How we can design timeless cities for our collective future | Vishaan Chakrabarti

Translator: Tesla Nguyễn Reviewer: Ai Van Tran

Travel with me

Hãy đi du lịch cùng tôi

to some of the most beautiful spots in cities around the world:

đến thăm những địa điểm đẹp nhất của các thành phố trên thế giới:

Rome's Spanish steps;

những bậc thang Spanish's steps ở Rome, Ý;

the historic neighborhoods of Paris and Shanghai;

những khu dân cư có lịch sử lâu đời ở Paris hay Thượng Hải;

the rolling landscape of Central Park;

những sườn đồi thoai thoải ở công viên Trung tâm;

the tight-knit blocks of Tokyo or Fez;

những tòa nhà cao tầng san sát của Tokyo hay Fez;

the wildly sloping streets of the favelas of Rio de Janeiro;

những con đường nghiêng dốc trong khu ổ chuột tại Rio de Janeiro;

the dizzying step wells of Jaipur;

giếng bậc thang ấn tượng ở Jaipur;

the arched pedestrian bridges of Venice.

và những cây cầu đi bộ uốn cong ở Venice.

Now let's go to some newer cities.

Nào, bây giờ hãy đến thăm những thành phố trẻ hơn.

Six downtowns built across six continents in the 20th century.

Sáu trung tâm thành phố được xây dựng tại sáu lục địa khác nhau trong thế kỷ 20.

Why do none of these places have any of the charming characteristics

Tại sao mà không có nơi nào có được nét duyên dáng

of our older cities?

của những thành phố khi xưa?

Or let's go to six suburbs built on six continents in the 20th century.

Thử đến sáu vùng ngoại ô xây dựng trên sáu lục địa khác nhau trong thế kỷ 20.

Why do none of them have any of the lyrical qualities

Vì lẽ nào mà ta chẳng thể tìm được ở chúng nét đẹp trữ tình

that we associate with the places that we cherish the most?

mà ta thường tìm kiếm ở những nơi ta yêu thích nhất?

Now, maybe you think I'm just being nostalgic --

Có lẽ các bạn cho rằng tôi chỉ đang hoài cổ mà thôi --

why does it matter?

nó đâu có quan trọng?

Who cares if there is this creeping sameness besetting our planet?

Làm gì có ai quan tâm đến sự giống nhau kỳ quặc của kiến trúc trên toàn thế giới?

Well, it matters because most people around the world

Ồ, nó quan trọng đấy vì hầu hết mọi người trên thế giới

are gravitating to urban areas globally.

đều có xu hướng đổ về các thành phố lớn.

And how we design those urban areas could well determine

Cách chúng ta thiết kế những thành phố lớn sẽ cho thấy

whether we thrive or not as a species.

liệu con người chúng ta có phát triển hay không.

So, we already know that people who live in transit-rich areas,

Chúng ta đều đã biết rằng những người sống ở vùng có mật độ giao thông cao,

live in apartment buildings,

sống trong những tòa chung cư,

have a far lower carbon footprint

lại thường đưa ra môi trường ít khí thải hơn

than their suburban counterparts.

so với người sống ở vùng ngoại ô.

So maybe one lesson from that is if you love nature,

Vậy thì có lẽ bài học rút ra là, nếu bạn yêu thiên nhiên,

you shouldn't live in it.

thì đừng sống với chúng.

(Laughter)

(Cười)

But I think the dry statistics

Nhưng tôi cho rằng những số liệu khô khan

of what's known as transit-oriented development

sự phát triển trên hệ thống giao thông công cộng

only tells part of the story.

chỉ nói lên một phần câu chuyện thôi

Because cities, if they're going to attract people,

Bởi vì những thành phố có sức thu hút

have to be great.

phải thật sự tuyệt vời.

They have to be powerful magnets with distinctive appeal

Chúng phải là những thỏi nam châm có sức hút đặc biệt,

to bring in all those new green urbanites.

