Poetry, music and identity (with English subtitles) | Jorge Drexler | TED

Gözden geçirme: Burak Yildiz

Size bir şarkının hikayesini anlatacağım.

Öğretmenim ve arkadaşım Joaquín Sabina ile

2002 yılının bir gecesi Madrid'deydim,

I'm going to tell you the story of a song.

bana verecek bir şeyi olduğunu söyledi.

I was in Madrid one night in 2002

Bana şöyle dedi:

“Jorge, şarkı yazman gereken birkaç güzel söz var.

with my teacher and friend Joaquín Sabina,

when he said he had something to give me.

Not al, not al."

Oradaki masada aradım

ve bulduğum tek şey öğretmenimin bana

He said,

"Jorge, I have some lines that you need to put into a song.

söylediği sözleri yazdığım bardak altlığıydı.

4 söz vardı ve şöyleydi:

Take these down, take these down."

''Hristiyanlarla yaşayan bir Yahudiyim,

I looked on the table but all I found was a circular coaster,

ne hangi Tanrı benim ne de kimler kardeşim bilmiyorum.″

on which I wrote the lines my teacher dictated.

They were four lines that went like this:

"I am a Jewish Moor living among Christians

Bu sözler beni gerçekten çok etkiledi.

Ona sordum: “Ne güzel sözler Joaquín, senin mi?”

I don't know who my God is, nor who my brothers are."

"Hayır" dedi.

Bana adı Chicho Sánchez Ferlosio olan

Those lines really made an impression on me.

başka bir besteciye ait olduğunu söyledi.

I said, "What beautiful lyrics, Joaquín. Did you write them?"

Joaquín’den daha az tanınan ama çok büyük bir besteci.

He said no, they were by another composer named Chicho Sánchez Ferlosio,

bu sözlerde bir süredir anlatmak istediğim ve nasıl yapacağımı

bilemediğim bir şeyler vardı.

who was less known than Joaquín, but also a great poet.

Sözleri yazmak için evime yürürken

These lines came to me at a time

Joaquín beni durdurup "bekle, bekle" dedi

where I had been wanting to express something for a while,

ve bana meydan okudu:

but didn't quite know how.

I was getting up to leave and go home to write,

''O şarkı için onluklar şeklinde

when Joaquín stopped me and said, "Hang on, hang on,"

dizeler yaz.''

Hayatımın bu zirvesinde hâlâ

and presented me with this challenge:

"Write the stanzas for this song

onlukların ne olduğu hakkında fikrim yoktu

ama öğretmenime söylemeye çok utanmıştım.

in Décimas."

Now, at this point in my life,

I still wasn't completely sure what Décimas were,

Böylece anlamış gibi yapıp

onlukların ne olduğunu araştırmak için evime gittim.

but I was too embarrassed to tell my teacher I didn't know.

Orada öğrendim ki onluklar sadece

So I put on my best "Yeah, I totally understand" face,

ispanyolcada olan ve on söz içeren

dizelermiş.

and went home to look up what Décimas were.

Çok karmaşık, çok çok karmaşık.

Belki de dilimizde olan en karmaşık,

I learned that a Décima is a type of verse

that only exists in Spanish,

ayrıca belirli bir doğum tarihi olan

and that it has 10 lines.

ve bir sözde bulunabilecek en nadir şey.

It's very, very complex --

Onluk, İspanya'da, 1591'de

perhaps the most complex style of stanza that we have in Spanish.

It also has a very concrete date of origin,

adı Vicente Espinel olan, Malagalı

which is very rare for a style of stanza.

müzisyen ve şair tarafından icat edildi.

The Décima was invented in Spain in 1591,

Ayrıca bakın -- ne tesadüf -- aynısıydı

by a guy named Vicente Espinel, a musician and poet from Málaga.

6. dizeyi koydu sonra ispanyol gitarı oldu

Buradaki şey:

And listen to this coincidence: he was the same guy

6. teldi

who added the sixth string

İspanya'dan on sözlü onluk, Amerika'ya

to what would later be called the Spanish guitar.

kadar uzanır, tıpkı ispanyol gitarı gibi

This string right here --

it's called the "bordona."

