Nigel Topping: 3 rules for a zero-carbon world | TED Countdown

Transcriber: Ivana Korom Reviewer:

Translator: Dimiana Hasi Reviewer: Helena Bedalli

My grandfather grew up in the northwest of England,

Gjyshi im u rrit në veriperëndim të Anglisë,

surrounded by over 1,000 coal mines

rrethuar nga mbi 1.000 miniera qymyri

within just five miles of his hometown of Wigan.

brenda vetëm pesë miljeve të qytetit të tij të lindjes Wigan.

And today I’m speaking to you from the site of another former mine,

Dhe sot po flas me ju nga vendi i një ish-miniere tjetër,

this time a China clay mine at the Eden Project in southwest England.

kësaj here një minierë e argjiles kineze në Projekt Eden në Anglinë jugperëndimore.

For generations,

Për breza,

my grandfather’s ancestors were coal miners,

paraardhësit e gjyshit tim ishin minatorë të qymyrit,

and it would have been only natural for him to follow in their footsteps.

dhe do të kishte qenë e natyrshme që ai të ndiqte hapat e tyre.

But he didn't want to go down the mine.

Por ai nuk donte të zbriste në minierë.

He chose a different path

Zgjodhi një rrugë tjetër

and got a scholarship to study mathematics.

dhe mori një bursë për të studiuar matematikë.

And years later, I followed him into mathematics,

Dhe vite më vonë, unë e ndoqa atë në matematikë,

where I discovered a real love of patterns

ku zbulova dashuri të vërtetë për modelet

and of figuring out the underlying rules that generate them.

dhe për të kuptuar rregullat që i krijojnë ato.

And later, when I went to work in industry,

Pastaj, kur shkova për të punuar në industri

I realized that every human system

Kuptova se çdo sistem njerëzor

and every natural system can be thought of as a set of repeating patterns.

dhe çdo sistem natyror mund të mendohet si një grup modelesh përsëritëse.

For example, take the energy system.

Shembull, mer sistemin e energjisë.

We can still trace the patterns of our reliance on fossil fuels

Ne ende mund të gjurmojmë modelet të mbështetjes në lëndët djegëse fosile

all the way back to the early 1700s,

deri në fillim të viteve 1700,

when we started to really use all that coal.

kur filluam të përdorim gjithë atë qymyr.

And to tackle climate change,

Me trajtu ndryshimin e klimës,

we’re going to have to move towards new patterns

do të na duhet të lëvizim drejt modeleve të reja

that are based on clean power.

që bazohen në energji të pastër.

When I wasn’t exploring patterns, I was developing a love of wild places,

Kur nuk isha duke eksploruar modele, zhvilloja një dashuri për vendet e egra,

particularly cold, wild places like Greenland, Iceland and Patagonia.

veçanërisht vende të ftohta, të egra si Groenlanda, Islanda dhe Patagonia.

And it was there that I first came face-to-face

Dhe ishte aty qe kam ardhur ballë për ballë

with the physical impact of climate change.

me ndikimin fizik të ndryshimit të klimës.

In 1987, I was supposed to be working at the end of a glacier in east Greenland.

Në 1987, duhej të punoja të një akullnaja në Groenlandën lindore.

And when we got to where it was shown on the map,

Dhe kur arritëm atje ku është treguar në hartë,

there was no ice there.

nuk kishte akull atje.

It had retreated by over 15 kilometers since the map had been surveyed.

Iishte tërhequr me mbi 15 kilometra qëkur harta ishte prodhuar.

Something was changing the patterns.

Diçka po ndryshonte modelet.

Now I find myself in the role

Tani e gjej veten në rol

of the United Nations Climate Action Champion,

të Kombeve të Bashkuara Kampioni i Veprimit për Klimën,

working with an amazing network of partners

duke punuar me një rrjet partnerësh

to change the patterns of the global economy

për të ndryshuar modelet e ekonomisë globale

to tackle the climate crisis.

për të trajtuar krizën klimatike.

