Richard Preston: Climbing the world's biggest trees

Tłumaczenie: Paweł Pieniążek Korekta: Kinga Skorupska

The north coast of California has rainforests --

Na północnym wybrzeżu Kalifornii znajdują się lasy deszczowe

temperate rainforests -- where it can rain more than 100 inches a year.

strefy umiarkowanej, gdzie roczne opady przewyższają czasem 2500 mm.

This is the realm of the Coast Redwood tree.

To królestwo sekwoi wieczniezielonej.

Its species name is Sequoia sempervirens.

Jej łacińska nazwa to Sequoia sempervirens.

Sequoia sempervirens is the tallest living organism on Earth.

Sekwoja wieczniezielona jest najwyższym żyjącym organizmem na Ziemi.

The range of the species goes up to as much as 380 feet tall.

Osiąga wysokość nawet 115 metrów.

That's 38 stories tall.

Tyle, co 38-piętrowy budynek.

These are trees that would stand out in midtown Manhattan.

Rzucałaby się w oczy nawet na Manhattanie.

Nobody knows how old the oldest living Coast Redwoods are

Nikt nie wie, ile lat mają najstarsze z nich,

because nobody has ever drilled into any of them

ponieważ nikt nie wiercił w nich

to count their annual growth rings, and, in any case,

w celu zliczenia słojów.

the centers of the oldest individuals appear to be hollow.

Te najstarsze mogą być puste w środku.

But it's believed that the oldest living Redwoods

Uznaje się, że najstarsze żyjące sekwoje

are perhaps 2,500 years old -- roughly the age of the Parthenon --

mają 2500 lat - tyle, co Partenon.

although it's also suspected that there may be individual trees

Pojedyncze drzewa mogą być jeszcze starsze.

that are older than that.

Pojedyncze drzewa mogą być jeszcze starsze.

You can see the range of the Coast Redwoods. It's here, in red.

Zasięg występowania sekwoi zaznaczony jest na czerwono.

The largest individuals of this species,

Największe okazy tego gatunku

the dreadnoughts of their kind, live just on the north coast of California,

są na północnym wybrzeżu Kalifornii,

where the rain is really intense.

gdzie pada naprawdę intensywnie.

In recent historic times, about 96 percent of the Coast Redwood forest

W ostatnich dekadach ścięto prawie 96% tych lasów

was cut down, especially in a series of bursts of intense liquidation logging,

zwłaszcza w serii wycinek,

clear-cutting that took place in the 1970s through the early 1990s.

od lat 70. do wczesnych lat 90.

Even so, about four percent of the primeval Redwood rainforest remains intact,

Około 4% tych wiekowych lasów pozostało nienaruszonych,

wild and now protected -- entirely protected --

dzikich i obecnie całkowicie chronionych,

in a chain of small parks strung out like pearls

w małych parkach, ułożonych wzdłuż północnego

along the north coast of California, including Redwood National Park.

wybrzeża Kalifornii, jak Park Narodowy Redwood.

But curiously, Redwood rainforests, the fragments that we have left,

Mimo wszystko do dziś te lasy

to this day remain under-explored.

pozostają niezbadane.

Redwood rainforest is incredibly difficult to move through,

Bardzo trudno się po nich poruszać.

and even today, individual trees are being discovered

Nawet obecnie odkrywa się drzewa,

that have never been seen before, including, in the summer of 2006,

jak poznany latem 2006 roku Hyperion,

Hyperion, the world's tallest tree.

najwyższe drzewo świata.

I'm going to do a little Gedanken experiment.

Zrobimy mały eksperyment myślowy.

I'm going to ask you to imagine what a Redwood really is as a living organism.

Wyobraźcie sobie, jak dużym organizmem jest sekwoja.

And, Chris, if I could have you up here? I have a tape measure.

Chris, mógłbyś tu przyjść? Mam tutaj miarę.

It's a kind loaner from TED.

Dzięki uprzejmości organizatorów TED.

And Chris, if you could take the end of that tape measure?

Chris, mógłbyś przytrzymać ten koniec?

We're going to show you what the diameter

Pokażemy wam, jaka jest średnica

at breast height of a big Redwood is.

sekwoi około metra nad ziemią.

Unfortunately, this tape isn't long enough -- it's only a 25-foot tape.

Niestety, miara jest za krótka - ma tylko 7,5 metra.

Chris, could you extend your arm out that way? There we go. OK.