From Spain, the Décima, with its 10 lines,

Ama ilk fark, ispanyol gitarı,

bugün hâlâ atlantiğin her iki tarafında da

crosses over to America, just like the Spanish guitar,

yaşamaya devam etmektedir

Ama onluk, doğduğu yer olan İspanya'da

but in contrast to the Décima,

yok oldu, söndürüldü

the Spanish guitar continues to live today

Birkaç yüzyıl önce, pratik yapılmazdı,

on both sides of the Atlantic.

But the Décima, in Spain, its birthplace,

ama yine de Latin Amerika’da Meksika’dan Şili’ye

disappeared; it died out.

bütün ülkemizde, kendi ünlü geleneklerinde

It died out about 200 years ago,

and yet in Latin America, from Mexico to Chile,

bu tarz onluk kullanılır.

Her yerde farklı isimler koydular,

all our countries maintain some form of the Décima

farklı bir müzik

Bir kıtada toplam 20′den fazla ismi var.

in our popular traditions.

In each place, they've given it a different name,

Mesela: Meksika'da "Son Jarocho"

and set it to different music.

It has a lot of different names -- more than 20 in total on the continent.

Panama'da "Canto de mejorana"

Venezuela'da "Galeron"

Uruguay ve Arjantin'de "Payada"

In Mexico, for example, it's called the "Son Jarocho,"

Küba’da “Repentismo” derler.

"Canto de mejorana" in Panama;

Mesela Peru’da “Peru onlusu” derler,

"Galerón" in Venezuela;

çünkü onluk, kültürümüzün o kadar içindeki

"Payada" in Uruguay and Argentina;

onlara sorsanız,onluğu,her ülkede onların

"Repentismo" in Cuba.

In Peru, they call it the Peruvian Décima,

icat ettiğine tamamen ikna olmuşlar.

because the Décima becomes so integrated into our traditions,

(Gülüşmeler)

Ayrıca şaşırtıcı bir şey daha var.

that if someone asks, people from each place are completely convinced

Yani, her ülkede ayrı ayrı geliştirilmesine

that the Décima was invented in their country.

rağmen uyağın, hecelerin ve sözlerin

(Laughter)

aynı yapısı bulunduktan sonra

It's also got a really surprising feature,

which is that despite the fact that it developed independently

400 yıldan fazla bugüne kadar geldi.

in each of the different countries,

it maintains even today, 400 years after its creation,

Aynı yapıyı Vicente Espinel,

exactly the same rhyme, syllable and line structure --

ispanyol barokunda koydu.

Bu yapı şöyle -- size biraz

yukarıyı anlatacağım ve sonra

hepsinde on söz, sekiz hece olduğunu bilmek için

the same structure Vicente Espinel gave it during the Spanish Baroque period.

internete bakıp düzeltebilirsiniz.

Here's the structure --

I'll give you the basic idea and then later you can look online

Birinci uyak, dördüncü ve beşinciyle,

and learn more about it.

ikinci uyak, üçüncüyle

The Décima is ten lines long; each line has eight syllables.

altıncı uyak, yedinci ve onuncuyla,

ve sekizinci uyak, dokuzuncuyla

The first line rhymes with the fourth and the fifth;

Gerçekten bu biraz karışık.

the second line, with the third;

Beni düşünün, böyle yazmaya çalışıyorum,

the sixth line, with the seventh and the tenth;

and the eighth line rhymes with the ninth.

ama göründüğü kadar karışık değil.

It's a bit complicated, to be honest.

Ayrıca, 4 yüzyıldan fazla aynı yapıyla

And me -- imagine me, trying to write in Décimas.

hayatta kalmak inanılmaz.

But it's not as complicated as it seems.

Karışık değil, çünkü etkileyici müzikali var.

Plus, it's amazing that it's survived with the same structure

Teknik olarak açıklaması zor

for more than four centuries.

bir müzikali var.

