Wade Davis: The worldwide web of belief and ritual

Tłumaczenie: Agnieszka Kubica Korekta: Weronika Sztorc

You know, culture was born of the imagination,

Kultura narodziła się z wyobraźni,

and the imagination -- the imagination as we know it --

zaś wyobraźnia – taka, jaką znamy –

came into being when our species descended

zaistniała, gdy nasz gatunek wyłonił się

from our progenitor, Homo erectus,

z naszego przodka, Homo erectus,

and, infused with consciousness, began a journey that would carry it

i, obdarzony świadomością, rozpoczął podróż, która zaniosła go

to every corner of the habitable world.

do każdego nadającego się do zamieszkania zakątka świata.

For a time, we shared the stage with our distant cousins, Neanderthal,

Przez pewien czas dzieliliśmy scenę z naszymi odległymi kuzynami, Neandertalczykami,

who clearly had some spark of awareness,

których niewątpliwie cechowała iskra świadomości,

but -- whether it was the increase in the size of the brain,

ale – czy to z powodu zwiększenia rozmiaru mózgu

or the development of language,

albo rozwoju języka

or some other evolutionary catalyst --

czy jakiegoś innego ewolucyjnego katalizatora –

we quickly left Neanderthal gasping for survival.

wkrótce porzuciliśmy Neandertalczyków, gdy usilnie próbowali przetrwać.

By the time the last Neanderthal disappeared in Europe,

Zanim ostatni Neandertalczyk w Europie zniknął

27,000 years ago,

27 tys. lat temu,

our direct ancestors had already,

nasi bezpośredni przodkowie

and for 5,000 years,

już od 5 tys. lat

been crawling into the belly of the earth,

wpełzali do wnętrza ziemi,

where in the light of the flickers of tallow candles,

gdzie, przy migoczącym świetle łojowych świec,

they had brought into being

stworzyli

the great art of the Upper Paleolithic.

wspaniałą sztukę paleolitu górnego.

And I spent two months in the caves of southwest France

Spędziłem dwa miesiące w jaskiniach południowo-zachodniej Francji

with the poet Clayton Eshleman, who wrote a beautiful book called "Juniper Fuse."

z poetą Claytonem Eshlemanem, autorem pięknej książki "Juniper Fuse".

And you could look at this art and you could, of course,

Można by oczywiście spojrzeć na tę sztukę

see the complex social organization

i dostrzec złożoną organizację społeczną

of the people who brought it into being.

ludzi, którzy ją stworzyli.

But more importantly, it spoke of a deeper yearning,

Ale ważniejsze jest to, że wyrażała ona głębszą tęsknotę,

something far more sophisticated than hunting magic.

coś o wiele bardziej wyrafinowanego niż magia łowiecka.

And the way Clayton put it was this way.

Clayton ujął to w ten sposób:

He said, "You know, clearly at some point,

"Najwyraźniej, w pewnym momencie,

we were all of an animal nature, and at some point, we weren't."

wszyscy mieliśmy zwierzęcą naturę, a w innym już nie."

And he viewed proto-shamanism as a kind of original attempt,

Postrzegał protoszamanizm jako oryginalną próbę

through ritual, to rekindle a connection

ożywienia – za pomocą rytuału – połączenia,

that had been irrevocably lost.

które zostało nieodwołalnie utracone.

So, he saw this art not as

Postrzegał więc tę sztukę nie jako

hunting magic, but as postcards of nostalgia.

łowiecką magię, ale jako nostalgiczne pocztówki.

And viewed in that light,

A widziana w tym świetle,

it takes on a whole other resonance.

zyskuje ona zupełnie inny wydźwięk.

And the most amazing thing about the Upper Paleolithic art

Najbardziej zadziwiającą rzeczą dotyczącą sztuki górnego paleolitu

is that as an aesthetic expression,

jest to, że – jako wyraz estetycznej ekspresji –

it lasted for almost 20,000 years.

przetrwała prawie 20 tys. lat.

If these were postcards of nostalgia,

Jeśli to są nostalgiczne pocztówki,

ours was a very long farewell indeed.

nasze pożegnanie było naprawdę bardzo długie.

And it was also the beginning of our discontent,

Był to również początek naszego niezadowolenia,

because if you wanted to distill all of our experience

ponieważ, gdybyście chcieli przefiltrować całe nasze doświadczenie

since the Paleolithic, it would come down to two words:

od czasów paleolitu, sprowadziłoby się to do dwóch słów:

how and why.

jak i dlaczego.

And these are the slivers of insight upon which cultures have been forged.

Są to przebłyski idei, na których wykuto kultury.

Now, all people share the same

Obecnie, wszyscy ludzie dzielą te same

raw, adaptive imperatives.

surowe, przystosowawcze imperatywy.

We all have children.

Wszycy mamy dzieci.

We all have to deal with the mystery of death,

Wszyscy musimy zmierzyć się z tajemnicą śmierci,

the world that waits beyond death,

światem, który czeka nas po śmierci,

the elders who fall away into their elderly years.

z tym, że starsi ludzie wkraczają w podeszły wiek.

All of this is part of our common experience,

Wszystko to jest częścią naszego wspólnego doświadczenia,

and this shouldn't surprise us, because, after all,

i nie powinno nas to zaskakiwać, ponieważ

biologists have finally proven it to be true,

biolodzy w końcu udowodnili, że prawdą jest to,

something that philosophers have always dreamt to be true.

o czym filozofowie zawsze marzyli, że okaże się prawdziwe:

And that is the fact that we are all brothers and sisters.

to, że wszyscy jesteśmy braćmi i siostrami.

