Timothy Bartik: The economic case for preschool

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Tłumaczenie: Karolina Kaim Korekta: Małgosia Underwood

In this talk today, I want to present a different idea

Chciałbym przedstawić państwu inny powód,

for why investing in early childhood education

dla którego inwestycja we wczesną edukację

makes sense as a public investment.

to sensowne przedsięwzięcie publiczne.

It's a different idea, because usually,

Jest on inny, ponieważ zwykle, mówiąc o programach wczesnej edukacji,

when people talk about early childhood programs,

they talk about all the wonderful benefits for participants

mówi się też o wspaniałych korzyściach dla ich uczestników,

in terms of former participants, in preschool,

że osoby, które korzystały z edukacji przedszkolnej,

they have better K-12 test scores,

mają lepsze wyniki egzaminów,

better adult earnings.

a także lepiej zarabiają w dorosłym życiu.

Now that's all very important,

To wszystko jest bardzo ważne,

but what I want to talk about is what preschool does

ale dziś chcę się zająć

wpływem edukacji przedszkolnej na gospodarkę stanową

for state economies

and for promoting state economic development.

i promowanie rozwoju gospodarczego kraju.

And that's actually crucial

Są to kluczowe zagadnienia,

because if we're going to get increased investment

bo chcąc zwiększyć inwestycje przekazywane

in early childhood programs,

na programy wczesnej edukacji,

we need to interest state governments in this.

musimy zainteresować nimi władze stanowe.

The federal government has a lot on its plate,

Rząd federalny i tak ma dużo na głowie,

and state governments are going to have to step up.

więc to władze stanowe będą musiały podjąć działania.

So we have to appeal to them,

Musimy więc do nich trafić,

the legislators in the state government,

do ustawodawców stanowych,

and turn to something they understand,

i nawiązać do czegoś, co rozumieją:

that they have to promote the economic development

potrzeby promowania rozwoju gospodarczego ich stanów.

of their state economy.

Now, by promoting economic development,

Mówiąc "promowanie rozwoju gospodarczego", nie mam na myśli czarów.

I don't mean anything magical.

All I mean is, is that early childhood education

Chodzi mi tylko o to, że wczesna edukacja

can bring more and better jobs to a state

może zapewnić więcej miejsc pracy i lepsze miejsca pracy,

and can thereby promote higher per capita earnings

tym samym wspierając wyższy indywidualny zarobek

for the state's residents.

mieszkańców stanu.

Now, I think it's fair to say that when people think about

Można powiedzieć, że gdy ktoś

myśli o lokalnym rozwoju gospodarczym,

state and local economic development,

they don't generally think first about what they're doing

nie kojarzy go najpierw z tym,

co robi się w ramach programów wczesnej edukacji przedszkolnej.

about childcare and early childhood programs.

I know this. I've spent most of my career researching these programs.

Znam się na tym, spędziłem większość swej kariery badając te programy.

I've talked to a lot of directors

Rozmawiałem z wieloma prezesami agencji rozwoju gospodarek stanowych,

of state economic development agencies about these issues,

a lot of legislators about these issues.

a także z wieloma ustawodawcami.

When legislators and others think about economic development,

Gdy ustawodawcy i inni ludzie myślą o rozwoju gospodarczym,

what they first of all think about are business tax incentives,

pierwsze, z czym go kojarzą, to bodźce podatkowe dla firm,

property tax abatements, job creation tax credits,

obniżki podatków od nieruchomości i ulgi za tworzenie miejsc pracy.

you know, there are a million of these programs all over the place.

Takich programów są miliony.

So for example, states compete very vigorously

Na przykład stany ostro rywalizują ze sobą

to attract new auto plants or expanded auto plants.

o nowe fabryki samochodów lub rozbudowę starych.

They hand out all kinds of business tax breaks.

Rozdają najróżniejsze ulgi podatkowe.

Now, those programs can make sense

Te działania mają sens,

if they in fact induce new location decisions,

jeśli faktycznie mają wpływ na wybór nowych lokalizacji,

and the way they can make sense is,

a mają sens dlatego,

by creating more and better jobs,

że tworzą więcej lepszych miejsc pracy,

they raise employment rates, raise per capita earnings of state residents.

podnoszą wskaźnik zatrudnienia i indywidualne zarobki mieszkańców stanu.

