishin të përbashkëta

you ran into your neighbor on that stairwell.

ku ti ndesh komshiun në atë kat.

Well, you can't build this, either.

Po ashtu s'e ndërtoni dot këtë.

By contrast, today, when we have to build a major new apartment building somewhere,

Në kontrast, sot, kur ne duhet të ndërtojmë një ndërtesë të madhe diku,

we have to build lots and lots of elevators

duhet të ndërtojmë disa

and lots of fire stairs,

ashensorë, shkallë për raste zjarri dhe duhet ti lidhim ato

and we have to connect them with these long, anonymous, dreary corridors.

me këto korridore të gjatë, anonimë dhe të zymtë.

Now, developers -- when they're confronted with the cost

Sipërmarrësit -- kur përballen me koston e gjithë

of all of that common infrastructure,

kësaj infrastrukture të zakonshme,

they have to spread that cost over more apartments,

duhet ta ndajnë atë kosto në më shumë aparatamente,

so they want to build bigger buildings.

prandaj ata ndërtojnë ndërtesa më të mëdha.

What that results in is the thud,

Kjo rezulton në një zhurmë të mbytur,

the dull thud of the same apartment building being built

zhurma e shurdhët e të njëjtave ndërtesa të ngritura

in every city across the world.

në çdo qytet nëpër botë.

And this is not only creating physical sameness,

Dhe kjo nuk është vetëm krijim i ngjashmërive fizike,

it's creating social sameness,

është krijimi i ngjashmërisë sociale,

because these buildings are more expensive to build,

sepse këto ndërtesa janë më të shtrenjta për t'u ndërtuar,

and it helped to create an affordability crisis

dhe ajo ndikon në krijimin e një krize përballueshmërie

in cities all over the world, including places like Vancouver.

në qytete kudo në botë, duke përfshirë dhe vende si Vancouver.

Now, I said there was a third reason for all this sameness,

Siç e thashë ka një arsye të tretë për këtë ngjashmëri,

and that's really a psychological one.

dhe ajo është psikologjike.

It's a fear of difference,

Është frika e ndryshimit,

and architects hear this all the time from their clients:

dhe arkitektët e dëgjojnë vazhdimisht nga klientët e tyre:

"If I try that new idea, will I be sued?

"Nëse unë e provoj atë ide të re, do të paditem?

Will I be mocked?

Do të më tallin?

Better safe than sorry."

Më mirë i sigurtë se sa në rrezik."

And all of these things have conspired together

Dhe të gjitha këto janë ndërlidhur së bashku

to blanket our planet with a homogeneity that I think is deeply problematic.

duke mbuluar planetin me një homogjenitet që unë mendoj se është shumë problematik.

So how can we do the opposite?

Por si mund të bëjmë të kundërtën?

How can we go back to building cities

Si mund të kthehemi te ndërtimi i qyteteve

that are physically and culturally varied again?

që janë të ndryshëm nga ana fizike dhe kulturore?

How can we build cities of difference?

Si mund të ndërtojmë qytetet e ndryshimit?

I would argue that we should start

Unë do të pohoja se ne duhet ta fillojmë

by injecting into the global the local.

duke përfshirë vendasen te globalja.

This is already happening with food, for instance.

Kjo për shembull po ndodh me ushqimin.

You just look at the way in which craft beer has taken on corporate beer.

Thjesht shikoni se si birra tradicionale ka marrë nga birra zakonshme.

Or, how many of you still eat Wonder Bread?

Ose, sa nga ju hanë akoma Wonder Bread?

I'd bet most of you don't.

Vë bast që shumë nga ju jo.

And I bet you don't because you don't want processed food

Dhe e them këtë sepse ju nuk e doni ushqimin e përpunuar.

in your life.

So if you don't want processed food,

E nëse nuk doni ushqime

të përpunuara,

why would you want processed cities?

pse do të donit qytete të përpunuara?

Why would you want these mass-produced, bleached places

Pse do të donit këto produkte në masë, vende pa ngjyra

where all of us have to live and work every day?

ku shumë nga ne duhet të jetojnë dhe punojnë çdo ditë?

(Applause)

(Duartrokitje)

So, technology was a big part of the problem in the 20th century.

Teknologjia ishte një problem i madh në shekullin e 20-të.

When we invented the automobile, what happened is,

Kur ne shpikëm automobilin, ndodhi që,

the world all bent towards the invention.

e gjithë bota u drejtua drejt shpikjes.

And we recreated our landscape around it.