We are all cut from the same genetic cloth.

Uszyto nas z tej samej genetycznej tkaniny.

All of humanity, probably, is descended from a thousand people

Cała ludzkość prawdopodobnie wywodzi się z tysiąca ludzi,

who left Africa roughly 70,000 years ago.

którzy opuścili Afrykę około 70 tys. lat temu.

But the corollary of that is that,

A w konsekwencji,

if we all are brothers and sisters

skoro wszyscy jesteśmy braćmi i siostrami

and share the same genetic material,

i mamy ten sam materiał genetyczny,

all human populations share the same raw human genius,

wszystkich nas łączy ten sam surowy ludzki geniusz,

the same intellectual acuity.

ta sama intelektualna przenikliwość.

And so whether that genius is placed

A zatem nieważne, czy geniusz ten zostanie zastosowany

into -- technological wizardry

w służbie czarodziejskich sztuczek technolologii,

has been the great achievement of the West --

która stała się wielkim osiągnięciem Zachodu,

or by contrast, into unraveling the complex threads

czy, wręcz przeciwnie, użyty do rozszyfrowania skomplikowanego

of memory inherent in a myth,

splotu pamięci utkwionej w micie –

is simply a matter of choice and cultural orientation.

jest to tylko kwestia wyboru i orientacji kulturowej.

There is no progression of affairs

Nie istnieje coś takiego, jak postęp w sprawach

in human experience.

ludzkiego doświadczenia.

There is no trajectory of progress. There's no pyramid

Nie ma drogi postępu. Nie ma piramidy,

that conveniently places Victorian England at the apex

która dogodnie umieszczałaby wiktoriańską Anglię na szczycie

and descends down the flanks

i schodziła stopień po stopniu,

to the so-called primitives of the world.

aż do tak zwanych ludów prymitywnych.

All peoples are simply cultural options,

Wszystkie ludy są po prostu wyborami kulturowymi,

different visions of life itself.

różnymi wizjami życia.

But what do I mean by different visions of life

Ale co rozumiem przez to, że różne wersje życia

making for completely different

stwarzają całkowicie różne

possibilities for existence?

możliwości egzystencji?

Well, let's slip for a moment into the greatest culture sphere

Cóż, zajrzyjmy na chwilę do najwspanialszej sfery kultury,

ever brought into being by the imagination,

jaką kiedykolwiek zrodziła wyobraźnia –

that of Polynesia.

do Polinezji.

10,000 square kilometers,

10 tys. kilometrów kwadratowych,

tens of thousands of islands flung like jewels upon the southern sea.

dziesiątki tysięcy wysp rozrzuconych niczym klejnoty na południowym morzu.

I recently sailed on the Hokulea,

Pływałem ostatnio na Hokulea,

named after the sacred star of Hawaii,

którego nazwa pochodzi od świętej gwiazdy Hawajów,

throughout the South Pacific to make a film

przez południowy Pacyfik, aby nakręcić film

about the navigators.

o żeglarzach.

These are men and women who, even today, can name

Są to mężczyźni i kobiety, którzy, nawet obecnie, potrafią nazwać

250 stars in the night sky.

250 gwiazd na nocnym niebie.

These are men and women who can sense the presence of distant atolls

Mężczyźni i kobiety, którzy potrafią wyczuć obecność odległych atoli wysp

of islands beyond the visible horizon,

położonych poza linią horyzontu,

simply by watching the reverberation of waves

obserwując po prostu odbijanie się fal

across the hull of their vessel, knowing full well

od kadłuba łodzi, wiedząc przy tym doskonale,

that every island group in the Pacific

że każda grupa wysp na Pacyfiku

has its unique refractive pattern

ma swój unikalny wzór refrakcyjny,

that can be read with the same perspicacity

który można odczytać z taką samą wnikliwością,

with which a forensic scientist would read a fingerprint.

z jaką ekspert medycyny sądowej odczytuje odciski palców.

These are sailors who in the darkness, in the hull of the vessel,

Są to żeglarze, którzy w ciemności, na pokładzie swojego statku,

can distinguish as many as 32 different sea swells

potrafią rozróżnić aż 32 różne fale morskie

moving through the canoe at any one point in time,

poruszające w danym momencie pirogą,

distinguishing local wave disturbances

odróżniając zakłócenia lokalnych fal

from the great currents that pulsate across the ocean,

od wielkich prądów tętniących w oceanie,

that can be followed with the same ease

za którymi można podążać z taką samą łatwością,

that a terrestrial explorer would follow a river to the sea.

z jaką podróżnik lądowy mógłby podążać za rzeką do morza.

Indeed, if you took all of the genius

Rzeczywiście, gdyby wziąć cały geniusz,

that allowed us to put a man on the moon

który pozwolił nam dostać się na Księżyc

and applied it to an understanding of the ocean,

i spróbować z jego pomocą zrozumieć ocean,

what you would get is Polynesia.

otrzymalibyśmy właśnie Polinezję.

And if we slip from the realm of the sea

Jeśli z królestwa morza przeniesiemy się

into the realm of the spirit of the imagination,

w królestwo ducha wyobraźni,

you enter the realm of Tibetan Buddhism.

wejdziemy w królestwo buddyzmu tybetańskiego.

And I recently made a film called "The Buddhist Science of the Mind."