So there is a benefit to state residents

Ci mieszkańcy odnoszą więc korzyści

that corresponds to the costs that they're paying

w zamian za płacenie

by paying for these business tax breaks.

za wszystkie te ulgi podatkowe.

My argument is essentially that early childhood programs

Moim zdaniem programy wczesnej edukacji

can do exactly the same thing,

mogą zrobić dokładnie to samo:

create more and better jobs, but in a different way.

stworzyć nowe i lepsze miejsca pracy, ale w inny sposób.

It's a somewhat more indirect way.

Pośredni sposób.

These programs can promote more and better jobs by,

Mogą wspierać tworzenie miejsc pracy

you build it, you invest in high-quality preschool,

przez inwestowanie w dobrej jakości edukację przedszkolną,

it develops the skills of your local workforce

która rozwija umiejętności przyszłych pracowników

if enough of them stick around, and, in turn,

i jeśli wystarczająco dużo z nich nie wyprowadzi się,

that higher-quality local workforce

ta lokalna, wykwalifikowana siła robocza

will be a key driver of creating jobs and creating

stanie się motorem tworzenia miejsc pracy

higher earnings per capita in the local community.

i większych indywidualnych zarobków lokalnej społeczności.

Now, let me turn to some numbers on this.

Pozwólcie mi odwołać się do kilku liczb.

Okay. If you look at the research evidence --

Jeśli spojrzymy na dowód w postaci danych

that's extensive -- on how much early childhood programs

dotyczących tego, w jakim stopniu programy wczesnej edukacji

affect the educational attainment, wages and skills

wpływają na wyniki w nauce, zarobki i umiejętności osób,

of former participants in preschool as adults,

które otrzymały wczesną edukację w przedszkolu,

you take those known effects,

a następnie, znając te efekty,

you take how many of those folks will be expected

sprawdzimy, ile z tych osób

to stick around the state or local economy and not move out,

nie wyprowadzi się ze stanu i będzie tworzyć jego gospodarkę

and you take research on how much skills

i przebadamy, w jakim stopniu umiejętności

drive job creation, you will conclude,

napędzają tworzenie miejsc pracy,

stwierdzimy, bazując na tych 3 odrębnych badaniach,

from these three separate lines of research,

that for every dollar invested in early childhood programs,

że na każdego dolara zainwestowanego w programy wczesnej edukacji

the per capita earnings of state residents

średnie zarobki mieszkańców stanu wzrosną

go up by two dollars and 78 cents,

o 2 dolary i 78 centów na głowę,

so that's a three-to-one return.

a więc niemal trzykrotnie.

Now you can get much higher returns,

Zwróci się jeszcze więcej,

of up to 16-to-one, if you include anti-crime benefits,

nawet 16 do 1, gdy wliczymy wydatki na zwalczanie przestępczości

if you include benefits to former preschool participants

i wydatki na osoby, które po otrzymaniu przedszkolnej edukacji opuszczą stan.

who move to some other state,

but there's a good reason for focusing on these three dollars

Skupmy się jednak na tych 3 dolarach,

because this is salient and important

bo to jest najistotniejsze

to state legislators and state policy makers,

dla stanowych ustawodawców i polityków,

and it's the states that are going to have to act.

a to władze stanowe będą musiały zadziałać.

So there is this key benefit that is relevant

Istnieje więc korzyść dla rozwoju gospodarczego,

to state policy makers in terms of economic development.

istotna dla stanowych ustawodawców.

Now, one objection you often hear,

Jednym z zastrzeżeń, które często słychać,

or maybe you don't hear it because people are too polite to say it, is,

lub nie, bo ludzie są zbyt uprzejmi, by tak mówić,

why should I pay more taxes

jest: dlaczego mam płacić wyższe podatki,

to invest in other people's children?

by inwestować w edukację cudzych dzieci?

What's in it for me?

Co będę z tego miał?

And the trouble with that objection,

Problem polega na tym, że ludzie nie rozumieją,

it reflects a total misunderstanding

of how much local economies

jak bardzo lokalna gospodarka

involve everyone being interdependent.

opiera się na współzależności jej uczestników.