Our mission is to help drive the transition

Misioni ynë është të ndihmojmë te shyjme tranzicionin

to the zero-carbon future,

tek e ardhmja me karbon zero

to keep global warming below 1.5 degrees Celsius,

për të mbajtur ngrohjen globale nën 1.5 gradë Celsius,

or 2.7 degrees Fahrenheit

ose 2.7 gradë Fahrenheit

and to prevent the worst impacts of climate change.

dhe për të parandaluar ndikimet të këqija të ndryshimit të klimës.

Well, tackling the climate crisis can be really overwhelming,

Po, trajtimi i krizës klimatike mund të jetë dërrmuese,

especially if you try and look at it through the lenses of politics

sidomos nëse e provoni dhe e shikoni përmes thjerrëzave të politikës

or economics.

ose ekonomike.

It’s a huge, complex problem,

Është një problem i madh, kompleks,

it’s very hard to get your head around it.

është shumë e vështirë ta zgjidhesh.

But I find that there’s a different lens

Por zbuloj se ka një lente tjetër

that can make it much easier to grapple with and even lead to optimism.

që mund ta bëjë shumë më të lehtë të luftosh dhe madje të çosh në optimizëm.

It’s the lens of systems

Eshte lentja e sistemeve

which I define simply as the science of patterns and their underlying rules.

të cilën e përcaktoj si shkencë të modeleve dhe rregullave të tyre themelore.

But what do I mean by a system?

Çfarë do thotë me një sistem?

I think of a system as a set of interconnected relationships

Unë mendoj për një sistem si një grup të marrëdhënieve të ndërlidhura

which lead to a repeatable and recognizable pattern.

të cilat çojnë në një të përsëritshme dhe model i njohur.

So to give you an example,

Për shembull,

let’s think of the global maritime shipping industry.

le të mendojmë për industrinë globale të transportit detar.

It’s huge.

Kjo është e madhe.

It's responsible for transporting over 80 percent of global trade

Eshtë përgjegjës për transportin mbi 80 për qind të tregtisë globale

and it produces similar emissions to the entire country of Germany.

dhe prodhon emetime të ngjashme në të gjithë vendin e Gjermanisë.

And this system consists of the interconnected relationships

Dhe ky sistem përbëhet nga marrëdhënie të ndërlidhura

along the value chain between shipping manufacturers,

përgjatë zinxhirit të vlerës midis prodhuesve anijeve,

fuel manufacturers, ports,

prodhuesit e karburantit, portet,

the shipping operators and the cargo owners

operatorët detar dhe pronarët e ngarkesave

and those influences around it,

dhe ato ndikime rreth tij,

the policymakers, the financiers, technology providers and civil society.

politikëbërësit, financuesit, ofruesit teknologjik dhe shoqërisë civile.

That’s what I mean by a system.

Kjo do thote me një sistem.

And our job is to drive the transformation in every global system,

Dhe puna jonë është të nxisim transformimin në çdo sistem global,

from agriculture to retail,

nga bujqësia në pakicë,

from shipping to trucking,

nga transporti në kamionët,

from cement to steel,

nga çimentoja në çelik,

so that collectively we move towards a zero-carbon future.

në mënyrë që kolektivisht të lëvizim drejt një të ardhmeje me karbon zero.

So the question is,

Pra pyetja është,

what are the underlying rules that we need to apply

cilat janë rregullat themelore që duhet të aplikojmë

to lead to new zero-carbon patterns in the economy?

për të çuar në karbon të ri zero modelet në ekonomi?

Well, we’ve come up with three simple rules of radical collaboration

Ne kemi dalë me tre rregulla të thjeshta të bashkëpunimit radikal

that, if acted on by all actors in each system,

se, nëse veprohet nga të gjithë aktorët në secilin sistem,

will lead us to the zero-carbon future.

do të na çojnë në ardhmen zero karbonit.

Rule one is to harness ambition loops,

Nje eshtë të shfrytëzosh ciklet ambicioze,

which are simply feedback loops driving ever-higher levels of ambition.

të cilat janë thjesht cikle kthyese qe nxisin nivele më të larta ambicioze.