Dhe ne rikrijuam peisazhin tonë rreth tij.

In the 21st century,

Në shekullin e 21,

technology can be part of the solution --

teknologjia mund të jetë pjesë e zgjidhjes

if it bends to the needs of the world.

nëse ajo i përshtatet nevojave të botës.

So what do I mean by that?

Çfarë dua të them me këtë?

Take the autonomous vehicle.

Marrim makinat vetngarëse.

I don't think the autonomous vehicle is exciting because it's a driverless car.

Nuk mendoj se makina vetngarëse është e kënaqshme sepse s'kërkon shofer.

Ajo, për mua, thjesht nënkupton

That, to me, only implies

that there's even more congestion on the roads, frankly.

që tani ka akoma më shumë trafik në rrugë, në të vërtetë.

I think what's exciting about the autonomous vehicle is the promise --

Mendoj se ajo që është e kënaqshme rreth automjeteve vetngarëse është premtimi --

and I want to stress the word "promise,"

dhe dua ta theksoj fjalën "premtim,"

given the recent accident in Arizona --

referuar aksidentit të fundit në Arizona,

the promise that we could have these small, urban vehicles

premtimi që ne mund të kishim këto makina të vogla, urbane

that could safely comingle with pedestrians and bicycles.

që mund të përzihen në mënyrë të sigurtë me këmbësorët dhe biçikletat.

That would enable us to design humane streets again,

Kjo do na mundësojë ne të projektojmë sërish rrugë njerëzore,

streets without curbs,

rrugë pa pengesa,

maybe streets like the wooden walkways on Fire Island.

ndoshta rrugë si vendkalimet prej druri në Ishullin e Zjarrit.

Or maybe we could design streets with the cobblestone of the 21st century,

Ose ndoshta mund të projektonim rrugë me gur kalldrëmi të shekullit 21,

something that captures kinetic energy, melts snow,

diçka që mbërthen energjinë kinetike, shkrin borën,

helps you with your fitness when you walk.

ju ndihmon me fitness-in ndërsa ecni.

Or remember those big ladder fire trucks?

Ose ju kujtohen ato shkallët e zjarrëfikëseve?

What if we could replace them and all the asphalt that comes with them

Po sikur t'i zëvëndësonim ato dhe të gjithë asfaltin që vjen me to

with drones and robots that could rescue people from burning buildings?

me drone dhe robotë që mund të shpëtojnë njerëzit në ndërtesat që digjen?

And if you think that's outlandish, you'd be amazed to know

Dhe nëse mendoni që kjo është e çuditshme,

ju do të mahniteshit po të dinit se sa shumë ajo teknologji po përdoret

how much of that technology is already being used today

sot në aksione shpëtimi.

in rescue activity.

But now I'd like you to really imagine with me.

Por tani do të doja të imagjinojmë së bashku.

Imagine if we could design the hovercraft wheelchair.

Imagjinoni sikur të projektonim karrige me rrota që ngrihet në ajër.

Right?

E qartë?

Një shpikje që do ofrojë jo vetëm akses të barabartë,

An invention that would not only allow equal access,

but would enable us to build the Italian hill town of the 21st century.

por do na lejojë të ndërtojmë qytetin kodrinor italian të shekullit 21.

I think you'd be amazed to know

Mendoj se do të mahniteshit po të dinit

that just a few of these inventions, responsive to human need,

që vetëm disa nga këto shpikje, përgjegjëse për nevojat njerëzore,

would completely transform the way we could build our cities.

mund të transformojnë krejtësisht mënyrën që ne do ndertojmë qytetet tona.

Now, I bet you're also thinking:

"Ne ende nuk kemi gurë kalldrëmi kinetikë

"We don't have kinetic cobblestones or flying wheelchairs yet,

ose karrige me rrota fluturuese,

so what can we do about this problem with today's technology?"

pra çfarë mund të bëjmë rreth këtij problemi me teknologjinë e sotme?"

And my inspiration for that question comes from a very different city,

Dhe frymëzimi im për këtë pyetje vjen nga një qytet shumë ndryshe,

the city of Ulaanbaatar, Mongolia.

qyteti i Ulaanbaatar, Mongoli.

I have clients there

Unë kam klientë atje

who have asked us to design a 21st-century open-air village

që na kanë kerkuar të projektojme fshatra të hapur të shekullit 21

that's sustainably heated using today's technology,

që ngrohen në mënyrë të qëndrueshme duke përdorur teknologjinë e sotme,

in the heart of their downtown.

në zemër të qëndrës së qytetit të tyre.