đem đến văn hóa đô thị xanh.

And this is not just an aesthetic issue, mind you.

Và những điều tôi đang nói không chỉ là về vấn đề thẩm mỹ đâu.

This is an issue of international consequence.

Đây là vấn đề lớn với những hệ lụy toàn cầu.

Because today, every day,

Bởi vì, mỗi ngày,

literally hundreds of thousands of people are moving into a city somewhere,

có đến hàng trăm ngàn người đổ về những thành phố,

mainly in the Global South.

chủ yếu tại các nước đang phát triển.

And when you think about that, ask yourself:

Và khi bạn suy nghĩ về điều đó, hãy tự hỏi bản thân:

Are they condemned to live in the same bland cities

Người ta phải sống trong những thành phố vô vị hệt nhau

we built in the 20th century,

mà chúng ta xây dựng vào thế kỷ 20,

or can we offer them something better?

hay chúng ta có thể xây cái gì đó tốt hơn thế?

And to answer that question,

Để trả lời cho câu hỏi đó,

you have to unpack how we got here in the first place.

bạn phải hiểu được làm sao chúng ta đến nơi đầu tiên.

Thứ nhất chế tạo nhiều

First: mass production.

Cũng như hàng tiêu dùng và chuỗi cửa hàng

Just like consumer goods and chain stores,

Ta sản xuất nhiều thủy tinh, thép, bê tông, nhựa đường và vách thạch cao,

we mass-produce glass and steel and concrete and asphalt and drywall,

để thiết kế một con phố mới, và chúng ta triển khai chúng trong đầu

and we deploy them in mind-numbingly similar ways across the planet.

tương tự nhau trên khắp Trái Đất. Thứ hai: quy định

Second: regulation.

Vậy thì, hãy lấy xe hơi làm ví dụ.

So, take cars, for instance.

Xe hơi chạy với vận tốc rất cao.

Cars travel at very high speeds.

Chúng dễ bị ảnh hưởng bởi lỗi của người lái.

They're susceptible to human error.

Do đó khi được hỏi, như kiến trúc sư,

So when we're asked, as architects, to design a new street,

để thiết kế một con phố mới, chúng ta phải xem những bản vẽ như vậy,

we have to look at drawings like this,

để biết lề đường cần cao bao nhiêu,

that tell us how high a curb needs to be,

người đi bộ ở chỗ này và phương tiện ở kia

that pedestrians need to be over here and vehicles over there,

khu vận tải ở đây, khu chuyển xuống ở kia.

a loading zone here, a drop-off there.

Việc mà xe hơi thực sự làm trong thế kỉ 20

What the car really did in the 20th century

là tạo ra cảnh quan được trạm khắc, tách biệt

is it created this carved-up, segregated landscape.

Hoặc chẳng hạn thang xe cứu hỏa -- bạn biết đấy, những cái thang khổng lồ

Or take the ladder fire truck -- you know, those big ladder trucks

dùng để giải cứu người trong các tòa nhà bốc cháy đó?

that are used to rescue people from burning buildings?

Chúng có bán kính quay rất rộng,

Those have such a wide turning radius,

nên chúng ta phải sử dụng một khoản lớn

that we have to deploy an enormous amount of pavement, of asphalt,

vỉa hè và nhựa đường để chứa chúng.

to accommodate them.

Hoặc vấn đề lớn về xe lăn

Or take the critically important wheelchair.

Xe lăn đòi hỏi một con đường có độ dốc rất nhỏ

A wheelchair necessitates a landscape of minimal slopes

và di chuyển theo đường thẳng rườm rà.

and redundant vertical circulation.

Vì vậy mỗi khi có cầu thang,

So wherever there's a stair, there has to be an elevator or a ramp.

phải có thang máy hoặc đoạn giốc. Bây giờ, làm ơn đừng hiểu lầm --

Now, don't get me wrong, please -- I am all for pedestrian safety,

tôi chỉ muốn sự an toàn tuyệt đối cho người đi bộ, công tác chữa cháy

firefighting

và tất nhiên, cả xe lăn nữa.

and certainly, wheelchair access.