For example, when businesses commit to zero carbon

Për shembull, kur bizneset angazhohen në zero karbon

and start investing and innovating,

dhe të fillojnë të investojnë dhe inovojnë

they embolden policymakers.

ata inkurajojnë politikëbërësit.

And when policymakers set the regulatory framework

Dhe kur vendosin politikëbërësit kuadrin rregullator

to drive towards zero carbon,

për të ecur drejt karbonit zero,

they incentivize the private sector to innovate.

ata nxisin sektorin privat për të bere novacione.

That’s an ambition loop,

Ky është një lak ambicie,

and every relationship within each system

dhe çdo marrëdhënie brenda çdo sistemi

is an opportunity to drive an ambition loop

është një mundësi për të përzënë një lak ambicie

towards new zero-carbon patterns in the system.

drejt karbonit të ri zero modelet në sistem.

Rule two is to set exponential goals.

Dy, vendosni qëllime eksponenciale.

We know from history that every major industrial disruption

Ne e dimë nga historia se çdo përçarje e madhe industriale

has followed the same shape,

ka ndjekur të njëjtën formë,

an exponential curve,

një kurbë eksponenciale,

with new technologies being adopted very slowly at first,

me teknologjitë e reja që po miratohen ngadalë në fillim,

but then a doubling rate kicking in consistently,

por pastaj një normë e dyfishimit duke goditur vazhdimisht,

until the overall transformation happens very quickly in the end.

deri në transformimin e përgjithshëm ndodh shumë shpejt në fund.

It’s a movie we’ve seen many times before,

Është një film që ne kemi parë shumë herë,

whether from horses to cars,

qoftë nga kuajt në makina,

from valves to transistors or landlines to mobile phones.

nga valvulat tek transistorët ose linja fikse për celularët.

And we understand how it works.

Dhe ne e kuptojmë se si funksionon.

Initially, the cost of technology is high, but as we learn through volume adoption,

Fillimisht, kostoja është e lartë, por siç mësojmë përmes miratimit të vëllimit,

the cost goes down and adoption goes up.

kostoja zbret dhe adoptimi rritet.

Best example right now would be electric batteries

Shembulli më i mirë tani do të ishin bateri elektrike

consistently coming down in cost

duke zbritur vazhdimisht në kosto

by 20 percent a year for the last 10 years.

me 20 për qind në vit për 10 vitet e fundit.

And as the volume of adoption grows,

Dhe ndërsa vëllimi i birësimit rritet,

especially with electric vehicle sales growing,

veçanërisht me ato elektrike shitjet e automjeteve po rriten,

we can be confident that the costs of that technology

mund të jemi të sigurt se kostot e asaj teknologjie

will continue to go down,

do të vazhdojë të zbresë,

driving that exponential growth.

duke nxitur rritje eksponenciale.

We set these exponential goals

Ne i vendosëm këto qëllime eksponenciale

because we believe in the power of human innovation.

sepse besojmë në fuqinë e inovacionit njerëzor.

Engineers love these goals, these stretch targets,

Inxhinierët duan këto qëllime, objektiva të shtrirë,

it’s what they live for.

është ajo për të cilën ata jetojnë.

The third rule is to follow shared action pathways.

Rregulli i tretë është të ndiqet rrugë të përbashkëta veprimi.

And these are maps of the actions

Dhe këto janë harta të veprimeve

which every action in the system has to take in the short term

të cilat çdo veprim në sistem duhet të merret në një afat të shkurtër

to make sure we’re on track to that exponential goal.

për tu siguruar që jemi në rrugën drejt qëllimi eksponencial.

Actions that, if everyone in the system follows,

Veprimet që nëse të gjithë në sistemin ndjekin,

means that we’ll be on track to the zero-carbon future.

jemi në rrugën e duhur drejt ardhmes me karbon zero.