Nakręciłem ostatnio film pt.: "Buddyjska Nauka Umysłu".

Why did we use that word, science?

Dlaczego użyliśmy słowa "nauka"?

What is science but the empirical pursuit of the truth?

Czym jest nauka, jeśli nie empiryczną pogonią za prawdą?

What is Buddhism but 2,500 years

Czym jest buddyzm, jeśli nie 2,5 tysiącami lat

of empirical observation

empirycznej obserwacji

as to the nature of mind?

natury umysłu?

I travelled for a month in Nepal with our good friend, Matthieu Ricard,

Podróżowałem przez miesiąc po Nepalu z naszym dobrym przyjacielem, Matthieu Ricardem,

and you'll remember Matthieu famously said to all of us

i pewnie pamiętacie słynne oświadczenie Matthieu skierowane do nas wszystkich

here once at TED,

kiedyś tutaj na TED:

"Western science is a major response to minor needs."

"Zachodnia nauka jest poważną odpowiedzią na niepoważne potrzeby."

We spend all of our lifetime trying to live to be 100

Spędzamy całe życie, próbując dożyć setki

without losing our teeth.

i jednocześnie nie stracić zębów.

The Buddhist spends all their lifetime trying to understand the nature of existence.

Buddysta spędza całe życie, próbując zrozumieć naturę istnienia.

Our billboards celebrate naked children in underwear.

Nasze billboardy wysławiają nagie dzieci w bieliźnie.

Their billboards are manuals,

Ich billboardy są podręcznikami,

prayers to the well-being of all sentient creatures.

modlitwami za pomyślność wszystkich czujących istot.

And with the blessing of Trulshik Rinpoche, we began a pilgrimage

Z błogosławieństwem Trulshika Rinpocze rozpoczęliśmy pielgrzymkę

to a curious destination,

do interesującego miejsca,

accompanied by a great doctor.

w towarzystwie wspaniałego lekarza.

And the destination was a single room in a nunnery,

A miejscem tym była jednoosobowa cela w klasztorze,

where a woman had gone into lifelong retreat

do której pewna kobieta przed 55 laty

55 years before.

udała się na dożywotnie odosobnienie.

And en route, we took darshan from Rinpoche,

Po drodze otrzymaliśmy od Rinpocze darśan;

and he sat with us and told us about the Four Noble Truths,

usiadł on z nami i opowiedział nam o czterech szlachetnych prawdach,

the essence of the Buddhist path.

esencji buddyjskiej ścieżki.

All life is suffering. That doesn't mean all life is negative.

Całe życie jest cierpieniem. Nie znaczy to, że życie jest w całości negatywne.

It means things happen.

Oznacza to, że przytrafiają się różne rzeczy.

The cause of suffering is ignorance.

Przyczyną cierpienia jest niewiedza.

By that, the Buddha did not mean stupidity;

Budda nie miał tu na myśli głupoty,

he meant clinging to the illusion

lecz lgnięcie do iluzji,

that life is static and predictable.

że życie jest niezmienne i przewidywalne.

The third noble truth said that ignorance can be overcome.

Trzecia szlachetna prawda głosi, że niewiedza może zostać przezwyciężona.

And the fourth and most important, of course,

A czwartą i, oczywiście, najważniejszą rzeczą,

was the delineation of a contemplative practice

był zarys praktyki kontemplacyjnej,

that not only had the possibility

która nie tylko może

of a transformation of the human heart,

przekształcić ludzkie serce,

but had 2,500 years of empirical evidence

ale także dostarcza 2,5-tysiącletniego doświadczalnego dowodu na to,

that such a transformation was a certainty.

że taka odmiana jest pewnikiem.

And so, when this door opened onto the face of a woman

Więc gdy otworzyły się drzwi, ukazując twarz kobiety,

who had not been out of that room in 55 years,

która nie opuszczała tego pokoju przez 55 lat,

you did not see a mad woman.

nie był to widok kobiety szalonej.

You saw a woman who was more clear

Widok ten przedstawiał kobietę, która była bardziej przejrzysta

than a pool of water in a mountain stream.

niż woda z górskiego strumienia.

And of course, this is what the Tibetan monks told us.

I właśnie to powiedzieli nam pewnego razu tybetańscy mnisi:

They said, at one point, you know, we don't really believe

My, tak naprawdę, nie wierzymy,

you went to the moon, but you did.

że polecieliście na Księżyc, a jednak to zrobiliście.

You may not believe that we achieve enlightenment

Wy możecie nie wierzyć, że my osiągamy oświecenie

in one lifetime, but we do.

w ciągu jednego życia, a jednak nam się to udaje.

And if we move from the realm of the spirit

Jeśli przeniesiemy się z domeny ducha

to the realm of the physical,

w dziedzinę materii –

to the sacred geography of Peru --

sakralną geografię Peru –

I've always been interested in the relationships of indigenous people

zawsze interesowały mnie relacje wśród rdzennej ludności,

that literally believe that the Earth is alive,

która dosłownie wierzy, że Ziemia jest żywa,

responsive to all of their aspirations,

że reaguje na wszystkie ich pragnienia,

all of their needs.

wszystkie ich potrzeby.

And, of course, the human population

Oczywiście – ludzkość

has its own reciprocal obligations.

ma swoje obustronne zobowiązania.