It's not that complicated, because it has an impressive musicality to it,

Dinlemenizi tercih ederim,

o zaman size bir onluk okuyayım.

a type of musicality

that's very hard to describe technically.

Mesela, bu şarkı için birkaç tane yazdım.

I prefer that you listen to it.

So I'm going to recite a Décima,

Bunun için sizden müziğe

ve uyaklara odaklanmanızı isteyeceğim.

one of the Décimas that I wrote for this song.

Kulaklıklarınız var,

kulaklıklarınızı bir dakikalık bırakın

I'm going to ask that you concentrate just on the musicality of the rhymes.

ve çevirinin aktarımını görün

For those of you with headphones on --

Eğer varsa, kulaklıklarınızı bırakın.

I see that some of you are listening to the translation --

Birkaç saniye kelimelerin anlamını unutun,

please take them off for a minute.

(English) Take your headphones off, it you have them.

sonra yeniden takın.

Yapıları ve her şeyi unutun.

(English) Forget about the meaning of the words for a few seconds,

Onlu sesin oluşturduğu bir koreografi.

(English) and then you'll put them back.

(English) Forget about the structure.

Bu bir sesli kareografi. Bakın:

(Spanish) Forget about the structure.

(English) And just ... it's all about the choreography of sound of the Décima.

(Şarkı söylüyor) “Ne beni inciten bir ölü, ne de bir kazanan var.

Acıdan başka şey ve uçup giden bir hayattan başka bir şey yok.

(Spanish) A choreography of sound.

Savaş çok kötü bir okul, hangi kostümü gördüğü önemli değil,

(Sings in Spanish) "There is not one death that does not cause me pain,

hiçbir bayrak altına konmadığım için beni affedin,

there are no winners,

here’s nothing but suffering and another life blown away.

her kuruntu gözleri silen mendilden değerli olur.″

War is a terrible school no matter what the disguise,

forgive me for not enlisting under any flag,

İşte bu bir onluk.

any daydream is worth more than a sad piece of cloth."

Kulaklıkları tekrar takabilirsiniz.

(Alkışlar)

Teşekkürler.

(Alkışlar)

That's a Décima.

(English) You can put your headphones back on.

Ben de Vicente Espinel’i alkışlardım,

(Applause)

(English) Thank you.

çünkü 426 yıl ve her yerde bu hâlâ aynı.

(Applause)

Böyle 3 tane yazdım, ikinciyi size gösterdim

I also applaud Vicente Espinel, because here it is 426 years later,

çünkü birinciyi yeni öğreniyordum,

aslında birkaç metrik hatalası var,

and the Décima lives on everywhere

o yüzden göstermek için kullanılmaz.

in its original state.

I wrote three like that one; you just heard the second.

Ama bu az çok iyiydi.

I wrote the first one having only recently learned how,

Şimdi evet, ne hakkında konuşuyorlardı?

and it has some errors in terms of meter,

Bu onluklar neyi içeriyordu?

so it's not presentable in its current state.

But the one I sang was good, more or less.

İsrail’deki konserden yeni dönmüştüm

So: What was it about?

ve bana çok dokunan bir sorundan

What was the meaning behind those lines?

I had just returned from doing a concert in Israel,

İsrail-Filistin çatışmasından geldi.

Size açıklayım: Babamın ailesi Yahudi,

annemin ailesi ibadet etmeyen Hristiyan.

and I was very emotional over a problem that hits really close to home,

Her iki dinin de az çok harmanlanmış

which is the Israeli-Palestinian conflict.

I'll explain: my dad's family is Jewish,

gelenekleri olan bir evde büyüdüm.

and my mom's family are non-practicing Christians.

Yahudi dedemi Noel Baba kıyafetiyle görmek tuhaf değildi

I was raised in a home where the two traditions lived together

ya da Hristiyan dedemi kipasıyla sinagogda

more or less in harmony.

aile partilerinde

It wasn't unusual to see my Jewish grandpa dressed as Santa Claus, for example,

bana Sabina benim için --

onlukta birkaç söz vardı dediğinde

or to see my non-Jewish grandpa at the synagogue wearing his kippah,

(Gülüşmeler)

benim yaptığım yüzü yapması gibi.

at family celebrations, wearing the same expression that I probably had

Böyle bir çevrede büyüyen kişi için

when Sabina told me --

(Laughter)

that he had some Décima lines for me.

anlık olarak birinin yerine kendini koymak

her iki tarafta çatışma olması

For someone raised in that kind of environment,

zorluğunu görmek özellikle acılı olur.

it's especially painful to see the difficulty the opposing parties have

O zaman bunun hakkında yazdım.

