Poetry, music and identity (with English subtitles) | Jorge Drexler | TED

Vertaald door: Laura Van Driessche Nagekeken door: Peter van de Ven

I'm going to tell you the story of a song.

Ik ga een verhaal vertellen over een liedje.

I was in Madrid one night in 2002

Op een avond in 2002 was ik in Madrid

with my teacher and friend Joaquín Sabina,

samen met Joaquín Sabina, mijn mentor en vriend.

when he said he had something to give me.

Hij zei dat hij me iets wilde geven.

He said,

Hij zei tegen me:

"Jorge, I have some lines that you need to put into a song.

"Jorge, ik heb hier enkele regels waarmee jij een lied moet schrijven.

Take these down, take these down."

Schrijf op, schrijf op."

Ik vond zo snel niets beters dan een rond bierviltje

I looked on the table but all I found was a circular coaster,

om de regels op te schrijven die mijn mentor dicteerde.

on which I wrote the lines my teacher dictated.

They were four lines that went like this:

Het waren vier regels en ze gaan zo:

"I am a Jewish Moor living among Christians

"Ik ben een Joodse Moor die tussen de christenen woont.

I don't know who my God is, nor who my brothers are."

Ik weet niet welke God de mijne is, niet wie mijn broeders zijn."

Those lines really made an impression on me.

Deze regels lieten een diepe indruk na.

I said, "What beautiful lyrics, Joaquín. Did you write them?"

Ik zei hem: "Mooie regels, Joaquín. Zijn ze van jou?"

Hij zei: "Nee."

He said no, they were by another composer named Chicho Sánchez Ferlosio,

Hij zei me dat ze van een andere componist waren,

Chicho Sánchez Ferlosio genaamd,

who was less known than Joaquín, but also a great poet.

minder bekend dan Joaquín maar ook heel groots.

These lines came to me at a time

De regels kwamen in een periode waarin ik al langer iets wou zeggen

where I had been wanting to express something for a while,

maar niet goed wist hoe.

but didn't quite know how.

I was getting up to leave and go home to write,

Ik stond op om thuis te gaan schrijven

when Joaquín stopped me and said, "Hang on, hang on,"

toen Joaquín me tegenhield en zei: "Wacht, wacht."

Hij gaf me de volgende uitdaging:

and presented me with this challenge:

"Write the stanzas for this song

"Schrijf de strofen voor dit lied in décima."

in Décimas."

Op die leeftijd wist ik nog steeds niet wat een décima was,

Now, at this point in my life,

I still wasn't completely sure what Décimas were,

but I was too embarrassed to tell my teacher I didn't know.

maar ik schaamde me om het mijn mentor te vertellen.

So I put on my best "Yeah, I totally understand" face,

Ik keek begrijpend en ging naar huis.

and went home to look up what Décimas were.

Ik ging uitzoeken wat een décima is.

Ik leerde dat een décima een type strofe is

I learned that a Décima is a type of verse

that only exists in Spanish,

dat enkel in het Spaans bestaat en tien regels beslaat.

and that it has 10 lines.

It's very, very complex --

Heel ingewikkeld.

perhaps the most complex style of stanza that we have in Spanish.

Misschien zelfs het meest complexe dat we in onze taal hebben.

It also has a very concrete date of origin,

Het heeft ook een concrete oorsprong, wat erg zeldzaam is voor een vers.

which is very rare for a style of stanza.

The Décima was invented in Spain in 1591,

De décima werd in 1591 uitgevonden in Spanje

by a guy named Vicente Espinel, a musician and poet from Málaga.

door een zekere Vicente Espinel,

een muzikant en dichter uit Malaga.

And listen to this coincidence: he was the same guy

Dezelfde dichter die heel toevallig

who added the sixth string

de zesde snaar heeft toegevoegd op wat wij kennen als de Spaanse gitaar.

to what would later be called the Spanish guitar.

This string right here --

Deze:

it's called the "bordona."

'la bordona'.