I spent 30 years living amongst

Spędziłem 30 lat, żyjąc pośród

the people of Chinchero

ludzi z Chinchero

and I always heard about an event that I always wanted to participate in.

i ciągle wysłuchiwałem rzeczy na temat pewnego wydarzenia, w którym zawsze chciałem wziąć udział.

Once each year, the fastest young boy

Raz do roku najszybszy młody chłopiec

in each hamlet is given the honor of becoming a woman.

z każdej wioski zostaje uhonorowany możliwością stania się kobietą.

And for one day, he wears the clothing of his sister

Przez jeden dzień nosi ubrania swojej siostry

and he becomes a transvestite,

i staje się transwestytą –

a waylaka. And for that day,

"waylaka". Tego dnia

he leads all able-bodied men on a run,

prowadzi wszystkich krzepkich mężczyzn

but it's not your ordinary run.

na niezwykły wyścig.

You start off at 11,500 feet.

Zaczyna się on na wysokości 3,5 tys. metrów

You run down to the base of the sacred mountain, Antakillqa.

Zbiega się do podnóża świętej góry, Antakillqa,

You run up to 15,000 feet,

wbiega na wysokość 4,5 tys. metrów,

descend 3,000 feet.

zbiega 900 metrów,

Climb again over the course of 24 hours.

i wspina się ponownie – wszystko w ciągu 24 godzin.

And of course, the waylakama spin,

Oczywiście, okrążenie waylakama –

the trajectory of the route,

przebieg trasy –

is marked by holy mounds of Earth,

jest wyznaczana przez święte kopce Ziemi,

where coke is given to the Earth, libations of alcohol to the wind,

na których ofiaruje się kokainę ziemi, składa się ofiarę z alkoholu wiatrowi,

the vortex of the feminine is brought to the mountaintop.

a na wierzchołek góry zostaje zaniesiony wir kobiecej energii.

And the metaphor is clear: you go into the mountain as an individual,

Metafora jest oczywista: wyrusza się na górę jako jednostka,

but through exhaustion, through sacrifice,

ale poprzez wyczerpanie, poprzez poświęcenie,

you emerge as a community that has once again

wyłania się społeczność, która raz jeszcze

reaffirmed its sense of place in the planet.

potwierdziła swoje miejsce na planecie.

And at 48, I was the only outsider ever to go through this,

W wieku 48 lat stałem się jedynym człowiekiem z zewnątrz, który kiedykolwiek przez to przeszedł,

only one to finish it.

jedynym, który dotarł do końca.

I only managed to do it by chewing more coca leaves in one day

Udało mi się to jedynie dzięki temu, że w jeden dzień przeżułem większą ilość liści koki

than anyone in the 4,000-year history of the plant.

niż ktokolwiek inny w ciągu 4 tys. lat historii tej rośliny.

But these localized rituals become pan-Andean,

Te lokalne rytuały objęły całe Andy,

and these fantastic festivals,

podobnie fantastyczne festiwale,

like that of the Qoyllur Rit'i, which occurs

takie jak Qoyllur Rit'i, który odbywa się,

when the Pleiades reappear in the winter sky.

kiedy na zimowym niebie ponownie pojawiają się Plejady .

It's kind of like an Andean Woodstock:

To taki jakby andyjski Woodstock:

60,000 Indians on pilgrimage

60 tys. Indian pielgrzymuje

to the end of a dirt road

na koniec polnej drogi,

that leads to the sacred valley, called the Sinakara,

prowadzącej do świętej doliny zwanej Sinakara,

which is dominated by three tongues

opanowanej przez trzy języki

of the great glacier.

wielkiego lodowca.

The metaphor is so clear. You bring the crosses from your community,

Metafora jest jasna: przynosisz krzyże ze swojej społeczności –

in this wonderful fusion of Christian

w tym wspaniałym połączeniu chrześcijańskich

and pre-Columbian ideas.

i prekolumbijskich idei –

You place the cross into the ice,

umieszczasz krzyż na lodzie,

in the shadow of Ausangate, the most sacred of all Apus,

w cieniu Ausangate, najświętszego ze wszystkich Apu,

or sacred mountains of the Inca.

świętych gór Inków.

And then you do the ritual dances that empower the crosses.

Następnie wykonujesz rytualne tańce, które nadają krzyżowi moc.

Now, these ideas and these events

Wszystkie te idee i wydarzenia

allow us even to deconstruct iconic places

pozwalają nam zinterpretować ikoniczne miejsca,

that many of you have been to, like Machu Picchu.

które odwiedziło wielu z was – takie, jak Machu Picchu.

Machu Picchu was never a lost city.

Machu Picchu nigdy nie było zaginionym miastem.

On the contrary, it was completely linked in

Wręcz przeciwnie, było świetnie połączone

to the 14,000 kilometers of royal roads

z 14 tys. kilometrów królewskich dróg,

the Inca made in less than a century.

które Inkowie wybudowali w ciągu niespełna stu lat.

But more importantly, it was linked in

Ale co ważniejsze, było ono połączone

to the Andean notions of sacred geography.

z andyjskimi wyobrażeniami na temat świętej geografii.

The intiwatana, the hitching post to the sun,

Intiwatana – miejsce, gdzie słońce zostaje uwiązane na postronku,

is actually an obelisk that constantly reflects the light

jest obeliskiem, który nieustannie odbija światło

that falls on the sacred Apu of Machu Picchu,

padające na Apu, bóstwo Machu Picchu,

which is Sugarloaf Mountain, called Huayna Picchu.

którym jest góra Głowa Cukru, zwana Huayna Picchu.