Sözleri zaten vardı,

onluk biçimi ve içeriği de vardı.

in putting themselves in the other side's shoes even for a moment.

O zaman bir müzik yazmalıydım.

So that's what I wrote about.

Bağlamda da koydum.

I already had the lyrics,

I had the form -- the Décima -- and the content.

Memleketim Uruguay'dan İspanya'ya

kısa süre önce yaşamaya gittim.

I needed to write the music.

Çok yüzeysel bir nostalji içindeydim, gerçekten

I'll give you some context.

evinizden uzakta olduğunuzdaki gibi.

I had only recently moved from Uruguay, where I'm from, to Spain.

Şarkımın çok Uruguaylı olmasını istedim

And I was feeling very raw with nostalgia,

ama bunun gibi, çok.

Uruguay jenerasyonu buna milonga der.

like many of you here, who are away from home.

Bütün dünyanın kendi onluğu olduğunu

And I wanted my song to be very, very Uruguayan,

iddia etmesi ve onu icat ettiğine inandığını

the most Uruguayan type of song there is -- the milonga.

gördükten sonra şimdi onluk okuyor olurdum,

So now, I had been studying the Décima, and after finding out

bana sordu:

Uruguaylı milonga derken ne demek istiyor?

that everyone tried to claim the Décima as their own,

Bakın, milonga 3-3-2 dediğimiz

that it was invented in their country,

müzik ritmine sahip.

it made me wonder:

What does it mean when we say the milonga is Uruguayan?

(Ritim) Bir iki üç, bir iki üç, bir iki.

The milonga has a rhythmic pattern that we musicians call 3-3-2.

Karakteristik bir aksanı var.

(Counts out the beats) One two three, one two three, one two.

(Şarkı söylüyor)

And it has a characteristic emphasis.

(Sings)

Ama bu karakteristik ritim deseni

Afrika’dan geliyor.

9. yüzyılda İran’daki genelevlerde bulunur.

But this characteristic rhythm pattern

13. yüzyılda İspanya’da.

5 yüzyıl sonradan Afrikalı kölelerle

comes from Africa.

In the ninth century you could find it in the brothels of Persia,

Amerika’ya uzanır.

and in the thirteenth,

O sırada Balkanlarda çingenelerle bir araya gelir.

in Spain, from where, five centuries later,

(Şarkı söylüyor)

it would cross over to America with the African slaves.

Meanwhile, in the Balkans, it encounters the Roma scale --

bu kısımda klezmer yükselir.

(Sings)

Ukraynalı Yahudi göçmenleri

Brooklyn, New York’a götürür.

which in part, gives birth to klezmer music,

Parti salonunda şarkı söylerler.

(La Hava Nagila'yı söylüyor)

which Ukrainian Jewish immigrants bring to Brooklyn, New York.

They sing it in their banquet halls.

İtalyan asıllı Arjantinli komşusu

(Sings "Hava Nagila")

adı Astor Piazolla idi.

Onu dinle,

onu birleştir ve 20. yüzyılın

And their neighbor, an Argentine kid of Italian origin

ikinci yarısının tangosuna dönüştür.

named Astor Piazzolla,

(Ritim) Bir iki üç, bir iki üç, bir iki.

hears it,

assimilates it

(Adios Nonino'yu söylüyor)

and transforms the tango of the second half of the 20th century

with his ...

(Counts out the beats) One two three, one two three, one two.

Ayrıca akordeonuna dokundu, 19. yüzyılın Alman müzik aleti

(Sings "Adios Nonino")

bir org almaya izin verilmeyen kiliseler için yapılmış.