From Spain, the Décima, with its 10 lines,

De décima is met zijn tien regels vertrokken uit Spanje naar Amerika,

crosses over to America, just like the Spanish guitar,

net zoals de Spaanse gitaar.

Maar in tegenstelling tot de eerste

but in contrast to the Décima,

the Spanish guitar continues to live today

leeft de Spaanse gitaar nog steeds voort aan beide kanten van de oceaan.

on both sides of the Atlantic.

But the Décima, in Spain, its birthplace,

Maar in Spanje, haar geboorteplaats, verdween de décima.

disappeared; it died out.

It died out about 200 years ago,

Al een paar eeuwen wordt ze niet meer beoefend.

and yet in Latin America, from Mexico to Chile,

Maar in Latijns-Amerika, van Mexico tot Chili,

all our countries maintain some form of the Décima

behouden al onze landen een bepaalde vorm van de décima

in our popular traditions.

in hun volkstraditie.

In each place, they've given it a different name,

Overal heeft het een andere naam en zet men het op andere muziek.

and set it to different music.

It has a lot of different names -- more than 20 in total on the continent.

Het heeft veel namen, meer dan 20 over het hele continent.

In Mexico, for example, it's called the "Son Jarocho,"

Het is bijvoorbeeld: 'Son Jarocho' in Mexico,

"Canto de mejorana" in Panama;

'Canto de mejorana' in Panama,

"Galerón" in Venezuela;

'Galerón' in Venezuela,

"Payada" in Uruguay and Argentina;

'Payada' in Uruguay en Argentinië,

"Repentismo" in Cuba.

en 'Repentismo' in Cuba.

In Peru, they call it the Peruvian Décima,

In Peru noemen ze het de 'Peruviaanse décima'.

De décima is zo in onze cultuur ingeburgerd

because the Décima becomes so integrated into our traditions,

dat iedereen die je ernaar vraagt

that if someone asks, people from each place are completely convinced

je vol overtuiging zal vertellen dat zij de décima hebben uitgevonden.

that the Décima was invented in their country.

(Laughter)

(Gelach)

It's also got a really surprising feature,

Er is nog iets verrassend aan.

Hoewel het zich in deze landen op verschillende manieren ontwikkelde,

which is that despite the fact that it developed independently

in each of the different countries,

it maintains even today, 400 years after its creation,

heeft het tot vandaag de dag, meer dan 400 jaar na haar ontstaan,

exactly the same rhyme, syllable and line structure --

nog steeds dezelfde rijm-, lettergreep- en versstructuur --

the same structure Vicente Espinel gave it during the Spanish Baroque period.

dezelfde structuur als die van Vicente Espinel

in het Spaanse barok.

Here's the structure --

De structuur is de volgende --

I'll give you the basic idea and then later you can look online

ik ga het jullie kort uitleggen

en de details kunnen jullie later eventueel vinden op het internet:

and learn more about it.

The Décima is ten lines long; each line has eight syllables.

het zijn tien regels met elk acht lettergrepen.

The first line rhymes with the fourth and the fifth;

De eerste rijmt met de vierde en de vijfde,

the second line, with the third;

de tweede met de derde,

de zesde met de zevende en de tiende,

the sixth line, with the seventh and the tenth;

and the eighth line rhymes with the ninth.

en de achtste met de negende.

It's a bit complicated, to be honest.

Om eerlijk te zijn, is het een beetje ingewikkeld.

Zie je het voor je, dat ik zo'n décima probeer te schrijven?

And me -- imagine me, trying to write in Décimas.

But it's not as complicated as it seems.

Maar het lijkt ingewikkelder dan het is.

Het is bovendien verwonderlijk dat het met dezelfde structuur

Plus, it's amazing that it's survived with the same structure

for more than four centuries.

al meer dan vier eeuwen overleeft.

It's not that complicated, because it has an impressive musicality to it,

Het is niet moeilijk omdat het een indrukwekkende muzikaliteit heeft.

a type of musicality

Het heeft een soort muzikaliteit

that's very hard to describe technically.

die technisch moeilijk te beschrijven is.

Ik vind dat jullie er een moeten horen.