If you come to the south of the intiwatana, you find an altar.

Jeśli zawędrujecie na południową stronę Intiwatany, znajdziecie ołtarz.

Climb Huayna Picchu, find another altar.

Gdy wdrapiecie się na Huayna Picchu, ujrzycie kolejny.

Take a direct north-south bearing,

Jeśli staniecie dokładnie na osi północ-południe,

you find to your astonishment

z zadziwieniem odkryjecie,

that it bisects the intiwatana stone,

że przecina ona głaz Intiwatany dokładnie w połowie,

goes to the skyline,

biegnie aż po linię horyzontu,

hits the heart of Salcantay, the second of the most important mountains

zahacza o sam środek Salcantay, drugiej najważniejszej góry

of the Incan empire.

imperium Inków,

And then beyond Salcantay, of course,

a dalej, poza Salcantay,

when the southern cross reaches the southernmost point in the sky,

gdzie południowy krzyż sięga wysuniętego najbardziej na południe punktu nieba,

directly in that same alignment, the Milky Way overhead.

na tej samej osi, powyżej, znajduje się Droga Mleczna.

But what is enveloping Machu Picchu from below?

Co natomiast otacza Machu Picchu od spodu?

The sacred river, the Urubamba, or the Vilcanota,

Święta rzeka, Urubamba albo Vilcanota,

which is itself the Earthly equivalent of the Milky Way,

która jest ziemskim odpowiednikiem Drogi Mlecznej,

but it's also the trajectory that Viracocha walked

a także trasą, którą przebył Wirakocza,

at the dawn of time when he brought the universe into being.

na początku czasu, kiedy powołał wszechświat do życia.

And where does the river rise?

A gdzie powstaje rzeka?

Right on the slopes of the Koariti.

Dokładnie na zboczach Koariti.

So, 500 years after Columbus,

Tak więc, 500 lat po Kolumbie

these ancient rhythms of landscape

ten starożytny rytm krajobrazu

are played out in ritual.

wybrzmiewa w rytuale.

Now, when I was here at the first TED,

Kiedy pojawiłem się na TED po raz pierwszy,

I showed this photograph: two men of the Elder Brothers,

zaprezentowałem tę oto fotografię: dwóch mężczyzn spośród Starszych Braci,

the descendants, survivors of El Dorado.

potomków, ocaleńców Eldorado.

These, of course, are the descendants

To, naturalnie, są potomkowie

of the ancient Tairona civilization.

starożytnej cywilizacji Tairona.

If those of you who are here remember that I mentioned

Może niektórzy z obecnych tu pamietają, iż wspomniałem,

that they remain ruled by a ritual priesthood,

że pozostają oni pod rządami kapłaństwa rytualnego,

but the training for the priesthood is extraordinary.

a szkolenie na kapłana jest niezwykłe.

Taken from their families, sequestered in a shadowy world of darkness

Zabrani rodzinom, odosobnieni w ponurym świecie ciemności

for 18 years -- two nine-year periods deliberately chosen

przez 18 lat – dwa dziewięcioletnie okresy ustalone rozmyślnie,

to evoke the nine months they spend in the natural mother's womb.

aby przywołać skojarzenia z dziewięcioma miesiącami spędzonymi w łonie matki.

All that time, the world only exists as an abstraction,

Świat istnieje jedynie jako abstrakcja,

as they are taught the values of their society.

podczas gdy wpaja im się wartości, na których opiera się ich społeczność.

Values that maintain the proposition that their prayers,

Wartości, które stanowią podstawę dla ich modlitw,

and their prayers alone, maintain the cosmic balance.

a te z kolei podtrzymują kosmiczną równowagę.

Now, the measure of a society is not only what it does,

Miarą danej społeczności jest nie tylko to, czym się zajmuje,

but the quality of its aspirations.

ale także wielkość jej ambicji.

And I always wanted to go back into these mountains,

Zawsze chciałem wrócić w te góry,

to see if this could possibly be true,

żeby zobaczyć, czy to naprawdę jest możliwe –

as indeed had been reported by the great anthropologist,

w sposób, w jaki zrelacjonował to wspaniały antropolog,

Reichel-Dolmatoff.

Reichel-Dolmatoff.

So, literally two weeks ago,

Dosłownie dwa tygodnie temu

I returned from having spent six weeks with the Elder Brothers

powróciłem z sześciotygodniowego pobytu wśród Starszych Braci,

on what was clearly the most

który z całą pewnością był najbardziej

extraordinary trip of my life.

niezwykłą wyprawą w moim życiu.

These really are a people who live and breathe

To naprawdę są ludzie, którzy żyją

the realm of the sacred,

rzeczywistością sakralną –

a baroque religiosity that is simply awesome.

ową wymyślną religijnością, która jest po prostu niesamowita.

They consume more coca leaves than any human population,

Zużywają więcej liści koki niż jakakolwiek ludzka populacja –

half a pound per man, per day.

prawie 2,5 kg na osobę w ciągu jednego dnia.

The gourd you see here is --

Tykwa, którą tu widzicie, jest –

everything in their lives is symbolic.

jak wszystko w ich życiu – symboliczna.

Their central metaphor is a loom.

Ich ulubioną metaforą jest krosno.

They say, "Upon this loom, I weave my life."

Na tym krosnie, powiadają, przędę swoje życie.

They refer to the movements as they exploit the ecological niches of the gradient

Odnoszą się do tychże ruchów podczas eksploatowania ekologicznych nisz stoków,

as "threads."

nazywając je "nićmi".