He also played it on his bandoneon, a 19th-century German instrument

Rio de la Plata'da inanılmaz biçimde biten

tango ve milongadan özünü oluşturan

created for churches that couldn't afford to buy organs,

bir alet gibi akordeonunda önemli olduğu şey:

and that ends up, incredibly, in Río de la Plata,

forming the very essence of the tango and the milonga,

ispanyol gitarı.

(Alkışlar)

in the very same way another instrument just as important as the bandoneon did:

the Spanish guitar.

(Applause)

Vicente Espinel, 16 yüzyılda kesinlikle

6. teli eklemişti.

Yani, kapatılan çemberlerin sayısını fark edin.

Şu 15 yılda, Madrid'de bir barda bardak

To which, by the way, Vicente Espinel, in the 16th century,

altlığına yazılmış,4 sözle dünyayı dolaşan

added a sixth string.

It's amazing how all these things are coming full circle.

şarkının doğumundan ne öğrendim?

What have I learned in these 15 years since the song was born

Onlukları,

from going all over the world with four lines written on a coaster

milongayı,

şarkıları, kişileri:

from a bar in Madrid?

daha ne kadar onlara yaklaşılır

kimlikleri de o kadar karmaşık,

That Décimas,

the milonga,

songs, people --

detaylardan daha nüanslı olur.

the closer you get to them,

Kimliğin son derece yoğun olduğunu

the more complex their identity becomes,

gerçek sayıların sonsuz serisi olarak

and the more nuances and details appear.

bir yaklaşım kadar olmasına ve büyümesine rağmen

I learned that identity is infinitely dense,

hiçbir zaman

bitmemesini anladım.

like an infinite series of real numbers,

Size şarkı söylemeden ve veda etmeden önce

and that even if you get very close

and zoom in,

son bir öykü anlatmama izin verin.

it never ends.

Çok olmadı, bir konserden sonra Meksika’daydık

Before I sing you a song and say goodbye,

ve beni tanıyan destekçilerim olarak

allow me to tell you one last story.

onluğun delisi olduğumu bilirler.

Not long ago, we were in Mexico after a concert.

Gittiğim her yerde onluğu sorarım,

onluğu dinleyenler için ısrar ederim.

And since the concert promoters know me,

ve son jarocho’nun evinde konser ayarlıyorlar.

they knew I was a Décima freak and that everywhere I go I ask about it,

Eğer hatırlarsanız, dizelerde onluk

insisting on hearing Décima artists.

So they organized a son jarocho show for me at their house.

kullanan biçimin bir türü olur.

If you recall, the son jarocho is one of the styles of music

Harika müzikleri çalmayı bitirdiklerinde,

bu benim için harika, son jarocho'yu

that uses Décimas in its verses.

böyle çalmayı bitirdiklerinde, onlar ...

When these amazing musicians finished playing

Onları çok mutlulukla selamlıyorum,

size hediye diye müzikle teşekkür edeceğim

what is for me, something amazing, which is the son jarocho,

they finished playing and were ...

ve çok genç bir çocuk ayrıca

I went up to greet them, really excited,

en iyi dilekleriyle bana dedi ki:

getting ready to thank them for their gift of music,

Biz ise, bayım, bizim Meksikalı kimliğimizin

and this young kid says to me --

daha saf köklü hayatı sürdürdüğünüz için

and he says it with the best of intentions -- he says,

sizinle gurur duyuyoruz.

"We're very proud, sir, to be keeping alive the purest origins

Gerçekten ne diyeceğimi bilemedim.

(Gülüşmeler)

Ona bakakaldım, kucakladım ve gittim, ama ...

of our Mexican identity."

(Gülüşmeler)

And to tell you the truth, I didn't really know what to say.

Çünkü haklıydı da değil mi?

Gerçekte onluk sizin kökünüz, ama aynı anda

(Laughter)

I stood there looking at him. I gave him a hug and left, but ...

milonganın da onluğunda içinde aynı bana dediği gibi

(Laughter)

her yerden birçok insanın kökü var.

But he was right, too, though. Right?