I prefer that you listen to it.

So I'm going to recite a Décima,

Ik zal een décima voordragen.

one of the Décimas that I wrote for this song.

Eén die ik voor dit lied heb geschreven.

Ik wil jullie vragen enkel te letten op de muzikaliteit van de rijmen.

I'm going to ask that you concentrate just on the musicality of the rhymes.

Voor de mensen met koptelefoon:

For those of you with headphones on --

I see that some of you are listening to the translation --

please take them off for a minute.

Zouden jullie die even willen afzetten?

(English) Take your headphones off, it you have them.

(Engels) Zet je koptelefoon even af als je die ophebt.

(English) Forget about the meaning of the words for a few seconds,

Vergeet voor even de betekenis van de woorden.

(English) and then you'll put them back.

En zet ze straks terug op.

(English) Forget about the structure.

Vergeet even de structuren.

(Spanish) Forget about the structure.

Het gaat om de choreografie van het geluid van de décima.

(English) And just ... it's all about the choreography of sound of the Décima.

(Spanish) A choreography of sound.

(Spaans) Zie het als een choreografie van geluid.

(Sings in Spanish) "There is not one death that does not cause me pain,

(Zingt) Er is geen dood die me niet raakt en er is geen winnaar.

Er is niets meer dan pijn en een ander leven dat vervliegt.

there are no winners,

here’s nothing but suffering and another life blown away.

War is a terrible school no matter what the disguise,

De oorlog is een slechte leerschool hoe het zich ook kleedt.

forgive me for not enlisting under any flag,

Vergeef me dat ik me onder niemands vlag aansluit.

any daydream is worth more than a sad piece of cloth."

De verbeelding is meer waard dan eender welke trieste stof."

Dat is een décima.

That's a Décima.

(Engels) De koptelefoon mag terug op.

(English) You can put your headphones back on.

(Applause)

(Applaus)

(English) Thank you.

Dankjewel.

(Applause)

(Applaus)

(Spaans) Ik applaudisseer ook voor Vicente Espinel,

I also applaud Vicente Espinel, because here it is 426 years later,

want 426 jaar later heeft het nog dezelfde vorm.

and the Décima lives on everywhere

in its original state.

Ik heb drie versies geschreven; ik heb de tweede laten horen.

I wrote three like that one; you just heard the second.

Bij de eerste had ik het pas geleerd en die bevat enkele metrische fouten,

I wrote the first one having only recently learned how,

and it has some errors in terms of meter,

dus heeft het geen zin om jullie die te laten horen.

so it's not presentable in its current state.

But the one I sang was good, more or less.

Maar deze was min of meer goed.

So: What was it about?

Nu, waarover ging het?

What was the meaning behind those lines?

Wat betekenden die regels?

I had just returned from doing a concert in Israel,

Ik keerde net terug van een optreden in Israël.

Ik was enorm geraakt door een probleem wat me na aan het hart ligt:

and I was very emotional over a problem that hits really close to home,

which is the Israeli-Palestinian conflict.

het Israëlisch-Palestijns conflict.

Het zit zo: mijn vaders familie is joods,

I'll explain: my dad's family is Jewish,

de familie van mijn moeder is niet praktiserend christelijk.

and my mom's family are non-practicing Christians.

Ik groeide op in een huis waar twee tradities samenwoonden

I was raised in a home where the two traditions lived together

op min of meer harmonieuze wijze.

more or less in harmony.

It wasn't unusual to see my Jewish grandpa dressed as Santa Claus, for example,

Het was niet raar om mijn joodse opa verkleed te zien als kerstman

of mijn niet-joodse opa in de synagoge met zijn keppel.

or to see my non-Jewish grandpa at the synagogue wearing his kippah,

at family celebrations, wearing the same expression that I probably had

Tijdens familiefeesten trok hij vaak hetzelfde gezicht als ik

when Sabina told me --

als Sabina me zei --

(Laughter)

(Gelach)

that he had some Décima lines for me.

dat hij enkele regels in décima voor me had.