We normally set these for a relatively short period of time

Ne normalisht i vendosim këto për një periudhë të shkurtër

for the next five years,

për pesë vitet e ardhshme,

and then we’ll review and set the next phase of the journey.

dhe pastaj do të rishikojmë dhe caktoni fazën tjetër të udhëtimit.

By following these three simple rules of radical collaboration,

Duke ndjekur këto tre rregulla të thjeshta të bashkëpunimit,

we can drive the race to zero emissions.

ne mund ta çojmë garën në zero emetime.

And my team now, with hundreds of partners,

Dhe ekipi im tani, me qindra partnerë,

have created a toolkit for these three goals

kanë krijuar një grup mjetesh për këto tre gola

for every sector of the global economy.

për çdo sektor të ekonomisë globale.

They’ve mapped the interconnected ambition loops,

Ata e kanë hartëzuar atë sythe ambicieje të ndërlidhura,

they plotted exponential goals, and they’ve published shared pathways.

ata komplotuan qëllime eksponenciale, dhe kanë publikuar rrugë të përbashkëta.

Now, I said earlier on,

Tani, thashë më herët,

that adopting a systems lens can help us to be more optimistic,

që adaptim i një lente sistemesh mund të na ndihmojë të jemi më optimistë,

and I’m very optimistic.

dhe jam shume optimist.

So let’s try to explain why by looking at the application of those three rules

Le të shpjegojmë pse duke parë në zbatim të atyre tre rregullave

to the shipping system that we looked at earlier.

tek sistemi i transportit që i shikuam më herët.

First of all, we just remind ourselves

Ne vetëm kujtojmë veten

of all of those interconnected ambition loops

nga të gjitha ato cikle ambicieje të ndërlidhura

that we’re going to be harnessing.

që ne do të shfrytëzojmë.

Second of all, we set our exponential goal.

Ne kemi vendosur qëllimin tonë eksponencial.

We’re at zero now,

Tani jemi në zero,

and we’ve got to get to 100 percent of all ships being zero-carbon by 2050.

Duhet të arrijmë në 100% të gjitha anijet të jenë me karbon zero deri në vitin 2050.

When we plot the exponential curve,

Kur vizatojmë kurbën eksponenciale,

we see that we need to get to five percent by 2030.

ne shohim se duhet të marrim në pesë për qind deri në vitin 2030.

Now, that may not seem like much, but starting from zero,

Kjo mund të mos duket shumë, por duke filluar nga zeroja,

that’s a big change,

është ndryshim i madh,

and it will drive the learning which drives down the cost,

dhe do të nxisë mësimin që ul koston,

which means that in the ’30s we can really accelerate

që do thotë se në vitet ’30 ne mund të përshpejtojmë

and finish the job in the ’40s.

dhe mbaroni punën në vitet ’40.

So how are we doing against the shared action pathway,

Pra, si po veprojmë kundër rruga e veprimit të përbashkët,

which is the next of our tools?

cili është mjeti ynë tjetër?

Well, it turns out we’re doing pretty well, actually.

Rezulton se po bëjmë mjaft mirë, në fakt.

The biggest container shipping company in the world, Maersk,

Transporti më i madh i kontejnerëve kompani në botë, Maersk,

has already committed to buying its first zero-carbon vessel in 2023.

është angazhuar tashmë për të blerë anija e saj e parë me zero karbon në 2023.

German utility Juniper has abandoned plans to invest in gas infrastructure

Ndërmarrja Juniper ka braktisur planet për të investuar në infrastruktur e gazit

in the port of Wilhelmshaven

në portin e Wilhelmshaven

and is instead investing in green amonia infrastructure.

dhe në vend të kësaj po investon në infrastrukturën e amonias së gjelbër.

Customers are coming together to form a cargo owners

Klientët po vijnë bashku për formuar pronarët e ngarkesave

zero-emission vessels initiative,

nisma e anijeve me emetim zero,

sending a demand signal to container operators.

dërgimi i një sinjali të kërkesës tek operatorët e kontejnerëve.