Chris, mógłbyś wyciągnąć jeszcze ramiona?

And maybe about here, about 30 feet, is the diameter of a big Redwood.

Około 9 metrów - to średnica dużej sekwoi.

Now, let your imagination go upward into space.

Teraz, pomyślcie o jej wysokości.

Think about this tree, rising upward into Redwood space, 325 feet,

Pomyślcie o drzewie, wysokim na 100 metrów - 32 piętra.

32 stories, an individual living organism articulating its forms

To jeden organizm, który pnie się w górę

upward into space over long periods of time.

przez bardzo długi czas.

The Redwood species seems to exist in another kind of time:

Sekwoje wydają się istnieć w innym rodzaju czasu:

not human time, but what we might call Redwood time.

nie ludzkim, ale sekwojowym.

Redwood time moves at a more stately pace than human time.

Ich czas cechuje się innym tempem.

To us, when we look at a Redwood tree, it seems to be motionless and still,

Dla nas te drzewa wydają się być nieruchome,

and yet Redwoods are constantly in motion,

ale bezustannie się poruszają,

moving upward into space, articulating themselves

pnąc się w górę, wyrażając siebie

and filling Redwood space over Redwood time, over thousands of years.

i wypełniając swoje miejsce, przez tysiące lat.

Plant this small seed, wait 2,000 years, and you get this:

Zasadźcie to małe nasiono i poczekajcie 2000 lat.

the Lost Monarch.

To Zaginiony Monarcha

It dwells in the Grove of Titans on the north coast,

na północnym wybrzeżu,

and was discovered in 1998.

odkryty w 1998 w Grove of Titans.

And yet, when you look at the base of a Redwood tree,

Gdy patrzycie na pień sekwoi

you're not seeing the organism.

tak naprawdę jej nie widzicie.

You're like a mouse looking at the foot of an elephant,

Jesteście jak mysz, patrząca na nogę słonia,

and most of the organism is overhead, unseen.

który sam jest wysoko, niewidoczny.

I became very interested, and I wrote about a couple.

Napisałem o pewnej parze.

Steve Sillett and Marie Antoine are the principal explorers

Steve Sillett i Marie Antoine

of the Redwood forest canopy. They're world-class athletes,

to sportowcy i badacze koron sekwoi,

and they also are world-class forest ecology scientists.

a także światowej klasy naukowcy z dziedziny ekologii leśnej.

Steve Sillett, when he was a 19-year-old college student

Steve Sillett, gdy był 19-letnim studentem

at Reed College, had heard that the Redwood forest canopy

na Reed College usłyszał, że korona sekwoi

is considered to be a so-called Redwood desert.

jest uważana za sekwojową pustynię.

That is to say, at that time it was believed

Wtedy uważano,

that there was nothing up there except the branches of Redwood trees.

że w górze są tylko gałęzie sekwoi.

And with a friend of his, he took it upon himself to free-climb a Redwood

Steve wraz z przyjacielem wspięli się na górę,

without ropes or any equipment to see what was up there.

bez żadnego sprzętu, żeby się temu przyjrzeć.

He climbed up a small tree next to this giant Redwood,

Wspiął się na mniejsze drzewo,

and then he leaped through space and grabbed a branch with his hands,

a potem przeskoczył na sekwoję chwytając gałąź

and ended up hanging, like catching a bar of a trapeze.

jakby była drążkiem trapezu.

And then, from there, he climbed directly up the bark

Potem wspiął się po korze

until he got to the top of the tree.

aż na szczyt drzewa.

His friend, a guy named Marwood Harris, was following behind.

Jego przyjaciel, Marwood Harris, podążał za nim.

Neither one of them had noticed that there was

Żaden z nich nie zauważył,

a Yellow Jacket wasp's nest the size of a bowling ball

że na gałęzi, na którą przeskoczył Steve,

hanging from the branch that Steve had jumped into.

było gniazdo os wielkości kuli do kręgli.

And when Marwood made the jump, he was covered with wasps

Kiedy Marwood skoczył, otoczyły go osy

stinging him in the face and eyes. He nearly let go.

żądląc go w twarz i oczy. Prawie puścił gałąź.

He would have fallen to his death, being 75 feet above the ground.

Upadek z 23 metrów byłby śmiertelny.

But they made it to the top, and what they found

Ale dotarli na szczyt.

was not a Redwood desert, but a lost world --

Tam odkryli zaginiony świat...

a kind of three-dimensional labyrinth in the air, filled with unknown life.