Voor iemand die in zo'n omgeving is opgegroeid,

For someone raised in that kind of environment,

it's especially painful to see the difficulty the opposing parties have

is het pijnlijk om te zien

dat het voor twee strijdende partijen zo moeilijk is

om zich in de schoenen van de andere te begeven.

in putting themselves in the other side's shoes even for a moment.

Toen schreef ik erover.

So that's what I wrote about.

I already had the lyrics,

Ik had de tekst al.

I had the form -- the Décima -- and the content.

Ik had de vorm, de décima, en de inhoud.

Enkel de muziek ontbrak nog.

I needed to write the music.

Ik zal het even uitleggen.

I'll give you some context.

I had only recently moved from Uruguay, where I'm from, to Spain.

Niet zo lang geleden vertrok ik uit Uruguay, waar ik vandaan kom,

naar Spanje.

And I was feeling very raw with nostalgia,

Ik voelde me, eerlijk gezegd, heel nostalgisch,

zoals velen onder jullie die weg zijn van huis.

like many of you here, who are away from home.

En ik wou dat mijn lied heel Uruguayaans werd.

And I wanted my song to be very, very Uruguayan,

Heel Uruguayaans.

the most Uruguayan type of song there is -- the milonga.

Iets typisch Uruguayaans is de milonga.

So now, I had been studying the Décima, and after finding out

Ik was ondertussen al de décima aan het bestuderen.

Ik zag dat de hele wereld de décima als eigen beschouwt.

that everyone tried to claim the Décima as their own,

Iedereen zegt de décima uitgevonden te hebben.

that it was invented in their country,

Ik vroeg me af:

it made me wonder:

wat bedoelen we met "de milonga is Uruguayaans"?

What does it mean when we say the milonga is Uruguayan?

Kijk, de milonga heeft een ritmisch patroon

The milonga has a rhythmic pattern that we musicians call 3-3-2.

dat wij muzikanten indelen op 3-3-2.

(Counts out the beats) One two three, one two three, one two.

(Geeft ritme aan) Een twee drie, een twee drie, een twee.

And it has a characteristic emphasis.

Het heeft een typisch accent.

(Sings)

(Zingt)

But this characteristic rhythm pattern

Maar dit typische ritmische patroon komt uit Afrika.

comes from Africa.

In the ninth century you could find it in the brothels of Persia,

In de negende eeuw bestond het al in de bordelen in Perzië

and in the thirteenth,

en in de dertiende eeuw in Spanje,

in Spain, from where, five centuries later,

vanwaar het vijf eeuwen later

met Afrikaanse slaven de oceaan overstak naar Amerika.

it would cross over to America with the African slaves.

Meanwhile, in the Balkans, it encounters the Roma scale --

In de Balkanlanden ontmoette het de zigeunertoonladder.

(Sings)

(Zingt)

which in part, gives birth to klezmer music,

Daar geeft het gedeeltelijk vorm aan het klezmer,

dat de joods-Oekraïense immigranten meenamen naar Brooklyn, New York.

which Ukrainian Jewish immigrants bring to Brooklyn, New York.

They sing it in their banquet halls.

Ze zongen het in hun feestzalen.

(Sings "Hava Nagila")

(Zingt Hava Nagila)

And their neighbor, an Argentine kid of Italian origin

Zijn buur, een Argentijns jongentje van Italiaanse afkomst

named Astor Piazzolla,

Astor Piazzolla genaamd,

hears it,

hoorde het, verwerkte het,

assimilates it

and transforms the tango of the second half of the 20th century

en transformeerde de tango van de tweede helft van de 20ste eeuw met:

with his ...

(Geeft ritme aan) een twee drie, een twee drie, een twee.

(Counts out the beats) One two three, one two three, one two.