Specifically, the interdependency here is, is that

W tym konkretnym przypadku współzależność

there are huge spillovers of skills --

polega na efektach ubocznych umiejętności:

that when other people's children get more skills,

kiedy cudze dzieci nabywają nowe umiejętności,

that actually increases the prosperity of everyone,

wpływa to na dobrobyt całej społeczności,

including people whose skills don't change.

włącznie z osobami, których umiejętności się nie zmieniają.

So for example, numerous research studies have shown

Na przykład, liczne badania wykazały,

if you look at what really drives

że tym, co tak naprawdę napędza wskaźnik wzrostu w miastach,

the growth rate of metropolitan areas,

it's not so much low taxes, low cost, low wages;

nie są niskie podatki, koszty i zarobki.

it's the skills of the area. Particularly, the proxy for skills

Są to umiejętności.

Ich wyznacznikiem jest

that people use is percentage of college graduates in the area.

odsetek absolwentów szkół wyższych w rejonie.

So when you look, for example, at metropolitan areas

Weźmy na przykład obszary miejskie,

such as the Boston area, Minneapolis-St. Paul,

takie jak Boston i okolice, Minneapolis-St. Paul, Dolina Krzemowa...

Silicon Valley, these areas are not doing well economically

Nie wypadają dobrze gospodarczo, dlatego że są tanie.

because they're low-cost.

Kto próbował kupić dom w Dolinie Krzemowej ten wie,

I don't know if you ever tried to buy a house in Silicon Valley.

It's not exactly a low-cost proposition.

że nie jest to tania inwestycja.

They are growing because they have high levels of skills.

Te regiony rozwijają się, bo mają ludzi z umiejętnościami.

So when we invest in other people's children,

Inwestując w cudze dzieci

and build up those skills, we increase the overall job growth

i pozwalając im zdobyć umiejętności,

zwiększamy liczbę miejsc pracy na obszarze miejskim.

of a metro area.

As another example, if we look

Inny przykład: jeśli spojrzymy na to,

at what determines an individual's wages,

co wpływa na nasze indywidualne zarobki

and we do statistical exploration of that, what determines wages,

i przeanalizujemy statystyki, okaże się,

we know that the individual's wages will depend, in part,

że te zarobki zależą częściowo od wykształcenia,

on that individual's education,

for example whether or not they have a college degree.

na przykład od tego, czy mamy dyplom wyższej uczelni.

One of the very interesting facts is that, in addition,

Na dodatek jedną bardzo interesującą rzeczą jest to,

we find that even once we hold constant, statistically,

że nawet jeśli uznamy skutki własnego wykształcenia

the effect of your own education,

za pewną stałą statystyczną,

the education of everyone else in your metropolitan area

wykształcenie innych ludzi w naszym mieście

also affects your wages.

także wpływa na nasze zarobki.

So specifically, if you hold constant your education,

Nawet jeśli utrzymamy własne wykształcenie na tym samym poziomie,

you stick in percentage of college graduates in your metro area,

jeśli dodamy do równania odsetek absolwentów szkół wyższych,

you will find that has a significant positive effect on your wages

okaże się, że ma to znamiennie dobry wpływ na nasze zarobki

without changing your education at all.

bez jakiejkolwiek ingerencji w nasze własne wykształcenie.

In fact, this effect is so strong

Efekt ten jest tak silny,

that when someone gets a college degree,

że kiedy ktoś zdobywa dyplom szkoły wyższej,

the spillover effects of this on the wages

skutki uboczne dla zarobków innych ludzi na obszarze miejskim

of others in the metropolitan area

are actually greater than the direct effects.

są większe niż skutki bezpośrednie.

So if someone gets a college degree, their lifetime earnings

Kiedy ktoś zdobywa dyplom, jego zarobki w ciągu całego życia

go up by a huge amount, over 700,000 dollars.

zwiększają się o niemal 700 tysięcy dolarów.

There's an effect on everyone else in the metro area

Zwiększenie liczby absolwentów szkół wyższych

of driving up the percentage of college graduates in the metro area,

wpływa na wszystkich mieszkańców obszaru.

and if you add that up -- it's a small effect for each person,

Jeśli to wszystko zsumujemy, wpływ na jednostkę będzie niewielki,

but if you add that up across all the people in the metro area,

ale gdy wykonamy obliczenia dla wszystkich ludzi na tym obszarze,

you actually get that the increase in wages for everyone else

okaże się, że wzrost wszystkich zarobków w tym rejonie

in the metropolitan area adds up to almost a million dollars.