When they pray for the dead, they make these gestures with their hands,

Kiedy odprawiają modły za zmarłych, gestykulują,

spinning their thoughts into the heavens.

jakby przędli swoje myśli prosto w niebiosa.

You can see the calcium buildup on the head of the poporo gourd.

Widać tu wapienny osad na głowni tykwy Poporo.

The gourd is a feminine aspect; the stick is a male.

Tykwa to aspekt żeński, kij – męski.

You put the stick in the powder

Wkładasz kij,

to take the sacred ashes -- well, they're not ashes,

by zaczerpnąć świętych prochów – w zasadzie nie są to prochy,

they're burnt limestone --

to spalony wapień –

to empower the coca leaf, to change

aby liście koki były w stanie

the pH of the mouth to facilitate the absorption

zmienić pH ust, a tym samym ułatwić wchłanianie

of cocaine hydrochloride.

chlorowodorku kokainy.

But if you break a gourd, you cannot simply throw it away,

Ale jeśli zdarzy ci się złamać tykwę, nie możesz jej zwyczajnie wyrzucić,

because every stroke of that stick

ponieważ za każdym uderzeniem kija,

that has built up that calcium,

na którym powstał ten osad –

the measure of a man's life,

miara długości życia człowieka –

has a thought behind it.

stoi myśl.

Fields are planted in such an extraordinary way,

Pola obsiewane są w nietypowy sposób,

that the one side of the field

mianowicie: jedna strona pola

is planted like that by the women.

zostaje obsiana w taki sposób przez kobiety,

The other side is planted like that by the men. Metaphorically,

a druga strona w taki sposób – przez mężczyzn.

you turn it on the side, and you have a piece of cloth.

Metaforycznie - przewracając je na bok otrzymuje się skrawek materiału.

And they are the descendants of the ancient Tairona civilization,

Ludzie ci są potomkami starożytnej cywilizacji Tairona,

the greatest goldsmiths of South America,

najwspanialszych złotników Ameryki Południowej,

who in the wake of the conquest,

którzy, w rezultacie konkwisty,

retreated into this isolated volcanic massif

wycofali się do tego izolowanego masywu wulkanicznego,

that soars to 20,000 feet

wznoszącego się na 7 tys. metrów

above the Caribbean coastal plain.

nad karaibską niziną nadbrzeżną.

There are four societies:

Znane są tam cztery społeczności:

the Kogi, the Wiwa, the Kankwano and the Arhuacos.

Kogi, Asario (Wiwa), Kankuamo (Kankwano) i Arhuaco.

I traveled with the Arhuacos,

Podróżowałem z plemieniem Arhuaco,

and the wonderful thing about this story

a cudownym elementem całej tej historii

was that this man, Danilo Villafane --

był ten oto człowiek, Danilo Villafane –

if we just jump back here for a second.

przeskoczmy na chwilę wstecz.

When I first met Danilo, in the Colombian embassy in Washington,

Kiedy spotkałem go po raz pierwszy, w ambasadzie kolumbijskiej w Waszyngtonie,

I couldn't help but say, "You know,

nie mogłem się powstrzymać i powiedziałem:

you look a lot like an old friend of mine."

"Wyglądasz jak mój stary przyjaciel."

Well, it turns out he was the son of my friend, Adalberto,

Okazało się, że był on synem mojego przyjaciela z 1974 roku, Adalberto,

from 1974, who had been killed by the FARC.

który został zabity przez FARC,

And I said, "Danilo, you won't remember this,

rzekłem więc: "Danilo, nie będziesz tego pamiętać,

but when you were an infant, I carried you on my back,

ale gdy byłeś niemowlakiem, nosiłem cię na plecach

up and down the mountains."

po górach".

And because of that, Danilo invited us

I właśnie dlatego Danilo zaprosił nas

to go to the very heart of the world,

na wyprawę do samego serca świata –

a place where no journalist had ever been permitted.

miejsca, do którego nigdy nie został wpuszczony żaden reporter.

Not simply to the flanks of the mountains,

Nie tylko na zbocza gór,

but to the very iced peaks which are the destiny of the pilgrims.

ale na kompletnie zlodowaciałe szczyty, będące celem pielgrzymek.

And this man sitting cross-legged

A ten mężczyzna, siedzący ze skrzyżowanymi nogami,

is now a grown-up Eugenio,

jest teraz dorosłym Eugenio,

a man who I've known since 1974.

człowiekiem, którego znam od 1974 roku.

And this is one of those initiates.

A oto jeden z inicjowanych.

No, it's not true that they're kept in the darkness for 18 years,

Nie jest prawdą, że trzyma się ich w ciemnościach przez 18 lat,

but they are kept within the confines

ale zostają obłożeni ograniczeniami

of the ceremonial men's circle

obrzędowego koła mężczyzn

for 18 years.

na okres 18 lat.

This little boy will never step outside

Ten mały chłopiec nie wyjdzie

of the sacred fields

poza święte pola

that surround the men's hut for all that time,

otaczające szałas mężczyzn,

until he begins his journey of initiation.

dopóki nie rozpocznie swej podróży inicjacyjnej.

For that entire time, the world only exists as an abstraction,

Przez cały ten czas świat istnieje jedynie jako abstrakcja,

as he is taught the values of society,

gdy wpaja się mu wartości, na których opiera się jego społeczność,

including this notion that their prayers alone

w tym pogląd, że same tylko ich modlitwy

maintain the cosmic balance.

podtrzymują kosmiczną równowagę.