In reality, the Décima is its origin, but at the same time,

just like in the milonga and in the Décima,

Sonra, otele vardığımda düşündüm

are the roots of many more cultures from all over the place, like he said.

ve dedim ki:

Bazı şeyler sadece uzaktan bakınca saf olur.

Later, when I got back to the hotel, I thought about it for a while.

And I thought:

Köklerimizi bilmek çok önemli,

things only look pure

nereden geldiğimizi, tarihimizi bilmek

if you look at them from far away.

ama aynı zamanda nereli olduğumuzu bilmek

It's very important to know about our roots,

o kadar önemlidir ki, her şeyi anlamak,

to know where we come from, to understand our history.

hiçbir yerden gelmemek

But at the same time, as important as knowing where we're from,

ve biraz da her taraftan gelmek.

Çok teşekkür ederim.

is understanding that deep down,

(Alkışlar)

we're not completely from one place,

and a little from everywhere.

Thank you very much.

(Applause)

İşte bu Yahudi’nin milongası.

(Müzik)

This is "The milonga of the Jewish Moor."

(Music)

(Şarkı söylüyor)

Her duvarda, altın Kudüs'te bir ağıt

(Sings)

ve her emirde harcanan binlerce hayat.

For every wall a lament in Jerusalem the golden

Yaranı kanıyor olmama rağmen, rüzgarının tozuyum

and 1000 wasted lives for every commandment.

her sevgili taş, aşkımı daha derin saklar,

I am dust in your wind and although I bleed through your wound,

dünyada ömre bedel hiçbir taş yok.

and every beloved stone has my deepest affection,

there is not a stone in the world worth more than a human life.

Hristiyanlarla yaşayan bir Yahudiyim.

Hangi Tanrı benim, kimler kardeşim bilmiyorum.

I am a Jewish Moor who lives among Christians

I don't know who my God is, nor who my brothers are.

Hangi Tanrı benim, kimler kardeşim bilmiyorum.

I don't know who my God is, nor who my brothers are.

Bana zarar veren ölü de kazanan bir yanı yok.

Acıdan başka şey yoktur ve diğer yaşam uçar.

There is not one death that does not cause me pain, there are no winners

Savaş, çok kötü bir okul, hangi kostümü gördüğü önemli değil,

there's nothing but suffering and another life blown away.

herhangi bir bayrak altına beni koymadığı için affedin.

War is a terrible school no matter what the disguise,

Üzücü bir bez dışında herhangi kuruntuya değer olur.

forgive me for not enlisting under any flag,

any daydream is worth more than a sad piece of cloth.

Hristiyanlarla yaşayan bir Yahudiyim.

Hangi Tanrı benim, kimler kardeşim bilmiyorum.

I am a Jewish Moor who lives among Christians

I don't know who my God is, nor who my brothers are.

Hangi Tanrı benim, kimler kardeşim bilmiyorum.

I don't know who my God is, nor who my brothers are.

İsmimde kimseye öldürmesi için söz vermedim,

adam artık adam değil; eğer Tanrı varsa böyle istedi.

And nobody has my permission for killing in my name,

Aynı katta devam edeceğim ama affa doğru

a man is but a man and if there is a God, this was his wish,

gitmiş olacağım, hiçbir öğreti uzağa gitmez.

the very ground I tread will live on, once I am gone

Hiçbir insan seçilmiş insana inanmadı.

on my way to oblivion, and all doctrines will suffer the same fate,

and there is not one nation that has not proclaimed itself

Hristiyanlarla yaşayan bir Yahudiyim.

the chosen people.

Hangi Tanrı benim, kimler kardeşim bilmiyorum.

I am a Jewish Moor who lives among Christians

I don't know who my God is, nor who my brothers are.

Hangi Tanrı benim, kimler kardeşim bilmiyorum.

Hristiyanlarla yaşayan bir Yahudiyim.

I don't know who my God is, nor who my brothers are.

(Alkışlar)

I am a Jewish Moor who lives among Christians

Teşekkürler.

(Alkışlar)

(Applause)

Thank you.

(Applause)