That's actually greater than the direct benefits

To więcej niż bezpośrednie korzyści

of the person choosing to get education.

dla pojedynczej osoby, która zdobywa wykształcenie.

Now, what's going on here?

Jak to się dzieje?

What can explain these huge spillover effects of education?

Jak wyjaśnić tak wielkie skutki uboczne wykształcenia?

Well, let's think about it this way.

Pomyślmy o tym w ten sposób:

I can be the most skilled person in the world,

Mogę mieć najwięcej kwalifikacji na całym świecie,

but if everyone else at my firm lacks skills,

ale jeśli wszyscy inni w mojej firmie nie mają ich w ogóle,

my employer is going to find it more difficult

mojemu pracodawcy ciężko będzie

to introduce new technology, new production techniques.

wprowadzić nowe technologie i metody produkcji.

So as a result, my employer is going to be less productive.

W wyniku tego pracodawca będzie mniej produktywny.

They will not be able to afford to pay me as good wages.

Nie będzie mógł zapłacić mi zadowalajacej pensji.

Even if everyone at my firm has good skills,

Nawet jeśli wszyscy w mojej firmie mają wystarczające kwalifikacje,

if the workers at the suppliers to my firm

gdy tych kwalifikacji zabraknie dostawcom mojej firmy,

do not have good skills,

my firm is going to be less competitive

stanie się ona mniej konkurencyjna

competing in national and international markets.

na krajowym i międzynarodowym rynku.

And again, the firm that's less competitive

A mniej konkurencyjna firma

will not be able to pay as good wages,

nie będzie mogła płacić mi dobrej pensji.

and then, particularly in high-tech businesses,

Zwłaszcza w przemyśle nowych technologii

they're constantly stealing ideas and workers from other businesses.

firmy bez przerwy podkradają pomysły i pracowników innym firmom.

So clearly the productivity of firms in Silicon Valley

Jest więc jasne, że wydajność firm w Dolinie Krzemowej

has a lot to do with the skills not only of the workers at their firm,

zależy w dużej mierze nie tylko od umiejętności ich pracowników,

but the workers at all the other firms in the metro area.

ale też od pracowników innych firm na obszarze miejskim.

So as a result, if we can invest in other people's children

Okazuje się więc, że inwestując w cudze dzieci w przedszkolu

through preschool and other early childhood programs

i poprzez inne wysokiej jakości programy wczesnej edukacji

that are high-quality, we not only help those children,

nie tylko pomagamy tym dzieciom,

we help everyone in the metropolitan area

pomagamy też wszystkim na danym obszarze zdobyć lepszą pensję

gain in wages and we'll have the metropolitan area

i tworzymy więcej miejsc pracy w tym rejonie.

gain in job growth.

Another objection used sometimes here

Innym argumentem przeciw inwestycjom

to invest in early childhood programs

w programy wczesnej edukacji

is concern about people moving out.

jest obawa, że ludzie się wyprowadzą.

So, you know, maybe Ohio's thinking about investing

Być może władze Ohio chcą zainwestować

in more preschool education

w edukację przedszkolną dzieci z Columbus w Ohio,

for children in Columbus, Ohio,

but they're worried that these little Buckeyes will,

ale boją się, że porzucą one drużynę Buckeyes Uniwersytetu Ohio

for some strange reason, decide to move to Ann Arbor, Michigan,

na rzecz drużyny Wolverines Uniwersytetu Michigan w Ann Arbor.

and become Wolverines.

And maybe Michigan will be thinking about investing

Z kolei władze Michigan będą myślały o inwestowaniu

in preschool in Ann Arbor, Michigan, and be worried

w edukację przedszkolną w Ann Arbor, martwiąc się,

these little Wolverines will end up moving to Ohio and becoming Buckeyes.

że Wolverines wyprowadzą się do Ohio i zostaną Buckeyes.

And so they'll both underinvest because everyone's going to move out.

I tak oba stany nie zainwestują, myśląc, że wszyscy się powyprowadzają.

Well, the reality is, if you look at the data,

Jednak jeśli sprawdzimy dane

Americans aren't as hyper-mobile as people sometimes assume.

okaże się, że Amerykanie nie są aż tak mobilni.

The data is that over 60 percent of Americans

Ponad 60% Amerykanów spędza większość kariery zawodowej

spend most of their working careers

w stanie, w którym się urodzili.

in the state they were born in, over 60 percent.