Powietrzny labirynt pełen nieznanego życia.

Now, I had been working on other topics:

Badałem też inne tematy:

the emergence of infectious diseases,

pojawianie się chorób zakaźnych,

which come out of the natural ecosystems of the Earth,

dotykających ludzi

make a trans-species jump, and get into humans.

a pochodzących od zwierząt.

After three books on this, it got to be a bit much, in a way.

Napisałem o tym trzy książki i miałem dość.

My wife and I adore our children.

Wraz z żoną uwielbiamy nasze dzieci.

And I began climbing trees with my kids as just something to do with them,

Zacząłem wspinać się na drzewa z dziećmi,

using the so-called arborist climbing technique,

używając techniki arborystów.

with ropes. You use ropes to get yourself up into the crown of a tree.

By wspiąć się na koronę drzewa używa się lin.

Children are incredibly adept at climbing trees.

Dzieci są biegłe we wspinaczce po drzewach.

That's my son, Oliver.

To mój syn, Oliver.

They don't seem to suffer from the same fear of heights that humans do.

Nie boją się wysokości jak gatunek ludzki.

(Laughter)

(Śmiech)

If ontogeny recapitulates phylogeny, then children

Jeśli ontogeneza odzwierciedla filogenezę,

are somewhat closer to our roots as primates in the arboreal forest.

to dzieci są bliżej naszych nadrzewnych przodków.

Humans appear to be the only primates that I know of

Ludzie to jedyny gatunek z naczelnych,

that are afraid of heights.

który cierpi na lęk wysokości.

All other primates, when they're scared,

Wszystkie inne naczelne,

they run up a tree, where they feel safe.

uciekają na drzewa dla bezpieczeństwa.

We camped overnight in the trees, in tree boats.

W nocy obozowaliśmy na drzewach, w hamakach.

This is my daughter Laura, then 15, looking out of a tree boat.

To Laura, wtedy 15 lat, wygląda z hamaka.

She's, by the way, tied in with a rope so she can't fall.

Jest przywiązana liną, więc nie może spaść.

Looking out of a tree boat in the morning and hearing birdsong

Gdy rano wygląda się z hamaka ptasi śpiew

coming in three dimensions around us.

dochodzi zewsząd. W 3D.

We had been visited in the night by flying squirrels,

W nocy odwiedziły nas latające wiewiórki,

who don't seem to recognize humans for what they are

które nie wydawały się rozpoznawać ludzi

because they've never seen them in the canopy before.

ponieważ nie widziały ich w koronach drzew.

And we practiced advanced techniques like sky-walking,

Uczyliśmy się techniki sky-walking,

where you can move from tree to tree through space,

do przechodzenia z drzewa na drzewo,

rather like Spiderman.

podobnie do Spidermana.

It became a writing project.

Stało się to projektem badawczym.

When Steve Sillett gets up into a big Redwood, he fires an arrow,

Steve Sillett żeby się wspiąć wystrzela strzałę

which trails a fishing line, which gets over a branch in the tree,

z doczepioną żyłką, którą przerzuca przez gałąź

and then you ascend up a rope which has been dragged into the tree by the line.

żeby wciągnąć linę po której można się wspinać.

You ascend 30 stories.

To jak 30 pięter.

There are two people climbing this tree, Gaya,

Dwie osoby wspinają się na Gaję.

which is thought to be one of the oldest Redwoods. There they are.

To jedna z najstarszych sekwoi.

They are only one-seventh of the way up that tree.

Są na jednej siódmej wysokości tego drzewa.

You do feel a sense of exposure.

Można poczuć się odsłoniętym.

There is a small person right down there on the ground.

Na ziemi stoi człowieczek.

You feel like you're climbing a wall of wood.

Ma się wrażenie wspinania po murze lasu.

But then you enter the Redwood canopy,

Wejście w koronę sekwoi

and it's like coming through a layer of clouds.

jest jak przejście przez warstwę chmur.

And all of a sudden, you lose sight of the ground,

Traci się z oczu ziemię,

and you also lose sight of the sky,

a także widok nieba,

and you're in a three-dimensional labyrinth in the air

i jest się w labiryncie w powietrzu

filled with hanging gardens of ferns growing out of soil,

wypełnionym ogrodami paproci rosnącymi w glebie,

which is populated with all kinds of small organisms.

w której mieszkają różnorakie organizmy.