Bố mẹ tôi đều ngồi xe lăn

Both of my parents were in wheelchairs at the end of their lives,

đến cuối đời, vì thế tôi rất thấ hiểu cuộc đấu tranh đó.

so I understand very much that struggle.

Nhưng chúng ta cũng phải công nhận rằng

But we also have to acknowledge that all of these well-intentioned rules,

we built these charming urban buildings, chúng có hậu quả lớn khôn lường

they had the tremendous unintended consequence

làm trái luật cách chúng ta xây dựng thành phố

of making illegal the ways in which we used to build cities.

Ví dụ về bất hợp pháp tương tự: vào cuối thế kỉ 19

Similarly illegal: at the end of the 19th century,

ngay sau khi thang máy được phát minh,

right after the elevator was invented,

chúng ta xây dựng

we built these charming urban buildings,

những đô thị quyến rũ này, những tòa nhà lộng lẫy này,

these lovely buildings, all over the world,

trên khắp thế giới, từ Ý đến Ấn Độ.

from Italy to India.

Và chúng có thể có 10 đến 12

And they had maybe 10 or 12 apartments in them.

căn hộ trong đó. Chúng có một thang máy nhỏ,

They had one small elevator and a staircase that wrapped them

một cầu thang bao xung quanh, và có ánh sáng tốt.

and a light well.

Và giá thành cao

And not only were they charming buildings that were cost-effective,

không chỉ đối với những tòa nhà đẹp, chúng phải có quần thể --

they were communal --

bằng cầu thang,

you ran into your neighbor on that stairwell.

bạn có thể chạy sang hàng xóm. Thực ra, bạn cũng không thể xây nó.

Well, you can't build this, either.

Ngược lại, ngày nay, khi chúng ta

By contrast, today, when we have to build a major new apartment building somewhere,

phải xây một tòa chung cư mới ở đâu đó, chúng ta phải xây rất nhiều thang máy

we have to build lots and lots of elevators

và rất nhiều thang thoát hiểm, và chúng ta

and lots of fire stairs,

phải kết nối chúng với những hành lang dài, ẩn mật, ảm đạm này

and we have to connect them with these long, anonymous, dreary corridors.

Ngày nay, các nhà phát triển -- khi họ phải đối mặt với chi phí

Now, developers -- when they're confronted with the cost

của tất cả cơ sở hạ tầng chung đó,

of all of that common infrastructure,

họ phải trải số tiền đó cho nhiều căn hộ hơn,

they have to spread that cost over more apartments,

thế nên họ muốn xây những tòa nhà lớn hơn.

so they want to build bigger buildings.

Kết quả mà nó mang đến là tiếng bịch,

What that results in is the thud,

tiếng bịch ngớ ngẩn của những chung cư giống hệt nhau đang được xây dựng

the dull thud of the same apartment building being built

trong tất cả thành phố trên toàn thế giới.

in every city across the world.

Và nó không chỉ tạo ra sự giống nhau về mặt hình dáng,

And this is not only creating physical sameness,

nó còn tạo ra một xã hội giống nhau,

it's creating social sameness,

bởi vì xây những tòa nhà này tốn tiền hơn

because these buildings are more expensive to build,

và nó góp phần tạo nên cuộc khủng hoảng chi trả tại các thành phố

and it helped to create an affordability crisis

trên toàn thế giới, kể cả những nơi như Vancouver.

in cities all over the world, including places like Vancouver.

Bây giờ, tôi nói rằng lí do thứ ba của tất cả sự tương đồng này,

Now, I said there was a third reason for all this sameness,

và nó rất phụ thuộc về mặt tâm lí.

and that's really a psychological one.