That percentage does not vary much from state to state.

Ta liczba jest mniej więcej taka sama we wszystkich stanach.

It doesn't vary much with the state's economy,

Nie zmienia się ona w zależności od gospodarki stanowej,

whether it's depressed or booming,

czy przechodzi ona kryzys czy kwitnie,

it doesn't vary much over time.

liczba ta nie zmienia się też zbytnio na przestrzeni czasu.

So the reality is, if you invest in kids,

Jeśli więc zainwestujemy w dzieci,

they will stay.

nie wyprowadzą się.

Or at least, enough of them will stay

A przynajmniej zostanie ich tyle,

that it will pay off for your state economy.

że będzie to opłacalne dla gospodarki stanu.

Okay, so to sum up, there is a lot of research evidence

Podsumowując, jest wiele danych wskazujących na to,

that early childhood programs, if run in a high-quality way,

że programy wczesnej edukacji, jeśli są dobrej jakości,

pay off in higher adult skills.

zaowocują wysokimi kwalifikacjami w dorosłym życiu.

There's a lot of research evidence

Wiele danych naukowych dowodzi,

that those folks will stick around the state economy,

że te dzieci będą później, jako dorośli, uczestniczyć w gospodarce stanowej

and there's a lot of evidence that having more workers

oraz że większa liczba pracowników lokalnej gospodarki

with higher skills in your local economy

o wyższych kwalifikacjach

pays off in higher wages and job growth for your local economy,

zapewni wyższe zarobki i nowe miejsca pracy.

and if you calculate the numbers for each dollar,

Jeśli spojrzymy na liczby, na każdego zainwestowanego dolara

we get about three dollars back

przypadną trzy dolary zysku

in benefits for the state economy.

dla stanowej gospodarki.

So in my opinion, the research evidence is compelling

Uważam, że te dane są przekonujące,

and the logic of this is compelling.

tak samo jak to rozumowanie.

So what are the barriers to getting it done?

Co stoi na drodze wprowadzeniu tej idei w życie?

Well, one obvious barrier is cost.

Oczywistą przeszkodą są koszty.

So if you look at what it would cost

Gdy policzymy, jakie koszty wiązałyby się

if every state government invested

z inwestycją każdego stanu

in universal preschool at age four, full-day preschool at age four,

w powszechną, pełną edukację czterolatków,

the total annual national cost would be roughly

całkowity koszt krajowy wyniesie

30 billion dollars.

około 30 miliardów dolarów.

So, 30 billion dollars is a lot of money.

To mnóstwo pieniędzy.

On the other hand, if you reflect on

Z drugiej strony, biorąc pod uwagę,

that the U.S.'s population is over 300 million,

że w Ameryce żyje ponad 300 milionów ludzi,

we're talking about an amount of money

mówimy o sumie około 100 dolarów na osobę.

that amounts to 100 dollars per capita.

Okay? A hundred dollars per capita, per person,

100 dolarów na głowę, na osobę,

is something that any state government can afford to do.

to kwota, na którą mogą sobie pozwolić każde władze stanowe.

It's just a simple matter of political will to do it.

Chodzi tylko o wolę polityczną.

And, of course, as I mentioned,

Oczywiście, jak już wspomniałem,

this cost has corresponding benefits.

z takim wydatkiem wiążą się również korzyści.

I mentioned there's a multiplier of about three,

Zysk można wyliczyć mnożąc koszty razy 3,

2.78, for the state economy,

2,78 w przypadku gospodarek stanowych,

in terms of over 80 billion in extra earnings.

co daje ponad 80 miliardów dodatkowych dochodów.

And if we want to translate that from just billions of dollars

Jeśli chcemy przeliczyć te miliardowe kwoty

to something that might mean something,

na czynnik, który powie nam coś więcej,

what we're talking about is that, for the average low-income kid,

zobaczymy, że dla przeciętnej osoby o niskich dochodach

that would increase earnings by about 10 percent

zwiększy to zarobki o około 10%

over their whole career, just doing the preschool,

w czasie całej kariery zawodowej, tylko dzięki edukacji przedszkolnej,

not improving K-12 or anything else after that,

bez polepszania wyników egzaminów

not doing anything with college tuition or access,

ani ingerencji w czesne na uczelniach czy przyjęcia na studia,

just directly improving preschool,

tylko bezpośrednie zmiany w przedszkolach.

and we would get five percent higher earnings

Pozwoliłoby to zwiększyć zarobki osób z klasy średniej o 5%.

for middle-class kids.