There are epiphytes, plants that grow on trees.

To epifity - rośliny, które rosną na drzewach.

These are huckleberry bushes.

Oto krzewy borówek.

Many species of mosses, and then all sorts of lichens just plastering the tree.

Widać mchy i porosty obrastające drzewo.

When you get near the top of the tree, you feel like you can't fall --

Na szczycie wydaje się, że nie można upaść...

in fact, it's difficult to move.

Jednak trudno jest się poruszać.

You're worming your way through branches which are crowded

Przeciska się przez gałęzie

with living things that don't occur near the ground.

pełne żyjątek niespotykanych na dole.

It's like scuba diving into a coral reef,

To jak nurkowanie w rafie koralowej,

except you're going upward instead of downward.

ale w górę a nie w dół.

And then the trees tend to flare out into platform-like areas at the top.

Drzewa te tworzą platformy na szczycie.

Maria's sitting on one of them.

Maria siedzi na jednym z nich.

These limbs could be five to six hundred years old.

Te konary mogą mieć 500-600 lat.

Redwoods grow very slowly in their tops.

Sekwoje rosną bardzo powoli u szczytu.

They also have a feature: thickets of huckleberry bushes

Sekwoje rosną bardzo powoli u szczytu.

that grow out of the tops of Redwood trees

Na szczycie są gęstwiny krzewów

that are technically known as huckleberry afros,

zwane borówkowymi afro.

and you can sit there and snack on the berries while you're resting.

Można sobie usiąść i podjadać odpoczywając.

Redwoods have an enormous surface area that extends upward into space

Sekwoje zajmują ogromną powierzchnię,

because they have a propensity to do something called reiteration.

bo mają skłonność do wielokrotnego powtórzenia, re-iteracji.

A Redwood is a fractal. And as they put out limbs,

Sekwoja to fraktal. Kiedy wypuszcza gałęzie,

the limbs burst into small trees, copies of the Redwood.

z nich wyrastają małe drzewa, kopie sekwoi.

Now, here we see a reiteration in Chronos, one of the older Redwoods.

Tu widzimy re-iterację na starym Kronosie.

This reiteration is a huge flying buttress

Ta re-iteracja to ogromna latająca skarpa,

that comes out the tree itself.

która pochodzi od samego drzewa.

This buttress is less than halfway up the tree.

Jest poniżej połowy wysokości drzewa

And then it bursts into a forest of Redwoods.

i rozrasta się w las małych sekwoi.

This particular extra trunk is a meter across at the base

Ten dodatkowy pień ma metr w przekroju u podstawy

and extends upward for 150 feet.

i wyrasta na wysokość 50 metrów.

It's as big as any of the biggest trees east of the Mississippi River,

Sam jest tak duży jak normalne drzewo

and yet it's only a minor feature on Chronos.

a zarazem to jeden z elementów Kronosa.

This three-dimensional map of the crown structure of a Redwood named Iluvatar,

Oddaje to ta mapa struktury korony sekwoi Iluvatar,

made by Steve Sillett, Marie Antoine and their colleagues, gives you an idea.

autorstwa Steve'a Sillet'a, Marii Antoine i ich kolegów.

What you're seeing here is a hierarchical schematic development

Oto hierarchiczny schemat rozwoju pni,

of the trunks of this tree as it has elaborated itself over time into six layers of fractal,

który rozwinął się we fraktal szóstego poziomu,

of trunks springing from trunks springing from trunks.

pni wyrastających z pni, wyrastających z pni itd.

I asked Steve to put a human being in this to give a sense of scale.

Steve dla porównania umieścił tam człowieka.

There's the person, right there. The person is waving to us.

Macha do nas.

I've wanted to ask Craig Venter if it would be possible to insert

Chciałem zapytać Craiga Ventera czy da się umieścić

a synthetic chromosome into a human

syntetyczny chromosom w człowieku

so that we could reiterate ourselves if we wanted to.

byśmy mogli powielać siebie samych.

And if we were able to reiterate, then the fingers of our hand

Wtedy nasze palce

would be people who looked like us,

byłyby ludźmi o naszym wyglądzie,

and they would have people on their hands and so on.

którzy mieliby ludzi na swoich rękach...

And if we had Redwood-like biology,

Gdybyśmy byli jak sekwoje,

we would have six layers of people on our hands, as it were.

mielibyśmy sześć warstw ludzi na rękach.