Đó là nỗi sợ vì trở nên khác biệt,

It's a fear of difference,

và kiến trúc sư luôn nghe điều này

and architects hear this all the time from their clients:

từ khách hàng: "Nếu thử ý tưởng mới này,

"If I try that new idea, will I be sued?

tôi có bị kiện không? Liệu tôi có bị chế nhạo?

Will I be mocked?

Cẩn tắc vô ưu."

Better safe than sorry."

Và tất cả những điều này đã âm mưu với nhau

And all of these things have conspired together

để phủ lên hành tinh này một sự đồng nhất mà tôi nghĩ là một vấn đề lớn.

to blanket our planet with a homogeneity that I think is deeply problematic.

Vậy thì làm sao chúng ta có thể làm được điều ngược lại?

So how can we do the opposite?

Làm sao có thể xây dựng những thành phố

How can we go back to building cities

đa dạng về mặt hình dáng và sắc tộc như trước?

that are physically and culturally varied again?

Làm sao có thể xây những thành phố khác nhau?

How can we build cities of difference?

Tôi cho rằng chúng ta nên bắt đầu

I would argue that we should start

bằng cách tuyên truyền vào toàn cục địa phương.

by injecting into the global the local.

Ví dụ, điều này đã từng xảy ra với món ăn.

This is already happening with food, for instance.

Bạn chỉ cần nhìn vào cách bia thủ công thay thế bia công ty.

You just look at the way in which craft beer has taken on corporate beer.

Hoặc, bao nhiêu người trong các bạn vẫn ăn Bánh mì Wonder?

Or, how many of you still eat Wonder Bread?

Tôi đặt cược rằng hầu hết là không. Và tôi đánh cược rằng bạn không vì

I'd bet most of you don't.

bạn không muốn thực phẩm chế biến sẵn

And I bet you don't because you don't want processed food

trong cuộc sống bạn. Vì thế nếu bạn không muốn

in your life.

thực phẩm chế bến sẵn,

So if you don't want processed food,

sao bạn lại muốn thành phố thiết kế sẵn?

why would you want processed cities?

Sao bạn lại muốn nơi sản xuất lớn, đơn điệu

Why would you want these mass-produced, bleached places

trong khi tất cả chúng ta đều sống và làm việc hàng ngày?

where all of us have to live and work every day?

(Vỗ tay)

(Applause)

Thực ra, công nghệ chiếm phấn lớn vào vấn đề trong thế kỉ 20.

So, technology was a big part of the problem in the 20th century.

Khi chúng ta sáng chế ra điện thoại, việc xảy ra là,

When we invented the automobile, what happened is,

cả thế giới đều hướng dến sự phát minh này.

the world all bent towards the invention.

Và chúng ta tái tạo lại cảnh quan xung quanh nó.

And we recreated our landscape around it.

Ở thế kỉ 21,

In the 21st century,

công nghệ có thể góp phần vào cách giải quyêst --

technology can be part of the solution --

Nếu nó hướng đến nhu cầu của thể giới,

if it bends to the needs of the world.

Vậy thì tôi có ý gì khi nói điều đó?

So what do I mean by that?

Đi xe tự động.

Take the autonomous vehicle.

Tôi không nghĩ xe tự động

I don't think the autonomous vehicle is exciting because it's a driverless car.

thú vị vì chúng không cần người lái. Điều đó, với tôi, chỉ là ngụ ý. Nói thẳng,

That, to me, only implies

là còn hay xảy ra tắc đường hơn.

that there's even more congestion on the roads, frankly.

Tôi nghĩ điều thú vị về xe tự động là lời hứa --

I think what's exciting about the autonomous vehicle is the promise --

và tôi muốn nhấn mạnh từ "lời hứa",

and I want to stress the word "promise,"

do tai nạn gần đây ở Arizona --

given the recent accident in Arizona --

hứa rằng chúng ta có thể có các xe nhỏ,

the promise that we could have these small, urban vehicles

hiện đại mà có thể an toàn đối với người đi bộ và đi xe đạp.

that could safely comingle with pedestrians and bicycles.