And policymakers are shifting too,

Dhe politikëbërësit po ndryshojnë,

the EU is extending its emissions trading scheme

BE -ja po e zgjeron atë skema e tregtimit të emetimeve

to cover shipping emissions,

për të mbuluar emetimet e anijeve,

which will put a price on carbon

e cila vendosë një çmim karbon

and incentivize investments in green fuel infrastructure.

dhe stimulojnë investimet në infrastrukturën e karburantit të gjelbër.

Technology companies are coming together.

Kompanitë teknologjike po bashkohen.

Seven of them have formed the Green Hydrogen Catapult

Shtatë prej tyre janë formuar katapultë e gjelbër e hidrogjenit

to drive the cost of green hydrogen down to below two dollars a kilogram

për ulur koston e hidrogjenit të gjelbër nën dy dollarë për kilogram

in the next five years,

në pesë vitet e ardhshme,

crucial action on that pathway towards commercial viability

veprim vendimtar në atë rrugë drejt qëndrueshmërisë komerciale

for zero-carbon vessels.

për enët me karbon zero.

And civil society is influencing the system as well.

Dhe shoqëria civile po ndikon sistemi gjithashtu.

In the Netherlands,

Në Holandë,

over 10,000 citizens have taken shipping fuel manufacturer Shell to court,

mbi 10.000 qytetarë kanë marrë dërgimi prodhuesit karburantit Shell në gjykatë,

and the court has found that Shell must reduce its emissions

dhe gjykata ka gjetur se Shell duhet të zvogëlojë emetimet e saj

much more ambitiously, by 45 percent by 2030.

shumë më ambicioz, me 45 për qind deri në vitin 2030.

So you can see that we now have radical collaboration in the shipping system,

Kështu ju mund të shihni që ne kemi bashkëpunimi në sistemin e transportit,

driving progress towards that exponential goal.

duke nxitur përparimin drejt atë qëllim eksponencial.

And that's just one system in the world economy.

Ky është vetëm një sistem në ekonominë botërore.

So the great news today

Pra, lajmi i mrekullueshëm sot

is that now thousands of countries and companies,

është se tani mijëra të vendeve dhe kompanive,

of cities and investors,

qyteteve, investitorëve,

of states and civil-society organizations

të shteteve dhe organizatave civile

are all implementing these three simple rules of radical collaboration

të gjithë po i zbatojnë këto tre rregulla të thjeshta të bashkëpunimit

and converging actions towards exponential goals.

dhe veprimet konvergjente drejt qëllimeve eksponenciale.

They’re not fully aligned yet, of course,

Ata nuk janë harmonizuar ende plotësisht,

but the more we converge, the lower the risk,

por sa më shumë konvergojmë, aq më i ulët rreziku,

the lower the costs and the faster that we can go.

më të ulëta kostot dhe sa më shpejt që mund të ecim.

And so what might have seemed a real stretch or even impossible

Dhe kështu ajo që mund të dukej një shtrirje edhe e pamundur

just a few years ago,

vetëm disa vjet më parë,

seems eminently achievable now.

duket jashtëzakonisht e arritshme tani.

My favorite example of this phenomenon is the transition to electric vehicles.

Shembulli im i preferuar i këtij fenomeni është kalimi në automjetet elektrike.

In 2016, the world’s leading forecasters of the energy system

Në 2016, parashikuesit kryesorë të botës të sistemit energjetik

were telling us that we’ll still be buying combustion engine cars

na thanë se ne ende do të blejmë makina me motor me djegie

in the 2080s.

në vitet 2080.

Five years later, in 2021, the vehicle manufacturers of the world

Pesë vjet më vonë, në 2021, prodhuesit e automjeteve në botë

and the policymakers of the world

dhe politikëbërësit e botës

are converging on the exponential goal of 100 percent zero-emission vehicles,

po konvergojnë në qëllimin eksponencial nga 100% të automjeteve me emetim zero,

the end of the combustion engine in the mid-2030s.

fundi i motorit me djegie në mesin e viteve 2030.