And it would be a lovely thing to be able to wave to someone

Gdybyśmy do kogoś machali,

and have all our reiterations wave at the same time.

moglibyśmy machać wszystkimi powtórzeniami.

(Laughter)

(Śmiech)

To reiterate the point, let's go closer into Iluvatar.

By powtórzyć kwestię, wróćmy do Iluvatar'a.

We're looking at that yellow box.

Patrzymy na zółtą ramkę.

And this hallucinatory drawing shows you --

Ten oniryczny rysunek pokazuje...

everything you see in this drawing is Iluvatar.

To wszystko to Illuvatar.

These are millennial structures -- portions of the tree

To są struktury tysiącletnie - fragmenty drzewa,

that are believed to be more than 1,000 years old.

które mogą mieć ponad tysiąc lat.

There are four humans in this shot -- one, two, three, four.

Jest czworo ludzi na tym zdjęciu.

And there's also something that I want to show you.

Jest coś jeszcze, co chcę pokazać.

This is a flying buttress.

To latająca skarpa.

Redwoods grow back into themselves as they expand into space,

Sekwoje rozrastając się w przestrzeni, wrastają w siebie.

and this flying buttress is a limb shot out of that small trunk,

To konar wyrastający z mniejszego pnia,

going back into the main trunk and fusing with it.

wraca do głównego pnia i łączy się z nim.

Flying buttresses, just as in a cathedral, help strengthen the crown of the tree

Jak w katedrach, pomaga to wzmocnić koronę drzewa

and help the tree exist longer through time.

i wydłuża jego życie.

The scientists are doing all kinds of experiments in these trees.

Na tych drzewach robi się masę eksperymentów.

They've wired them like patients in an ICU.

Podłączyli je jak pacjentów w szpitalu.

They're finding out that Redwoods can move moisture out of the air

Dowiedli, że sekwoje mogą pobrać wilgoć

and down into their trunks,

z powietrza do wnętrza pni,

possibly all the way into their root systems.

może nawet do korzeni.

They also have the ability to put roots anywhere in the tree itself.

Mogą też wypuścić korzenie w siebie same.

If a portion of a Redwood is rotting,

Jeśli fragment sekwoi gnije,

the Redwood will send roots into its own form

sekwoja wpuszcza korzenie w siebie samą

and draw nutrients out of itself as it falls apart.

i pobiera składniki odżywcze podczas rozkładu.

If we had Redwood-like biology, if we got a touch of gangrene in our arm

Gdybyśmy byli jak sekwoje, zaatakowani gangreną

then we could just, you know,

moglibyśmy pobierać z chorego miejsca

extract the nutrients extract the nutrients and the moisture out of it until it fell off.

składniki odżywcze i wodę zanim by odpadło.

Canopy soil can occur up to a meter deep,

Warstwa gleby w koronie może mieć metr głębokości,

hundreds of feet above the ground, and there are organisms in this soil

a w niej są organizmy, dziesiątki metrów nad ziemią,

that have, as yet, no names.

które jeszcze nie zostały nazwane.

This is an unnamed species of copepod. A copepod is a crustacean.

To nienazwany gatunek widłonoga. Widłonóg jest skorupiakiem.

These copepods are a major constituent of the oceans,

Widłonogi są ​​ważnym elementem oceanów,

and they are a major part of the diet of grazing baleen whales.

i głównym składnikiem diety wielorybów fiszbinowych.

What they're doing in the Redwood forest canopy soil

Co robią w glebie w koronach lasu sekwoi

hundreds of feet above the ocean, or how they got there,

dziesiątki metrów nad oceanem,

is completely unknown.

jest nieodgadnioną zagadką.

There are some interesting theories

Są pewne interesujące teorie,

that, if I had time, I would tell you about.

ale nie mamy na to czasu.

But as you go and you look closer at a tree,

Im bliżej się przyglądamy,

what you see is, you see increasing complexity.

tym większą widzimy złożoność.

We're looking at the very top of Gaya, which is thought to be the oldest Redwood.

To korona Gai, która jest uważana za najstarszą sekwoję.

Gaya may be 3,000 to 5,000 years old,

Gaja liczy sobie od 3000 do 5000 lat.

no one really knows, but its top has broken off

Nikt nie wie, ale jej wierzchołek odłamał się

and it's been rotting back now.

i teraz gnije.