Rằng có thể cho chúng ta khả năng thiết kế lại con đường nhân đạo lần nữa,

That would enable us to design humane streets again,

những con phố không có lề đường, có thể

streets without curbs,

như phố đi bộ bằng gỗ ở Đảo Lửa.

maybe streets like the wooden walkways on Fire Island.

Hoặc có thể thiết kế con phố đá cuội của thế kỉ 21,

Or maybe we could design streets with the cobblestone of the 21st century,

cái gì đó bắt được động năng, tuyết tan chảy,

something that captures kinetic energy, melts snow,

giúp bạn tập thể dụng khi đi bộ.

helps you with your fitness when you walk.

Hay còn nhớ cái thang khổng lồ của xe cứu hỏa chứ?

Or remember those big ladder fire trucks?

Nễu chúng ta thay thế chúng và nhữ đường cần thiết

What if we could replace them and all the asphalt that comes with them

bởi máy bay và robot có thể giải cứu người khỏi các chung cư cháy thì sao?

with drones and robots that could rescue people from burning buildings?

Và nếu bạn nghĩ rằng đó là kỳ dị, bạn sẽ ngạc nhiên khi biết rằng

And if you think that's outlandish, you'd be amazed to know

bao nhiêu loại công nghệ đó đã được sử dụng hôm nay

how much of that technology is already being used today

trong công tác cứu hộ.

in rescue activity.

Nhưng giờ tôi muốn bạn

But now I'd like you to really imagine with me.

thực sự tưởng tượng cùng tôi. Tưởng tượng xem nếu chúng ta có thể

Imagine if we could design the hovercraft wheelchair.

thiết kế xe lăn trên đêm khí. Được chứ? Một phát minh không những cho phép

Right?

sự tham gia công bằng,

An invention that would not only allow equal access,

mà còn thực hiện hóa việc xây một thị trấn trên đồi Ý của thế kỉ 21.

but would enable us to build the Italian hill town of the 21st century.

Tôi nghĩ bạn sẽ bất ngờ khi biết rằng

I think you'd be amazed to know

chỉ số ít trong số phát minh này, đáp ứng nhu cầu

that just a few of these inventions, responsive to human need,

con người, có thể thay đổi hoàn toàn cách chúng ta có thể xây nên các thành phố.

would completely transform the way we could build our cities.

Giờ, tôi đánh cược là bạn cũng đang nghĩ rằng: "Chúng ta chưa có

Now, I bet you're also thinking:

đá cuội năng lượng hay xe lăn trên không,

"We don't have kinetic cobblestones or flying wheelchairs yet,

vậy thì chúng ta có thể làm gì về vấn đề này với những công nghệ hiện tại?"

so what can we do about this problem with today's technology?"

Và nguồn cảm hứng của tôi về điều đó đến từ một thành phố rất khắc biệt

And my inspiration for that question comes from a very different city,

thành phố của Ulaanbaatar, Mongolia.

the city of Ulaanbaatar, Mongolia.

Tôi có khách hàng ở đó đã nhờ chúng tôi

I have clients there

thiết kế một ngôi làng

who have asked us to design a 21st-century open-air village

ngoài trời của thế kỉ 21 có thể làm ấm bằng những công nghệ ngày nay,

that's sustainably heated using today's technology,

ở trung tâm thành phố của họ.

in the heart of their downtown.

Và nó để đối phó với mùa đông lạnh lẽo xứ họ.

And that's to cope with their frigid winters.

Và dự án là cả thơ ca và văn xuôi.

And the project is both poetry and prose.