Before we could begin our journey,

Zanim rozpoczęliśmy naszą podróż,

we had to be cleansed at the portal of the Earth.

musieliśmy zostać oczyszczeni przy wejściu do Ziemi.

And it was extraordinary to be taken by a priest.

To było niezwykłe, gdy prowadził nas kapłan.

And you see that the priest never wears shoes because holy feet --

Możecie zauważyć, że kapłan, zwany mamo, nigdy nie nosi butów,

there must be nothing between the feet

ponieważ nic nie może znajdować się

and the Earth for a mamo.

pomiędzy jego stopą i ziemią.

And this is actually the place where the Great Mother

Jest to w istocie miejsce, gdzie Wielka Matka

sent the spindle into the world

zesłała na świat wrzeciono,

that elevated the mountains and created the homeland

które uniósło góry i utworzyło rodzimą ziemię,

that they call the heart of the world.

zwaną przez nich sercem świata.

We traveled high into the paramo,

Podróżowaliśmy w wysokie góry porośnięte paramo,

and as we crested the hills,

a gdy wspinaliśmy się na wzgórza,

we realized that the men were interpreting

zdaliśmy sobie sprawę, że mężczyźni interpretowali

every single bump on the landscape

każdy pojedyncze wybrzuszenie krajobrazu

in terms of their own intense religiosity.

w kontekście własnej, głębokiej religijności.

And then of course, as we reached our final destination,

A potem, kiedy osiągnęliśmy ostateczny cel naszej podróży,

a place called Mamancana,

miejsce zwane Mamancana,

we were in for a surprise,

spotkała nas niespodzianka,

because the FARC were waiting to kidnap us.

ponieważ oczekiwało tam FARC, aby nas porwać.

And so we ended up being taken aside into these huts,

Zostaliśmy więc zabrani do tych oto szałasów

hidden away until the darkness.

i pozostaliśmy w ukryciu aż do zmroku.

And then, abandoning all our gear,

A następnie, porzuciwszy całe nasze wyposażenie,

we were forced to ride out in the middle of the night,

musieliśmy wyjechać w środku nocy –

in a quite dramatic scene.

w dość dramatycznych okolicznościach.

It's going to look like a John Ford Western.

Będzie to wyglądać jak western Johna Forda.

And we ran into a FARC patrol at dawn, so it was quite harrowing.

O świcie natknęliśmy się na patrol FARC – było to wstrząsające.

It will be a very interesting film. But what was fascinating

To będzie bardzo interesujący film. Ale fascynujące było to,

is that the minute there was a sense of dangers,

że w chwili rozpoznania niebezpieczeństwa,

the mamos went into a circle of divination.

mamo utworzyli wróżebne koło.

And of course, this is a photograph

A to jest zdjęcie

literally taken the night we were in hiding,

zrobione dosłownie tej nocy, którą spędziliśmy w ukryciu,

as they divine their route

ukazujące, jak wywróżyli trasę,

to take us out of the mountains.

która miała nas wyprowadzić z gór.

We were able to, because we had trained

Ponieważ uprzednio wyszkoliliśmy

people in filmmaking,

ludzi w filmowaniu,

continue with our work,

mogliśmy kontynuować naszą pracę

and send our Wiwa and Arhuaco filmmakers

i wysłać naszych filmowców, Wiwa i Arhuaco,

to the final sacred lakes

do ostatnich ważnych punktów – świętych jezior,

to get the last shots for the film,

aby mogli nakręcić ostatnie sceny filmu,

and we followed the rest of the Arhuaco back to the sea,

a następnie podążyliśmy za resztą Arhuaco z powrotem do morza,

taking the elements from the highlands to the sea.

zanosząc tam pierwiastki z gór.

And here you see how their sacred landscape

A tutaj możecie zobaczyć, że ich święty krajobraz

has been covered by brothels and hotels and casinos,

został pokryty burdelami, hotelami i kasynami,

and yet, still they pray.

a oni, mimo wszystko, wciąż się modlą.

And it's an amazing thing to think

Niezwykłym jest,

that this close to Miami,

że tak blisko Miami –

two hours from Miami, there is an entire civilization of people

dwie godziny drogi – istnieje cywilizacja ludzi

praying every day for your well-being.

modlących się każdego dnia za nasze powodzenie.

They call themselves the Elder Brothers.

Nazywają samych siebie Starszymi Braćmi.

They dismiss the rest of us who have ruined the world

Odsuwają myśl o pozostałych, którzy doprowadzili świat do ruiny,

as the Younger Brothers. They cannot understand

nazywając ich Młodszymi Braćmi. Nie potrafią zrozumieć,

why it is that we do what we do to the Earth.

dlaczego robimy Ziemi to, co robimy.

Now, if we slip to another end of the world,

Teraz przeskoczmy na drugi koniec świata.

I was up in the high Arctic

Pojechałem w głąb Arktyki,

to tell a story about global warming,

aby opowiedzieć historię o globalnym ociepleniu,

inspired in part by

zaispirowany po części

the former Vice President's wonderful book.

cudowną książką byłego wiceprezydenta.

And what struck me so extraordinary

Niezwykle uderzające było

was to be again with the Inuit --

znalezienie się ponownie wśród Inuitów –

a people who don't fear the cold, but take advantage of it.

ludzi, którzy nie boją się zimna, ale robią z niego użytek.