This little Japanese garden-like creation probably took 700 years

Ten twór, przypominający japoński ogród,

to form in its complexity that we see right now.

formował się przez 700 lat.

As you look at a tree, it takes a magnifying glass to see a giant tree.

Potrzeba szkła powiększającego by dostrzec olbrzymie drzewo.

I have to show you something unfortunately very sad

Muszę pokazać coś bardzo smutnego

at the conclusion of this talk.

na zakończenie tego wykładu.

The Eastern Hemlock tree has often been described as the Redwood of the East.

Choina kanadyjska jest często nazywana sekwoją wschodu.

And we're moving in a full circle now.

Zataczamy koło.

In the 1950s, a small organism appeared in Richmond, Virginia,

W latach 50. mały organizm pojawił się w Richmond w stanie Virginia,

called the Hemlock woolly adelgid.

zwany Hemlock Woolly Adelgid.

It made a trans-species jump out of some other organism in Asia,

Przeniósł się z organizmu nosiciela z Azji

where it was living on Hemlock trees in Asia.

Przeniósł się z organizmu nosiciela z Azji

When it moved into its new host, the Eastern Hemlock tree,

na organizm gospodarza, choinę kanadyjską.

it escaped its predators, and the new tree had no resistance to it.

Uciekł drapieżnikom a nowe drzewo nie było na niego odporne.

The Eastern Hemlock forest is being considered in some ways

Las choin kanadyjskich to ostatni fragment

the last fragments of primeval rainforest east of the Mississippi River.

pierwotnych lasów deszczowych na wschód od Missisipi.

I hadn't even known that there were rainforests in the east,

Nie wiedziałem, że na wschodzie są lasy deszczowe

but in Great Smoky Mountains National Park

ale w Parku Narodowym Great Smoky Mountains

it can rain up to 100 inches of rain a year.

może spaść nawet 250 mm rocznie.

And in the last two to three summers, these invasive organisms,

A w ostatnich latach, te inwazyjne organizmy,

this kind of Ebola of the trees, as it were,

ta "Ebola drzew",

has swept through the primeval Hemlock forest of the east,

opanowały las choin kanadyjskich wschodu,

and has absolutely wiped it out. I climbed there this past summer.

i zupełnie go wyniszczyły.

This is Great Smoky Mountains National Park,

To Park Narodowy Great Smoky Mountains.

and the Hemlocks are dead as far as the eye can see.

Widać martwe drzewa aż po horyzont.

And what we're seeing is not just the potential death

To nie tylko potencjalna śmierć

of the Eastern Hemlock species --

gatunku choiny kanadyjskiej...

that is to say, its extinction from nature due to this invading parasite --

Wyginięcie ze względu na tego pasożyta...

but we're also seeing the death of an incredibly complex ecosystem

To śmierć niewiarygodnie złożonego ekosystemu,

for which these trees are merely the substrate

dla którego te drzewa są ledwie podłożem.

for the aerial labyrinth of the sky that exists in their crowns.

Podniebnego labiryntu istniejącego w ich koronach.

It's absolutely heartbreaking to see.

Serce się kraje.

One of the things that is just -- I almost can't conceive it --

Dla mnie to nie do pojęcia,

is the idea that the national news media hasn't picked this up at all,

że media w kraju nie podniosły tego tematu.

and this is the devastation of one of the most important ecosystems in North America.

To zniszczenie kluczowego ekosystemu Ameryki Północnej.

What can the Redwoods tell us about ourselves?

Co mówią nam sekwoje o nas samych?

Well, I think they can tell us something about human time.

Mówią coś o ludzkim czasie.

The flickering, transitory quality of human time

O tym jak on przemija.

and the brevity of human life -- the necessity to love.

O tym, że życie jest krótkie. O potrzebie miłości.

But we're different from trees, and they can also teach us

Dzięki tym różnicom

something about ourselves in the differences that we have.

możemy wiele nauczyć się od drzew.

We are human, and we have the capacity to love,

Jesteśmy ludźmi i potrafimy kochać,

we have the capacity to wonder, and we have a sort of

potrafimy myśleć i jesteśmy ciekawi.

boundless curiosity, a restless inquisitiveness

Mamy potrzebę zadawania pytań,

that so suits us as primates, I think.

co pasuje do pierwotnych.

And at least for me, personally, the trees have taught me

Drzewa nauczyły mnie

an entirely new way of loving my children.

nowego rodzaju miłości do moich dzieci.