(Sings "Adios Nonino")

(Zingt Adios Nonino)

Hij bespeelde ook de bandoneon, een Duitse instrument uit de 19de eeuw

He also played it on his bandoneon, a 19th-century German instrument

created for churches that couldn't afford to buy organs,

dat was ontwikkeld voor de kerken die zich geen orgel konden veroorloven.

and that ends up, incredibly, in Río de la Plata,

Het eindigt in de Zilverrivier, verbazingwekkend genoeg,

forming the very essence of the tango and the milonga,

en vormt daar de essentie van de tango en de milonga,

in the very same way another instrument just as important as the bandoneon did:

net zoals als een ander instrument, even belangrijk als de bandoneon:

the Spanish guitar.

de Spaanse gitaar.

(Applaus)

(Applause)

To which, by the way, Vicente Espinel, in the 16th century,

Waar Vicente Espinel in de 16de eeuw

de zesde snaar aan toevoegde.

added a sixth string.

It's amazing how all these things are coming full circle.

Met andere woorden: de cirkel is rond.

What have I learned in these 15 years since the song was born

Wat heb ik geleerd in de 15 jaar na het ontstaan van dit lied?

from going all over the world with four lines written on a coaster

Van de wereld afreizen met vier regels op een bierviltje uit een bar in Madrid?

from a bar in Madrid?

That Décimas,

De décimas,

the milonga,

de milonga,

songs, people --

de liederen, de personen.

the closer you get to them,

Hoe dichter iemand bij mensen is, hoe complexer zijn identiteit wordt.

the more complex their identity becomes,

and the more nuances and details appear.

Vol ondertonen, vol details.

I learned that identity is infinitely dense,

Ik begreep dat identiteit oneindig dicht is,

like an infinite series of real numbers,

zoals een oneindige reeks reëele getallen.

and that even if you get very close

Hoe dicht je ze ook benadert en vergroot,

and zoom in,

ze raken nooit op.

it never ends.

Before I sing you a song and say goodbye,

Voor ik het lied zing en afscheid neem van jullie,

sta me toe om nog een laatste anekdote te vertellen.

allow me to tell you one last story.

Not long ago, we were in Mexico after a concert.

Nog niet zo lang geleden was ik op een concert in Mexico.

And since the concert promoters know me,

Omdat de promotors van het concert me kennen,

they knew I was a Décima freak and that everywhere I go I ask about it,

wisten ze dat ik een décima-fan was.

Overal waar ik kom vraag ik ernaar.

Ik sta erop naar décimas te luisteren.

insisting on hearing Décima artists.

So they organized a son jarocho show for me at their house.

Daarom organiseerden ze een 'son jarocho'-concert bij hen thuis.

Weten jullie nog dat een 'son jarocho' een van de vormen is

If you recall, the son jarocho is one of the styles of music

that uses Décimas in its verses.

die de décima in zijn strofen gebruikt?

When these amazing musicians finished playing

Toen de voortreffelijke muzikanten ophielden met spelen --

what is for me, something amazing, which is the son jarocho,

voor mij is dat grandioos, de 'son jarocho' --

stonden ze daar ...

they finished playing and were ...

I went up to greet them, really excited,

Ik ga ze begroeten en ben heel geëmotioneerd.

getting ready to thank them for their gift of music,

Ik ga de muzikanten bedanken voor dit geschenk.

and this young kid says to me --

En een jonge kerel zegt me --

met de beste bedoeling trouwens -- zegt hij tegen me:

and he says it with the best of intentions -- he says,

"We zijn er juist trots op, meneer,

"We're very proud, sir, to be keeping alive the purest origins

dat we de zuivere oorsprong

of our Mexican identity."

van onze Mexicaanse identiteit levend houden."

And to tell you the truth, I didn't really know what to say.

En ik wist echt niet wat te zeggen.

(Laughter)

(Gelach)

I stood there looking at him. I gave him a hug and left, but ...

Ik keek hem verbaast aan, gaf hem een knuffel en dacht...

(Laughter)

(Gelach)

But he was right, too, though. Right?

Maar hij had wel gelijk, nietwaar?

In reality, the Décima is its origin, but at the same time,

In feite is de décima er de oorsprong van,

just like in the milonga and in the Décima,

maar de milonga en de décima vormen feitelijk

de basis van heel veel verschillende culturen, zoals hij zei.

are the roots of many more cultures from all over the place, like he said.