In just five years,

Në vetëm pesë vjet,

the future’s come forward by five decades.

e ardhmja vjen përpara për pesë dekada.

Now, as I said, this task of tackling the climate crisis

Tani, siç thashë, kjo detyrë të trajtimit të krizës klimatike

and driving this transition can be really daunting.

dhe drejtimin e këtij tranzicioni mund të jetë vërtet frikësuese.

But as always, we can turn to nature for inspiration

Por si gjithmonë, ne mund të kthehemi tek natyra për frymëzim

on how following a few simple rules can lead to beautiful new patterns.

se si ndiqen disa rregulla të thjeshta mund të çojë në modele të reja të bukura.

Take a look at the stunning shapes

Hidhini një sy formave mahnitëse

that these flocks of starlings are forming in the sky,

që këto tufa yjesh po formohen në qiell,

by following their own three simple rules of radical flocking.

duke ndjekur tre rregullat e tyre të tufës radikale.

Rule one, pay attention to each other and don’t get too close,

Kushtojini vëmendje njëri -tjetrit dhe mos u afro shumë,

rule two, fly in the same general direction,

dy, fluturo në të njëjtën gjë drejtimi i përgjithshëm,

and rule three, don’t fly too far away from each other.

dhe rregulli tre, mos fluturo shumë larg njëri -tjetrit.

Pretty close to our own three simple rules of radical collaboration:

Afër tre rregullave tona të thjeshta të bashkëpunimit radikal:

One, harness ambition loops, two, pursue exponential goals,

Një, shfrytëzoni sythe ambicie, dy, ndiqni qëllime eksponenciale,

three, follow shared action pathways.

tre, ndiqni rrugët e veprimit.

Now, I want to finish by reflecting on one final and crucial ambition loop,

Tani, dua të përfundoj duke reflektuar në një lak ambicie përfundimtare,

one that enables all of the others.

një që mundëson të gjitha të tjerat.

This is the feedback loop

Ky është laku i reagimit

between the stories that we tell of the path to the future

midis historive që tregojmë të rrugës drejt së ardhmes

and the future that we create

dhe të ardhmen që ne krijojmë

and the actions that we take today.

dhe veprimet që ndërmarrim sot.

We humans are storytellers, we're born storytellers,

Ne jemi tregimtarë, ne kemi lindur tregimtarë,

we tell stories to each other all the time.

ne tregojme histori me njëri -tjetrin gjatë gjithë kohës.

These stories of the future are our ambition loop.

Këto histori të së ardhmes janë laku ynë i ambicieve.

So if we tell stories full of fear and failure,

Pra, nëse tregojmë histori plot frikë dhe dështim,

then we will dispirit and disempower each other,

atëherë ne do të zhgënjejmë dhe e zhvlerësojmë njëri -tjetrin,

We’ll derail our collective efforts to build a better future.

Ne do të prishim përpjekjet tona për të ndërtuar një të ardhme më të mirë.

But when we tell positive stories,

Por kur tregojmë histori pozitive,

we tap into the very best of the human spirit,

ne futemi në më të mirët të shpirtit njerëzor,

we inspire collaboration and innovation.

ne frymëzojmë bashkëpunim dhe inovacion.

So it’s crucial that we pay real attention

duhet t’i kushtojmë vëmendje të vërtetë

to the stories that we’re sharing about our pathway on the race to zero.

për historitë që po ndajmë në garë drejt zeros.

We have to make sure we seek out

Ne duhet të sigurohemi që të kërkojmë

and select positive examples of change

dhe zgjidhni shembuj pozitivë e ndryshimit

along those pathways to the exponential goals

përgjatë atyre rrugëve drejt qëllimeve eksponenciale

and share them widely.

dhe ndajini ato.

That’s how we build the most important and powerful ambition loop of all.

Kështu ndërtojmë më të rëndësishmet dhe i fuqishëm loop ambicie.

Because the stories that we tell the most often

Sepse historitë që i themi më shpesh

are the ones that will come true.

janë ato që do të realizohen.

Thank you.

Ju falemnderit