Exploring with them the forest canopy

Penetrowanie wraz z nimi koron drzew

has been one of the most lovely things of my existence on Earth.

było jednym z najlepszych doświadczeń na Ziemi.

And I think that one of the happiest things is the sense that

Bardzo ważne jest poczucie,

with my children I've been able to introduce them

że byłem w stanie wprowadzić moje dzieci

into the very small circle of humans who are lucky enough,

do małego grona ludzi mających to szczęście,

or possibly stupid enough, to still climb trees.

lub na tyle głupich, by wspinać się na drzewa.

Thank you very much.

Dziękuję bardzo.

(Applause)

(Brawa)

Chris Anderson: I think at a previous TED,

Chris Anderson: Na poprzednim TED,

I think it was Nathan Myhrvold who told me that it was thought that

bodajże Nathan Myhrvold powiedział,

because these trees are like, 2,000 years and older,

że te drzewa mają ponad 2000 lat,

on many of them there are ecosystems where there are species

a wiele z nich to ekosystemy organizmów

that are not found anywhere on the Earth

niespotykanych nigdzie indziej na Ziemi

except on that one tree. Is that correct?

poza konkretnym drzewem. Czy to prawda?

Richard Preston: Yes, that is correct. I mentioned Hyperion, the world's tallest tree.

Richard Preston: Tak, to prawda. Wspomniałem Hyperiona.

And I was a member of a climbing team that made the first climb of it, in 2006.

Byłem w grupie, która wspięła się nań jako pierwsza w 2006.

And while we were climbing Hyperion, Marie Antoine spotted

Podczas wspinaczki Marie Antoine zobaczyła

an unknown species of golden-brown ant about halfway up the trunk.

nieznany gatunek złotobrązowej mrówki na wysokości połowy pnia.

Ants are not known to occur in Redwood trees, curiously enough,

Mrówki rzadko występują w lasach sekwoi.

and we wondered whether this ant, this species of ant,

Byliśmy ciekawi czy ten gatunek mrówki,

was only endemic to that one tree, or possibly to that grove.

występuje tylko na tym drzewie czy też w tym gaju.

And in subsequent climbs they could never find that ant again,

W kolejnych podejściach nie znaleziono tej mrówki,

and so no specimens have ever been collected.

więc nie zebrano żadnych okazów.

We don't know what it is -- we just know it's there.

Nie wiemy co to ale wiemy, że istnieje.

CA: So, you have to wonder when, you know,

CA: To nasuwa myśl,

if some other species than us was recording the stories that mattered on Earth,

czy gdyby inny gatunek zapisywał historie ważne dla Ziemi...

you know, our stories are about Iraq and war and politics and celebrity gossip.

Nas obchodzi Irak, wojna, polityka i plotki o celebrytach.

You've just told us a different story of this tragic arms race that's happening,

Ty mówisz o dramatycznym wyścigu zbrojeń,

and maybe whole ecosystems gone forever.

i całych ekosystemach, które znikają na zawsze.

It's an amazing sense of wonder you've given me,

Twoja opowieść daje do myślenia,

and a sense of just how fragile this whole thing is.

i zostawia poczucie jak krucha to rzecz.

RP: It is fragile, and you know, I think about emerging human diseases --

RP: Tak. Specjalizuję się w nowych chorobach ludzi,

parasites that move into the human species.

pasożytach, przenoszących się na gatunek ludzki.

But that's just a very small facet

Ale to zaledwie drobny element

of a much greater problem of invasions of species worldwide,

większego problemu inwazji gatunków,

all through the ecosystems, and you know, the Earth itself --

we wszystkich ekosystemach i samej Ziemi...

CA: Partly caused by us, inadvertently.

CA: Przypadkowo spowodowanej przez nas.

RP: Caused by humans. Caused by the movement of humans.

RP: Przez przemieszczanie się ludzi.

You can think of the Earth's biosphere as a palace,

Ziemska biosfera jest jak pałac,

and the continents are rooms in the palace,

kontynenty to pokoje,

and the islands are small rooms.

a wyspy to mniejsze pomieszczenia.

But lately, the doors of the palace have been flung open,

Ostatnio drzwi do pałacu zostały wyważone

and the walls are coming down.

i walą się ściany.

CA: Richard Preston, thank you very much, I think.

CA: Richard Preston, dziękujemy.

RP: Thank you.

RP: Dziękuję.