Later in het hotel dacht ik erover na.

Later, when I got back to the hotel, I thought about it for a while.

And I thought:

Ik dacht:

things only look pure

de dingen zijn enkel puur als je ze vanaf een afstand bekijkt.

if you look at them from far away.

Het is heel belangrijk dat we onze oorsprong kennen,

It's very important to know about our roots,

to know where we come from, to understand our history.

te weten waar we vandaan komen en onze geschiedenis kennen.

But at the same time, as important as knowing where we're from,

Weten waar we vandaan komen is even belangrijk als begrijpen

is understanding that deep down,

dat wij uiteindelijk allemaal

zowel van nergens zijn als een beetje van overal.

we're not completely from one place,

and a little from everywhere.

Thank you very much.

Dankjewel.

(Applause)

(Applaus)

This is "The milonga of the Jewish Moor."

Dit is 'de milonga van Joodse Moor'.

(Muziek)

(Music)

(Sings)

(Zingt)

For every wall a lament in Jerusalem the golden

Bij elke muur is er geklaag in Jerusalem, de gouden stad.

and 1000 wasted lives for every commandment.

En duizend verspilde levens voor elk bevel.

I am dust in your wind and although I bleed through your wound,

Ik ben het stof in jouw wind en ook al bloed ik uit jouw wond

en bewaakt elke geliefde steen mijn diepste liefde,

and every beloved stone has my deepest affection,

there is not a stone in the world worth more than a human life.

er is geen steen ter wereld die een leven waard is.

I am a Jewish Moor who lives among Christians

Ik ben een Joodse Moor die tussen de christenen woont.

I don't know who my God is, nor who my brothers are.

Ik weet niet welke God de mijne is, niet wie mijn broeders zijn.

I don't know who my God is, nor who my brothers are.

Ik weet niet welke God de mijne is, niet wie mijn broeders zijn.

There is not one death that does not cause me pain, there are no winners

Er is geen dood die me niet raakt, er is geen overwinnaar.

Er is niets meer dan pijn en een ander leven dat vervliegt.

there's nothing but suffering and another life blown away.

War is a terrible school no matter what the disguise,

Oorlog is een slechte leerschool, hoe het zich ook kleedt.

forgive me for not enlisting under any flag,

Vergeef me dat ik me onder niemands vlag aansluit.

any daydream is worth more than a sad piece of cloth.

De verbeelding is meer waard dan eender welke trieste stof.

Ik ben een Joodse Moor die tussen de christenen woont.

I am a Jewish Moor who lives among Christians

I don't know who my God is, nor who my brothers are.

Ik weet niet welke God de mijne is, niet wie mijn broeders zijn.

I don't know who my God is, nor who my brothers are.

Ik weet niet welke God de mijne is, niet wie mijn broeders zijn.

And nobody has my permission for killing in my name,

En ik gaf niemand toestemming om te doden in mijn naam.

Een man is niet meer dan een man en als er een God is, zou hij het zo willen.

a man is but a man and if there is a God, this was his wish,

the very ground I tread will live on, once I am gone

De grond die ik bewandel, blijft bestaan wanneer ik ben vergaan.

on my way to oblivion, and all doctrines will suffer the same fate,

Er is geen enkele doctrine die niet richting vergetelheid vaart

en er is nooit een volk geweest dat zich niet uitverkoren waande.

and there is not one nation that has not proclaimed itself

the chosen people.

I am a Jewish Moor who lives among Christians

Ik ben een Joodse Moor die tussen de christenen woont.

I don't know who my God is, nor who my brothers are.

Ik weet niet welke God de mijne is, niet wie mijn broeders zijn.

Ik weet niet welke God de mijne is, niet wie mijn broeders zijn.

I don't know who my God is, nor who my brothers are.

I am a Jewish Moor who lives among Christians

Ik ben een Joodse Moor die tussen de christenen woont.

(Applaus)

(Applause)

Thank you.

Dankjewel.

(Applause)

(Applaus)