So this is an investment

Taka inwestycja jest opłacalna

that pays off in very concrete terms

for a broad range of income groups in the state's population

dla ludzi o różnych dochodach

i przynosi duże, konkretne zyski.

and produces large and tangible benefits.

Now, that's one barrier.

To była jedna przeszkoda.

I actually think the more profound barrier

Moim zdaniem ważniejszą przeszkodą

is the long-term nature of the benefits from early childhood programs.

jest długoterminowa natura korzyści, jakie przynoszą takie programy.

So the argument I'm making is, is that we're increasing

Mówię o polepszeniu jakości lokalnej siły roboczej,

the quality of our local workforce,

and thereby increasing economic development.

przyczyniającym się do rozwoju gospodarczego.

Obviously if we have a preschool with four-year-olds,

Rzecz jasna, edukacja dla czterolatków nie oznacza,

we're not sending these kids out at age five

że będziemy wysyłać pięciolatki do pracy w ośrodkach wyzysku.

to work in the sweatshops, right? At least I hope not.

Przynajmniej mam taką nadzieję.

So we're talking about an investment

Mówimy o inwestycji, której wpływ na gospodarkę stanową

that in terms of impacts on the state economy

is not going to really pay off for 15 or 20 years,

nie uwidoczni się w ciągu 15 czy 20 lat,

and of course America is notorious for being

a Amerykanie znani są z tego,

a short term-oriented society.

że chcą widzieć efekty natychmiast.

Now one response you can make to this,

Można na to odpowiedzieć,

and I sometimes have done this in talks,

i często tak robiłem na moich wykładach,

is people can talk about, there are benefits for these programs

że inwestycja w takie programy umożliwi

in reducing special ed and remedial education costs,

zmniejszenie wydatków na edukację specjalną i kursy wyrównawcze,

there are benefits, parents care about preschool,

albo że rodzice, szukając dobrego przedszkola,

maybe we'll get some migration effects

będą skłonni się przeprowadzać,

from parents seeking good preschool,

co zapewni nam migrację.

and I think those are true,

Te argumenty są prawdziwe,

but in some sense they're missing the point.

ale nie o to chodzi.

Ultimately, this is something

Inwestujemy w naszą przyszłość już teraz.

we're investing in now for the future.

And so what I want to leave you with is

Chcę, abyście wychodząc stąd,

what I think is the ultimate question.

zadali sobie najważniejsze pytanie.

I mean, I'm an economist, but this is ultimately

Jestem ekonomistą, ale to pytanie

not an economic question, it's a moral question:

nie dotyczy ekonomii, tylko moralności:

Are we willing, as Americans,

czy my, Amerykanie, jako społeczeństwo,

are we as a society still capable

jesteśmy w stanie podjąć polityczną decyzję,

of making the political choice to sacrifice now

by poświęcić się i płacić teraz wyższe podatki,

by paying more taxes

in order to improve the long-term future

by zapewnić lepszą przyszłość

of not only our kids, but our community?

nie tylko naszym dzieciom, ale całej społeczności?

Are we still capable of that as a country?

Czy wciąż nas na to stać?

And that's something that each and every citizen

To pytanie, na które każdy obywatel

and voter needs to ask themselves.

i wyborca powinien sobie odpowiedzieć.

Is that something that you are still invested in,

Czy jesteśmy gotowi w to zainwestować?

that you still believe in the notion of investment?

Czy nadal wierzymy w ideę inwestycji,

That is the notion of investment.

bo na tym ona przecież polega?

You sacrifice now for a return later.

Poświęcamy się teraz, by zyskać później.

So I think the research evidence

Myślę, że dane zebrane na temat korzyści z programów wczesnej edukacji

on the benefits of early childhood programs

for the local economy is extremely strong.

dla gospodarki stanowej są bardzo przekonujące.

However, the moral and political choice

A jednak, moralny i polityczny wybór

is still up to us, as citizens and as voters.

należy do nas, do obywateli i wyborców.

Thank you very much. (Applause)

Dziękuję bardzo.

(Brawa)