And that's to cope with their frigid winters.

Dhe ajo bëhet për të përballuar dimrin e tyre të akullt.

And the project is both poetry and prose.

Dhe projekti është njëkohësisht poezi dhe prozë.

The poetry is really about evoking the local:

Poezia është më shumë për të ngjallur elementet lokale:

the mountainous terrain,

terrenin malor,

using colors to pick up the spectacular light,

duke përdorur ngjyrat për të rritur ndriçimin e mahnitshëm,

understanding how to interpret the nomadic traditions

duke kuptuar si të shfaqim traditat nomade

that animate the nation of Mongolia.

që gjallërojnë kombin e Mongolisë.

The prose has been the development of a catalogue of buildings,

Proza ka qenë zhvillimi i një katalogu ndërtesash,

of small buildings that are fairly affordable,

ndërtesash të vogla që janë mjaft të përballueshme,

using local construction materials and technology

duke përdorur materiale ndërtimi dhe teknologji lokale

that can still provide new forms of housing,

që ende munden të sigurojnë forma të reja strehimi,

new workspace,

hapësira të reja pune,

new shops

dyqane të reja

and cultural buildings, like a theater or a museum --

dhe ndërtesa kulturore, si një teatër ose një muzeum

even a haunted house.

ose një shtëpi fantazmash.

While working on this in our office,

Duke punuar për këtë

we've realized that we're building upon the work of our colleagues,

ne kemi kuptuar se

ne po ndërtojmë me punën e kolegëve,

including architect Tatiana Bilbao, working in Mexico City;

duke përfshirë arkitekten Tatiana Bilbao, që punon në Meksikë;

Pritzker laureate Alejandro Aravena, working in Chile;

laureatin e Pritzker, Alejandro Aravena, që punon në Kili;

and recent Pritzker winner Balkrishna Doshi, working in India.

dhe fituesin e fundit të Pritzker, Balkrishna Doshi, që punon në Indi.

And all of them are building spectacular new forms of affordable housing,

Të gjithë ata po bëjnë ndërtime të reja,

magjepsëse për strehim të përballueshëm,

but they're also building cities of difference,

por ata gjithashtu po ndërtojnë qytetet e ndryshimit,

because they're building cities that respond to local communities,

sepse ata po ndërtojnë qytete që i përgjigjen komuniteteve vendase,

local climates

klimës vendase

and local construction methods.

dhe metodave të ndërtimit vendas.

We're doubling down on that idea, we're researching a new model

Ne po i mëshojmë asaj ideje, ne po rikërkojmë një model të ri

for our growing cities with gentrification pressures,

për qytetet tona që po ndërtohen me trysni rinovimi,

that could build upon that late-19th-century model

për t'i ndërtuar mbi modelin e fundit të shekullit 19,

with that center core,

me atë pikë qëndrore,

but a prototype that could shape-shift in response to local needs

por një model që mund të përshtatet sipas nevojave vendase

and local building materials.

dhe materialeve vendase të ndërtimit.

All of these ideas, to me, are nostalgia-free.

Të gjitha këto ide, për mua, janë një nostalgji e lirë.

They all tell me

Të gjitha ato më tregojnë mua

that we can build cities that can grow,

që ne mund të ndrërtojmë qytete që mund të zhvillohen,

but grow in a way that reflects the diverse residents

por të zhvillohen duke reflektuar banorët e ndryshëm

that live in those cities;

që jetojnë në ato qytete;

grow in a way that can accommodate all income groups,

të zhvillohen në një mënyrë që të përshtaten të gjithë grupet që vijnë,

all colors, creeds, genders.

të gjitha ngjyrat, besimet, gjinitë.

We could build such spectacular cities that we could disincentivize sprawl

Ne mund të ndërtojmë të tilla qytete mahnitëse dhe mund të shuajmë këto

qytete të zymta dhe të mbrojmë natyrën.

and actually protect nature.

We can grow cities that are high-tech,

Ne mund të zhvillojmë qytete me teknologji të lartë,

but also respond to the timeless cultural needs of the human spirit.

por gjithashtu t'i përgjigjemi nevojave kulturore të përjetshme të njeriut.

I'm convinced that we can build cities of difference

Unë jam i bindur se ne mund të ndërtojmë qytetet e ndryshimit

that help to create the global mosaic to which so many of us aspire.

që ndihmojnë në krijimin e mozaikut global tek i cili shumë nga ne frymëzohen.

Thank you.

Ju Falemnderit.

(Applause)

(Duartrokitje)