A people who

Ludzi, którzy

find a way, with their imagination,

znajdują sposób, dzięki swej wyobraźni,

to carve life out of that very frozen.

aby wykuć życie w mrozie.

A people for whom blood on ice

Ludzi, dla których krew na lodzie

is not a sign of death, but an affirmation of life.

nie jest symbolem śmierci, ale afirmacją życia.

And yet tragically, when you now go to those northern communities,

A jednak to dramatyczne, że jeśli udacie się obecnie do owych północnych społeczności,

you find to your astonishment

przekonacie się ze zdumieniem,

that whereas the sea ice used to come in in September

że tam, gdzie niegdyś lód pojawiał się na morzu we wrześniu

and stay till July,

i pozostawał tam aż do lipca –

in a place like Kanak in northern Greenland,

w miejscu takim jak Kanak w północnej Grenlandii –

it literally comes in now in November

teraz pojawia się dopiero w listopadzie

and stays until March.

i utrzymuje się do marca.

So, their entire year has been cut in half.

Zatem ich cały rok został przecięty na pół.

Now, I want to stress that none of these peoples

Chcę tu podkreślić, że żaden z tych ludów,

that I've been quickly talking about here

o których tutaj krótko opowiedziałem,

are disappearing worlds.

nie jest ginącym światem.

These are not dying peoples.

Ci ludzie nie wymierają.

On the contrary, you know,

Przeciwnie –

if you have the heart to feel and the eyes to see,

jeśli posiadacie czujące serce i widzące oczy,

you discover that the world is not flat.

odkrywacie, że świat nie jest płaski.

The world remains a rich tapestry.

Pozostaje on bogatą dekoracją,

It remains a rich topography of the spirit.

bogatą topografią ducha.

These myriad voices of humanity

Te miriady głosów ludzkości

are not failed attempts at being new,

nie są nieudanymi próbami stania się czymś nowym,

failed attempts at being modern.

współczesnym.

They're unique facets of the human imagination.

Są to jedyne w swoim rodzaju oblicza ludzkiej wyobraźni.

They're unique answers to a fundamental question:

Jedyne w swoim rodzaju odpowiedzi na zasadnicze pytanie:

what does it mean to be human and alive?

co to znaczy być człowiekiem i co to znaczy żyć?

And when asked that question, they respond

A kiedy zada im się to pytanie,

with 6,000 different voices.

odpowiadają 6 tys. różnych głosów.

And collectively, those voices become our human repertoire

Zebrane razem, głosy te stają się naszym ludzkim repertuarem,

for dealing with the challenges that will confront us

służącym temu, aby radzić sobie z wyzwaniami, które napotkamy

in the ensuing millennia.

w kolejnych tysiącleciach.

Our industrial society is scarcely

Nasze społeczeństwo przemysłowe ma zaledwie

300 years old.

300 lat.

That shallow history shouldn't suggest to anyone

Ta uboga historia nie powinna sugerować,

that we have all of the answers

że znamy wszystkie odpowiedzi

for all of the questions that will confront us

na wszystkie te pytania, na które natkniemy się

in the ensuing millennia.

w nadchodzących tysiącleciach.

The myriad voices of humanity are not failed attempts at being us.

Owe niezliczone głosy ludzkości nie są nieudanymi próbami bycia nami.

They are unique answers to that fundamental question:

Są jedynymi w swoim rodzaju odpowiedziami na to podstawowe zagadnienie:

what does it mean to be human and alive?

co to znaczy być człowiekiem i co to znaczy żyć.

And there is indeed a fire burning over the Earth,

Ponad ziemią faktycznie płonie ogień,

taking with it not only plants and animals,

który pochłania nie tylko rośliny i zwierzęta,

but the legacy of humanity's brilliance.

ale i dziedzictwo ludzkiego geniuszu.

Right now, as we sit here in this room,

Podczas gdy siedzimy w tym pomieszczeniu,

of those 6,000 languages spoken the day that you were born,

z owych 6 tys. języków, używanych w momencie waszych narodzin,

fully half aren't being taught to children.

obecnie naucza się dzieci tylko połowy.

So, you're living through a time

Żyjemy zatem w czasach,

when virtually half of humanity's intellectual,

w których pozwala się zaniknąć praktycznie połowie

social and spiritual legacy

ludzkiej spuścizny intelektualnej,

is being allowed to slip away.

społecznej i duchowej.

This does not have to happen.

Nie musi się tak dziać.

These peoples are not failed attempts at being modern --

Ci ludzie nie są nieudaną próbą stania się nowoczesnymi –

quaint and colorful and destined to fade away

osobliwi, barwni i skazani na zaniknięcie,

as if by natural law.

jak gdyby na mocy prawa naturalnego.

In every case, these are dynamic, living peoples

W każdym z tych przypadków to dynamiczne, żyjące ludy,

being driven out of existence by identifiable forces.

wysiedlane z egzystencji przez łatwe do zidentyfikowania siły.

That's actually an optimistic observation,

Jest to zatem optymistyczne spostrzeżenie,

because it suggests that if human beings

ponieważ sugeruje ono, że jeśli ludzie

are the agents of cultural destruction,

mogą być pośrednikami w kulturowej zagładzie,

we can also be, and must be,

to możemy też, a raczej musimy być,

the facilitators of cultural survival.

czynnikami ułatwiającymi kulturowe przetrwanie.

Thank you very much.

Dziękuję bardzo.