Thực sự thơ là để gợi lên hình ảnh của địa phương:

The poetry is really about evoking the local:

địa hình đồi núi, sử dụng màu sắc để tìm kiếm được

the mountainous terrain,

ánh sáng hùng vĩ,

using colors to pick up the spectacular light,

hiểu cách diễn giải truyền thống du mục

understanding how to interpret the nomadic traditions

đã khắc họa lên đất nước Mông Cổ. Văn xuôi đã được phát triển

that animate the nation of Mongolia.

bởi một danh mục các tòa nhà,

The prose has been the development of a catalogue of buildings,

các tòa nhà nhỏ mà có thể nói rằng tương đối dễ chi trả

of small buildings that are fairly affordable,

sử dụng nguyên liệu và công nghệ xây dựng lối địa phương

using local construction materials and technology

vẫn có thể tạo ra hình dáng nhà ở mới,

that can still provide new forms of housing,

nơi làm việc mới,

new workspace,

những cửa hàng mới

new shops

và các tòa nhà văn hóa,

and cultural buildings, like a theater or a museum --

giống nhà hát hay bảo tàng -- ngay cả là lều săn.

even a haunted house.

Làm việc trong văn phòng,

While working on this in our office,

chúng tôi nhận ra đang làm công việc

we've realized that we're building upon the work of our colleagues,

của các đồng nghiệp, gồm kiến trúc sư Tatiana Bilbao, làm ở thành phố Mexico;

including architect Tatiana Bilbao, working in Mexico City;

Pritzker laureate Alejandro Aravena, làm việc ở Chile;

Pritzker laureate Alejandro Aravena, working in Chile;

và gần đây, người thắng giải Balkrishna Doshi, làm ở Ấn Độ.

and recent Pritzker winner Balkrishna Doshi, working in India.

Và họ đều đang xây dựng hình thức nhà ở giá rẻ mới,

And all of them are building spectacular new forms of affordable housing,

nhưng họ cũng xây những thành phố của sự khác biệt, bởi họ xây những thành phố

but they're also building cities of difference,

đáp ứng cho cộng đồng địa phương,

because they're building cities that respond to local communities,

khí hậu địa phương và cách xây dựng của địa phương.

local climates

Chúng tôi gấp đôi ý tưởng đó,

and local construction methods.

chúng tôi nghiên cứu một mô hình mới

We're doubling down on that idea, we're researching a new model

cho các thành phố đang phát triển với áp lực nhẹ,

for our growing cities with gentrification pressures,

mà có thể xây dựa trên mô hình cuối thể kỉ 19

that could build upon that late-19th-century model

với lõi trung tâm đó, nhưng một nguyên mẫu có thể thay đổi

with that center core,

hình dạng vì nhu cầu địa phương

but a prototype that could shape-shift in response to local needs

và các nguyên liệu xây dựng địa phương. Tất cả những ý tưởng này,

and local building materials.

với tôi, đã bị lãng quên.

All of these ideas, to me, are nostalgia-free.

Họ đều nói với tôi rằng chúng ta có thể

They all tell me

xây các thành phố có thể phát triển,

that we can build cities that can grow,

nhưng phát triển theo cách phản ánh sự đa dạng của cư dân

but grow in a way that reflects the diverse residents

sống trong những thành phố đó; phát triển theo cách

that live in those cities;

có thể chứa nhóm có thu nhập,

grow in a way that can accommodate all income groups,

đủ loại màu sắc, tín ngưỡng, giới tính. Chúng ta có thể xây những thành phố

all colors, creeds, genders.

ngoạn mục như vậy có thể làm giảm sự thu hút

We could build such spectacular cities that we could disincentivize sprawl

làm giảm sự thu hút và hoàn toàn bảo vệ môi trường.

and actually protect nature.

Có thể phát triển thành phố công nghệ cao,

We can grow cities that are high-tech,

mà vẫn đáp ứng với nhu cầu văn hóa của con người.

but also respond to the timeless cultural needs of the human spirit.

Tôi đang thuyết phục rằng chúng ta có thể xây nên thành phố khác biệt

I'm convinced that we can build cities of difference

có thể giúp tạo nghệ thuật thị giác toàn cầu

that help to create the global mosaic to which so many of us aspire.

mà rất nhiều người chúng ta khao khát. Cảm ơn vì lắng nghe.

Thank you.

(Vỗ tay)

(Applause)